بخشی از مقاله
مديريت خشکسالي (موانع برنامه ريزي وراهکارها )
چکيده :
خشکي و خشکسالي مهمترين عوامل تنش زاي محيطي هستند که توليد محصولات کشاورزي را با مشکل مواجه مي سازند آثار اين عوامل زماني بروز پيدا مي کند که ترکيبي از عوامل فيزيکي و محيطي باعث ايجاد تنش در فيزيولوژي رشد گياه شده و در نتيجه باعث کاهش توليد شود. خشکسالي به دوره اي از زمان اطلاق مي شود که عرضه رطوبت در آن زمان در سطح مشخصي کمتر از حد مورد انتظار شرايط معمول آب و هوايي باشد. که در آن آب قابل دسترس کمتر از حد مورد انتظار جهت فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي مي باشد بطور کلي خشکسالي از دوقسمت تشکيل شده است .
۱- آب وهوايي که منجر به کاهش بارش و آب قابل دسترس مي شود.
۲- تقاضا براي مصرف آب
معمولاً در برخورد با پديده خشکسالي عمده فعاليت خود را جزء دوم يعني کاهش تقاضا براي مصرف اب متمرکز مي کنند. با اين حال اگر چه برنامه ريزي دولت ها براي مواجه شدن با پديده خشکسالي مي تواند تا حد زيادي موثر باشد اما قبل از هرگونه برنامه ريزي بايد مشکلات اساسي که مانع اجراي فعاليت مورد نظر مي گردد را شناسايي نمود. مطالب زير به بحث درباره اين عوامل در مديريت خشکسالي مي پردازد.
کلمات کليدي :
آب ، خشکسالي ، مديريت ، موانع برنامه ريزي
مقدمه
آب مهم ترين ماده موجود در کره زمين است و تنوع گياهان در قسمتهاي مختلف بيش از هرعامل محيطي ديگر به مقدار آب در دسترس گياه بستگي دارد.آب در شکوفايي تمدن هاي اوليه به قدري اهميت داشته که کليه تمدن ها بر کنار رودها و درياها ايجاد گرديده ، پراکندگي انواع گياهان زراعي ، باغي ،جنگلي و مرتعي در سطح زمين نيز اساسا توسط دوعامل آب و درجه حرارت کنترل نگرش انسان به آب به فراواني آن بستگي دارد اگر فراوان باشد از نظر برخي موهبتي الهي تصور مي شود که در هر زمان و به هر مقصودي آزادانه مي توان از آن بهره مند شد اگر کمياب باشد به کالايي بس ارزشمند مورد توجه عموم و مساله اي براي ستيزه و حتي جنگ ، بين استفاده کنندگان آن تبديل مي شود. ،اولين گزارشات مربوط به کوششهاي بشر براي مبارزه با خشکسالي در داستان حضرت يوسف در انجيل آمده است که در آن فرعون مصر به يوسف مامويت داد تا اولين برنامه هاي مبارزه با خشکسالي را تهيه و اجرا کند۰ بدون شک خشکي به عنوان يک پديده آب و هوايي ممکن است هر چند گاهي رخ مي دهد وبايستي از تجربيات تلخ ديگران عبرت گرفته واز موفقيت آنها در برخي موارد استفاده کنيم واينگونه نباشد که به بجاي برخورد پيشگيرانه و برنامه ريزي قبلي با خشکسالي اقدام به واکنشهاي مقطعي مي کنيم و انتظار باران بکشيم وهمانگونه که بيان شد خشکسالي به دوره اي از زمان اطلاق مي شود که در آن ميزان ر طوبت در سطح مشخصي کمتر از حد مورد انتظار شرايط معمول آب و هوايي باشد. و از دو قسمت تشکيل شده است قسمت آب و هوايي که منجر به کاهش بارش و آب قابل دسترس مي شود و قسمت تقاضا براي مصارف آب که معمولا دولت ها در برخورد با پديده خشکسالي عمده فعاليت خود را درقسمت دوم يعني کاهش تقاضا براي مصرف اب متمرکز مي کنند بايستي قبل از هر گونه برنامه ريزي براي خشکسالي موانع برنامه ريزي کارآمد براي خشکسالي بايد موانع اجراي انرا شناخت که بصورت زير مطرح ميگردد وقبل از هر برنامه ريزي بايستي منابع آب مورد بررسي قرار گيرد
منابع آب کشور :
هر سال با احتساب ۲۵۰ ميليمتر بارندگي در سطح کشور مجموعأ حدود ۴۱۶ ميليارد متر مکعب آب حاصله از نزولات جوي بدست مي آيد که ۱۲۵ ميليارد متر مکعب آن در سطح دشتها و ۲۹۱ ميليارد متر مکعب ديگر در مناطق کوهستاني است . بخش زيادي از اين آبها دوباره به صورت تبخير وارد اتمسفر مي شود . (۲۹۸ ميليارد متر مکعب ) حدود ۲۲ درصد از نزولات جوي يعني معادل ۹۱.۶ ميليارد متر مکعب به صورت آبهاي سطحي در آبراهها جاري شده و ۶ درصد ديگر که معادل ۲۷ ميليارد متر مکعب مي باشد به آبخوان ها نفوذ مي کند . جريان آبهاي سطحي با ورود ۱۲ ميليارد متر مکعب آبهاي مرزي جمعأ به ۱۰۳.۶ ميليارد متر مکعب مي رسد . در مجموع ۴۷ در صد ان از ابها از منابع سطحي و۵۳درصد ديگر از منابع زير زمينني تأ مين مي گردد . در اين ميان توزيع اب در مصرف بخش هاي مختلف به صورت شامل ۹۳درصدکشاورزي ،شرب ۵درصد ، صنعت ۱درصد وساير مصارف ۱درصد ميباشد
موانع عمده برنامه ريزي کار آمد در شرايط خشکسالي
۱- تعريف شفاف از خشکسالي
برنامه ريزان و مديران سوانح غير مترقبه بر اين باورند که پديده هايي همچون خشکسالي کاملا شفاف و بر همگان روشن باشد اصولا برنامه هاي لازم جهت کاهش اثرات اغلب سوانح طبيعي امري مشکل است زيرا شدت و دوره بازگشت اين حوادث ناشناخته اند اگر چه تخصص چنداني براي تعيين زمان سيل ، آتشفشان يا زلزله لازم نمي باشد با اين وجود عدم اطمينان قابل توجهي در مورد زمان شروع و ختم پديده خشکسالي وجود دارد. از طرفي خشکسالي يک حادثه آني نيست بلکه نوعي پديده تدريجي مي باشد. بحث درباره برنامه ريزي خشکسالي و مديريت منابع آب تعريفي از اجزاء تشکيل دهنده خشکسالي مي باشد. عدم صراحت و شفافيت در تعريف مي تواند يک عامل اساسي در اينکه جرا برنامه ريزي براي خشکي و مديريت منابع اب آنچنانکه شايسته است موردتوجه قرار نگرفته باشد.
۲-خشکسالي يک پديده تصادفي است
از نظر تاريخي ، تا زمانيکه خشکسالي منجر به کمبود شديد آب نشود، توجه دولتها به آن جلب نمي گردد بيشترين مانع براي برنامه ريزي کمبود آب حاصل از خشکسالي ، تصادفي بودن اين پديده است خشکسالي به عنوان يک امر مسلم باقي خواهد ماند و فقط دوره و شدت آن نامعلوم است بنابراين عقلاني است که براي کاهش هزينه ها و عوارض خشکسالي برنامه ريزي مناسب انجام داد.
۳- بالا وغير قابل براورد بودن هزينه ها و عوارض خشکسالي
ضرر و زيانهاي خشکسالي يکي وعدم اطلاع کامل از آن از دلايلي است که علاقه مندي براي برنامه ريزي خشکسالي را کاهش مي دهد عموماً تصور بر اين است که ميزان ضررهاي ناشي از خشکي کمتر از سوانح غيرمترقبه (که معمولا واضح تر و در دوران کوتاهتري اتفاق مي افتد) مي باشد. در مقام مقايسه ضررهاي خشکسالي در زمان طولاني تري توزيع مي شود. زمانيکه به ضررهاي واقعي خشکسالي پي برده شود، اين ضررها مي تواند ضررهاي ناشي از حوادث غيرمترقبه را ناچيز جلوه دهد. براي مثال در استراليا بين سالهاي ۱۹۷۵-۱۹۴۵ ضررهاي خشکسالي چهاربرابر ضررهاي ناشي از ديگر سوانح طبيعي غير مترقبه بوده است . بعلاوه تمامي هزينه هاي ناشي از خشکسالي کاملاً مشخص و تعريف شده نيست . اثرات اجتماعي خشکسالي و هزينه هاي مربوط به آن و چگونگي نفوذ اثرات آن در سراسر جامعه و اينکه در نهايت چه کساني را تحت تاثير قرار
