بخشی از مقاله
مقدمه
بررسی راههای مناسب برای بینیازی کشور از وابستگی به صادرات نفتی، یکی از موارد ضروری و مهم بهشـمار میرود. از این رو، تولید محصولات کشاورزی در سه دههی اخیر موردتوجّه قرار گرفته و بیشترین سـهم را در صادرات غیرنفتی به خود اختصاص داده است (آمارنامهی کشاورزی، .(5 :0982 بنابراین بـرای افـزایش تولیـد محصولات باغی باید مکانهای مناسب توسعهی باغهای میوه، براساس سازگاری درختان بـه عوامـل محیطـی مشخّصش وند. در این صورت احتمال بقای درختان و کمیّت و کیفیّت میـوههـای تولیـدی بیشـتر شـده وبـه
سوددهی اقتصادی منجر میشود.
گردو ازجمله محصولات باغی است که مصرف بالای داخلی موقعیّتقابلتـوجّه ی در بازارهـای جهـانی دارد، بهگونهای که بیشتر کشورها برای کاشت و اصلاح نژاد این محصول، برنامهریزی جـدّی و سـرمایهگـذاری کافی بهعمل میآورند. این پژوهش نیز تلاش دارد باتوجّه به اقلیم کشاورزی، میزان سازگاری درختـان گـردو در مراحل مختلف رشد تا ثمردهی را بررسی کرده و زمینهایمستعدِّتوسـعه ی بـاغهـای گـردو را در اسـتان تهران، بهکمک سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و سنجش ازدور (RS) شناسایی کند.
بررسی سوابق پژوهش نشان میدهد که در سال 0380، ریوگو،1 مقدار نور را بهعنوان عامل اقلیمیمـؤثّر بر رشد درختان گردوی کشتشده در باغهای کالیفرنیا، مورد مطالعه قـرار داد و نشـان داد فاصـلهی کـم بـین درختان و ایجاد سایه، سبب ریزش ادامهدار گلهای مادّه میشود.
مارکوویچ2 نیز در سال 0388 در زمینهی بررسی شرایط جغرافیایی و تأثیر تودههـای هـوا، بـا آزمایشـی ثابت کرد که مرحلهی آغاز تولید جوانههای برگ و میوه، بسته به نواحی مختلف و سالهای آزمـایش متفـاوت است.
در سال 0380 مانوگویچی3 پژوهشهایی را در زمینهی مقایسهی نـواحی مختلـف پـرورش گـردوطـیّ، سالهای 0380-85 در بخش هندورای ترانسیلوانیای رومانی انجام داد و دریافت که معیارها و عواملخاصّـی برای توسعهی این گونهها، بهعنوان شرایط بهینه لازم هستند و به همبستگی بین رشد درختـان و میـوهدهـی آنها و عوامل اقلیمی و خاکی پی برد.
در کشور چین نیز دیان4 در سال 0228 با مطالعهی اثر عوامل اقلیمی روی گردوی وحشی5 دریافـت کـه این گردوها و گونههای کشتشدهی آن، به شرایط زیستمحیطیخاصّی نیاز دارند.
در سال 0909 در ایران، عاطفی و همکارانش باتوجّه به شرایط محیطی مورد نیاز برای رشد گردو، چهار
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. Ryugo 2. Markovic 3. Manughevici 4. Xu, Deyan 5. Xinjiang
مکانیابی اراضی مستعد توسعهی باغهای میوه با تأکید بر عناصر و ... 56
کلون برتر رابر اساس صفات اصلی پُرمحصولی، دیر بـرگدهـیپُ،رمغـزی و متوسّـطوزن یـک میـوه (درشـتی محصول) انتخاب کردند.
مظفّری در سال 0982به ارزیابی قابلیّتهای محیطی کشت گندم دیم در مهران از نظر عناصـر اقلیمـی، مانندمدّت بارش، خشکسالی، آستانههای حرارتی، واحدهای گرماییتبخیـر، و تعـرّق، در طـول مراحـل رشـد پرداخته است.
در سال 0988، بافقیزاده اقلیم کشاورزی منطقهی مروست را براساس 08 سال آمار بـرای کشـت پسـته مورد بررسی قرار داده است.
بنابراین باتوجّهبه گسترش روزافزون جمعیّت و نیاز به موادّ غذاییتوجّه،بـه عناصـر و عوامـلمـؤثّر بـر میزان بازدهی محصولات کشاورزی و باغی، برای تعیین مناطق کشت با کمتـرین ریسـک،از اهمیّـ ت شـایانی برخوردار است. این پژوهش تلاش دارد مکان مناسب کشت گردو را بهعنوان یکی از محصولات باغی در اسـتان تهران، بر اساس شرایط اقلیمی منطقه، تعیین کند.
منطقهی مورد مطالعه
استان تهران درموقعیّتجغرافیایی 52 درجه و 02 دقیقـه تـا 59 درجـه و 02 دقیقـهی طـول شـرقی و 98 درجه و 50 دقیقه تا 92 درجه و 00 دقیقهی عرض شمالی، در بخش مرکزی شمال کشور و در پای کوههـای البرز قرار دارد. بیشترین مساحت اسـتان در محـدودهی ارتفـاعی 0222–0022 واقـع شـده اسـت و در بـین طبقههای مختلف شیب، بیشترین مساحت زمینها در طبقهی شیب صـفر تـا 0 درصـد اسـت. مسـاحت ایـن زمینها برابر 022259/8 هکتار است (اشکال شمارهی 0، 0 و .(9
شکل .9 نقشهیموقعیّت استان
75 جغرافیا و پایداری محیط، شمارهی 2، بهار 94: 9
شکل .2 نقشهی طبقههای ارتفاعی استان تهران
شکل .3 نقشهی طبقههای شیب استان تهران
مکانیابی اراضی مستعد توسعهی باغهای میوه با تأکید بر عناصر و ... 58
اقلیم استان، نیمهخشک و متوسّط با بارندگی سالانهی حدود082 میلیمتر است. بیشترین بارش سـالانه 222 میلیمتر، در کوهپایههای البرز و کمترین بارش سالانه 22 میلیمتر، در محدودهی دشت ورامین گزارش شده است. منطقهی مورد مطالعه جزئی از مناطق تابشی زیاد محسوب میشود کـه در دورهی سـرما خورشـید مایلتر تابیده و طول روز کوتاهتر و در دورهی گرم هم خورشید عمودیتر تابیده و طول روز طولانیتر میشـود (علیجانی، آبوهوای ایران: .(08
عامل دما نیز همانند بارندگی در استان تهران تحت تأثیر ارتفاع قرار دارد و بهطـورکلی در نـواحی شـمال استان و شهرستانهای واقع در نواحی کوهستانی، دما بهطور محسوسینسـ بت بـه نـواحی مرکـزی و جنـوبی پایینتر است.
از میان ده استان عمدهی تولیدکنندهی گردو، استان تهران با میزان تولید 0290تُن مقام ششم را دارد. در برنامهی توسعهی محصولات باغی سالهای 0988 - 0988، افزایش سطح زیرکشت گردو در استان تهـران از 990522 هکتار در سال 0989 به 823222 هکتار در سال 0988در نظر گرفته شده است که تحقّق این امر، جز با مطالعهی همهجانبهی عواملمؤثّر بر کشت این محصول، شدنی نیست (ادارهیکلّ آمار و اطلاعـات، وزارت جهاد کشاورزی، .(08 :0989
