بخشی از مقاله
مقدمه
ازدواج به دلیل نقشی که در بنا نهادن نظام خانوادگی و تربیت نسل آینده دارد به عنوان مهمترین و اساسیترین رابطه بشری توصیف شده است. یکی از جوانب بسیار مهم نظام زناشویی، رضایتی است که همسران در ازدواج تجربه میکنند(پور حیدری، .(2013 رضایت زناشویی وضعیتی است که در آن زن و شوهر در بیشتر مواقع، احساس خوشبختی، رضایت از ازدواج و رضایت از همدیگر داشته و نگرش مثبت و لذت بخشی است (آپریسان و کریستای، .( 2012 که زن و شوهر از جنبههای مختلف روابط زناشویی مثل ارتباط، مسائل شخصیتی، حل تعارض، مسائل مالی، روابط جنسی و فرزندان دارند (تانیگوچی1 و همکاران، 2006؛ کرنی و بردبری2، .(2003 طبق پژوهشها در حیطه ازدواج و روابط زناشویی، متغیرهای مختلفی با روند رضایت زناشویی در طول زمان رابطه دارند(شاهی و همکاران3، 2011؛ شاکلفورد4 و همکاران، .(2007 عوامل شناختی مختلفی در نارضایتی و ناسازگاری های زناشویی موثر هستند. نوعی از شناخت که در رابطه و رضایت زناشویی هم می باشند، طرحواره ها هستند(رحیمی و همکاران، .(2010 طرحوارهها5 سازههایی هستند که بر اساس واقعیت یا تجربه شکل می گیرند و به عنوان واسطه، پاسخ های رفتاری افراد را تحت تاثیر قرار می دهند. در حوزه شناخت درمانی بک 6 در اولین نوشته هایش به مفهوم طرحواره اشاره کرده است. در چهارچوب روان درمانی طرحواره به عنوان یک عامل سازمان بخش در نظر گرفته می شود که برای درک تجارب زندگی فرد ضروری است(یانگ 7 و همکاران، .( 2003 برخی از طرحواره ها به ویژه آنها که عمدتا در نتیجه تجارب ناگوار دوران کودکی شکل می گیرند، ممکن است هسته اصلی اختلالات شخصیتی و مشکلات بین فردی باشند(.(9 یانگ، کلوسکو و ویشار، طرحواره های ناسازگار اولیه8 را الگوهای هیجانی و شناختی خود- آسیب رسانی تعریف می کنند که در ابتدای رشد و تحول در ذهن شکل گرفته و در سیر زندگی تکرار شده و بر نحوه ای تعبیر و تفسیر تجارب و رابطه با دیگران تاثیر می گذارند. آنها 18 طرحواره را در قالب پنج حوزه شناسایی معرفی کرده اند که عبارت اند از: بریدگی و طرد: 9 افراد در این حوزه نمیتوانند دلبستگیهای ایمن و رضایت بخشی با دیگران برقرار و نیازهایی مانند امنیت و همدلی به شیوه-ای قابل پیش بینی ارضا کنند. معتقدند نیاز آنها به عشق، ثبات و امنیت بر آورده نخواهد شد (یانگ، (2005، که شامل طرحوارههای: رهاشدگی- بی ثباتی10؛ بی اعتمادی- سوء رفتار11؛ محرومیت هیجانی12؛ نقص - شرم13؛ انزوای اجتماعی- بیگانگی14 می شود. خودمختاری و عملکرد مختل:15 این حوزه در افرادی که در خانواده شان دچار کمبود اعتماد شده و در عملکرد مستقل شکست خوردهاند پیش میآید(شهامت، .(2010 افرادی که طرحواره هایشان در این حوزه قرار می گیرد از خودشان و محیط اطرافشان، انتظاراتی دارند که مانع
1 . Taniguchi 2 . Karny and Bradbury 3 . Shahi et al 4 . Shackelford
5. schema 6. beck
7 . Young 8. early maladaptive schema 9. disconnection and rejection 10. Abandonment- instability 11. Mistrust- abuse 12. emotional deprivation 13. Defectiveness- shame 14. social isolation-alienation
15. impaired autonomy and performance
2
عملکرد آنها می شود. این حوزه شامل وابستگی- بی کفایتی1؛ آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری2؛ خود تحول نیافته - گرفتار3 و همچنین همچنین شکست4 میشود (شهامت، .( 2010 محدودیتهای مختل:5 این حوزه عدم وجود مسئولیت پذیری و مشکلاتی در ارتباط با رعایت حقوق دیگران، تعهد و هدف گزینی را شامل میشود (شهامت، .(2010 این افراد ممکن است در خصوص احترام به حقوق دیگران، همکاری کردن و متعهد بودن مشکل داشته باشند و اغلب خود خواه، بی مسئولیت یا خودشیفته به نظر برسندو معمولاً در خانوادههایی سهل انگار رشد یافته اند و در کودکی ملاحظه دیگران را نمیکردهاند، که در نتیجه در بزرگسالی، توانایی مهار تکانههای خود را ندارند و نمیتوانند ارضاء نیازهای آنی را بخاطر دستیابی به منافع آتی به تاخیر بیندازند (یانگ، .( 2005 این حوزه شامل طرح وارههای: استحقاق- بزرگ منشی6، خویشتن داری7، و خود انضباطی - ناکامی8 میباشد (یانگ، .(1994 دیگر جهت مندی:9 دیگر جهت مندی توجه بیش از حد دیگران و نادیده نادیده گرفتن نیازهای خود را شامل میشود (شهامت، .(2010 این افراد به جای رسیدگی به نیازهای خود به دنبال ارضای نیازهای دیگران هستند. در اکثر این خانواده ها، والدین به جای توجه و اهمیت قایل شدن به نیازهای منحصر به فرد کودک، بیشتر نیازهای هیجانی یا منزلت اجتماعی خود را مهم میدانند (یانگ، .(2005 طرحوارههای این حوزه شامل: اطاعت10؛ ایثار 11؛ پذیرش جویی- جلب توجه12 است (یانگ، .(1994 گوش بزنگی بیش از حد و بازداری:13 گوش بزنگی بیش از حد و بازداری که در نتیجه تاکید بیش از اندازه بر واپس زنی احساسات به وجود میآید میباشد (شهامت، .(2010 در حوزه گوش به زنگی بیش از حد و بازداری دوران کودکی این افراد پر از خشونت واپس زدگی و سختگیری بوده و خویشتنداری و فداکاری بیش از حد بر لذت و خود انگیختگی غلبه داشته است. این افراد در کودکی به تفریح و شادی تشویق نشدهاند و در عوض یاد گرفته اند زندگی را طاقت فرسا در نظر بگیرند. معمولاً در احساس بدبینی، ترس و نگرانی بسر می برند(یانگ، .(2005 این حوزه از طرحوارههای ناسازگار اولیه شامل، منفی گرایی- بدبینی 14؛ بازداری هیجانی 15؛ معیارهای سرسختانه- عیب جویی افراطی16، و تنبیه17 میشود(یانگ، 1994؛ هریس و کورتین، .( 2002 طرحوارهها از ابتدای زندگی شکل گرفته(دزویس و همکاران، (2009 و در در تمام طول زندگی، فرد را تحت تاثیر قرار می دهند (یانگ، .( 2005 اما طرحواره های اولیه باورهایی هستند که افراد درباره خود، دیگران و محیط دارند، و به طور معمول از ارضا نشدن نیازهای اولیه به خصوص نیازهای عاطفی در دوران کودکی سرچشمه میگیرند (ژانگ و هی، .(2010 این طرحوارهها در طول زندگی ثابت و پا برجا هستند و اساس ساختهای شناختی فرد را تشکیل و به شخص کمک میکنند تا تجارب خود را راجع به جهان پیرامون سازمان دهند و اطلاعات دریافتی را پردازش کنند (تایم و همکاران، .(2010 پژوهشگران بر این عقیدهاند که طرحوارههای ناسازگار اولیه همچون یک صافی برای اثبات یا تایید تجارب کودکی عمل میکنند و به نشانههای بالینی نظیر اضطراب، افسردگی و ترسهای خاص(فوبی)، اختلالات شخصیت، تنهایی به دلیل روابط بین فردی مخرب و سوء مصرف الکل و مواد مخدر، پر اشتهایی یا زخم معده منجر میشوند (گرنهوس و کالینز، 2003؛ سلیگمن و همکاران، .(2007 بر اساس نظر یانگ (یانگ، (2005، در بعضی افراد به
1. Dependence-incompetence 2. vulnerability to harm or illness 3. Enmeshment-undeveloped self 4. failure 5. impaired limits
6. entitlement/grandiosity 7. self-control 8. Insufficient-self-discipline 9. other-directedness 10. subjugation 11. self-sacrifice
12. approval-seeking-recognition-seeking 13. overvigilance and inhibition 14. pessimism 15. emotional inhibition
16. unrelenting standards-hypercriticalness 17. punitiveness
3
خاطر تجارب منفی کودکی، طرحوارههای ناسازگار اولیه ایجاد می شود که بر شیوه ی تفکر، احساسات و رفتار آنها در روابط صمیمانه بعدی و سایر جنبههای زندگی آنها تاثیر میگذارد. زمانی که نیازی بدون ارضاء باقی میماند طرحوارهی ناسازگاری در آن حیطه ایجاد میشود. با ارضاء نشدن نیازهای دلبستگی و صمیمیت و سرخوردگی از روابط عاطفی اولیه، طرحوارههای ناسازگار مربوط به روابط صمیمانه و دلبستگی ایجاد می شود(یوسفی، .(2011 این باورها و طرحواره های مربوط به روابط بین فردی در بزرگسالی در همسر گزینی و در دوران تاهل در روابط زناشویی نمود می یابد و بر آن تاثیر مخرب می گذارد (یانگ، .(2003 همچنین طرحواره های ناسازگار اولیه به واسطه ارتباط و تاثیری که بر سبک دلبستگی، اختلالات شخصیت و اختلالات خلق می گذارند (یوسفی، (2011، میتوانند تاثیر غیر مستقیم نیز بر روابط زناشویی داشته باشند. یانگ، کلوسکو و ویشار(یانگ، (2003، دریافتند که در زوجین علاوه بر طرحوارههای اولیه که به روابط زناشویی وارد میشوند، در روابط فعلی نیز طرحوارههایی شکل میگیرند، چنان که در روابط دو نفر نیازهای طرحوارهی اولیه برآورده نشود و یا طرحوارهی اولیه با طرحواره فعلی ناهمخوان باشد، موجب ناسازگاری بین زوجین و در نهایت نارضایتی زنان در زندگی زناشویی می شود (یانگ، .(2003 روشی که مبتنی بر طرحواره برای حل مشکلات و اختلافات توسط یانگ به وجود آمده، طرحواره درمانی1 نام دارد (یوسفی، .(2011 طرحواره درمانی، روشی نوین و یکپارچه است که عمدتا بر اساس بسط و گسترش مفاهیم و روش های درمان شناختی- رفتاری2 کلاسیک بنا شده است. طرحواره درمانی، اصول و مبانی مکتب های شناختی - رفتاری، دلبستگی، گشتالت، روابط شئ، ساختارگرایی و روان کاوی را در قالب یک مدل درمانی و مفهوی ارزشمند تلفیق کرده است. با این وجود، طرحواره درمانی بر یک نظریه منسجم و یکپارچه مبتنی است. این شیوه درمان، سیستم جدیدی از روان درمانی را تدراک می بیند که مخصوصا برای بیمار مبتلا به اختلالات روان شناختی مزمن و مقاوم ( مثل اختلالات شخصیت) مناسب است (یانگ، .(2005 بر اساس آنچه گفته شد هدف از انجام این پژوهش آن است که ببینیم -1 آیا رویکرد خانواده درمانی مبتنی بر طرحواره درمانی بر بریدگی و طرد زنان با نارضایتی زناشویی موثر است؟ -2 آیا رویکرد خانواده درمانی مبتنی بر طرحواره درمانی بر عملکرد مختل زنان با نارضایتی زناشویی موثر است؟ -3 آیا رویکرد خانواده درمانی مبتنی بر طرحواره درمانی بر دیگر جهت مندی زنان با نارضایتی زناشویی موثر است؟ -4 آیا رویکرد خانواده درمانی مبتنی بر طرحواره درمانی بر گوش به زنگی زنان با نارضایتی زناشویی موثر است؟ -5 آیا رویکرد خانواده درمانی مبتنی بر طرحواره درمانی بر محدودیتهای مختل زنان با نارضایتی زناشویی موثر است؟
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع کاربردی با روش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری کلیه زنان ناراضی از زندگی زناشویی مراجعه کننده به مراکز مشاورهی بهزیستی، کمیته امداد و بنیاد شهید شهر تهران در سال 1393 بودند. از شرایط ورود به تحقیق این بود که زن ناراضی از زندگی زناشویی دارای تحصیلات پنجم ابتدایی باشد و خود به صورت داوطلبانه مایل به همکاری جهت دریافت مداخلهی مشاورهای خانواده درمانی مبتنی بر طرحواره درمانی باشد. از شرایط خروج از تحقیق اعتیاد آزمودنی، مبتلا بودن به بیماری صعب العلاج جسمی، اختلالات حاد روان شناختی (اختلالات شخصیتی، افسردگی، اختلالات محور یک)، مصرف کننده داروهای روانپزشکی و روان گردان، مشکل نازایی و تحصیلات کمتر از پنجم ابتدایی بود. زیرا این شرایط و خصایص، اثربخشی متغیر مستقل به خصوص طرحواره درمانی را بر آزمودنی کم رنگ کرده و نتایج پژوهش را مخدوش میکرد. نمونهگیری به صورت تصادفی چند مرحلهای انجام شد. در مرحله اول از میان 321 نفر مراجع زن ناراضی از زندگی زناشویی که در بهار 1393 به مراکز مشاورهی بهزیستی، کمیته امداد و بنیاد شهید شهر تهران، مراجعه کرده بودند، شرایط ورود از طریق پرونده های مشاورهای و رایزنی با مشاوران و روان سنجهای مراکز مذکور که قبلا جهت پذیرش مراجعان با آنان مصاحبههای مشاورهای انجام داده بودند و آنها را با آزمون شخصیتی چند وجهی مینه سوتا سنجش و ارزیابی روانی کرده
