بخشی از مقاله
چکیده: در این پژوهش تأثیر ساختار سازمانی بر نوآوری کارکنان سازمان مورد بررسی قرار گرفته است. شیوه انجام پژوهش از نوع توصیفی و همبستگی است و جامعه آماری تحقیق شامل کارکنان کتابخانه های عمومی شهر یزد می باشد. تعداد 95 نفر از کارکنان به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. به منظور گردآوری اطلاعات از پرسشنامه ساختار سازمانی رابینز 1998 - و نوآوری جیمنز و جیمنز - 2008 - استفاده شد. پژوهش به روش مدل سازی معادلات ساختاری انجام شده و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار های Smart PLS2 صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که تاثیر ساختار سازمانی بر نوآوری کارکنان سازمان، مثبت و معنادار است. یافته ای این پژوهش می تواند به مدیران کتابخانه های شهر یزد در شناسایی ضعف ها و قوت ها طراحی ساختار سازمانی موثر در بروز رفتارها و تمایلات افراد در جهت فعالیت های نوآورانه کمک کند.
واژگان کلیدی: ساختار سازمانی، نوآوری کارکنان، کتابخانه های عمومی شهر یزد
مقدمه
سازمان های امروزی برای آنکه بتوانند در پارادایم جدید رقابت میان سازمان ها، که فضای کاملاً رقابتی و دانش محور می باشد، به حیات خود ادامه دهند باید به نوآوری به عنوان یک استراتژی ضروری در عصر کنونی نگاه کنند و ضمن شناخت تغییر و تحولات محیطی، برای رویارویی با آنها، شاخص های سازمانی تاثیرگذار بر نوآوری سازمانی را شناسایی کنند و به این تغییرات مناسب ترین پاسخ ها را بدهند. در محیط متغیر و دانش محور امروزی، نوآوری به علت تغییر الگوهای رقابت سازمانی و ضرورت سازگاری با تغییرات سریع، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است به همین دلیل، یکی از مسائلی که مدیران سازمان ها با آن مواجه می شوند این مسئله می باشد که چه اقداماتی را برای توسعه و بهبود نوآوری در سازمان باید انجام دهند - زرین سبب، . - 1390 زیرا در دهه های اخیر با حاکم شدن فرهنگ رقابت در فضای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی سازمانی، نوآوری به عنوان راه حلی موفق، بخش جدایی ناپذیر بستر حرکت جامعه و در سطوح خردتر محیط های سازمانی شده است. از این رو شرکت ها و سازمان هایی که خواهان ایجاد و یا حفظ مزیت رقابتی هستند، مجبور به انعطاف پذیری و پذیرش تغییرات می باشند. در چنین دوره ای نوآوری تکیه گاه اصلی سازمان ها شده است. ماهیت رشد اقتصاد جهانی با تسریع نوآوری، تغییر کرده است که آن را به وسیله گسترش سریع تکنولوژی، چرخه عمر کوتاه تر محصول و افزایش توسعه محصولات جدید امکان پذیر کرده است. امروزه سازمان هایی موفق هستند و می توانند در دنیای پر رقابت ادامه حیات بدهند که توانایی مقابله و انطباق با تغییرات ایجاد شده را داشته باشند و مدام افکار و اندیشه های جدید را در سازمان کاربردی سازند - سلاجقه و ناظری، . - 1387
جهان سازمانی امروز، جهانی پررقابت و پرچالش است، این تلاطم محیطی مدیران را بر آن داشته که نوآوری و رفتارهای نوآورانه رابه عنوان استراتژی رقابتی خود در جهان امروز برگزینند . بنابراین زیربنای هر گونه حرکت به سوی رشد و توسعه و بهبود فرایند نوآوری در سازمان ها، شناخت دقیق وضعیت موجود، تشخیص نقاط قوت و ضعف و سپس طرح برنامه هایی سنجیده برای رسیدن به این مهم است. اندیشه تأثیر هوش معنوی کارکنان بر نوآوری آنان جنبه جدیدی از فعالیت های سازمان را آشکار می کند که هرگز به انسان ها، به چشم وسیله و ابزار نگاه نمی کنند و با آنها همیشه با احترام و محبت رفتار می کنند و به واسطه آن قابلیت های اخلاقی، علمی و اجتماعی کارکنان به سوی توفیق و سربلندی رهنمون می گردد. یکی از مهمترین عوامل تسهیل کننده تقویت نوآوری در سازمان، ساختار و تشکیلات مناسب با اهداف مورد نظر می باشد. سازمان و شرکتی که قصد فعالیت نوآورانه داشته باشد، باید از ساختاری منعطف و کارآفرینانه استفاده کند. فضای مساعد برای فعالیت های نوآورانه در خلاء به وجود نمی آید بلکه باید ساختار سازمانی به عنوان یک بستر، زمینه را برای ظهور چنین فضایی آماده کند - جانسون و وندون، - 2002 ؛ لذا شناسایی عواملی که نقش مهمی در ایجاد فضا و جو کارآفرینانه ایفا کرده و جریان خلاقیت و نوآوری را در سازمان تداوم می بخشند، از مسائل مهمی است که در سازمان باید به آن پرداخته شود. مسئله اصلی تحقیق این است که تأثیر ابعاد مختلف ساختار سازمانی بر نوآوری کارکنان را بررسی کرده و با شناسایی روابط مختلف بین این ابعاد، چگونگی فراهم آوردن زمینه گرایش های افراد به سمت فعالیت های نوآورانه را بررسی نماییم.
مبانی نظری پژوهش ساختار سازمانی
پژوهش های انجام شده در سازمان های موفق، نشان می دهد که یکی از مهم ترین عوامل اثرگذار در استقرار ابعاد مختلف نوآوری سازمان ها، ساختار سازمانی آن سازمان ها می باشد. مینتزبرگ - 1972 - ساختار سازمانی را اینگونه تعریف کرده است: ساختار سازمانی می تواند به عنوان مجموع کل روش هایی که وظایف افراد را در بخش های مجزا مشخص می کند و سپس هماهنگی بین آن ها را فراهم می سازد، تعریف شود - ویلم و بولنز1، . - 2009 سازمان ها دارای انواع مختلفی از ساختارها هستند که بر حسب نیاز و با توجه به شرایط آن سازمان به کار می رود. در یک طبقه بندی کلی ساختار سازمان ها به دو نوع ساختار مکانیک و ساختار ارگانیک تقسیم بندی می شود. ساختار مکانیکی برای محیط های با ثبات و قابل پیش بینی و ساختار ارگانیک در محیط های متلاطم و دارای تغییر قابل استفاده است - گرسو و دارزین2، . - 2007 ساختار مکانیکی سازمان به وسیله ی ویژگی هایی نظیر پیچیدگی و رسمیت زیاد، تمرکز زدایی و رفتارهای برنامه ریزی شده در قالب مقررات شناخته می شوند - میم و همکاران، . - 2010 از سوی دیگر ساختار ارگانیکی منعطف بوده و به وسیله ی ویژگی هایی چون اختیارات غیرمتمرکز، قوانین و مقررات کمتر، شبکه ارتباطات غیر رسمی شناخته می شود - مارس و سیمون3، . - 2009
با توجه به تعاریف ارائه شده متنوع در مورد ابعاد ساختاری، تشخیص قطعی مجموعه ای از ابعاد سازمانی بدون داشتن چارچوب و هدف خاص دشوار می باشد - مورتن و هو، . - 2008 بر این اساس و با توجه به فرضیه های مطرح شده در این تحقیق، پژوهش رابینز - 1998 - در خصوص ابعاد ساختار به واسطه قدمت و پشتوانه علمی بالا ملاک کطالعه ساختار سازمانی در این پژوهش است. این ابعاد دارای سه بعد مولفه پیچیدگی، رسمیت و تمرکز به شرح زیر است:
الف - پیچیدگی : به نظر دفت، پیچیدگی عبارتست از تعداد سطوح مدیریتی که در سازمان وجود دارد - دفت4، . - 2006 به طور کلی پیچیدگی به میزان عناوین شغلی - پراکندگی مشاغل درون سازمان - ، تعداد سلسله مراتب و سطوح مدیریتی، میزان تحصیلات و میزان پراکندگی جغرافیایی واحدهای سازمان از یکدیگر گفته می شود. پیچیدگی خود شامل پیچیدگی عمودی و جغرافیایی است - گرسو و دارزین، . - 2007 پیچیدگی جغرافیایی به تفکیک بین واحدها بر اساس موقعیت جغرافیایی توجه دارد. پیچیدگی عمودی به میزان سطوح سازمان و لایه های مدیریتی در سازمان و پیجیدگی افقی به تفکیک و تعداد مشاغل گروه و هم رده در یک سطح سازمانی اشاره دارد - مارس و سیمون، . - 2009
ب - رسمیت: به میزانی که سازمان ها از قوانین و رویه ها برای توصیف رفتار استفاده می کنند، گفته می شود - لیائو و همکاران، . - 2010 به طور کلی رسمیت به میزان تدوین و مکتوب نمودن قوانین، مقررات، دستورالعمل ها، ،آئین نامه ها، و شرح شغل ها که در سازمان مورد توجه قرار گرفته و به ثبت رسیده، گفته می شود - گرسو و دارزین، . - 2007 رسمیت دارای دو بخش است: بخش اول میزان مکتوب شدن قوانین و آئین نامه ها در سازمان ها و بخش دوم به درجه ای که این قوانین و مقررات و دستورالعمل ها رعایت، اجرا و کنترل می گردد، اشاره دارد - مارس و سیمون، . - 2009
ج - تمرکز: سومین بعد ساختار سازمانی تمرکز است. بیشتر نظریه پردازان بر این توافق دارند که تمرکز اشاره به قدرت تصمیم گیری در سطوح بالای مدیریت در سازمان دارد - ویلم و بونز، 2009، لیائو و همکاران، 2010، چایلد5، . - 2008 تمرکز بیشتر، باعث ایجاد یکنواختی سیاست و عمل کاهش یافتن خطاهای ریسک توسط کارمندانی که اطلاعات یا مهارت های کمتری دارند، می شود - کتسیکا و همکاران6، . - 2011
نوآوری سازمانی
نوآوری شامل ایجاد محصول جدید، بهبود آن و رویه ها و روش های نو در تولید است. نوآوری فرآیند جدید کاملا بهبود یافته، یک روش بازاریابی جدید، یا یک روش سازمانی جدید در فعالیت های تجاری، سازمان محل کار یا ارتباطات خارجی می باشد . - 7OECD,2005 - شومپیتر در تعریف خود از نوآوری، آنرا به عنوان یک برهم زننده نظم موجود و تعادل اقتصادی برای ایجاد نظم و تعادلی جدید معرفی میکند، اصطلاح »تخریب خلاق« به همین موضوع اشاره دارد - سودبرگ، . - 2007شومپیتر نوآوری را در پنج بعد مهم توصیف می-کند که این اجزا بیانگر فرایند تولید محصول میگردند - شین، . - 2004 محصول جدید، روشهای جدید تولید، دستیابی به مواد اولیه نوین، روش-های سازماندهی جدید.
درنظریه های تکامل اقتصادی، نزدیک به یک قرن است که نوآوری نیروی محرکه رشد و توسعه اقتصادی شناخته شده است. در سال های اخیر با ظهور اقتصاد دانش محوی، نوآوری نقش حیاتی تری در تحول ساختارهای اقتصادی و اجتماعی پیدا کرده است، به طوری که در بعضی از مقالات از اقتصادهای پیشرفته امروزی به عنوان اقتصادهای مبتنی بر نوآوری یاد می شود. همچنین در نیم قرن گذشته سیاستگذاران علاقه و توجه فزاینده ای به توسعه سیاست های نوآوری مبتنی بر دانش به عنوان نیروی محرکه توسعه اقتصادی پیدا کرده اند - نصرالهی و همکاران، . - 1388 به بیان دیگر امروزه عواملی چون تغییرات محیطی، پیشرفت های تکنولوژیکی و افزایش رقبا باعث شده است که کشمکش و رقابتی بی پایان بین سازمان ها به وجود آید . این در حالی است که سازمان ها با گرایش به پذیرش نوآوری بیشتر، در پاسخ به تغییرات محیطی و همچنین گسترش قابلیت های جدید که به آن ها برای دستیابی به عملکرد بالاتر کمک می نماید، موفق تر خواهند بود - سعید اردکانی و همکاران، . - 1389 لاندوال - 1992 - چهار حوزه را برای نوآوری تعریف می کند:
1 -نوآوری در محصول: هر کالا، خدمت یا ایده ای است که فرد آن را جدید می انگارد.
2 -نوآوری در فرایند: تغییر خط تولید موجود با استفاده از نصب تجهیزات جدید و بکارگیری تکنولوژی های جدید که این کار به طور کلی، منجر به تولید محصولات جدید می شود.
3 -نوآوری سازمانی: تغییرات در بازاریابی، فروش، روند اداری، مدیریت و خط مشی های منابع انسانی.
4 -نوآوری در بازار: بهره گیری از بازارهای محلی جدید و نفوذ در بخش های مختلف بازار - بیگلیاردی و ایوودورمیو، - 2009 ماراولاکیس و همکاران - 2006 - نوآوری را بر اساس محصول، فرایند و نوآوری های اداری مورد بررسی قرار دادند. ولف و پت در سال 2004 و والکر در سال 2005 آثار نوآوری در محصول و فرایند را بر عملکرد شرکت مورد بررسی قرار دادند. در این پژوهش پس از مطالعه تحقیقات و کارهای عملی انجام شده در زمینه نوآوری و مدل های ذکر شده در این خصوص، مؤلفه هایی که در بین محققین و صاحب نظران نقطه اشتراک بیشتری داشته اند را به عنوان مؤلفه های تحقیق خود برگزیده و انتخاب نمودیم . که مؤلفه نوآوری اداری، تولیدی و فرایندی دارای بیشترین فراوانی می باشد که در این پژوهش به عنوان مؤلفه های اصلی نوآوری در نظر گرفته شده است.
