بخشی از مقاله
روش های حفاظت و نگهداری فرش دستبافت
آسيب شناسي فرش
به منظور استفاده صحيح و مطلوب از فرش و جلوگيري از وارد آمدن خسارات و آسيب مي بايست در ابتدا عوامل مخرب را شناسايي كرد ، بدنبال راه هاي حفاظت و نگهداري مرسوم و علمي گشت در ابتدا آسيبها را طبق جدول 1 طبقه بندی می نماییم، سپس به توضیح آن می پردازیم.
جدول شماره (1)
آسیب های وارده به فرش در زمانهای زیر بروز می کند:
1. قبل از دو تولید
2. در هنگام پروسنه تولید
3. بعد از تولید قبل از دسترسی به مصرف کننده
4. هنگام استفاده در محیط منزل و کار
5. هنگام نگهداری و انبار کردن (موزه ها، گمرک و بازار)
1) قبل از تولید:
1. استفاده از مواد اولیه (پشم، ابریشم، پنبه و نخ هایی با تاب و نمره ی متفاوت و غیر استاندارد) و ابزار نامرغوب ( نقشه ی نامناسب، دفتین و شانه، ابزار بافت و دار)
2. استفاده از مکان بافت غیر استاندارد (کمبود نور، روش نشستن، تهویه)
3. رنگرزی (نحوهه رنگرزی و شستشوی الیاف و نخ)
2) هنگام پروسه ی تولید
1. چله کشی غیر مناسب و غلط (شل و سفت بودن چله، تراکم و چیدن نا منظم چله ها در کنار هم)
2. استفاده غلط از ابزار بافت و دار
3. تسلط کم و آموزش ناقص به بافندگان
4. استفاده از گره های تقلبی (جفتی بافی، سه سه بافی و بی گره بافی)
5. دو دست شدن بافت توسط چند بافنده
6. پایین کشی غیر اصولی قالی جهت ادامه ی بافت و دوخت چله ها در روش فارسی بافت.
7. عیوب بافت (غلط بافی، عدم پیشکشی مناسب، پوکی فرش، بالا یا پایین زادگی، متراکم و تنگ شدن نامناسب چله ها، شل شدن چله ها، ضخیم و نازک بودن چله ها، به کارگیری نامناسب پودها، شمشیری، سره دار بودن، پرداخت بد قیچی، رها کردن سر پود در حین بافت، ترنج دار بودن، لوله شدن، کیسی، ترکیدگی، لوچه، دورنگی)
8. عیوب نقشه (عدم اصالت طرح و رنگ، عدم پخش صحیح و متعادل عناصر و نگاره های فرش، عدم تناسب طرح با رج ها، عدم تناسب عناصر تزئینی با ابعاد فرش، شکستگی بندها و خطوط منحنی و گلها)
3) بعد از تولید
1. غیر استاندار جداکردن فرش ار روی سردار
2. دارکشی نامناسب
3. پرداخت بد و ناهمگون
4. شستشو و غبارگیری (موگیری) غیر اصولی فرش
5. مرمت نامرتب و غیر اصولی قالی
4) هنگام استفاده در منزل و محیط کار
1. عوامل آسیب رسان بر فرش:
الف) زنده: انسان، حیوان، حشرات، قارچ ها، جلبک ها، خزه ها
ب) غیر زنده: آب و هوا، گرما و رطوبت، نور و آلودگی های جوی
2. عوامل مخرب و تحمیلی بر فرش: انواع لکه ها، کوبیده شدن فرش، وارفتن شیرازه و گلیم بافی، رنگ دادن فرش، سوختن، در و پنجره و تهویه نامناسب، مواد شیمیایی مخرب
3. روش ها و انواع انبار در نگهداری قالی
1) قبل از تولید
الف و ب) استفاده از ابزار و مواد نامرغوب و غير استاندارد
استافده از ابزار غير استاندارد و نامطلوب گاهي اتفاق مي افتد و باعث از بین رفتن ماه ها تلاش می گردد ،به عنوان مثال استفاده از دفتين با شانه هايي (دندانه) که از لحاظ وزن مناسب نمي باشد که باعث كم كوبيدن و يا زياد كوبيدن پودها بر روي گره شده و فرش بالا يا پائين زدگر پيدا مي كند و اگر تيغه هاي آن خراب يا داراي زائده باشد باعث پارگي زياد نخ چله شده و در حين بافت
بافنده را با مشكل مواجه مي كند .( در صورت عدم تناسب تراکم دندانه های دفتین با رج شمار فرش) استفاده از قلاب با تيغه كند باعث مي شود كه هنگام بريدن خامه ، خامه ها به صورت نامرتب بريده شده و بافنده مجبور شود كه جهت كوتاه كردن خ
امه آن را بكشد و يا بزور آن را بكند كه باعث كم تراكم شدن پرز گره مي گردد .
استفاده از دارهاي نامناسب با ابعاد مختلف
دارهاي چوبي كه به مروز زمان تركيب اجزاي آن بهم خورده است و يا استافده از دارهايي كه بر روي غلتكهاي آن داراي خلل و فرج و زائده باشد كه باعث پارگي چله ها مي گردد و یا دارهای فلزی که سردار و زیردار آن ها کج و خراب و فرسوده شده است یا متعلقات جانبی دارها خراب باشد.
ج ) استفاده از مكان بافت غير استاندارد
هر چه مكان بافنده راحت ، مناسب و صحيح باشد وي بر روي بافت قالي مسلط بوده و از خسته شدن زود هنگام اعضاء بدن او جلوگيري مي شود كه اين مكانها مي بايست در ابتدا فضاي مناسب در ابعاد دلخواه و مناسب دار قالي بوده و داراي روشنائي خوب باشد كه چشم بافنده از نور كم يا زياد خسته نشود ازنيمكتها و صندليهاي مناسب و مسلط به كار استفاده گردد بافنده به راحتي بتواند نقشه خواني كرده و گره بزند و فضا بايد داراي تهويه مناسب سرويس حمل و نقل ، بيمه ، مزد كافي ، و .... باشد. همه عوامل فوق باعث مي شود كه بافنده به كار خود دلگرم بوده و از غلط بافي ، عدم پيش كشي ،جفتي بافي و ... جلوگيري گردد و محیط کار بایستی دارای دما و رطوبت ثابت بوده و نور خورشید به طور مستقیم به دار قالی نتابد.
د) رنگرزي
رنگ نخستين عاملي است كه در فرش به چشم مي آيد ،مواد رنگي از منابع گوناگون نظير گياهان ، جانوران و منابع معدني مثل فلزات و تركيبات شيميايي به دست مي آيد. رنگهاي شيميايي كه از تركيب مواد اسيدی و بازي به دست مي آيد از نظر كيفي پايدار ودر مقابل شستشو و استفاده در مقابل نور خورشيد تفاوت قابل ملاحظه اي با رنگهاي طبيعي دارند و رنگهاي طبيعي در زمان استفاده از شفافيت اوليه به نوعي به ملايمت ونرمي مي گرايد و چشم را خسته نمي كند . پس در هنگام رنگرزي بايد به ابزار ملزومات رنگرزي ،نحوه استفاده وآماده سازي الياف دقت لازبم را
داشت شستشو و پاك سازي الياف به طوري كه به صورت معمولي و ساده با مواد مناسب شستشو گردد و الياف پشم در اثر سهل انگاري هنگام شتسشو به ههم فشرده و در هم پيچيده نشود و به صورت نمد نگردد . ظروف رنگرزي تميز بوده و از ظروف جداگانه برای رنگهاي تيره يا روشن استفاده شود ، به مدت زمان جوشاندن دما توجه شود و زمان كافي براي آن در نظر گرفته گردد و
مقدار رنگ و مواد كمكي بايد كاملاً محاسبه شده وكلافها در آنها بخوبي شناور باشند كه كلافها از هم گشوده شوند و بعد از رنگرزي خامه ها به خوبي آبكشي شده و در محل مناسب خشك گردد . سهل انگاري در هنگام رنگرزي آسيب هاي جدي به فرش وارد مي كند كه قابل جبران و ترميم نمي باشد مثل رگه دار شدن رنگ قالي ،رنگ دادن طرحهاي مجاور به همديگر بعد از شستشو
،بدرنگي، طرح از هم پاشيدگي رنگها و خرابي سطح ليف پشم بر اثر عدم نفوذ رنگ به داخل آن . در خصوص الياف ابريشم كه رنگرزي آن داراي مهارت خاصي مي باشد بايد موارد فوق رعايت شود. در خصوص پودها كه معمولاً از جنس پنبه است رنگرزي وآماده سازي آسانتر مي باشد .
2) هنگام پروسه تولید
ه) چله کشی غير مناسب وغلط ( شل و سفت بودن چله ،تراكم و چيدن نامنظم چله ها در كنار هم)
يكي از مهمترين عوامل عيب در قالي چله كشي نامناسب است كه اين عيب باعث به وجود آمدن اكثر عيوب قالي مي باشد . اگر چله هاي قالي شل یا سفت باشد باعث پائين زدگي یا بالا زدگی فرش شده و اندازه فرش پس از بافت تغییر می کند. تراكم نامناسب چله ها در فرش باعث به هم خوردگي نقشه بافت و طرحها مي شود. عیوب ترنج دار شدن – لوله شدن فرش و ... را ناشی می شود.
و) استفاده غلط از ابزار بافت و دار و نقشه خواني
بعلت آموزش كم و اطلاع ناقص بافنده از روش صحيح استفاده از ابزار بافت وقالي باعث مي شود كه بافنده از دفتنيهاي نامناسب جهت رجشمار فرش استفاده كند قلاب نامناسب و استفاده غلط از پود، چله و خامه با توجه به رجشمار فرش كه باعث عيوب ظاهري قالي مي گردد ( ترنج دار – بالا وپائين زدگي فرش و ... )كه در عيوب قالي بحث خواهد شد و عدم تسلط بر نقشه خواني نيز باعث غلط بافي مي گرد . لذا شناخت و آموزش بافنده جهت شناسائي عيوب فرش و نحوه برطرف كردن آن بسيار مهم است .
ز )تسلط كم و آموزش ناقص به بافنده
ح)استفاده از گره هاي تقلبي (جفتي بافي – سه سه بافي و بي گره بافي )
همانگونه كهاز عنوان مشخص است استفاده از گره هاي تقلبي باعث كاهش تراكم پرز در فرش و كاهش استقامت گره در تارها شده و از عمر مفيد فرش مي كاهد و گاهي اوقات بعضي از بافنده ها در قسمت های بدون نقشه اقدام به زدن گره هاي تقلبي مي كنند كه باعث مي شود آن قسمت از فرشها زودتر سائيده و خراب گردد .
ط) پائين كشي غير اصولي قالي جهت ادامه بافت و دوخت چله ها در روش فارسي بافت
معمولاً پس از بافت قسمتي از فرش چون قسمت بافته شده بالا مي آيد و براي ادامه در بافت مشكل ايجاد مي شود معمولاً چله ها را شل كرده و فرش را بدور غلتك پائين مي پيچند و فرش به پشت چله مي رود و اين عمليات اگر به درستي انجام نشود يعني پائين كشي كج باشد و ياشل و سفت گردد علاوه بر كج شدن فرش، باعث پيدا شدن بسياري از عيوب از جمله بالا و پائين زدگي ، شمشيری رشدن، سره دار بودن و ... مي گردد .
دردارهاي فارسي بافت پس از صاف نمودن لبه فرش اگر گره هاي چله ها در بالا دار شل باشد باعث مي گردد و بافت فرش با مشكل مواجه شده وعيوب ظاهري فرش بيشتر گردد .
ی) عيوب بافت فرش
1- غلط بافي :
هر گونه شكستگي در نقوش فرش بافته شده و به هم خوردگي طرحج كه نتيجه زدن گره اشتباه است غلط بافي مي نامندکه می توان مهمترین عوامل را به شرح زیر عنوان کرد.
1- بافنده نقشه را غلط ببافد
2- گوينده نقش را غلط بگويد .
3- طراح ممكن است نقشه را غلط ترسيم كند .
4- عدم تناسب نقشه با رجشمار
5- ضخيم يا نازك بودن نخ چله
6- به جاي رنگ مورد نظر در نقشه رنگ ديگري به كار بردن
7- چند رديف نقشه رانبافتن يا تكرار بافي در نتیجه غلط بافي ، گل ها و ساير نقوش در فرش از اندازه و ابعاد متناسب خارج شده ، و نگاره ها بزرگتر ، كوچكتر و حتي ناموزون ديده مي شوندكه بايد پس از شناسائي آن را پيدا و تصحيح كرد .
2- عدم پيش كشي گره ها
در بررسي پشت برخي از فرشهاي نيمه باف و حتي بافته شده ، برجستگيهاي كوچكي از نخ خامه ها ديده مي شود به عبارت ديگر قسمتهاي انتهاي يك گره در پشت فرش نسبت به ساير گره برجسته ترديده مي شود لذا پس از بافت هر رج فرش، بافنده بايد با استفاده از دست يا شانه‌گره ها را به سمت جلو بكشد در غير اين صورت علاوه بر ارزيابي كم قيمت در آينده پس از استفاده از فرش باعث پوكي فرش و در آمدن سر خامه ها از داخل چله ها مي شود .
3- پوكي فرش
در برخي از فرشها هنگامي كه دست را بر روي سطح فرش بكشيم و انگشتان خود را به داخل پرزگره ها فرو بريم متوجه مي شويم كه نوك انگشتان به راحتي با چله هاي فرش برخورد مي كند كه استفاده از گره جفتي (كاهش مصرف خامه در فرش )، عدم انطباق نمره ی خامه ها با رجشمار فرش از جمله عوامل آن مي باشد كه باعث پوكي فرش، سبكي و تقلب در فرش مي باشد .
4- بالا يا پائين زدگي در فرش
در برخي از فرهاي نيمه بافت ، متوجه مي شويم كه رجهاي بافته شده در يك خط مستقيم قرار ندارند و بخشي از رجهاي فرش بالاتر و پائين تر از بخش ديگر هستند در اين حالت هنگامي كه آخرين رج بالفته شده را نگاه مي كنيم برآمدگي يا فرورفتگي ديده مي شود و اين عيب سبب مي شود تا گل ها ، نقشه ها يا دراز و كشيده شده و يا كوتاه و پهن ديده شوند و در صورت بالا زدگي در همان قسمت بالا زده رجشمار طولي فرش از رجشمار عرضي آن كمتر مي شود و بلعكس علل آن :
1- تغيير ضخامت پود وخامه ها :كه باعث تغيير ضخامت مربع بافت ( گره ، پود ضخيم و نازك )ميگردد.
2- متراكم و تنگ شدن چله ها :تراكم و فاصله يافتن چله ها از يكديگر باعث مي شود كه گره هاي فرش به صورت صحيح وبا فاصله مناسب در كنار هم قرار گيرد و در صورت عدم رعايت اين نسبت نظم گره ها به هم مي خورد و گره ها در رجها نامنظم مي گردد .
3- عدم يكنواختي و منظم نبودن ضربات دفتين : چنانچه بافنده برخي از قسمتهاي فرش را كمتر يا آهسته تر بكوبد گره ها در فرش در همان ق5سمت به طور كامل بر روي هم قرار نمي گيرند و بين رجهاي فرش فاصله ايجاد مي گردد و يا اينكه با ضربات محكم ، گره ها بهم نزديك و فشرده مي شوند .
4- شل شدن چله ها : باعث مي شود تا گره ها به طور صحيح و كامل روي هم قرار نگيرند و بين رجهاي بافته شده فاصله ايجاد شود .
5- دو دست شدن بافت .
6- ضخيم يا نازك بودن بيش از حد چله نسبت به رجشمار نقشه: اگر نخ چله بيش از حد ضخيم باشد به هم نزديك تر شده و مانع از قرار گرفتن مناسب و به اندازه رجهاي فرش بر روي هم و در نتيجه منجر به بالا زدگي مي شود و نازك بودن نخ چله نيز باعث نزديك شدن و فشردگي گره ها در رجهاي فرش شده و پائين زدگي ايجاد مي شود . ولي براي برطرف كردن عيب:
الف) بيشتر نمودن شدت و تعداد ربات دفتين در محل بالا زدگي
ب) نازك نمودن پود
ج)كاهش ضخامت نخ هاي خامه مصرفي
د)كاهش ضر بات دفتین، ضخيم تر شدن خامه و دولانمودن خامه مصرفی
5- شمشيري:
چنانچه ابتدا و انتهاي برخي از فرشها را به دقت بررسي كنيم متوجه مي شويم كه داراي گودي و فرورفتگي خاصي هستند به نحوي كه قسمت گليم بافي وچند رج از بخش بافته شده به سمت پائين انحنا يافته است و شبيه به شمشير گشته استاين عيب معمولاً در فرشهايي كه گليم بافي آنها از استقامت كافي برخوردار نيست .
و يا گليم بافي فرش شل مي باشد به وجود آيد كه بر اثر ضربات دفتين ايجاد مي شود . و براي جلوگيري از آن بايد از چوب مهار و يا گليم بافي مناسب بهره گر فت .
شكل
6- کجي فرش (تورفتگي يا شكم دار شدن فرش)
چنانچه به هر دليل حاشيه هاي طولي وعرضي فرش در يك خط مستقيم قرار نداشته و تورفتگي و برآمدگي شود دچار عيب كجي است ، و علل آن عبارتند از :
الف) عدم پخش صحيح چله بر روي سردار و كوجي در فارسي بافت.
ب) نداشتن كوجي: يكيك از مهمترين وظايف كوجي جلوگيري از كجي فرش است .
ج) پاره شدن نخ كوجي
د )تاب زياد پود ضخيم كه باعث جمع شدن پود ضخيم بدور خود مي شود وباعث جمع شدگي قالي مي گردد.
ه )كشيدن بيش از حد پود ضخيم
و) عدم رعايت اندازه ها در هنگام پائين كشي ودوخت قفرش :در هنگام پائين كشي فرش بايد دقت شود تا فاصله ي لبه هاي دو طرف فرش با راست و چپ روها يكسان و لبه كار در يك خط موازي با زير دار باشد .
7- شانه دار شدن (سركجي ): اگر بعضي فرشها را در امتداد طولي تا كرده و يك نيمه ي طولي را بر روي نيمه ديگر قرار دهيم متوجه خواهيم شد
الف ) تراكم چله ها در يك طرف قالي : در اين حالت نزديك شدن بيش از حد چله ها به هم باعث مي شود تا گره ها در همان طرف به طور كامل بر روي هم قرار نگيرد و بين رجهاي بافته شده فاصله ايجاد شود و باعث شانه دار شدن در همان سمت فرش شود .
ب ) شل شدن چله ها در يك طرف دستگاه : در اين حالت گره ها به طور كامل روي هم قرار نگرفته و باعث زياد شدن طول فرش و در يك نيمه مي شود .
ج ) عدم يكنواختي در كوبيدن دفتين
د ) موازي نبودن سردار و زير دار
ه ) سفت نمودن بيش از حد گوه ها و پيچ هاي تعبيه شده در سردار :كه باعث انحنا و كجي لوله هاي فلزي يا چوبي دار مي شود .
8) ترك ( سره ): اگر فرش را از نيمه عرضي تا كرده و بر روي قسمت ديگر قرار دهند در اين حالت چنانچه لبه هاي كناري فرش يا حاشيه ها كاملاً بر روي هم قرار گيرد (نيه اول فرش با نيمه دوم برابر باشد) فرش سالم است در غير اين صورت فرش سره دارد .
9) قيچي زدن نامنظم
10) بالا گيري (تودزدي): چنانچه نقوش برخي از فرشها را ببينيم دربرخي از قسمتهاي عرضي دچار شكستگي شده اند به شكلفي كه ادامه حركت بندها در يك امتدادنبوده ، حتي خطوط نگاره ها و گل ها نيز به صورت عرضي در يك رديف قرار دارند دچار شكستگي هستند كه اين امر به علت حذف يك يا چند رديف از نقشه فرش است .
11) رها كردن سر پودر در حين بافت: در بعضي از مناطق قاليبافي هنگام فاتن قاليهاي بزرگ از دو يا چند بافنده استفاده مي شود و هر بافنده قسمتي از فرش را مي بافد در اين حالت ممكن است تعداد رجهاي بافته شده توسط يك بافنده بيشتر باشد و بافنده ديگر كمتر ببافد و پس از هر بار
پودركشي مجبور باشد سرپود را رها كند و تا بافنده دوم از آن استفاده كند در اين حالت مقداري از سرپود اضافه مي ماندو اگر به درستي قيچي نشود و به طور موازي و مرتب رجهاي ديگر پود كشي نگردد و در پشت قالي رگه هاي پود كه به صورت اختلاف سطح ، رگه دار يامدرب به هم متصل به وجود مي آيد و حالت فرش رخو شده را پيدا مي كند .
12) ترنج دار شدن فرش: گاهي اوقات نقش وسط فرش ( ترنج ) به طور كامل در وسط قرار نگرفته است و ترنج دار شدن به اين معني مي شود كه نقش وسط فرش جمع تر و يا كشيده تر شده است كه دلايل آن:
الف )تغيير ضخامت نخ نخ پود در نيمه اول يا دوم فرش
ب )تغيير ضخامت خامه مصرفي در نيمه اول و دوم فرش
ج ) دو دست شدن بافت
د ) افزودن به رجهاي فرش يا كاستن از آنها در نيمه اول و يا دوم فرش
ه ) بهم ريختن نظم چله ها در اول يا وسط و آخر فرش و نقشه ها در جاي خود نيافتن
13) لوله شدن: در بعضي از فقرشها ، لبه فرش به پشت فرش لوله شده يا پيچيده است. در هنگام بافت مشخص نمي باشد و هنگام اتمام قالي مشخص می شود كه مهمترين دلايل آن :
الف )تاب زياد پود ضخيم
ب ) كشش زياد پود ضخيم
ج ) شدت ضربات دفتين :شدت ضربات دفتين سبب مي شود كه پس از تمام شدن فرش لبه هاي آن به علت انعكاس نيروي وارده بر نخهاي پود آن را به بالا هل داده ودو طرف فرش نيز از اين نيرو پيروي كنند
د )شل و سف پيچيدن شيرازه
14)كيسي ( چين و چروك ) : در متن و حاشيه برخي از فرشها نوعي جمع شدگي ديده مي شود كه فرش در اين قسمت برجسته واضافه تر به نظر مي رسد كه ظاهر خوبي ندارند و در معرض بيشتر ساييدگي قرار مي گيثرند و پرزهاي فرش زودتر از بين مي رود :
الف )مدور نبودن زير دار :اگر ساختمان دار قالي به شكلي باشد كه هنگام پائين كشي فرش ، بايد مقدار بافته شده را به دور زير دار لوله كرد ، بايد دقت شود تا زير دار كاملاً مدور گرد باشد و وجود لبه هاي تيز و هر گونه برآمدگي بر روي زير دار باعث خواهد شد تا هنگام لوله شدن فرش بر روي آن قسمت برآمده فشار زياد به فرش وارد شود .
ب )پرزهاي اضافي وهر نوع وسيله ديگر كه به طور لهوي درهنگام لوله شدن فرش بقه دور زير دار ، داخل فرش و لابه لاي تابهاي آن قرار گيرد .
ج ) جمع شدگي چله ها در ناحيه گليم بافي فرش
د ) عدم رعايت دوخت صحيح فرش به زير دار در هنگام پائين كشي . اگر در هنگام دوخت فرش به زير دار به وسيله چرم، چين و چروك پيدا شود و بافت ادامه پيدا كند باعث كيسي مي شود .
ه ) كاربرد مواد اكريليك ومصنوعي در چله و خامه :كه بر اثر حرارت الیاف مصنوعی جمع می شود باعث جمع شدگي مي گردد
و ) اگر نخ چله پشمي باشد و زياد كشيده شود .
15- لوچه : چنانچه يكي از گوشه هاي فرش زيادتر ( بلندتر ) از ساير گوشه هاي فرش باشد ، گوشه اي كه داراي لوچه است از لحاظ عرض و طول مقداري بلند تر از ساير گوشه ها است (هنگام جدا كردن قيچي نمودن چله ها پس از پايان كار ، اگر درست نباشد باعث مي شود تا فشار وزن فرش بافته شده قسمتي از فر ش كه ماندهاست را خراب كند .
16- شكستگي : در پشت فرش شكستگي واضح است و به صورت خطي موازي و سفیدرنگ در عرض فرش مشاهده مي گردد كه به علت جابه جا شدن جاي پود ضخيم ونازك است .
17- تركيدگي: در هنگام جمع كردن فرش گاهي صداي خاصي شنيده مي شود كه حاكي از پاره شدن چله ها و جدا شدن گره ها است .
18-رگه ودورنگي: در بعضي از فرشها رنگ زمينه با حاشيه ها و ديگر قسمت فرش تغيير مي كند كه بعلت تهيه مواداوليه نامرغوب، عدم رنگرزي صحيح، طولاني شدن زمان بافت و عدم شستشوي صحیح قالي است.
19- تمام نشدن نقشه بعد از رسيدن به اندازه مورد نظر: رجشمار طولي و عرضي فرش مشخص است كه چه هنگام فرش تمام مي شود. حال اگر طبق نقشه و اندازه، فرش تمام شود مي توان دلايل ذيل را عنوان كرد :
1- تراكم نادرست تارهاي چله
2- دفتين زدن نامتعادل
3- عدم تناسب نمره نخ با رجشمار فرش و عيب نقشه كشي
ک ) عيوب نقشه :
1- عدم اصالت طرح ورنگ
2) عدم پخش صحيح و متعادل عناصر ونگاره ها و فرش (خلوتي يا تراكم نقوش، پخش گل ها و ديگر نقوش مورد استفاده در متن فرش بايد به يك اندازه باشد. )
3-عدم تناسب طرح با رجشمار
4- عدم تناسب عناصر تزييني (گل وبرگ ) با ابعاد فرش
5- عدم پخش صحيح رنگها در نقشه
3) بعد از توليد ( يا عيوب عارضي ( تحميلي ) )
الف) رعايت نكات اصولي در جدا كردن فرش از روي سردار
پس از اتمام فرش مي بايست به اندازه 30 سانتی متر بيش از نياز، ريشه ها به صورت خطي صاف موازي گليم بافي به وسيله مداد، خطي كشيد و به اندازه 40-20 سانتي متر در ميان به وسيله قيچي چله ها را بريد. پس از مدتی کوتاه که به چله ها زمان استراحت داده شد چله هاي بافي مانده را بريد . چون در زمان بافت فرش، فشار زيادي بر روي چله ها وتك تك تارها مي باشد و وقتي به صورت ناگهاني اين فشار قطع شود و اين قطع شدن فشار منظم نباشد باعث بالا زدگی ، يا پائين زدگي و كج شدن حاشيه هاي فرش مي گردد .
ب) دار كشي
جهت برطرف كردن كجيهاي كوچك وساير موارد مشابه كه به صورت فرورفتگي يا برآمدگي در كناره هاي فرش ديده مي شود كه در مورد كجيهاي كوجك موثر است ودر مورد كجيهاي بزرگ موثر نمي باشد و معمولاً فرش دار كشي شده پس از چند سال به حالت اوليه باز مي گردد . معمولاً روش كار چنين است كه ابتدا فرش را بر روي يك سطح چوبي پهن مي نمايند سپس كمي آن را با آب مرطوب كرده تا حالت ارتجاعي وكشش پذيري آن بيشتر شود . سپس ابعاد واقعي و صحيح فرش
را مشخص نموده لبه هايي را كه داراي فرورفتگي ( يا كجي مي باشند )توسط چنگكهاي مخصوص آن قدر مي كشند تا اين عيب برطرف گردد و بلافاصله آن را به تخته چوبي زيرين ميخ مي كنند و همينطور ديگر قسمتهاي كه عيب دارد را به همين ترتيب انجام دهند. پس از 2 الي 3 روز به همين حالت فرش را رها كرده تا كشيدگي فرش ثابت گردد ، ميخها را كشيده و جاي سوراخ شدگي ميخها را با قلاب بافت پنهان مي كنند(در بعضي از نقاط كشور پس از دار كشي پشت فر ش را به وسيله چسب چوب رقيق شده يا چسب سیر یشم آغشته مي كنند تا فرش به حالت اوليه
برنگردد ولي معمولاً پس از شستشو اين چسبها پاك مي گردد و اين روش چسب زدن به هيچ عنوان توصيه نمي گردد و كار درستي نمي باشد) معمولاً جهت میخ زدن اطراف فرش پیشنهاد می گردد از تسمه های چرمی بر روی فرش استفاده گردد تا میخ ها به فرش آسیب نرسانند. در هنگام دار كشي فرشها بايد موارد ذيل رعايت گردد :
1- فشار بيش از حد براي صاف كردن فرش باعث پاره شدن تار و پود حتي گره هاي فرش مي گردد .
و معمولاً در كناره هاي فرش پس از دار كشي و قبل از رفو پارگيهاي مشاهده را رفو مي كنند .
2- از چنگها، ميخها و قلابهاي
3- ايجاد كشش بر روي فرش بايد مرحله اي باشد، يعني در ابتدا مقدار كمي كشش با زمان معين، سپس كم كم فشار و كشش را بيشتر كنند تا عيوب برطرف گردد و در صورت اعمال كشش و فشار ناگهاني فرش بلافاصله پاره مي گردد و اگر هم پاره نشود عيوب به طور اصولي برطرف نمي گردد .
ج )پرداخت و روگيري فرش
كليه فرش هاي گره دار (پرز دار )پس از اتمام بافت يا هنگام بافت پرداخت و روگيري مي شود به عبارت ديگر اضافي پرز گره ها قيچي مي گردد و البته فرشها از نظر ارتفاع پرز در سه گروه طبقه بندي مي گردند :
1- فرشهاي با پرز به ارتفاع 2 تا 4 mm در گروه فرشهاي كوتاه
2- فرشهاي با پرز به ارتفاع 4 تا 10 mm در گروه فرشهاي متوسط
3- فرشهاي با پرز به ارتفاع 10 تا 20 mm در گروه فرشهاي بلند .
معمولاً عده اي بافندگان در هنگام بافت پس از هر 2 الي 3 رج اقدام به پرداخت با قيچي مي كنند (مانند بافندگان اصفهان ، قم ،كاشان و آذربايجان )ولي عده اي نيز پس از بافت واتمام فرش آن را به دست روكارگيران ماهر سپرده تا به وسيله قيجيهاي برقي آن را پرداخت نمايند . معمولاً در هنگام بافت اگر پرداخت اوليه توسط بافنده صورت گجيرد درصورت غلط بافي و يا ساير عيوب ديگر همچون بالا زدگي ، شكستگي طرح و ... به راحتي مشخص شده و مسير يابي صورت مي گيرد و مي توان عيوب را بلافاصله شناسائي و برطرف كرد و پس از اتمام فرش جهت پرداخت منظم وصاف و يكنواخت توسط دستگاه پرداخت مي گردد .
معمولاً قيچيهاي برقي علاوه بر داشتن اندازه دندانه هاي متفاوت آنها را مي توان بسته به ارتفاع پرز تنظيم كرد .
معمولاً روگيري فرش علاوه بر يكنوياخت وصاف كردن سطح فرش باعث وضوح بيشتر نقشه فرش نيز مي گردد . در غير اين صورت سطح فرش نامرتب و نقشه فرش نيز به صورلت گنگ و كدر ديده مي گردد .
د)شستشو و غبار گيري فرش
بر اساس مرور زمان و قرار گرفتن فرش در جاهاي مختلف ، گرد و غبار موجود در هوا و يا گرد و غبار ناشي از انجام كار ومحيط در فرش نشسته و به تدريج در لابه لاي پرزهاي آن قرار مي گيرد اين امر در نهايت موجب كثيفي و پائين آمدن كيفيت مطلوب فرش مي گردد و يا جهت از بين بردن حشرات موذي مثل بيد ، و سوسكها يكي از بهترين روشر غبار گيري است وجود گرد و غبار در فرش و رطوبت آن را نمدي مي كند وباعث شكنندگي فرش در هنگام حمل ونقل و تا نمودن فرش مي شود .
- روشهاي غبار گيري
-اقدامات اوليه:
قبل از غبار گيري ، به منظور جلوگيري از آسيب به فرش بايد اقداماتي صورت گيرد به طور مثال براي جلوگيري از ريختدگي لبه هاي فرش مي توان يك نوار از جنس پلاستيك يا چرم به صورت اريب به لبه هاي خارجي فرش دوخت و يا اينكه اگر ريشه هاي فرش محكم نيستند به وسيله انجام دو گره و يا گره زدن چند ريشه به هم آنها را محكم كر د.
الف )غبار گيري دستي:
توسط كارگران توسط به وسیله ی دست صورت مي گيرد: در اين روش فرش را از 4 طرف گرفته وتكان مي دهند و يا آن را از پشت در محل مناسبي پهن كرده و يا چوب بر پشت آن مي زنند تا غبارها خارج شود و يا اينكه به وسيله جاروبرقي گرد و غبار را مكش مي نمائيد و يا اينكه فرش را به صورت باز و يا جمع شده بر روي زمين مي كوبند (كه روش مناسبي نمي باشد ) بايد توجه داشت كه هر نوع فرشي را بايد به روش مناسب حال خود غبار گيري كرد معمولاً فرشهاي كهنه و قديمي
را به وسيله جاروبرقي كه داراي مكش بسيار ضعيفی می باشد، غبار گيري مي كند و يا اينكه به وسيله برس نرم و تميز سطح فرش را در جهت خواب برس كرده و به وسيله جاروبرقي از فاصله بالا تر گرد و غبار را جمع مي كنند و فرشهاي سالمتر وجوانتر را به پشت در معرض آفتاب پهن كرده پس از مدتي دوباره آن را به سمتي كه پرزها به سمت پائين باشد پهن مي كنند ( روي توري فلزي ويا چمن )پس توسط كارگر با تركه اي ظريف به آن ضربه مي زنند تا گردوغبار خارج شود .
ب )غبار گيري ماشيني
هر چند غبار گيري به روش دستي صدمات كمتر ي به فرش وارد مي شود ولي چون سرعت آن كم مي باشد امروزه توسط ماشين انجام مي گيرد .
1- دستگاه غبار گيري قديمي
اين دستگاه در داخل خود داراي دو محور گردان مي باشد به هر محور تسمه هاي برزنتي كه در انتها داراي قلابهاي فلزي 10×10 سانتی متر هستند، متصل است. اين تسمه ها و قلاب ها ثابت بوده و بر اثر حركت دوراني حول محور از پشت و رو ضرباتي را به فرش وارد مي كنند . نحوه دستگاه بدين صورت است كه از يك طر ف دستگاه فر ش را به سمتي كه پرز آن به طرف پائين است واردمي کنند وتوسط برس فلزي طولي كه باعث مي شود پرزها، بلند شده( تا خاك راحت خارج شود) به جلو هدايت مي شود و از ميان اين دو محور شلاق زن عبور مي کند تا به وسيله اين ضربات گرد و غبار خارج شود . چون گرد و غبار چله بسيار زياد مي باشد توسط كانالي كه مكش مي كند گرد و غبار جمع آوري مي شود. بايد توجه داشت كه فرشهاي معيوب و پوسيده و کهنه وارد اين دستگاه ها نگردد چون امكان پاره شدن آن زياد است .
2- دستگاه غبارگيري جديد
اين دستگاه داراي گردونه اي بزرگ فلزي درون يك اتاقك فلزي قرار دارد (مثل ماشين لباسشوي )معمولاً فرشها را تا نيمه ماشين داخل گردونه پر كرده و اين گردونه بر اثر چرخش به حول محور خودش باعث مي شود تا فرشها نيز از بالا به پائين و برعكس حركت كرده و بر اثر اين حركت هاي دوراني گرد و غبار فرش از آن خارج شود .
- شستشوي فرش
شستشوي فرش از سالها پيش در خانواده هاي ايراني مرسوم بوده است گاه آنها را در رودخانه ها مي شسته و گاه نيز به وسيله كارگاه هاي قاليشويي، به هر حال هدف از آن شستشوي دقيق و اصولي فرش است كه به خوبي و بدون كمترين صدمه به فرش تحقق يابد و فرش از آلودگيها و سطوح چرك زدوده گردد . در روشهاي قديمي فرش را درون نهرهاي روان آب قرار داده و پس از آنكه فرش به خوبي خيس گرديد . آن را بيرون آورده و با مواد شوينده همچون چوبك ودر حال حاضر با مواد شوينده شيميايي به كمك پاروهاي بزرگ مي شستند سپس دوباره در نهر‌آب قرار داده تا مواد شوينده تميز گردد . سپس فر شها را بر روي صخره ها و سنگهاي اطراف رودخانه و در مقابل نور آفتاب قرار مي دادند. در روش جديد قاليشويي پس از آن كه تمام فرش به خوبي خيس شد مواد پاك كننده را به مقدار مناسب روي سطح قالي مي ريزند. سپس با برسهاي ويژه اي شروع به شستن فرش مي كنند به اين ترتيب قسمتهاي چرك آلود قالي كاملاً تميز مي گردد ودر برخي از كارگاه هاي قاليشويي دستگاه هاي خاصي طراحي وساخته اند كه داراي برسهاي بزرگ و دايره اي شكل مي باشد و توسط نيروي برق به حركت در مي آيد و به آهستگي سطح فرش را سائيده ونقاط تيره و چرك آنرا مي شويد پس از آن كه تمام فرش به خوبي شسته شد توسط
شلنگهاي آب كه داراي دوشهاي پخش كننده آب است تمام فرش را شسته و مواد شوينده را به خوبي از قالي دور مي كنند پس از آن كه به خوبي مواد شوينده از لابه لاي پرز فرش خارج شد معمولاً فرش را به طور كامل و يكجاي درون حوضچه هاي بزرگ آب فرو مي كنند تا به اصطلاح آبكشي شود . معمولاً به هنگام آبكشي فرش اغلب از پارو و برسهاي خاصي جهت زدودن بهتر مواد شوينده و آلودگيها استفاده مي نمايند . در كارگاه هاي قاليشويي عموماً به جاي لوله كردن
فرش و آبگيري آن، با تحت فشار قر ار دادن ، از دستگاه هاي خاصي استفاده مي گردد كه عملكرد آن شبيه دستگاه هاي سانتريفوژ است كه در اين حالت با نيروي گريز از مركز بيشتر آب موجود در درون قالي به طرفين هدايت شده وخارج مي شود . پس بر روي سطح زمين پهن مي كنند يا بر روي دارها و چوبهای بزرگ مي آوريزند تا چند روز در مجاورت هوا خاك شود و يا درون گرمخانه آن را خشك كنند .
رعايت نكات خاصي در شستشوي فرش :
مي توان گفت هنگام شتشوي فرش چه به صورت قديمي چه در كارگاههاي بزرگ قاليشويي رعايت برخي موارد باعث تضمين سلامت و همچنين جلوگيري از پوسيدگي و افزايش دوام آن مي گردد .
1- شستشوي فرش بايد روي سطح كاملاً صاف تخت مانند ، سطوح سيماني ،موزاييك يا سنگ انجام شود.
2- چنانچه شستشوي فرش در كنار رودها و نهرهاي جاري ميسر نيست بهتر است براي خيس كردن و شتشوي فرش از روشهايي كه آب با فشار و به صورت افشان پخش مي نمايد استفاده نمود .
3- مواد شوينده اي كه براي شستشوي فرش به كار مي روند بايد كاملاً خنثي باشند تا از هر گونه آسيب در الياف پشم جلوگيري شود. محيطهاي اسيدی و قليايي شديد هر كدام به نوعي باعث تخريب ساختماني شيميايي ليف پشم مي شود. اين پودرها به جهت آن كه برای برطرف كردن چربيهاي موجود بر روي لباسها تهيه شده داراي تركيبات شيميايي اسيدي قوي هستند و كاربرد آنها براي شستشو پرز فرش باعث مي شود علاوه بر شسته شدن سطوح چرک وكثيف فرش ،
تمام چربي الياف پشم گرفته شده و لذا الياف كاملاً خشك و شكننده شوند در اين صورت پس از مدتي استفاده و قرار گرفتن در معرض رفت وآمد الياف شكسته شده و فرش سريعاً ذرتي (كچل) مي شود.
4- چنانچه فرش داراي خامه هاي رنگي باشد كه به خوبي رنگ رزي نشده اند و به هر تقدير رنگها از ثبات كافي بر خوردار نباشند در هنگام شستشو به ويژه زماني كه توسط برس بر روي سطح پرزها كشيده مي شود ممكن است رنگها در هم ادغام شوند و به اصطلاح فرش رنگ دهد. (حتي با استفاده از آب گرم كه حرارت آن زياد باشد مي تواند پس دادن رنگها را تسريع بخشد .) به همين دليل در اغلب كارگاه ها حوضچه هايي وجود دارد كه توسط مواد خاصي آغشته شده اند و فرشها را مدت زماني در آن نگهداري مي کنند تا رنگ الياف براي مدتي به طور نسبي ثابت گردد .
5- چنانچه از مواد شوينده سنتي براي شستشوي فرش استفاده شود به دليل احتمال وجود
ناخالصيها در اين مواد ممكن است به دباخل پرز فرش نفوذ نمايند به همين دليل در اين گونه مواد بايد عمل آب كشي فرش به دقبت انجام گردد تا مواد باقي مانده در فرش باعث آسيب ديدگي قالي نگردد .
6- چنانچه آبكشي فرش در رودخانه ها انجام گيرد به دليل وجود برخي املاح معدني ( گچ و آهك ) ممكن است مواد مذكور در فرش باقي بماند و باعث پوسيدگي زودرس گردد .
7- براي آب گيري فرش در صورتي كه از دستگاه هاي سانتريفوژه استفاده نگردد . بهتر است فرش را توسط برس يا با پارو هاي مخصوص كاملاً آب گيري نمود در مورد قاليهاي كهنه بايد دقت بيشتري كرد تا فرشهاي كهنه پاره نگردد .
8- چنانچه براي خشك كردن قالي شسته شده مجبور هستيم آن را براي مدتي پهن كنيم بهتر است قالي را كاملاً باز كنيم در صورتي كه فضاي لازم براي پهن كردن فرش موجود نيست لوله كردن فرش و تا نمودن آن نيز كار درستي نيست زيرا پس از چند روز و خشك شدن فرش در قسمتهاي تا خورده برجستگي محوسس پديدار مي گردد وباعث كيسي فرش و ساييدگي مي گردد.
9- چنانچه فرش در منزل شسته مي شود و نوع رنگرزي الياف آن به صورت بي ثبات و نامرغوب
باشدنبايد براي خشك كردن فرش آن را آويزان نمود زيرا مقدار آب باقي ماندهدر فرش از درون الياف و پرزها به سمت پائين فرش حركت كرده و در مسير خود رنگجهاي ناپايدار را نيز حكت مي دهند و قسمت پائين فرش بيش از بالا ي آن آسيب مي بيند و رنگ برداري آن نيز بسيار مشكل است . سنگين شدن قسمت پائين فرش در فرشهاي قديمي باعث پاره شدن چله هاي قالي مي شود .
10- پس از آب كشي فرش بايد پساب آن كاملاً صاف باشد در غير اينصورت احتمال باقي ماندن مواد شوينده و ساير املاح آن وجود دارد كه اين امر باعث پوسيدگي زودرس فرش مي گردد .
11- حتي الامكان مي بايست از گرم خانه يا مكانهايي كه در آنها نور شديد آفتاب وجود نداشته باشد براي خشك كردن فرش استفاده نمود زيرا تابش شديد نور آفتاب باعث رنگ پريدگي فرش به ويژه رنگهاي ناپايدار مي گردد .
12- جهت شستشو در منزل پيشنهاد مي گردد كه از مواد شوينده موجود در منازل جهت شستشوي فرش استفاده نگردد و براي شستشو فرش مواد شوينده خاصي وجود دارد كه كاملاً خنثي بوده و فاقد تركيباتاسيدي و قليايي است ويا از شامپو استفاده گردد بهتر است
.
چنانچه به هر دليل الياف پشم در هنگام شستشوي فرش رنگ داده و باعث لكه دار شدن آن شوند . مي توان توسط مواد خاصي اقدام به رنگ برداري نمود. رايج ترين ماده رنگ بردارذي هيدروسولفيت است اما نبايد از آن با غلظت زياد استفاده كرد لذا اگر با ماست ترش مخلوط گردد اين محلول دارای رنگ بري قابل كنترلی مي باشد (توصیه می گردد جهت این کار با یک استاد کار قالی شوی مشورت گردد.)
دواشور نمودن فرش :
معمولاً‌شستشو به چند طريق كهنه ، براق شور و آب شور معمولی تقسيم مي شود . عمل كهنه شور بيشتر در مورد قاليهاي صادراتي كاربرد دارد در اين طريق بقراي اين كه قالي به ظاهر كهنه و قديمي شود با استفاده از مواد شيميايي رنگ قالي كهنه شده و پرزهاي آن نيز كم مي شود . ( اسید سیتریک NaOH، پرمنگنات پتاسیم ، پوست گردو و یا جوش شیری). در روش براق شور ، مواد شيميايي خاصي براي تازه جلوه نمودن ظاهر قالي به كار مي رود و اين روش بيشتر در مورد شستشوي قاليهاي داخلي كاربرد دارد . (هیپوکلوریدریک کلس
یم، آب اکسیژنه، سود سوزآور رقیق و پرمنگنات پتاسیم رقیق)
مواد شوينده در روش براق شور از تركيبات هيدروپودرهای شستشوی خانگی و شامپو تگزافون مي باشد كه علاوه بر شوينده بودن تثبيت كننده رنگ نيز هستند، كه كاربرد و مقدار مصرف آن بسته به نظر استاد كار مجرب مي باشد و معمولاً اين محلولها به صورت آماده در بازار است . (شایان ذکر است مواد نام برده شده جهت مصرف در مناطق خاث و با فرشهایی با جنس های گوناگون و حذف سلیقه و درصدهای مختلف رقیق شدن امکان پذیر می باشد چون امکان دارد یک ماده ی شیمیایی با درصد مختلف غلظت در دو نوع شور مختلف استفاده گردد که کسب تجربه زیر نظر استادکار مجرب اجتناب ناپذیر است.)
آشنايي با مواد ضد بيد :
ويژگيهاي زير در تركيبهاي ضد بيد اهميت فراوان دارند :
1- ويژگي ضد بيد بايد روي ليف پشم اثر بخش باشد
2- پايداري خوب پس از شستشوي گوناگون
3- دوام و پايداري در برابرنور
4- بدون بو ورنگ باشد
5- در دماي نزديك به جوش جذب شود
6- همراه با بيشتر مواد تكميلي بتوان كارنمود .
7- ويژگيهاي فيزيكي پشم را دگرگون نكند .
8- ويژگي رنگرزي پشم را دگرگون نكند .
9- افزون بر الياف پشمي بر الياف ديگر هم اثر داشته باشد .
از ايولان يو 33( Eulan. L .33) براي ضد بيد كردن الياف استفاده مي كنند رنگ ظاهري آن قهوه اي كم رنگ و به صورت مايع است اين ماده قابل حل در آب مي باشد پس از آ» كه ايولان را به اندازه كافي رقيق كردند وبه حمام كه در آن رنگ و اسيد وجود دارد ، داخل مي كنندو رنگرزي را به صورت معمول ادامه مي دهند در موردرنگهاي طبيعي و رنگهاي دندانه اي كه احتياج به عمل دندانه دادن پشم است بهتر است كه عمل تكميلي ضد بيد در حمام دندانه انجام گيرد .
عمل ضد بيد كردن پس از رنگرزي :
اين راه يكي از روشهاي بسيار خوب براي ضد بيد كردن پشم است پس از عمل رنگرزي در موقع شستشوي مي توان ايولان يو 33 را به كار برد . ابتدا آن را در 5 تا 10 قسمت آب سرد رقيق كرده سپس به حمام شستشو داخل مي كنند . مدت 10 دقيقه در حرارت 40 تا 35 درجه خامه پشم را در آن گردش داده . سپس نسبت به وزن كالا 1% اسيد استيك 60% را كه قبلاً رقيق كرده اند به حمام اضافه مي كنند ودوباره 15 دقيقه خامه پشم را در حمام گردش مي دهند .
روش ضد بيد كردن با ايولان يو جديد :
پس از رنگرزي : در اين حالت مي توان عمل ضد بيد نمودن را با شستشوي ساده و يا با صابون و دتر جنت انجام داد . درجه حرارت بين C040 – 35 مي باشد اين ماده را در مقدار آبي بين 5 تا 10 برابر وزن ماده باشد رقيق كرده و به حمام خنثي اضافه مي كنند و مدت 10 دقيقه پشم را در حمام گردش مي دهند و مانند روش فوق عمل مي كنند و بدون شستشو الياف پشم را خشك مي كنند .
در حمام رنگ :
ابتدا ايولان یو را رقيق كرده ، قبل از آن كه اسيد را حمام ريخته باشند وارد حمام رنگ مي كنند پس از آن اسيد و الياف پشم را وارد محلول نموده و رنگرزي را در حالت معمولي ادامه مي دهند ،در مورد رنگهاي دندانه اي و رنگهاي طبيعي بهتر است اين عمل توام و در يك حمام انجام شود . (ضد بيد كردن و دندانه دادن )
عمل ضد بيد كردن در هنگام شستشو
می توان با ایولاین یو قالی های تمام شده را به دو صورت ضد بید نمود:
1- قالي را در محلول 5 گرم در ليتر ايولان 25 تا 30 گرم شده شستشو مي دهند پس از شستشو قالي را در ماشين سانتريفوژ آبگرم كرده و اين عمل را چند بار تكرار مي كنند تا محلول خوب جذب پرزهاي قالي گردد و در مرحله آخر آن را آبكشي نكرده و آن را خشك مي نمايند .
2- اين شستشو را نيمه خشك شويي مي نامند در هر ليتر كف صابون حدود 10 گرم ايولان یو وارد مي كنند و بصورت معمولي قالي را با آن شستشو مي دهند و به منظور اطمينان هر چند سال يكبار تكرار مي نمايند .
4) هنگام استفاده در منزل و محیط کار
الف) عوامل آسيب رسان به قالي
عوامل آسيب رسان به قالي را مي توان به دو گروه كلي تقسيم كرد :عوامل زنده وعوامل غير زنده
1) عوامل زنده :
اين عوامل شامل انسان ، حشرات ، قارچها ، جلبكه ، خزه ها ، گل سنگها و جانوران ( موشها ) مي باشد . انسان از يك سو عامل سازنده محيط خويش است واز سوي ديگر با سهل انگاري يكي از عوامل مهم تخريب مخيط زيست خود به شمار مي آيد . بدين صورت كه انسان بدون توجه به اصول صحيح نگهداري و مراقبت از اشياء زمينه هاي از بين رفتن آنها را فراهم مي كند . در مورد قاي حمل و نقل ، رعايت اصول بهداشت ، توجه به نكات ايمني ، انبار كردن ، بهره برداري و .. از جمله مواردي است كه بايد در خصوص آنها دقت كافي به عمل آيد تا به قالي آسيب وارد نشود . حشرات از خطرناك ترين دشمنان مواد آلي هستند رشد حشرات در هواي مرطوب و گرم بسيار بيشتر از آب و هواي معتدل است . از آنجا كه وجود رطوبت زياد باعث رشد حشرات مي شود ، از اين رو وجود
تهويه مناسب و كنترل آب و هوا از مهمترين شرايط مبارزه با حشرات به شمار مي رود . البته ساده ترين روش مبارزه با حشرات استفاده از مواد شيميايي است كه از آن به عنوان حشره كش ياد مي شود .شايان ذكر است كه از حشره كشها به دو صورت: الف)بخار ب ) محلول مي توان استفاده كرد . انواع مهم حشراتي كه به قالي آسيب مي رسانند عبارتند از : حشره هاي ماهي نقره اي (تي سانورا )، جيرجيرك ، ملخ ، سوسك حمام ، موريانه ، سوسك سياه قالي و انواع مختلف بيد وسوسك هر يك از اين حشرات ويژگيهاي خاصي دارند كه ذيلاً به شرح هر يك به طور جداگانه مي پردازيم .
تي سانوار :
ممولي ترين نوع اين حشره به نام ماهي نقره اي معروف است كه بين 8 تا 10 ميليمتر قد داشته و رنگ آن نقره اي متمايل به خاكستري است . اين حشره معمولاً در محلهاي تاريك كه رطوبت هوا بالاي 55 درصد است زندگي مي كند و عمر آن بين 2 تا 3 سال مي باشد نظافت دائمي محل بهترين راه كنترل و مبارزه با حشره ماهي نقره اي است .
سوسك حمام :
اين حشره جانوري همه چيز خور است . عمر طولاني داشته وشبها فعاليت بيشتري دارد . براي از بين بردن اين نوع سوسكها از حشره كشهاي مختلفي نظير (د.د.ت ) استفاده مي شود .
موريانه (مورچه سفيد ):
موريانه يا مورچه سفيد از حشرات بسيار زيانباري است كه خطر بزرگي براي چوب به شمار مي رود . اين حشره از چوب وديگر مواد ساخته شده از سلولز به عنوان غذا استفاده مي كند . به طور كلي دو نوع موريانه وجود دارد :1)موريانه هايي كه در چوب خشك زندگي مي كنند 2) موريانه هايي كه در زير زمين لانه مي سازند .
موريانه هاي نوع اول در چوب وكاملاً جدا از خاك زندگي مي كنند ، در حاليكه موريانه هاي زير زميني به طور دائم در تماس با خاك هستند . اين حشرات به صورت گروهي درون زمين زندگي مي كنند و از طريق تونلهاي خاكي به تمام قسمتهاي ساختمان راه پيدا مي كنند در طي اين مراحل موريانه ها به كمي رطوبت هم نياز دارند .
موثرترين راه مبارزه با موريانه انجام اقدامهاي پيشگيري قبل از ساختن بنا مي باشد . اين اقدامهاي احتياطي اوليه عبارتند از :تميز كردن زمين بنا ، ضد عفوني كردن زمين ، استفاده از موانع فيزيكي – ضد عفوني كردن ساختمان
الف :فلس بالان Lepidoptera
ب ) بيد گونه Tineala bissellibua
اين حشره داراي دگر ديسي كامل است يعني زندگي آن در يك چرخه ، شامل ، تخم ، لارود ، شفيرگي و حشره بالغ مي باشد .
حشره بالغ : پروانه ي كوچكي است به طول 6 تا 9 ميليمتر كه عرض آن با بالهاي باز mm16 بوده بالهاي جلويي به رنگ زرد براق و بالهاي عقبي به رنگ خاكستري مايل به رنگ زرد و داراي ريشك هاي نسبتاً بلندي مي باشد .
بيدهاي نرپروازي هاي كوتاه متفاوت داشته ولي بيدهاي ماده با جهش و راه رفتن تغيير محل مي دهند .
روي سطح بالها داراي فلسهاي بسيار ريز مي باشد ، كه نور را منعكس مي كنند .
بيدهاي ماده بالغ پس از جفت گيري شروع به تخم گذاري نموده به طور متفرق روي پارچه و لابه لاي پرزهاي قالی تخم گذاري مي كنند تا لاروها در زمان مناسب بتوانند تغذيه كند .
حشره بالغ نقش زيادي در نوع آسيب و شناسايي آن دارد ، اما خود حشره به ندرت تغذيه مي كند .
تخم ها :به رنگ سفيد ، براق ، بيضي به طول 66/0 و عرض MM 2/0 مي باشد و روي سطوح سياه و تيره به صورت نقاط سفيد قابل مشاهده هستند تعداد تخم بيد 100 تا 150 عدد است و دوران تفريح آن 8 تا 10 روز مي باشد .
لارو : به رنرگ زرد و سر قهوه اي مي باشد و به (كاترپيلار )مشهور است . اصلي ترين عامل آسيب رساني به الياف و قاليها لارو بيد مي باشد از ماده Keratin موجود در الياف پشمي تغذيه مي كند ، اما قادر به هضم الياف سلولزي نيست . بنابراين در قاليها پرزها را كه الياف پشم يا كرك هستند ، نابود مي كند ولي قادر به تارها (تون ) كه معمولاً پنبه اي است آسيب نمي رساند .
يافتن لارو به دليل شكل پرزها در قالي كار مشكلي است وعمدتاً آسيب بعد از مرحله بلوغ حشره شناسايي شده است . لاورها در طي چهل نسل قادر به نابودي kg 42 الياف پشمي مي باشند .
طول دوره لاروي معمولاً 26 روز است كه از نظر آسيب شناسي بسيار مهم است مناسبترين دما از 15 تا 25 درجه است .
شفيره :مرحله بعد از دوران لاروي است و با تنيدن محفظه اي است كه توسط لارو ايجاد مي شود روي مي دهد و معمولاً 10 تا 12 روز طول مي كشد و سپس حشره بالغ از آن خارج مي شود .
ريخت شناسي آسيبها
به دليل شكل تخم گذاري حشره بالغ بيد آسيب هاي ايجاد شده به اشكال زير مي باشد :
1) آسيب هاي ايجاد شده روي قالي :نقطه اي ، كانالي ، منطقه اي ، مركب .
2) آسيب هاي ايجاد شده پشت قالي :نقطه اي ، كانالي ، منطقه اي ، مركب
الف :2 بيدگونه ها Tineapellionella
اينگونه بيد را با نام خز مي شناسيم . عمده صفات و مشخصات فيزيلوژيك و مرفولوژيكي آن ، شبهات به گونه ذكر شده بالا دارد و تفاوت هاي عمده آنها در دو مورد قابل مطالعه است .
1)پروانه بيد خز با طولي قريب به 10 ميليمتر و با بالهاي باز mm16 مقداري از پروانه بيد لباس بزرگتر است با بالهاي جلويي به رنگ خاسكتري مايل به زرد و روي هر بال آن سه تکه متصل به يكديگر به رنگ تيره تر ديده مي شود :بالهاي عقبي خاكستري و داراي ريشك هايي به همين رنگ است .
2) لاروها در محفظه اي كه تنيده اندو با خود حمل مي كنند و سپس در همان محفظه شفيره شده به پروانه تبديل مي شوند از ساير بيدها متمايز مي شوند . البته تفاوت هاي ديگري نيز وجود دارد كه حوصله اين بحث خارج و در متون تخصصي تر به آن پرداخته شده است .
بيد گونه trekhophaga tapepetzella
اين بيد ( بيد تامي )نيز ناميده شده است . البته مطالعات ما در پهنه كشور عزيزمان نشان داد كه گونه بيد مخرب در ايران بيشتر نوع اول است كه به بيد لباس معروف است كه بيشتر از لباسهاي پشمي به مواد اوليه و قاليها لطمه وارد كرده است .
دوره لاروي بيد قالي 30 تا 40 روز است و دوره شفيرگي آن 8 تا 10 روز است حشره ماده آن موردي است حدود يكصد تخم مي گذارد و اندازه حشره بالغ آن بين 5/8 تا 5/13 ميليمتر مي باشد .
لارو كامل بيد لباس به mm16 مي رسد حشره كامل در سال داراي دو نسل مي باشد .
در نستريده ها ( Dernestidae )
اين گروه از مجموعه سخت بالپوشان زيان آور محصولات غذايي و صنعتي هستند راسته Inthrenini با صفات مورفولوژيكي مشابه در اين گروه قابل مطالعه در خصوصو آسيب شناسي قالي مي باشند .
حشرات اين راسته اغلب كوچك وبه شكل گرد و بيضي هستند بدنشان از فلسهاي ريزي به رنگ هاي سفيد ، زرد ، نارنجي ، حنايي ، خاكستري پوشيده شده است . Inthreninus با گونه هايي چون Tnthreninus museorum . كه به سوسك موزه معروف هستند در مطالعات ميداني مادر مشاركت با بيدگونه Tineolabisselliella در انبارهاي قالي مناطق كويري ايران نمونه برداري شده اند . لارو اغلب آنتونوسها به منسوجات پشمي وقاليها و فرآورده هاي حيواني حمله كرده ، پر ، مو ، منسوجات پشمي ابريشم طبيعي را تخريب مي كنند . لاروها به علت گريزان بودن از نور ، خود را در جاهاي تاريك پنهان مي كنند به اين جهت مهم ترين كانون فعاليت آنها ، زيرفرشها ، لاي لباسها وديگر منسوجات مي باشد . آثار خسارت اين حشرات به صورت سواخهاي نامنظم و بريدگي هاي طويل است كه لاروها از خويش بعداز تغذيه به جاي مي گذارند .
قارچها ،جلبكها ، خزه ها و گل سنگها :
در مناطقي كه آب و هواي مرطوب دارند ، وجود انواع گوناگوني موجودات ميكروسكوپي از قبيل قارچها ، جلبکها و خزه ها معمولاً براي رشد به رطوبت احتياج دارند . قارچها لكه هايي روي الياف به وجود مي آورند و ساختمان مواد پشمي را از بين مي برند . همچنين قارچا مي توانند تغييراتي در خصوصيات شيمايي و فيزيكي انواع گوناگون مواد سلولزي به وجود آورند قارچ يك گياه انگلي است كه در مناطق با آب و هواي مرطوب مانند نواحي شمال ايران كه رطوبت آن زياد است سريعاً رشد مي كند . در حقيقت در چنين آب و هوايي هاگهاي قارچي در تمام مدت به صورت غير فعال وجود دارند و به محض مناسب شدن شرايط دما و رطوبت براي رشد ، فعاليت آنها شروع مي شود . كنترل رشد قارچها به دو طريق پيشگيري ودرمان صورت مي گيرد .
