بخشی از مقاله
نقش و اهمیت درخت و فرآوردههاي حاصل از آن در زندگی اجتماعی انسان بر کسی پوشیده نیست. با افزایش جمعیت تولید مواد اولیه سلولزي که با افزایش جمعیت و تقاضاي فزاینده آن روبروست، معضل جدي تلقی میشود.
براي تأمین آن به کشت و توسعه درختکاري با درختان سریعالرشد، که صنوبرها شاخصترین آن میباشند مورد
توجه تحقیق و پژوهش محققان بسیاري قرار گرفت .(4)
براي جمعآوري اطلاعات پایه و تداوم تحقیق در مورد صنوبرها، احداث کلکسیون پایه مادري که بهعنوان بانک ذخایر ژنتیکی تلقی میگردد، در تمامی ایستگاههاي تحقیقاتی صنوبر وابسته به مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور انجام گردید. در این کلکسیونها نیازهاي
526
P. alba
مجله پژوهشهاي گیاهی (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 4، 1392
اکولوژیک صنوبر که شاخصترین آنها مقوله فنولوژي در گستره علم اکولوژي است، مورد مطالعه قرار میگیرد تا بتوان در گونههاي مختلف گیاهی شرایط زیستی و پیدایش هر یک از پدیده هاي حیاتی نظیر ظهور برگ، زمان گلدهی، تشکیل دانه و بذر و زمان رسیدن و پراکنش آنها را مشخص نمود. مطالعه فنولوژي صنوبرها در اقلیمهاي متفاوت حیاتی در فرایند توسعه مطالعاتی نظیر دورگگیري و اصلاح صنوبرها با اهداف متنوعی که براي آن وجود دارد، ضروریست.
کلکسیون صنوبر مرکز تحقیقات البرز کرج، در طی سالهاي
1344 و 1348 با استفاده از 57 کلن از دو گونه
و P.nigra احداث گردیده است و مطالعات رویشی آن
انجام شده است .(3) در ایستگاه تحقیقاتی شهید فزوه اصفهان مطالعات رویشی، فنولوژي و مورفولوژي صنوبرها انجام شده است .(2) در مرکز تحقیقات نوشهر نیز
مشخصههاي رویشی و فنولوژي کلنهاي صنوبر در آربوراتم مورد بررسی قرار گرفته است .(1) مطالعاتی که در استان شاندونگ کشور چین بر روي کلنهاي مختلف صنوبر انجام گردید، نشان داد که از نظر فنولوژي، میزان رویش قطري و ارتفاعی، ریشهدوانی، مقاومت به سرما، مقاومت به آفات و بیماریها و برخی خصوصیات چوب، بین این کلنها اختلاف معنیداري با یکدیگر وجود دارد
.(12) در کشور آرژانتین، جوانههاي گل در کلنهاي-P.e.I 214، P.e.I-154 و P .e. I-488 در نیمه دوم شهریور و در کلن Harvard و چند کلن دیگر در نیمه اول مهر ماه باز شدهاند .(10) در کشور فنلاند مشخصههاي رویشی 4 کلن دورگ صنوبر لرزان ( (P. tremuloides x P. tremula و
یک کلن بومی P.tremula تا سن 5 سالگی مطالعه و ثبت گردیده است. نتایج نشان داده است که در بین آنها اختلاف وجود داشته است .(11)
جدول – 1 اسامی کلنهاي دورگ صنوبر در کلکسیون پایه مادر
مبدأ 1 نام علمی کلنهاي اورآمریکن صنوبر ردیف
ایتالیا Populus x euramericana (Dode) Guinier cv. vernirubensis 1
" Populus x euramericana (Dode) Guinier. cv. chopita 2
" Populus x euramericana (Dode) Guinier. cv. 476 3
" Populus x euramericana ( Dode) Guinier. cv. 94/57 4
" Populus x euramericana (Dode) Guinier. cv. rimini 5
آلمان Populus x euramericana (Dode)Guinier. cv. negrito de granada 6
" Populus x euramericana (Dode) Guinier.cv. arges grandis 7
" Populus x euramericana ( Dode) Guinier. cv. 92/40 8
" Populus x euramericana ( Dode ) Guinier. cv. 262 9
ایتالیا Populus x euramericana ( Dode ) Guinier. cv. I- 154 10
" Populus x euramericana ( Dode ) Guinier. cv. 45/51 11
" Populus x euramericana ( Dode ) Guinier . cv. triplo 12
ایتالیا Populus x euramerican ( Dode ) Guinier. cv . costanzo 13
" Populus x euramricana ( Dode ) Guinier. cv. I- 488 14
ایتالیا Populus x euramericana ( Dode ) Guinier. cv. I- 455 15
" Populus x euramericana ( Dode ) Guinier. cv. I- 214 16
" Populus x euramericana ( Dode ) Guinier. cv.robusta 17
-1 تاریخ کاشت کلنها اسفند 1362 بوده است.
527
مجله پژوهشهاي گیاهی (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 4، 1392
528
مجله پژوهشهاي گیاهی (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 4، 1392
529
(P.euramericana)
مجله پژوهشهاي گیاهی (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 4، 1392
کلکسیون صنوبر گیلان در سال 1362 احداث گردید و هدف از احداث آن حفظ و نگهداري ارقام مختلف و نیز مطالعه میزان رشد و نمو و بررسی خصوصیات فنولوژي، مرفولوژي و اکولوژیکی آنها و نیز استفاده از اندامهاي زایشی کلنها در برنامههاي اصلاحنژاد و دورگگیري می باشد. بنابراین در این پژوهش اقدام به مطالعه خصوصیات مختلف کلنهاي اورامریکن گردید.
مواد و روشها
ایستگاه تحقیقات صنوبرصفرابسته در شمال غرب شهرستان آستانه اشرفیه قرار دارد که عرض جغرافیایی آن
37 درجه و 19 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی آن 49
درجه و 57 دقیقه شرقی میباشد. میزان بارندگی 1186
میلیمتر و میانگین درجه حرارت سالیانه 17/5 درجه سانتیگراد و آب و هواي آن خیلی مرطوب با زمستانهاي معتدل تا خنک میباشد. خاك منطقه بیشتر از رسوبات آبرفتی ریز بافت است که بیشتر در اثر طغیان آب و با جریان آرام رسوب نموده است. واکنش آن خنثی تا کمی قلیایی بوده و از نظر ماده آلی غنی است. بافت آن سیلتی لوم وسنگ مادري آن ماسه– آهک میباشد. مواد مورد استفاده در این تحقیق، کلنهاي صنوبر از گروه آورآمریکن است که اسامی کامل علمی آنها بشرح جدول (1) میباشد.
روش تحقیق : در سال 1362 از انواع گونه، کلن و کولتیوارهاي مختلف صنوبر که در مراحل اولیه تحقیقات موفق بودهاند تعداد پنج اصله نهال از هر یک از کلنها بصورت خطی به فاصله 5* 5 متر از یکدیگر کاشته شدهاند ........................ ؟ .(3) همه ساله کلیه پدیدههاي حیاتی نظیر زمان ظهور برگ، آغاز فعالیت فیزیولوژیکی درختان، زمان پیدایش اندام جنسی (شاتون نر و ماده) و
زمان تشکیل بذر و در نهایت انتشار بذر پایهها در طول فصل رویش مورد بررسی و در فرمهاي مربوطه ثبت گردید. در طول سالیان رشد قطر و ارتفاع کلیه درختان اندازهگیري گردید. در طول اجراي طرح عملیات داشت که
شامل وجین علفهاي هرز بوده، در صورت نیاز انجام شده است. تجزیه و تحلیل آماري مقایسه رشدي فاکتورهاي قطر و ارتفاع با نرمافزار آماري SPSS انجام شده است.
نتایج
دادههاي فنولوژي کلنهاي مطالعه شده بصورت ذکر تاریخ زمان وقوع هر پدیده در طول فصل رویش سالهاي مختلف ثبت و در خاتمه طرح زودترین و دیرترین ظهور پدیدهها بصورت تقویمی روز و ماه بیان شده است. همچنین قطر و ارتفاع درختان بهمنظور بررسی روند رشدي آنها هرساله پس از خزان کامل برگها که نشانه توقف فعالیت رشدي در هرسال بوده است، اندازهگیري شده و در فرم مربوطه ثبت گردیده است.
شکفتن گلها : در صنوبرها اندام زایشی (گل) زودتر از اندامهاي رویشی (برگ) فعالیت خود را آغاز میکنند یعنی مرحله زایشی زودتر از مرحله رویشی شروع میشود. زمان ظهور گلها (شاتون) در کلنهاي مختلف صنوبر نیز متفاوت است. دامنه زمان گلدهی صنوبرها با توجه به خصوصیات ژنتیکی آنها متفاوت است که در
کلنهاي دورگه زودتر شروع
میشود و دیرتر پایان مییابد. کلن ماده P.e.chopita و
نمو زایشی آن از اواخر اسفند شروع میشود یعنی زودتر از سایر کلنهاي موجود شاتون آن پدیدار میشود. در کلنهاي ماده، شاتونها پس از تلقیح توسط گردههاي کلن نر صنوبر، بر روي درخت پایدار میمانند و تشکیل کپسول بذر را میدهند. بطورکلی صنوبرهاي مورد بررسی را از نظر زمان گلدهی و شروع نمو زایشی میتوان به سه گروه دستهبندي کرد:
