بخشی از مقاله
روان شناسی سلامت
چکیده :
سلامت و بیماری تحت تأثیر عوامل زیادی است. باوجوداینکه بیماریھای ارثی و واگیردار مشترک ھستند اما عوامل رفتاری و روانشناختی زیادی وجود دارد که بر بهزیستی جسمی و بسیاری از شرایط پزشکی اثر میگذارد. روانشناسی سلامت حوزهای تخصصی است که در آن به این موضوع پرداخته میشود که عوامل زیستی، روانشناختی، رفتاری و اجتماعی چگونه روی سلامت و بیماری تأثیر میگذارد. دیگر واژهھا ھمچون روانشناسی پزشکی و طب رفتاری برخی اوقات بهعنوان مترادف روانشناسی سلامت به کار میرود.
نقطه تمرکز روانشناسی سلامت بر افزایش سلامتی و ھمینطور پیشگیری از بیماری و درمان آن است. روانشناسان سلامت ھمینطور میخواھند بدانند که افراد چگونه به بیماری خود واکنش نشان میدھند، با آن مقابله میکنند و از آن بهبود مییابند.برخی روان شناسان سلامت روی بهبود سیستم مراقبت از سلامت و رویکرد دولت به سیاست مراقبت از سلامت کار میکنند.
کلمات کلیدی:
سلامت . روان شناسی . روان شناختی
مقدمه:
موضوع سلامت روانی از بدو پیدایش بشر و در قرون و اعصار متمادي همواره مورد توجه انسـان بـوده اسـت . اما عموما بعد جسمانی آن مورد نظر قرار گرفته و به بعد روانی آن کمتر توجه شده است .سلامت روانی حالت سازگاري نسبتا خوب ، احساس بهزیستی و شکوفایی توان و استعدادهاي شخصی اسـت ( ساپینکتون ، )ازمنظرسازمان جهانی بهداشت، سلامت روانی بخش بسیارمهمی درحیطه سـلامت اسـت کـه ارتقـاء وبرنامه ریزي درجهت بالابردن آن مؤثرمی باشد. این سازمان سلامت روانی رابدین صورت تعریـف مـی کنـد: سلامت روان حالتی ازسلامتی است که درآن فردتواناییهاي خودرامی شناسد، می توانـد بافشـارهاي طبیعـی زندگی مقابله کند، براي جامعه مثمرثمرباشد و قادربه تصمیم گیري ومشارکت جمعـی باشـد. بـراین اسـاس سلامت روانی مبناي رفاه وسلامتی براي افرادوجامعه است(گزارش سازمان بهداشت جهانی، .(2011
منظور از سلامت روانی در این پژوهش ، نمره ایی است که آزمودنی از پرسشنامه سلامت روانـی گلدبرگ کسب می کند .سلامت روان عبارت است از ظرفیت و قابلیت بدون مانع ، از روان انسان جهت شناخت و کسـب اطلاع از حقایق جهان و به کار گرفتن این ظرفیت و قابلیت در جهت فوق (براندن ، .(156 سلامت روان تعادل بین اعضاء و محیط در رسیدن به خودشـکوفایی اسـت ( کـاپلان وسـادوك ،.(123
یکی از مفاهیم اساسی دنیاي پیچیده ي انسان که قدمتی به بلندي وي دارد مفهوم سلامتی است . سازمان بهداشت جهانی سلامتی را حالت بهزیستی کامل جسمانی ، روانی و اجتماعی و نه فقط فقدان بیماري یا ناتوانی می داند ( باباپور ، خیرالدین وهمکاران - .(1382
در تعریف دیگران ( 1967 به نقل از اولین1 وهمکاران ، (1999، سلامتی را یک روش کنش وري وحدت یافته اي می داند که هدفش به حداکثر رساندن توان فرد است . به نظر وي سلامت مستلزم این است که فرد طیف تعادل و مسیر هدفمندي را با محیط ، یعنی جائی که در آن کنش وري خود را آشکار می سازد نگه می دارد . به طور کلی تعریف مربوط به سلامتی از الگوهایی پدید آمده اند که جزء معتقدات دانشمندان مختلف بوده اند .
مفهوم سلامت روان جنبه اي از مفهوم کلی سلامت جسمی ، روانی ، اجتماعی است که علی رغم تلاشهایی که از سوي پیشگامان سلامت روانی در جهان به منظور تامین هرچه بشتر سلامتی انسان ها به عمل آمده است . هنوز معیار قاطعی در زمینه تعریف و مصداق کامل سلامتی روانی در افراد وجود ندارد . سلامت روانی علاوه بر بدن سالم به محیط و شرایط زندگی سالم نیاز دارد . اینکه محیط و عوامل مختلف آن چگونه بر ساختار روانی فرد و سلامت روانی او تاثیر می گذارند و فرد با چه شیوه اي به کشمکش هاي محیطی مبارزه میکند موضوعی است که رویکردهاي مختلف روان شناسی هرکدام با توجه به دیدگاه اختصاصی خود پیرامون ماهیت انسان و نیروي انگیزشی از سلامت روانی انسان را به شیوه اي خاص تعیین کرده است .
عوامل متعددي ممکن است در سلامت روان تاثیر منفی داشته باشند . یکی از این عوامل ، نگرش هاي مرضی نسبت به مرگ است . نگرش هاي مرضی نسبت به مرگ در سه ویژگی قابل بحث است : افسردگی مرگ ، اضطراب مرگ ، وسواس مرگ ، مطالعات در خصوص مفهوم مرگ ابتدا در حوزه اضطراب مرگ شروع شد و در دهه هشتاد قرن بیستم رشد چشمگیري در این زمینه به دست آمده است. در آخرین دهه ي قرن گذشته علاقه در مفهوم اضطراب مرگ همچنان در حوزه هاي پژوهشی خود را نشان داده است .
عوامل موثر برسلامت روان
عوامل متعددي بر سلامت روان موثرند ، به طور کلی می توان این عوامل را به سه دسته طبقه بندي کرد :
عوامل زیستی:
تعدادي عوامل زیستی وجود دارند که از طریق ژنها به نسل بعد نتقل می شوند مثلا افسردگی مادران قابل انتقال به فرزندانشان می باشد . تعدادي عوامل زیستی نیز می باشند که به کارکرد سیستم
عصبی مرکزي اثر گذاشته و سلامت روان فرد را بر هم می زند ، مثلا اختلال در ترشح غذه تیروئید بر مغز اثر می کند و موجب کم طاقتی و عصبنیت فرد می شود .
عوامل عاطفی
انتظارات و ذهنیات منفی ما عامل اصلی مشکلات روانی ما می باشند . عواملی مانند فشار روانی مستمر ، فضاي عاطفی سرد ، جدایی ، تبعیض و بی محلی موجب افسردگی ، وسواس ، بی خوابی و بی قراري و اضطراب در افراد می شود .
عوامل اجتماعی
خانواده و اجتماع در تامین سلامت روان افراد نقش موثري دارند . کمبودهایی در زمینه تامین مسکن ، شغل ، تغذیه و برخورداري از رفاهی نسبی همه بر سلامت روانی انسانها اثر دارند .
منابع تامین سلامت روان
امر پیشگیري در تامین سلامت افراد علی الخصوص سلامت روانی آنان نقشی بسیار موثر دارد و همیشه مقدم بر درمان است . از جمله مهمترین منابع اجتماعی که می توانند از بروز اختلالات روانی در افراد جلوگیري کرده و سلامت روانی آنان را تامین نماید می توان خانواده ، مدرسه ،ذکر کرد .
مفهوم سلامت روان در نظریه روانی اجتماعی زیستی آدلر:2
از دیدگاه آدلر سلامت روان یعنی داشتن اهداف مشخص در زندگی ،داشتن فلسفه استوار و محکم براي زیستن در روابط خانوادگی و اجتماعی مطلوب پایدار ، مفید بودن براي هم نوعان ، جرات و شهامت ، قاطعیت ، کنترل داشتن به عواطف و احساسات ، داشتن هدف نهایی کمال و تحقق نفس ، نه پذیرفتن اشکالات و کوشیدن در حد توان براي حل اشتباهات (خدا رحیمی .( 1373
نظریه اریکسون( 1963) 3در ارتباط با سلامت :
همان گونه که فروید در نظریات خود به ناخود آگاه اهمیت ویژه اي می دهد اریکسون در این ارتباط اعتقاد زیادي به سن دارد . سلامتی روان را در ارتباط با من توصیف می کند و متغیرهاي آن در ارتباط مقوله ي من تعریف می کند . به طور کلی اریکسون در ارتباط با سلامتی روان معتقد ا ست که صفات وجود دارد که فرد داراي سلامتی شناختی را از کسی که فاقد این عنصر است متمایز می سازد . به نظر اریکسون این صفات در اجتماع معنی می یابد و بر این اساس فردي که در جامعه زندگی می کند در صورتی داراي سلامتی روان است که از تعاریف عاري باشد از استعداد و توانایی بارزي استفاده کند ، در کارش ماهر و استاد باشد ، ابتکار نامحدودي داشته باشد از انجام لحظه به لحظه حرفه اش بگیرد و در نهایت در مورد فزایند زندگی نظریه معنوي روشن و قابل درکی داشته باشد خدارحیمی .(1373نظریه کورت لوین( 1890) 4در ارتباط با سلامت روان :
کورت لوین با نظریه میدانی در بین روان شناسان شناخته شده است . از دیدگاه لـوین نظریـه میدانی تنها به حیطه ي خاصی محدود نمی شود بلکه مفاهیمی را در بر می گیرد که با آن مـی توانـد حقایق روان شناختی مختلفی را نمایش داد . اما نظر لوین در ارتباط با سـلامت روان بـراین اسـت کـه سلامت و کمال روان شناختی موجب افتراق و تمایز یافتگی بیشـتر شـخص و محـیط روان شـناختی او می شود و استحکام و استواري مرزهاي سیستم روانی فرد بـه وجـود مـی آورد . بنـابراین فـرد سـالم از نقطه نظر روان شناختی به نظر لوین کسی است که بین خودش و محیط روان شناختی خود تمـایز و افتراق قائل می شود (خدارحیمی .( 1373
نظریه کارل راجرز( 1902) 5در ارتباط با سلامت روان :
به عقیده ي راجرز هرچه سلامت روان انسان بیشـتر باشـد آزادي عمـل و انتخـاب بیشـتري را احساس وتجربه می کند . از نظر راجرز انسان سالم موجودي بدون محـدودیت فکـر و عمـل مـی باشـد (خدارحیمی .( 1373
نظریه اریک اریکسون: 6
بعقیده اریکسون سلامت روان شناختی هر فرد به همان اندازه است که توانسـته اسـت توانـایی متناسب با هر کدام از مراحل زندگی را کسب کرده باشد . اریکسون صفات متمایز کننـده سـلامت روان شناختی را چنین ارائه کرده است : " فردي که در جامعه زندگی میکند بایستی در تعارض عـاري باشـد بایستی از استعداد و توانایی بارزي استفاده کند و در کارش ماهر باشد . ابتکار نامحدود داشته باشـد ، از انجام لحظه به لحظه حرفه اش پسخوراند بگیرد و در نهایت در مورد فرایند زندگی نظریه معنـوي روش قابل درکی داشته باشد ( هوگان7 ، .( 1976
نظریه اسکینر: 8
سلامت روان انسان سالم به عقیده اسکینر ( ( 1973 معادل با رفتار منطبق با قوانین و ضـوابط جامعه است و چنین انسانی وقتی با مشکل روبرو شود از طریق شیوه اصلاح رفتار بهبـودي و بهنجـاري کرده رفتار خود و اطرافیانش بطور متناوب استفاده می جویـد تـا وقتـی کـه بـه هنجـار مـورد پـذیرش اجتماع برسد . به علاوه انسان سالم بایستی آزاد بودن خودش را نوعی توهم بپندارد و بداند که رفتـار او تابعی از محیط است و هر رفتار توسط ( حدودي ) از عوامل محیطی مشخص می گـردد . انسـان سـالم کسی است که تاییدات اجتماعی بیشتري بخاطر رفتارهاي متناسب از محیط و اطرافیان دریافت کنـد . شاید معیار تلویحی دیگر در مورد خصوصیات انسان سالم از اسکینر این باشد که انسان بایسـتی از علـم نه براي پیش بینی بلکه براي تسلط بر محیط خودش استفاده کند . در این معنا فرد سالم کسـی اسـت که بتواند با هر روش بیشتر از اصول علمی استفاده کند و به نتایج سـودمندتري برسـد و مفـاهیم ذهـن مثل امیال ، هدفمندي – نهایت نگري و امثال ان را هم کنار بگذارد .
نظریه ویکتور فرانکل: 9
به عقیده فرانکل ( ( 1975 ، انگیزش بنیادي شخصیت سالم ، اراده معطوف به معنـا اسـت کـه می تواند تمام انگیزش هاي دیگـران را تحـت الشـعاع قـرار دهـد . ایـن انگیـزش برپایـه سـلامت روان شناختی ضروري است و در شرایط حاد و بحرانی حتی براي حداقل بقاء و زیستن نیز ضرورت دارد . بـه عقیده فرانکل شخص برخوردار از سلامت روان شناختی داراي این ویژگی هاست :
