بخشی از مقاله
اثر ورمی کمپوست در کشاورزی پایدار
چکیده:
کشاورزی پایدار یک روش تولید مواد غذایی است که از نظر محیطی ، اقتصادی و اجتماعی از ثبات کلی و کاملی برخوردار است در این روش برای جلوگیری از مصرف نهادهای شیمیایی ، از تناوب زراعی، کودهای آلی و ... استفاده می شود درنتیجه میزان خسارت و یا اثرات منفی به سلامت انسان، منابع طبیعی، محیط زیست و جامعه به حداقل کاهش می یابد. یکی از اهداف کشاورزی پایدار افزایش باروری خاک می باشد که با توجه به این مسأله وجود برخی از موجودات زنده از جمله کرم های خاکی در بستر حیات و نقش به سزای این موجودات در جهت بازگشت سریع تر مواد به چرخه ی اکوسیستم و در دسترس قرار گرفتن مواد برای گیاه در جهت تولید یک محصول با کیفیت و کمیت گردد و نیز سلامت جامعه را تضمین کنیم تا یک جامعه ای پر از نشاط و امید داشته باشیم. خاک های مناطق خشک و نیمه خشک کشور ما که بیش از هشتاد درصد زمین های کشاورزی را تشکیل می دهد از نظر مواد آلی فقیر هستند. برای بهبود باروری و حاصلخیزی خاک های کشاورزی، افزودن مواد آلی به آن ها ضروری است، اما منابع محدود سنتی مواد آلی همچون کود حیوانی جوابگوی نیاز روز افزون بخش کشاورزی به کود آلی نیست ؛ از اینرو استفاده از مواد زائد مختلف دیگر همچون مواد زائد جامد آلی، لجن فاضلاب، زائدات کشاورزی و مواد زائد جامد صنعتی به عنوان مواد آلی رو به گسترش است. در بین کودهای آلی، ورمی کمپوست اقتصادی ترین منبع تولید نیتروژن است. کاربرد ضایعات آلی از جمله کودهای دامی، لجن فاضلاب، کمپوست زباله شهری و مانند آن در خاک، یک روش مناسب برای نگهداری ماده آلی خاک، بهسازی خاک فرسوده و تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان است . در مورد اثرات مفید ورمی کمپوست می توان به بهتر شدن پایداری خاکدانه های خاک و کاهش خطر فرسایش اشاره کرد و این که کمپوست می تواند موجب افزایش تخلخل خاک و ظرفیت نگهداری آب خاک شود و از تغییر اسیدیته خاک جلوگیری کرده و موجب رهاسازی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه شود. کودهای شیمیایی از عوامل اصلی حفظ حاصلخیزی خاک به شمار می روند ولی کاربرد زیاد آن ها به همراه عملیات مدیریتی نامناسب باعث شده که مقدار ماده آلی خاک به شدت کاهش داده و این امر روی ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تاثیر گذاشته و خطر فرسودگی این خاک ها را افزایش می دهد با مصرف20 تن در هکتار ورمی کمپوست حاصل از زباله های شهری در سبزی ها، عملکرد به میزان 15 درصد افزایش می یابد.
واژه های کلیدی: کشاورزی پایدار ، ورمی کمپوست، کرم خاکی
- 1 مقدمه:
تداوم کشاورزی ارگانیک، کشاورزی پایدار را نوید می دهد اجرای مدیریت صحیح، نگهداری خاک با پوسیده و تجزیه شدن مواد آلی توسط موجودات زنده خاکزی مانند کرم خاکی می توان گذشته از تحول عظیم در بستر زراعی و ایجاد شخم بیولوژیک، محیط
اطراف ریشه را تغییر و شرایط کاملاً ایده آلی جهت رشد ریشه های گیاه مهیا ساخت . 7
یکی از مشکلات بشر در عصر حاضر، زباله های شهری و شیوه دفع آنها است. با افزایش اجتناب ناپذیر جمعیت، گسترش شهر نشینی و مصرف گرایی، حجم عظیمی از مواد و بقایای آلی روزانه تولید می شود که امروزه به عنوان یکی از تنگناهای جدی مدیریت شهرنشین مطرح بوده است. سالانه میلیون ها تن زباله آلی شهری سوزانیده یا دفع می شود، افزون براین که مشکلات زیست محیطی فراوانی را به وجود می آورد بسیار پرهزینه است. موریانه و کرم های خاکی، از اجزای بسیار مهم در پایداری و حاصلخیزی خاک و چرخه عناصر غذایی به شمار می آیند. داروین((1837 برای نخستین بار اثر برخی از کرم های خاکی را در حاصلخیزی خاک اعلام کرد. کرم های خاکی قادرند حتی مواد آلی موجود در زباله های شهری را به یک کود غنی تبدیل سازند. آنها همچنین می توانند بوی ناخوشایند فرایند کمپوست سازی را برطرف کنند. فناوری تولید ورمی کمپوست از نظر اکولوژیکی و اقتصادی، فرآیندی در خور اجرا و با حداقل امکانات و به وسیله مردم عادی قابل انجام است. همچنین نقش مؤثری در مدیریت خاک و بازیافت زباله آلی دارد. کرم ها در اول موجودات آبزی بوده اند و تصور می رود که این موجودات در حدود 570 میلیون سال پیش تکامل یافته و در محیط های خاکستری ادامه حیات داده اند. هرچند که جی-استفنسون، تکامل کرم های خاکی را مربوط به 120 میلیون سال قبل می داند . 1
برای پایداری در کشاورزی سه موضوع اهمیت زیادی دارد: اولین موضوع درآمد کافی به خصوص در بین افراد کم درآمد است، دومین موضوع افزایش و قابلیت دسترسی به غذایی سالم و مصرف آن می باشد، سومین موضوع حفاظت و بهبود منابع طبیعی است.
ورمی کمپوست مواد حاصل از بستر پرورش کرم خاکی است که پس از دفع شدن از سیستم گوارشی کرم در محیط باقی می ماند، ازاین رو این ماده مجموعه ای از فضولات کرم به همراه مواد آلی تجزیه شده و نیز اجساد کرم ها است که برای گیاه ارزش غذایی فراوانی دارد. فرآورده ای که ورمی کمپوست خوانده می شود از لحاظ کیفی، ماده ای آلی با PH تنظیم شده، سرشار از مواد هومیک و عناصر غذایی قابل جذب برای گیاه و دارای انواع ویتامین ها، هورمون های محرک رشد گیاه و آنزیم های مختلف می باشد. این فرآورده از لحاظ ظاهری به صورت دانه ای شکل با رنگ تیره و بدون بوی نامطبوع است. کود ورمی کمپوست از جمله کودهای آلی پوسیده و تجزیه شده است که حاوی بسیاری از عناصر قابل جذب شامل ازت، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیوم، آهن، روی و منگنز می باشد.می توان گفت که کود ورمی کمپوست با دلایل متعدد با ارزش ترین کود آلی محسوب و در جایگاه برتری قرار دارد . 9
ورمی فن آوری، راهکاری برای تبدیل ضایعات به فرآورده های سودمند مانند ورمی کمپوست از طریق کرم های خاکی به عنوان فرایند پرورش و محافظت از کرم است. بدین ترتیب، کرم های خاکی در افزایش تجزیه پسمان های آلی سودمند است. مقدار زیادی از ورمی کمپوست توسط روش های پذیرفته شده زیر تهیه می شود. دو یا چند گودال در یک زمین آماده کنید. گودال باید یک متر پهنا و 30 سانتی متر عمق داشته باشد. طول آن را هم می توان بر طبق نیاز تعیین کرد. سایبان باید در ارتفاع مناسبی نصب شود به طوری که یک انسان بتواند به راحتی در آنجا حرکت کند. فضایی کافی را در بین دو گودال رعایت کنید. بستر این واحد باید خروجی های خوبی داشته باشد تا گاز CO2 به آسانی وارد شده و گازهای دیگر هم به همان ترتیب خارج شود.
کرم خاکی گونه Eisenia foetida بهترین کرم برای تولید ورمی کمپوست انتخاب شده است. این گونه پهن گاو، خوک و بز را دوست دارد. اگرچه ضایعات بزطبیعتاً اسیدی است. لیکن، این طبیعت اسیدی با استفاده از آب فاضلاب از بین می رود. یا برای آسان کردن تولید ورمی کمپوست، بهتر است مواد قلیایی اضافه شود. با افزودن تکه های پاره شده کاغذ، علف، برگ های فاسد یا پسمانده های تجزیه شده گیاهی و یا سایر مواد تجزیه شده بر روی ضایعات آلی، می توان محیط مناسبی ایجاد کرد.این محیط، با استفاده از آب کافی مرطوب نگه داشته می شود. برای تولید ورمی کمپوست با کیفیت بالا، 60 روز زمان لازم است.
کرم ها غذای بسیار غنی را دوست ندارند. بنابراین لایه ای ازخاک پیت به ضخامت 5 سانتی متر آماده می سازیم سپس، لایه ای از پهن گاو یا مواد تجزیه شده به ضخامت 10 سانتی متر به آن اضافه می کنیم. سرانجام، یک لایه دیگر خاک به ضخامت 5 سانتی متر آماده می سازیم و پرورش کرم یا تولید ورمی کمپوست را آغاز می کنیم. برای پرورش کرم، گودال ها را باید کمی خشک تر از حالتی که برای تولید ورمی کمپوست استفاده می کردیم، نگه داریم. تکثیر کرم های خاکی، اولین شرط لازم برای تولید ورمی کمپوست است. کرم ها نورگریز هستند و کرم هایی که به سطح می آیند مریض هستند. باید آنها را جمع آوری ومعدوم کرد. سطح گودال باید توسط کیسه گونی یا کنفی پوشانده شود 1 ،7، 8، . 9
ورمی کالچر، فرایند تولید و پرورش کرم های خاکی است. ورمی کالچر یا پرورش کرم، به عنوان گام در فن آوری زیستی کرم خاکی به منظور تولید این موجودات برای به کارگیری در زمینه های مختلف به ویژه افزایش باروری خاک در نظر گرفته می شود. پرورش کرم قدیمی ترین اصطلاح علمی است و اکنون نیز به عنوان تکنولوژی زیستی کرم خاکی شناخته می شود و می توان هردو فرآیند پرورش کرم و تولید ورمی کمپوست را به طور هم زمان انجام داد. در مقیاس گسترده پرورش کرم فرآیندی آسان و کم هزینه است. غذای کرم های خاکی باید شامل پروتئین و سلولز باشد. پهن احشام علف خوار شامل سلولز و پروتئین و دیگر ترکیبات است. ریز موجودات که از سطح فضولات کرم خاکی تغذیه می کنند، خوراکی سودمند برای کرم های خاکی هستند، اما کود رسیده و خاک هوموسی کهنه، مقدار کمی غذا برای استفاده کرم های خاکی دارند. توصیه می شود که در ته گودال از شن ریز و درشت استفاده شود که می تواند به منظور خردکردن مواد غذایی در معده کرم های خاکی، برای آنها مؤثر باشد. غذای زیادی باعث افزایش خاصیت اسیدی در محیط و بوی بد آن می شود . 1
برای پرورش کرم خاکی باید بهترین گونه ها را انتخاب نمود. برخی از کشورها برای ورمی کالچر گونه های جنس Eisenia را ترجیح می دهند. اخیراً معلوم شده که در عرض 6 ماه در یک محیط کشت خیلی خوب، با 8 عدد کرم خاکی می توان 1500 عدد کرم خاکی تولید کرد . 3
هرگونه ماده آلی خشک که در بردارنده حداقل یک درصد مواد نیتروژن دار باشد، منبع خوبی برای غذای کرم های خاکی است. گرچه، فضله حشرات، چوب، پوست درخت، کاغذ و برگ درخت اکالیپتوس جزء استثناهاست. برگ های افتاده درختان، دارای نیتروژن بیشتر از یک درصد است اما، گیاهان دارای پوسته محافظ، بیشتر از 2 درصد نیتروژن دارند . 10 لازم به ذکر است بهترین منابع برای تهیه ورمی کمپوست، مواد آلی موجود در محل از قبیل بقایای سبزیجات، فضولات دامی، پس مانده های کشاورزی و آشپزخانه ای و غیره هستند. ممکن است ترکیبات هر واحد ورمی کمپوست، اعم از انواع موجودات زنده و مواد آلی و مقدار رطوبت و دما با همدیگر فرق داشته باشد.
شکل - 1 نمایی از توده ی ورمی کمپوست
-3 نتایج -1-3 چگونه می توان کود کرمی به دست آورد؟
یک مخزن سیمانی به طول 2 متر و عرض 1 متر و ارتفاع یا ژرفای 1 متر، درون یا بر روی زمین آماده کنید. این مخزن در قسمت ته، یک خروجی برای انتقال آب اضافه داشته باشد. در انتهای مخزن، یک لایه به ضخامت 5 سانتی متر که شامل آجرهای خشتی شکسته و سنگریزه است، آماده سازیدکه به خروج آب اضافی کمک می کند لایه دومی خاک به قطر 15 سانتی متر باید روی آنچه را که به آن لایه پایه(زیرین) گفته می شود، قرار گیرد، سپس لایه سومی از پهن گاو قرار
دهید. آنگاه، در حدود 100 عدد کرم خاکی از گونه های مناسب از مزرعه جمع آوری کرده و روی این لایه بگذارید. بنابراین، بستر آماده شده و باید به وسیله پاشیدن آب مرطوب نگه داشته شود. بر روی این محیط، لایه ای به کلفتی 5 سانتی متر شامل برگ، پهن گاو و مخلوط های دیگری از مواد آلی را به عنوان لایه چهارم قرار دهید. این لایه را نیز مرطوب نگه دارید و سرانجام روی این لایه را با برگ درخت نارگیل بپوشانید. این مجموعه را باید مرطوب نگاه داشت و مراقب بود که آب اضافی در مخزن نماند. بعد از گذشت یک ماه، این برگ ها را بردارید، لایه مواد آلی را به صورت یک روز درمیان در مخزن قرار دهید. این لایه جدید، نباید بیشتر از 6 سانتی متر ضخامت داشته باشد. هر کدام از این لایه ها با پاشیدن آب، بایستی مرطوب نگه داشت. زمانی که کل انبار پر می شود، ضایعات را به کمک چنگال بردارید. بعد ازاین مراحل در روز سوم، کود آماده جمع آوری می شود این کود، شامل مقدار زیادی فضولات کرم خاکی است. این کود را از داخل انبار جمع کرده و در هوای آزاد روی هم بگذارید. کرم های خاکی به لایه پایینی این توده خواهند رفت. بنابراین، می توان لایه بالایی توده را برداشته و خشک و غربال نمود و درکیسه های نایلکس برای فروش یا استفاده در مزرعه بسته بندی کرد. برای اکثر محصولات، مقدار مصرف پیشنهادی 5 تن در هکتار است. قابل ذکر است که تولید ورمی کمپوست و پرورش کرم، در هر موقع از سال امکان پذیر است 1 ،6،5 و . 7
-2-3 کاربرد کرم های خاکی
- 1 -2- 3 کاربرد کرم های خاکی در مزرعه و باغ
یکی از کاربردهای کرم های خاکی، رها سازی آنها در مزرعه است که در ابتدا 500 عدد کرم خاکی و مقدار 10 کیلوگرم کود گاوی نیمه پوسیده جهت تغذیه کرم ها در نسل اول در نظر می گیریم. البته کود مورد نیاز باید دارای شرایطی باشد. رطوبت %75، دانه بندی شده، گاز و شیرابه سمی آن خارج شده و نیز PHآن تقریباً خنثی باشد.
برای رهاسازی ابتدا گوشه ای از مزرعه در زیر سایه درختان یا سایه بان ایجاد شده از قبل گودالی به عمق 15 سانتی متر و به مساحت 1 متر مربع حفر شده کف آن را با کمی آب آهک فشرده می کنیم و به وسیله پارچه نخی تمام کف و دیواره ها را جهت جلوگیری از مهاجرت کرم ها به عمق زمین می پوشانیم. مخلوط کرم و کود را در داخل گودال پهن می کنیم و روی آن را به وسیله گونی کنفی می پوشانیم تا از گزند دیگر موجودات کرم خوار در امان باشند. روی آن را 1 آبیاری سنگین و سپس هر روز قبل از فرارسیدن گرمای شدید ظهر سطح روی آن را به مقدار نیاز مرطوب می کنیم که پس از گذشت 3 ماه جمعیت کرم ها 10 برابر شده و با این روش می توان کل مزرعه را در چندین تکرار پرورش در داخل خود مزرعه آن را پوشش داد . در یک روش دیگر می توان به یکباره کل مزرعه را با مقدار کافی کرم خاکی و کود گاوی نیمه پوسیده پوشش داد(به ازای هر مترمربع 1 کرم خاکی) . 7
