بخشی از مقاله
استان اصفهان
اصفهان استان يكي ازتقسيمات كشوري جمهوري اسلامي ايران است.ازشمال به استان تهران درياچه نمك و واستان كهگيلويه وبويراحمد و از مغرب به استان لرستان استان خوزستان واستان چهارمحال وبختياري محدوداست.مسافت آن 105263 كيلومتر مربع است.استان اصفهان 17 شهرستان و51 شهر است.جمعيت آن درسرشماري سال 1370 شمسي 3682444 نفربوده است.مركزاين استان شهراصفهان است.
شهرستانهاي استان اصفهان :اردستان،اصفهان،برخواروميمه،خميني شهر، خوانسار،سميرم، شهرضا، فريدون، فريدونشهر، فلاورجان، كاشان،گلپايگان، لنجان، مباركه، نايين، نجف آباد، نطنز.
شهرهاي مهم استان اصفهان:اردستان،اصفهان،پولادشهر،خميني شهر {سده}،خوانسار، خوراسكان، داران،زرين شهر، فريدون شهر، فلاورجان، كاشان، گلپايگان، مباركه، نايين، نجف آباد، نطنز.
اصفهان سرزميني است درمركزايران كه درحدود105263 كيلومترمربع مساحت دارد.ازشمال به استانهاي مركزي،تهران وسمنان،ازمشرق به استانهاي خراسان ويزد،ازجنوب به استانهاي چهارمحال وبختياري،خوزستان،
و لرستان محدوداست.
سرزمين
اصفهان سرزميني پهناور است كه ميان دامنه هاي شرقي زاگرس ورشته كوههاي زاگرس از كردستان آغاز مي شود
و به طول 1350 كيلومتر تاشمال تنگه هرمز ادامه دارد. رشته كوههاي مركزي ايران ازمشرق دشت رزن،در شمال شرقي همدان،آغاز مي شود وتاهامون جازموريان درجنوب شرقي ايران كشيده شده است.
اصفهان ازچهار ناحيه كوهستاني ويك ناحيه جلگه اي تشكيل شده است.ناحيه كوهستاني غربي،شهرستان فريدون وناحيه كوهستاني شرقي وشمال شرقي شهرستان نطنز را در بر مي گيرد.
ناحيه كوهستاني شرقي،با دو رشته كوه،شهرستان اردستان رادر مغرب از زاينده رود،ودر مشرق ازدشت كوير جدا ميكند.ناحيه كوهستاني جنوبي اصفهان،شهرستان سميرم را در بر مي گيرد.مهمترين كوههاي اصفهان عبارتند از:شاهان كوه به ارتفاع 4040 متر،سارشنان به ارتفاع 3330 متر،وصفه به ارتفاع 2240 متر.
قسمت جلگه ايي اصفهان،كه از آبرفت زاينده رود پديد آمده است،با شيب ملايمي به باتلاق گاوخوني در جنوب شرقي شهر اصفهان مي رسد.رودهاي مهم اصفهان عبارتند از : زاينده رود ورود مرغاب . زاينده رود،كه دراز ترين وپرآبترين روداصفهان وفلات مركزي ايران است، از كوههاي زردكوه بختياري در 70 كيلومتري مغرب شهركرد ،سرچشمه مي گيرد.زرد كوه بخشي از رشته كوههاي
زاگرس است كه به سبب داشتن لايه هاي آهكي زرد به اين نام معروف شده است .طول زاينده رود درحدود 360 كيلومتر است. اين رود از به هم پيوستن چشمه هاي كوچك وبزرگ بسيار تشكيل مي شود كه معروف ترين آنها چشمه جانان وچهل چشمه است.مهمترين سرچشمه آن برفهاي كوهرنگ است وآب آن در فصلهاي گرم
سال نيز پيوسته جاري است.عرض زاينده رود در همه جا يكسان نيست. درقسمت بالاي رود، عرض آن درحدود 10 متر است ودر قسمت وسط، در حدود پل زمانخان، در نزديكي شهر كرد، به 25 متر
مي رسد. پهناي زاينده رود در نزديكي اصفهان حدود 800 متر است. زاينده رود پس از آبياري كشتزارهاي بسيار، سرانجام،در140 كيلومتري جنوب شرقي اصفهان به باتلاق گاوخوني مي ريزد.
بر روي زاينده رود،از چشمه تا پايان،28 پل و6 بند و سد،از جمله سد زاينده رود ،در 117 كيلومتري غرب اصفهان، ساخته شده است. پلهاي قديمي زمانخان،كله،فلاورجان،مارنان،الله وردي خان
(سي سه پل )، پل خواجو،شهرستان، و ورزنه ،از جمله پلهاي زاينده رود هستند. در زمان صفويه براي استفاده از آب زاينده رود تقسيم بندي ويژه ايي صورت گرفت كه بر اساس آن آباديهايي كه در مسير رود قرار داشتند مي توانستند از ميزان معيني آب استفاده كنند. اين تقسيم بندي هنوز هم معتبر است.
رود مرغاب ،دومين رود اصفهان، از كوههاي فريدون سرچشمه مي گيرد وپس از آبياري كشتزارهاي نجف آباد، درنزديكي روستاي جوزدان به زاينده رود مي ريزد. رودههاي كوچك كرون، در نزديكي نجف آباد، ورود موسمي قمرود،
در گلپايگان نيز در سرزمين اصفهان جاري است. ويژگيهاي گوناگون جغرافيايي سبب شده است كه در اصفهان سه نوع آب وهواي متفاوت يافت شود. آب و هواي كوهستاني آب وهواي نيمه بياباني{ كوهپايه اي}، وآب وهواي بياباني .ناحيه هاي كوهستاني اصفهان، مانند فريدون، سميرم، وبخشي از شهرضا، آب وهواي سرد معتدل كوهستاني دارند. ناحيه هاي مركزي،مانند نجف آباد،وشهر اصفهان ،آب وهواي نيمه بياباني{كوهپايه ايي} با تابستان هاي گرم وزمستان هاي نسبتاً سرد
دارند. ناحيه هاي شرقي سرزمين اصفهان ،مانند اردستان و نايين آب وهواي بياباني گرم وخشك دارند. بارش سالانه در اصفهان 200 ميليمتر است. بيشترين بارش را شهرستان سميرم وفريدون، وكمترين بارش را شهرستان هاي نايين واردستان دارند.كنند كه بتوانند دربرابر خشكي وگرماي هوا وجنس نامساعد خاك مقاومت كنند. انواع گون،ودرختچه گز،ودر بعضي جاها ،درخت خرما پوشش گياهي تنك اين ناحيه را تشكيل مي دهند. هرچه ارتفاع زمين به ويژه دامنه هاي زاگس بيشتر مي شود ازمقدار گياهان كويري كاسته شده بر پوشش گياهي منطقه هاي معتدل افزوده مي شود. سرسبز ترين ناحيه ها نزديك زاينده رود هستندكه بيشه هاي فراوان دارند.بخشي از مغرب وجنوب اصفهان مانند فريدونشهر وسميرم پوشش جنگلي طبيعي دارند.در سميرم حدود 3000 هكتار و در فريدون شهر حدود 100000 هكتار پوشش جنگلي وجود دارد. دربعضي ازمنطقه هاي كويري اصفهان ازجمله شهرستانهاي اردستان،نطنز،نايين وكاشان براي تثبيت شنهاي روان حدود 120000 هكتار درختان جنگلي كاشته اند.ناحيه هاي غربي از علفزارها وچمنزارهاي نسبتاً گسترده پوشيده شده است. مهمترين مرتعهاي اصفهان در فريدون،سميرم،گلپايگان،وخوانسارپراكنده اند.در علفزارها نوع هاي مختلف گون وجود دارند كه از آنها كتيرا،وگزانگبين مي گيرند.چمنزار ها بيشتر درشهرضا،خوانسار،وگلپايگان پراكنده اند. درجنگلها وبيشه هاي اصفهان درختاني كه چوبشان
درصنعت به كار مي رود مانند صنوبر {تبريزي وسپيدار }وهمچنين درختها ودرختچه هاي ميوه وحشي،مانندسماق،زرشك،بادام كوهي وبادام مي رويند.
در اصفهان جانوران وپرندگان گوناگوني زندگي مي كنند. در جنگل ها وكوه پايه ها پلنگ،گرگ،خرس،كفتار،روباه،شغال،خرگوش،بزكوهي،وآهو يافت مي شود. كبك،تيهو،قمري،بلدرچين،باز،شاهين،ومرغابي وحشي،ازجمله پرندگان اين سرزمين هستند.
دراصفهان سه منطقه حفاظت شده براي حيات وحش معين شده است.منطقه حفاظت شده موته باوسعت 220000 هكتار بين شهرهاي كاشان،دليجان،محلات،گلپايگان،خوانسار وميمه پناهگاه وحش قميشلو باوسعت 37000 هكتار درشمال غرب شهرضا. پناهگاد وحش كلاه قاضي باوسعت 48000 هكتار درجنوب شهراصفهان.
اقتصاد
اقتصاد اصفهان بركشاورزي ،دامپروري وصنعت استوار است.ناحيه هاي كويري مشرق استان،ازجمله شهرستانهاي اردستان،نايين،نطنز،وخوروبيابانك،ازلحاظ كشاورزي وصنعت توسعه چنداني نيافته اند. منطقه هاي كوهستاني وكوهپايه ايي وجلگه ايي براي كشاورزي مناسب هستند.خاك بيشتر اين ناحيه ها حاصلخيز است ودرآنها كشتزارها وباغهاي وميوه فراوان يافت مي شود. گندم ، جو ، برنج ، حبويات ، ذرت، دانه هاي روغني ، پنبه ، چغندر قند ، تنباكو ، انواع علوفه ، سبزيها ، پياز ، سيب زميني ، كدو ، بادنجان ، خيار ، هندوانه ، طالبي ، خربزه ، گيلاس ، آلبالو ، آلو ، زرد آلو، هلو ، سيب ، گلابي ، به ، انگور ، انجير ، انار ، توت ، بادام ، پسته ، گردو ، فندق و خرما از مهمترين فراورده هاي كشاورزي و باغداري سرزمين اصفهان به شمار مي آيند . در ناحيه غربي و جنوبي استان دامپروري ، مرغداري و پرورش زنبور عسل و در اطراف زاينده رود ماهيگيري رواج دارد
.
اصفهان داراي معدنهاي گوناگون و ذخيره هاي زيرزميني فراوان است . طلا ، نقره ، سرب ، مس ، روي ، نمك ، سنگ آسيا ، سنگهاي ساختماني ، زغال سنگ و سنگ آهك از مهمترين معدنهاي اين سرزمين است .
اصفهان يكي از مهمترين مركز هاي صنايع دستي به شمار مي آيد و شهر اصفحان در اين زمينه پيشگام شهرهاي ديگر استان اصفحان است. خانمسازي ، مينا كاري، نقاشي و تذهيب ، منبت كاري ، خرّاطي ، نمد مالي، پوست دوزي ، عبابافي، قاليبافي، تهيه خورجين و گليم و جاجيم، زيلو
بافي، زري بافي، مخملبافي، س‍‌ُكمه دوزي، مليله دوزي، نقره سازي، قلمزني، سفالگري (دستي)، كاشيسازي، كاشيكاري، گيوه بافي، و چادر بافي از جمله صنايع دستي اصفحان هستند.
اصفحان يكي از مراكز مهم صنعتي ايران است و بيش از 1000 واحد بزرگ و كوچك صنعت ماشيني در شهرهاي آن به كار مشغول هستند. صنعت ذوب آهن در زرين شهر داراي اهميت اقتصادي فراوان است كه گذشته از مصرف داخلي، بخشي از توليد آن به كشورهاي خارجي صادر مي شود. صنايع نظامي و فولاد در مباركه نيز داراي ارزش و اهميت فراوان است.صنايع مهم ديگر اصفحان عبارتند از: توليد فرش ماشيني، قند سازي، بلور سازي، و توليد مواد پلاستيك در كاشان؛ پنير سازي، ماشين سازي، توليد پوليكا، تولايد گچ در گلپايگان؛ صنايع غذايي، توليدماشينهاي كشاورزي، توليد كفش و توليد ديگ زودپز در نجف آباد؛ كارخانه چيني و سراميك در نطنز؛ ريسندگي و بافندگي و پتو بافي در اصفحان و نطنز؛ پالايش نفت، توليد برق، توليد كود شيميايي، توليد روغن نباتي، صنايع چوب، چرم سازي، كاغذ سازي، لاستيك سازي و توليد پلي اكريل و سيمان در شهر اصفحان و
حومه آن .
اصفحان داراي شبكه راههاي زميني و هوايي است. راههايآسفالت و شوسه، شهرها و روستاهاي اين استان را به استانهاي ديگر مربوط مي كند. طول راههاي استان اصفحان به بيش از 7300 كيلومتر مي رسد. راه آهن اصفحان، به طول 628 كيلومتر ، شهر اصفحان را به كاشان، يزد، زرين شهر و از طريق آنها به كرمان و تهران مربوط مي كند. فرودگاه بين المللي اصفحان اين شهر را به شبكه راههاي هوايي ايران و به كشورهاي خارجي پيوند مي دهد.
مردم
جمعيت استان اصفهان بر اساس سر شماري سال 1370 شمسي 3682444 نفر است. نزديك به 34 درصد مردم اين سرزمين درروستاها زندگي مي كنند. بخشي از مردم فريدون را كوچ نشينان ايل چهارلنگ بختياري تشكيل مي دهند.
بيشتر مردم اصفهان به زبان فارسي سخن مي گويند. اصفهاني، لري ، نطنزي، فريزندي، يارندي، ميمه اي، كشه اي، زفره اي، سدهي،خرزوقي، گزي، قمشه اي، اناركي، و خوري از مهمترين گويشهاي سرزمين اصفهان هستند. در ابيانه و خوانسار با گويشي كه ريشه در زبانهاي كهن ايراني دارد گفتگو مي شود. در بخشي از فريدون زبان تركي نيز رايج است. در روستاهاي ارمني
نشين فريدون و در ميان ارمني هاي ساكن شهر اصفهان زبان ارمني رواج دارد.
بيشتر مردم اصفهان مسلمان و شيعه هستند. اقليتهاي مذهبي مسيحي، يهودي، و زردشتي
نيز به تعداد كم، در استان اصفهان زندگي مي كنند. مسيحيان كه بيشتر ارمني و گرجي هستند، در جلفاي اصفهان و روستاهاي فريدون به سر مي برند.
اصفهان زادگاه صدها هنرمند، انديشمند، دانشمند، نويسنده و شاعر بوده است. از نقاشان و خوش نويسان آقاميرك، محمدزمان و رضا عباسي و از نويسندگان و تاريخ نويسان ابوالفرج اصفهاني،حمزه اصفهاني، اسماعيل بن عباد، مشهور هستند. جمال الدين عبدالرزاق، كمال الد
ين اسماعيل، حكيم صفائي، مجمر، سروش، مشتاق، نشاط، هاتف، از شاعران برجسته اين سرزمين هستند. از ميان اديبان و. فيلسوفان ميرداماد، ملامحسن فيض، ميرفندرسكي و جهانگير خان قشقايي، و جلال الدين همايي شهرت دارند. ملا محمد تقي مجلسي، ملا محمد باقر مجلسي، سيد محمد باقر حجت الاسلام و شيخ محمد تقي نجفي (آقا نجفي) از فقيهان نامور اصفهان به شمار مي آيند.
گذشته تاريخي
سرزمين اصفحان حدود 2600 سال پيش بخشي از سرزمين ماد بود. بعضي از پژوهشگران عقيده دارند كه نام اين سرزمين در روزگار هخامنشيان گابه يا گي بوده است و پاراتيكا، كه آن را فريدون امروزي مي دانند، از نواحي مشهور و آباد آن بوده است. در روزگار اشكانيان، سرزمين اصفحان يكي از استانهاي بزرگ كشور بوده است.
دردوره ساسانيان نيز سرزمين اصفهان استانيمهم به شمار مي آمد و محل زندگي اعضاي هفت خاندان ايراني بود كه شغلهاي مهم حكومتي داشتند. همچنين شهرر اصفحان مركز سپاه بود.
مسلمانان عرب در روزگار خلافت عمر، خليفه دوم، اصفحان را تسخير كردند و از آن پس، تا قرن چهارم هجري قمري اين سرزمين زير فرمان خلفاي عرب بود. آن گاه، نخست،زياران وآل بويه به سلطه اعراب براين سرزمين پايان دادند وبه آبادي آن همت گماشتند .
قرارگرفتن اصفهان درمركزايران ،حاصلخيزبودن خاك وآباداني آن سبب شده است كه همه حكومتهاي ايراني به آن توجه كنند ومهاجمان خارجي نيزبه اين سرزمين وبه ويژه شهراصفهان بتازند وآن راتصرف كنند.درقرن پنجم هجري قمري اصفهان زيرفرمان سلجوقيان بود. پس ازسلجوقيان، خوارزمشاهيان ،مغولان،ايلخانان،آل مظفر ،وسپس تيموريان دراصفهان فرمانروايي كردند. درحمله
اميرتيمور به اصفهان دهها هزاركشته شدند.
پادشاهان صفوي به سرزمين اصفهان وشهرهاي آن توجه وعلاقه بسيار نشان دادند.شهر اصفهان ،در دوره صفويان آبادي ورونق بسيار يافت.
پس ازسقوط صفويان سرزمين اصفهان رونق وشكوه پيشين خودرا تااندازه اي ازدست داد. بااين همه، استان وشهر اصفهان همواره ازاهميت بسياري برخورداربوده است.
ازتمدن وفرهنگ تاريخ چندهزارساله اصفهان بناها ونشانه هايي برجاي مانده است .كه بيشترآنها در شهر اصفهان جاي دارند.
