بخشی از مقاله
1 مقدمه
در ساخت آثار معماری همواره عوامل مختلفی مد نظر معماران قرار داشته که از جمله ی این عوامل یکی شرایط اقلیمی و محیطی دوم استفاده از مصالح بوم آورد است. منطقه ی هورامان با توجه به شرایط محیطی و آب و هوایی خاص دارای معماری ویژه ای در سطح استان می باشد. یکی از این آثار معماری که از گذشته دور تا به امروز مورد استفاده بوده پل های این منطقه می باشد که تداوم آن از گذشته دور تا دوره حاضر نشان از اعتبار و اهمیت آن دارد. در اثر تخیرب های ایجاد شده بر روی پل ها بر اثر سیل آبهای رودخانه های منطقه و تغییراتی که روی آنها پس از مرمت به وجود آمده شناسایی آنها مورد
توجه و اهمیت می باشد زیرا برخی از پل ها به دلیل تغییر مسیر کلاًٌ تخریب و آثار چندانی از آنها باقی نمانده است و برخی دیگر که هموراه مورداستفاده و مرمت قرار گرفته اند در طول زمان بر اساس پیشرفتها و تجربیات تغییراتی در نوع ساخت آنها بوجود آمده است. در هورامانات با توجه به کوچ فصلی مردمان این منطقه که در اواخر فصل بهار به دلیل گرمای دره ها کوچ عمودی انجام داده و به ارتفاعات نقل مکان میکنند مسیرهای متعددی قابل شناسایی می باشند، اما در بررسی حاضر مسیر اصلی از روستای تنگی ور به سمت هورامان تخت که محل تردد بوده و از جنوب غرب به سمت شمال شرق می باشد معرفی و مورد تحلیل قرار می گیرد. در بررسی و شناسایی این مسیر سعی بر آن است علاوه بر معرفی پل ها، سبک پل سازی منطقه نیز مشخص گردد.
1
.2 پیشینه پژوهش
در رابطه با شناسایی پل های این منطقه می توان به رساله کارشناسی ارشد تحت عنوان "راه های دوران اسلامی استان کردستان و آثار وابسته به آن" که در بخشی از آن پل ها بصورت کامل مطالعه شده اند[5] اشاره نمود، همچنین در مقاله ای تحت عنوان" راه تنگی ور- هورامان؛ راهی باستانی در دل کوه های شاهو" که راه باستانی این منطقه در آن مورد مطالعه و معرفی قرار گرفته در آن اشاره ای به پل های منطقه شده است.[6] گزارش بررسی های باستان شناختی که در این منطقه توسط کارشناسان میراث فرهنگی استان کردستان به انجام رسیده شامل؛ بررسی انجام شده سال 1391 در منطقه ی پالنگان [3]و بررسی صورت گرفته در سال 1392 در منطقه ی سرو آباد و کامیاران[2] البته در هیچکدام از این گزارشها و مقالات به پل های منطقه ی هورامان اشاره ای نشده است و هیچ یک به ثبت میراث فرهنگی نرسیده اند.
.3روش تحقیق
روش پژوهش به دو روش میدانی و کتابخانه ای صورت گرفته است. در روش میدانی طی بررسی آثار موجود شناسایی و برداشت پلان، مصالح شناسی ، سبک ساخت و عکاسی از پل صورت گرفت، همچنین در روش کتابخانه ای بر اساس مطالعه و بررسی آثار موجود در منابع مکتوب، شناسایی سبک ساخت و مقایسه آنها انجام گرفته است.
.4محدوده ی مورد پژوهش
این پژوهش محدوده ی جنوب غرب استان کردستان را شامل می شود که از سمت شمال و شمال شرق به شهرستان مریوان، از شرق به شهرستان سنندج، از جنوب غرب به استان کرمانشاه و از سمت غرب به کردستان عراق محدود است. این منطقه دو شهرستان سروآباد در شمال و شهرستان کامیاران در جنوب را در بر می گیرد. گذرگاه مورد بررسی حد فاصل بین دو روستای تنگی ور در جنوب شرق مسیر و روستای هورامان تخت در شمال غرب مسیر را شامل میشود.
.5پل ها؛ اهمیت و جایگاه آنها
یکی از عوارض طبیعی در ایجاد راه ها، رودخانه های پر آب و دره های عمیق هستند که برای عبور از آنها و ایجاد راه های سریعرت و نزدیک تر، انسان به فکر ساختن پل بر روی این موانع افتاد. قطعاً از همان هنگام که بشر توانست برای گذر از جوی ها و رودخانه های کوچک از ابتدایی ترین راه یعنی استفاده از تنه درختان سود جوید، می توان گفت کار پل سازی آغاز شده است.[7] ولی انسان با توجه به اینکه همواره در مسیر پیشرفت و تکامل حرکت نموده، با افزایش توانایی و تجربیات خود در ساخت پل ها و عبور از رودخانه ها، روش های جدیدی را به کار برده و بر استحکام و امنیت پل ها افزوده است. در ایران تا کنون اثر ساختمانی از پل که مربوط به دوران پیش از ساسانیان باشد، پیدا نشده، دلیل این امر نیز آن است که پل ها بناهایی هستند، بیشتر از هر ساختمانی در معرض آسیب و ویرانی قرار دارند و زودتر از بناهای دیگر از میان رفته و وجود آنها از ضروریات زندگی بوده است. در اعصار بعد بر جای آنها و شاید بر شالوده آنها، پل های جدیدی ساخته شده و احتمال می رود که پل های به جای مانده از دوره های قبل، قدمت بیشتری داشته اند.[1]
در بعضی نواحی به ویژه در قسمت های شمال و غرب کشور که تعداد رودخانه ها بیشتر است، ناچار می بایستی رودها را قطع کرده و از روی آن بگذرند، بنابراین از همان اعصار قدیم، به فکر ایجاد پل های موقت و دائم افتاده بودند.[1] استان کردستان و منطقه ی هورامان نیز یکی از همین مناطق می باشد و نقش پل ها در راه سازی منطقه با توجه به وجود رودخانه های فراوان حائز اهمیت می باشد. در این بخش به معرفی پل های این منطقه پرداخته می شود و علاوه بر شناسایی آنها معماری و شیوه ی ساخت آنها همچنین مصالح بکار رفته در ساخت پل های این منطقه مورد مطالعه قرار گیرند.
.6معرفی پل های منطقه
پل تنگی ور
2
این پل دریک کیلومتری شمال شرقی روستای تنگی ور واقع در دهانه دره ای که منتهی می شود به کتیبه آشوری، در500 متری جنوب آن و بر روی رودخانه تنگی ور احداث گردیده است . این پل دارای یک دهانه است و پایه های پل در دو طرف متکی بر صخره های طبیعی هستند و ستون ها که از قلوه سنگ می باشند بصورت نیم دایره ای بر روی این تخته سنگ ها قرار دارند. پل در تنگ ترین دهانه رودخانه بر روی دو تخته سنگ بسیار بزرگ طراحی شده است. در جهت پل به سمت کتیبه باستانی یک مسیر سنگ چین به چشم می خورد. پل فاقد جان پناه و مال رو می باشد. مصالح بکار رفته سنگ برای پایه ها، چوب که از تنه درختان منطقه می باشد روی پل و ملات ساروج در رج های پایینی سنگ چین پایه ها به چشم می خورد. پل در حال حاضر سالم و مورد استفاده مردم منطقه است. با توجه به نیاز مردم منطقه و عبور و مرور از روی آن احتمالاً توسط اهالی روستا این پل مرمت شده و در حال حاضراز ملات سیمان برای پایه های سنگی استفاده شده همچنین سطح پل نیز با ماسه وسیمان مفروش است(تصویر(1این. پل احتمالاً از دوران باستان مورد استفاده بوده و همواره با توجه به نیاز مردم منطقه مورد بازسازی قرار گرفته است.
تصویر :1 نمای شرقی پل تنگی ور و نمای روی پل جهت جنوب به شمال(مأخذ: نگارندگان، (1393
پل شماره )6پل ورودی قلعه پالنگان)
پل جنوب روستای پالنگان و در ورودی قلعه قدیمی پالنگان واقع شده که در حال حاضر ورودی باغ شیخ عثمان می باشد. این پل دارای یک دهانه است و پایه های پل در دو طرف متکی بر صخره های طبیعی هستند و ستون ها که از قلوه سنگ می باشند بصورت نیم دایره ای بر روی این تخته سنگ ها قرار دارند. مصالح بکار رفته سنگ برای پایه ها، چوب که از تنه درختان منطقه می باشد بر روی پل استفاده شده است و ملات ساروج(ماسه آهک) در رج های پایینی سنگ چین پایه ها به چشم می خورد. پل در حال حاضر سالم و مورد استفاده مردم است. با توجه به نیاز صاحب باغ و عبور و مرور از روی آن توسط صاحب باغ این پل مورد مرمت قرار گرفته است. با توجه به اینکه این پل دقیقاً در وردی قلعه قدیمی احداث گردیده، همچنین مصالح و سبک ساخت آن همدوره با قلعه که مربوط به دوره صفوی است می باشد و نیز با توجه به مسیر باستانی این منطقه که از تنگی ور آغاز می گردد احتمالاً در دوره تاریخی بنای اصلی پل ساخته شده است(تصویر.(2
