بخشی از مقاله
استان گیلان
لاهیجان
شهرستان لاهیجان در ناحیه شرقی استان گیلان واقع شده و از شمال به دریای خزر، از جنوب به شهرستان رودبار، از شرق به شهرستان‌های لنگـرود و رودسر و از غرب به شهرستان‌های آستانه اشرفیه و رشت محـدود می‌شود. لاهیجان از زیباترین شهرهای گیلان، بلكه ایران است. موقعیت جغرافیایی این شهر در ناحیه پایكوهی كه تپّه‌ماهورهای آن را بوته‌های همیشه‌سبز چای، در ردیف‌كاری‌های منظّم هندسی پوشانده، همراه با معماری زیبا و خانه‌های ویلایی با سقف‌های سفالی و رنگ‌آمیزی سفید، جلوه زیبایی به سیمای شهر بخشیده است. به عبارت دیگر، در لاهیجان، زیبایی‌های طبیعت و شهرسازی همدیگر را تكمیل كرده‌اند.
این شهرستان، سرزمینی هموار و جلگه‌ای است كه حاصل رسوبات به‌جامانده از رودهای گیلان می‌باشد. جلگه لاهیجان به علّت زیبایی و قدرت حاصلخیزی اراضی و وجود فرآورده‌های كشاورزی و منابع اقتصادی، در بین دیگر شهرهای استان اهمیت خاصّی دارد. هموارترین نقطه این سرزمین، در قسمت‌های شمالی، مجاور دریاست و هرچه از شمال به طرف جنوب پیش رویم، بر ارتفاع آن افزوده می‌شود. قسمتی از رشته‌كوه البرز، ناحیه بزرگی از جنوب این شهرستان را شامل می‌گردد و مهم‌ترین رودخانه جاری در آن "پرده‌سر" است.
شهرستان لاهیجان دارای دو ناحیه عمده جغرافیایی جلگه‌ای و كوهستانی است. در ناحیه جلگه‌ای، نوار باریك ساحلی و در ناحیه كوهستانی، محدوده‌های كوهپایه‌ای، جنگلی و مرتعی در ارتفاعات مختلف به چشم می‌خورد. آب و هوای نواحی ساحلی و جلگه‌ای شهرستان لاهیجان، مرطوب و در فصول مختلف دارای شرایط خیلی مطلوب می باشد و در كوهستان، نیمـه‌‌مرطوب و دارای شرایط متوسط است. میـزان بارنـدگی در شهرستـان لاهیجان، سالانـه 1000 تـا 1400 میلی‌متر می‌باشد. كشاورزی (كشت چای، برنج، حبوبات، درختان میوه، كنف و درخت توت)، پرورش كرم ابریشم و همچنین صید ماهی و شكار، فعالیت‌های اقتصادی این منطقه را تشكیل می‌دهد.
لاهیجان، مهم‌ترین مركز كشت و تولید چای ایران به‌شمار می‌رود و این موقعیت را تاكنون با فعالیتی چشمگیر حفظ كرده است؛ به‌طوری‌كه از كلّ زمین‌های زیر كشت چای در گیلان (30297 هكتار)، حدود 6000 هكتارِ آن در لاهیجان می‌باشد. كشت این محصول برای نخستین‌بار در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار، به‌وسیله حاج محمِدحسین اصفهانی در ایران متداول گشت، ولی رواج
چندانی نیافت. تا این‌كه در سال 1319 هجری‌قمری با پشتكار محمِدمیرزای چایكار، معروف به كاشف‌السلطنه، كشت آن متداول شد و اولین مزارع چای در لاهیجان آماده بهره‌برداری گردید. با توجه به تعداد زیاد كارخانه‌های چای‌سازی در لاهیجان، این شهر را می‌توان یك شهر كشاورزی-صنعتی دانست. دامپروری در این شهرستان، به‌صورت یكجانشینی است و روستاییان علاوه بر كار كشاورزی، اقدام به نگهداری تعدادی دام می‌نمایند، كه در درجه اول از فرآورده‌های آن استفاده نموده، مازاد آن را برای فروش به شهر می‌آورند.
ساختمان‌های قدیم لاهیجان اغلب به سبك معماری دوره صفویه است. دیوارهای قطور با ارتفاعی قریب به پنج متر و كوچه‌های پیچ‌درپیچ، نموداری از نمای شهر در گذشته می‌باشد. اغلب خانه‌های شهر به صورت شرقی-غربی ساخته می‌شود و كمتر خانه‌ای را می‌توان در جهت شمالی-جنوبی مشاهده نمود، كه علّت آن، تأثیر عوامل جوی از قبیل رطوبت، گرما و باد است.
تاریخ لاهیجان
لاهیجان از نظر سابقه شهری قدمت زیادی دارد و قبل از رشت، مركز ایالت گیلان بوده است. علاوه بر آن، حتّی پس از این‌كه رشت از دوره صفویه اهمیت یافت، باز هم لاهیجان به دلیل سوابق تاریخی و موقعیت جغرافیایی، مركز گیلان "بیه‌پیش" باقی‌ماند.
این شهر نیز همانند دیگر شهرهای گیلان، از گزند بلاهای طبیعی و غارت‌ها و آتش‌سوزی‌ها به‌دور نمانده است. در سال 706 هجری‌قمری، اولجایتو این شهر را اشغال كرد و در سال 890 هجری‌قمری، زلزله شهر را ویران ساخت. حكّامِ دو قسمت گیلان در طرفین رودخانه سفیدرود پیوسته با هم در جدال بودند؛ بخش شرقی با مركزیت لاهیجان و بخش غربی با مركزیت فومن، در هر فرصتی كه دست می‌داد، برای كسب قدرت و تاراج شهرهای یكدیگر، رقابت‌های خونینی با هم
داشتند كه صفحات تاریخ گیلان از منازعات آنان رنگین شده‌است، به‌طوری‌كه در فاصله سال‌های 908 تا 914 هجری‌قمری، پیش از این‌كه قدرت حكومت صفوی در گیلان تثبیت شود، شهر به دفعات از طرف حكّامِ گیلان "بیه‌پس" غارت شد. پس از آن، حریق سال 1058 هجری‌قمری و زلزله سال 1088 هجری‌قمری، خرابی‌های زیادی در شهر به‌بار آورد. در سال 1246 هجری‌قمری، طاعون در لاهیجان كشتار زیادی برجای گذاشت و باز هم آتش‌سوزی سال 1258 هجری‌قمری، شهر را از هستی ساقط كرد.
"رابینو" وضعیت لاهیجان را در اوایل سده میلادی اخیر به تفصیل توضیح داده است. بر اساس
نوشته وی، لاهیجان دارای 7 محلّه، 2260 خانه، 11000 نفر جمعیت، 15 مسجد، 25 زیارتگاه، 4 مدرسه، 6 کاروانسرا، 3 بازار، 2 زورخانه، 300 دكان و تعداد زیادی حمِام بوده است. توسعه شهر لاهیجان را در سده اخیر باید مدیون كشت چای و رواج سریع آن در منطقه دانست. با توسعه این كشت، صنایع چای‌خشك‌كنی زیادی در لاهیجان پا گرفت و از این طریق، اقتصاد شهر به رونق گرایید.
ناحیـه تاریخی "دیلمان" و منطقـه "كاكـو" در شهرستان لاهیجان واقع بـود كه هـم‌اكنون جزء "سیاهكل" است، و بخش دیگر شهرستان لاهیجان، "آستانه" نام داشت كه اكنون هر دو ناحیه، شهرستان شده‌اند. شهر لاهیجان، مركز شهرستان، دارالملك "خان احمدخان" بود و اولین ناحیه از گیلان است كه به سال 1281 هجری‌شمسی، تخم چای در آن كشت شده و به حاصل نشسته است. شهرستان لاهیجان تا اواسط سال 1339 هجری‌شمسی، از سمت غرب تا حدِ شاهرود و ناحیه بابامنصوری ممتد بود و از جانب شرق، كلیه مناطق جلگه‌ای و كوهستانی تا حدِ رامسر را در بر می‌گرفته، وسیع‌ترین شهرستان گیلان بوده است. در سال 1339 هجری‌شمسی، شهرستان رودبار از شاهرود تا حدِ دیلمان از شهرستان لاهیجان منتزع، لنگرود و روستاهای مجاورش تا حدِ رودسر، و رودسر و روستاهای مجاورش تا حدِ رامسر، از شهرستان لاهیجان جدا و به نام
شهرستان‌های رودبار، لنگرود و رودسر نام‌گذاری شدند. نام لاهیجان در جغرافیای عمومی "حدودالعالم" نیامده است و چنین برمی‌آید كه تا قرن چهارم هجری‌قمری، نام و نشانی نداشته است. اما در یادداشت‌های "خواجه اصیل‌الدین محمِد زوزنی" به سال650 هجری‌قمری، نام لاهیجان آمده است؛ بدین شرح كه اولین ناحیه شرقی گیلان، خطّه لاهیجان است و قوم آن، ناصری مذهب هستند. "حمدالله مستوفی" نیز به سال 731 هجری‌قمری در باب بیستم از "نزهه القلوب" گوید: "... معظّم بلاد آن (گیلانات) لاهیجان و فومن است و ...". دوران نام‌برداری لاهیجان تا سال 1001 هجری‌قمری به‌عنوان یكی از دو دارالملك معتبر گیلان بوده است. شهر لاهیجان در
فاصله سال‌های 45-36 هجری‌قمری، یكی از قرارگاه‌های اشغالگران روسی بود و در فاصله سال‌های 37-35 هجری‌قمری، مركز فرماندهی كلّ قوای شرقی جنگل در شرق گیلان و شاهد حوادثی دیگر از پیكارهای نامنظّم بوده كه در كوهستان‌هایش از جمله دیلمان روی می‌داده است.
بعضی تاریخ‌نویسان اسلامی، بنای شهر لاهیجان را به نام "لاهج‌بن نوح" نسبت می‌دهند كه افسانه‌ای بیش نیست. چنان‌كه حتّی در قرن سوم هجری‌قمری، لاهیجان، منطقه شناخته‌شده‌ای نبود و بعدها رو به آبادی گذاشت و نام‌بردار شد. به نظر می‌رسد نام شهر لاهیجان، مركّب از
واژه‌های "لاه"، "ی نسبت"، "ج صامت میانجی" و "ان جمع" باشد، یعنی "لاه ی ج ان" یا "لاهی گان" یا منسوب به "لاه" كه به معنی ابریشم است. زیرا آبادی‌های لاهیجان، یكی از مراكز مهم تولید پیله و ابریشم و تهیه دست‌بافت‌های ابریشمی بوده است. قومیت اهالی شهرستان لاهیجان، گیلك است و به زبان گیلكی با لهجه بیه‌پیش (شرق گیلان) و گویش لاهیجانی سخن می‌گویند.
جذابیت های گردشگری
لاهیجان از نظر جذابیت توریستی، اهمیت زیادی دارد و سالانه پذیرای حدود 2 میلیون گردشگر می‌باشد. بلوار و جزیره و استخر قدیمی، شیطان‌كوه و بام‌سبز و آبشار مصنوعی، ایستگاه كشاورزی، بقعه شیخ زاهد گیلانی (متعلّق به دوره تیموریان)، مقبره كاشف‌السلطنه و گنجینه تاریخ چای ایران، بقعه چهار پادشاهان (متعلّق به دوره كیائیان در قرن هشتم)، مسجد جامع (متعلّق به قرن نهم)، حمّام گلشن (متعلّق به دوره صفویه)، مسجد اكبریه (متعلّق به دوره قاجاریه در قرن
سیزدهم)، پل خشتی (متعلّق به دوره صفویه)، بقاع محلّه اردوبازار (متعلّق به قرن یازدهم)، بقعه آقا امیرشهید (متعلّق به دوره صفویه)، بقعه محلّه گابنه (متعلّق به دوره سامانیان)، بقاع محلّات خمیركلایه، كاروانسرابر، پرده‌سر، شعربافان و آقا سیدحسین، تالاب بین‌المللی امیركلایه و... از جمله جاذبه‌های طبیعی و تاریخی-مذهبی لاهیجان به‌شمار می‌آیند. مهم‌ترین سوغات شهر لاهیجان، "كلوچه" است كه با سابقه‌ای بسیار طولانی شهرت زیادی یافته و اغلب مسافران، آن را به‌عنوان ره‌آورد سفر گیلان با خود همراه می‌برند.
هم‌اینك شهرستان لاهیجان با وسعت 3/584 كیلومترمربع، جمعیت 159013 نفر، 37 درصد شهرنشین، دارای 2 شهر لاهیجان و رودبنه، 2 بخش مركزی و رودبنه، 7 دهستان آهندان، بازكیاگوراب، رودبنه، شیرجوپشت، لفمجان، لیالستان و لیل و 183 پارچه آبادی می باشد. شهر لاهیجان نیز بالغ بر 59 هزارنفر جمعیت دارد.
خانه محمد صادقی
این خانه كه در بافت تاریخی لاهیجان قرار دارد، یكی از بناهای مسكونی دوره قاجار و از نظر تزئینات و گچ‌بری بسیار زیباست. خانه محمِد صادقی دارای یك تالار و شاه‌نشین با طاق گنبدی و سقف مقرنس‌كاری‌شده است و ارسی‌های مشبك دارد. خانه محمِد صادقی، متعلّق به دوره قاجاریه بوده و دارای شماره ثبت ملّی 1498 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كشور است.
پل خشتی نال‌كیاشهر
این پل در راه قدیمی لاهیجان به لنگرود، بین روستاهای لیالستان و نال‌كیاشهر قرار دارد و به نام سازنده آن، "حاج یحیی پردسر" نیز نامیده می‌شود. طول این پل قاجاری، 22 متر و ارتفاع آن از سطح آب، بیش از 5/6 متر و عرض آن 383 سانتی‌متر است. سطح پل خشتی نال‌كیاشهر، سنگ‌فرش و پل از دو سیل‌برگردان در دو طرف پایه‌ها برخوردار است. اضلاع آجرهای این پل، 4 × 20 × 20 سانتی‌متر است.
پل خشتی لاهیجان
این پل در شمال‌غربی لاهیجان در محلّه پرده‌سر قرار دارد و متعلّق به دوره كیاییان است. در ساخت مجدِد این پل در زمان قاجاریه، "حاجی جعفرخان" بنا را تعمیر كلّی كرد. طول این پل 50 متر و عرض آن 4/5 متر و ارتفاع تقریبی آن 11 متر است. پل دارای دو دهانه بزرگ با طاق جناقی است. در قسمت پایه میانی پل، سیل‌برگردان وجود دارد. پل دارای یك سطح عابرروی مسطّح و دو سطح شیب‌دارِ جانبی است كه با سنگ قلوه‌ای سنگ‌فرش شده است.
پل خشتی تجن‌گوك
این پل در دهكده "تجن‌گوكه" از توابع لاهیجان قرار دارد و دارای دو چشمه با طاق جناقی است. در پایه‌های میانی و جانبی پل، اتاقك‌های كوچكی برای بیتوته كاروانیان احداث شده بود. طول پل 60 متر و عرض آن 25/4 و ارتفاع كلّی آن بیش از 5/7 متر است. مصالح به‌كاررفته در این پل، آجر، سنگ و ملات ساروج است. این پل در زمان قاجاریه ساخته شده است. پل خشتی تجن‌گوكه، متعلّق به دوره صفویه بوده و دارای شماره ثبت ملّی 1432 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كشور است.
حمام گلشن
خشی از حمِام گلشن لاهیجان با گسترش شهرسازی و لزوم احداث خیابان و میدان، ویران شده است. بنای حمِام، پلان كثیرالاضلاع داشت و برای ساخت آن از آجر قرمز محلّی، ساروج و گل آهك استفاده شده است. در تعمیرات اخیر پس از زلزله گیلان، برای استحكام بنا از مصالح جدید استفاده شد. درِ سنگ‌كاری‌شده امروزی حمِام در كوچه‌ای در ضلع جنوب آن واقع شده است.
مسجد جامع لاهیجان
این مسجد در ضلع شمال‌غربی میدان وحدت (چهار پادشاه) واقع شده و در دوره كیاییان بنا گردیده است. بنای اصلی مسجد در طول زمان دچار تغییرات بسیار شده، ولی قسمت‌هایی از بقعه، مانند ایوان، سردر و مناره از قدمت بنا خبر می‌دهند. "سلطان محمد كیا" در عید قربان 893 هجری قمری در این مسجد نماز گذارده است. شبستان گنبددار و بزرگ قسمت زنانه در طبقه دوم از عظمت بنا نشان دارد.
مسجد اكبریه
این مسجد در محلّه "گابنه" در شهر لاهیجان واقع شده و تاریخ ساخت آن مربوط به زمان حكومت فتحعلی‌شاه قاجار است. ساخت این مسجد به دلیل سعایت بدخواهان حاكم وقت لاهیجان به دربار شاهی و كاخ نامیدن این مسجد، نیمه‌كاره رها شد. سنگ‌نبشته مرمری به خطّ نستعلیق كه بر دیوار ضلع شرقی مسجد جای دارد، بانی مسجد را "حاج علی‌اكبر لاهیجانی" نامیده است.
تكیه و بقعه پیرعلی
تكیه و بقعه پیرعلی، متعلّق به دوره قاجاریه بوده و به ترتیب دارای شماره ثبت ملّی 3844 و 3843 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كشور است.
بقعه میرشمس‌الدین
این بقعه در قسمت شمال‌غربی میدان شهدا، در محلّه اردوبازار لاهیجان واقع شده و از بناهای دوره كیاییان است. این بنا شامل مجموعه بقعه، مدخل شرقی و حسینیه است. بنای بقعه دارای اتاق میانی آرامگاه با سقف گنبدی است كه در اطراف آن، اتاق‌ها و ایوان قرار دارد. طول و عرض بقعه، 5/15 × 5/15 متر است و در سمت شرق بقعه، ایوانی با چهار فیلپای قطور دیده می‌شود.
