بخشی از مقاله
ایران در یک نگاه
موقعيت و طبيعت
كشور جمهوري اسلامي ايران سرزمين پهناوري است كه 1648000 كيلومتر مربع مساحت دارد و در جنوب غربي آسيا، ميان كشورهاي تركمنستان ، آذربايجان و ارمنستان در شمال ؛ افغانستان و پاكستان در شرق ؛ و تركيه و عراق در غرب قرار گرفته است . سراسر مرزهاي جنوبي ايران را كرانههاي خليج فارس و درياي عمان فراگرفته است . مجموع مرزهاي خشكي ايران 51700 كيلومتر ، و مجموع مرزهاي آبي آن ، در شمال و جنوب 2510 كيلومتر است
ايران در قلب خاورميانه قرار گرفته است و چون پلي درياي مازندران ، يعني زيباترين درياچه جهان را به خليج فارس وصل مينمايد و همچنين مانند چهارراهي بر سر راه شرق و غرب ، پيوندگاه تجليات فرهنگي ، معنوي و سياسي جهان شرق و غرب است
چشمهسارهاي زلال ، انارستانها ، باغهاي پسته ، رديف درختان تبريزي ، كوچ كاروان عشاير در فصلهاي گوناگون شبهاي پرستاره ، صخرهها ، كوهها ، پستيبلنديهاي پايان ناپذير، آتشفشانهاي خاموش و پوشيده از برف ، جنگلهاي انبوه رشته كوههاي البرز و كرانههاي درياي مازندران از جمله چشماندازهاي ديدني و فراموش ناشدني طبيعت ايراناند كه خاطرههاي ماندگار در اذهان جهانگردان به جا ميگذارند
چهره دشت و هامون ايران در خلال سال مختلف و متغير است ؛ زماني پر از شن و سنگ، گاه پر از سيلاب و زماني پوشيده از برف و گل و لاي يا سرشار از گل و گياه و سبزه است
هنرمندان ايراني در طرحهاي انواع آثار هنري خود غالباً طبيعت را به عنوان نماد و نشانهاي از زيبايي هستي ترسيم كردهاند . ايرانيان آب را هميشه ارجمند داشته و نشانه آباداني شناختهاند . در چمنزارها، باغ و بوستانها ، خانهها و در مسجدها و مكانهاي مقدس به طور هميشگي آب جريان دارد و درختان بسيار به ويژه درختان سرو ، كاج ، نارنج ، انار و انگور و غيره را آبياري ميكند
طبيعت جادويي و پهناور ايران يكي از عاملهاي بسيار ارزشمند صنعت جهانگردي است . از ميليونها هكتار مساحت خشكي ايران ، 19 ميليون هكتار باغ و كشتزار ؛ 10 ميليون هكتار جلگه و مرتع ؛ 19 ميليون هكتار جنگل ،و باقي مانده آن شامل زمينهاي باير ، صحرا و كوه است
از خصوصيات مهم اين سرزمين پهناور كه از نظر جهانگردي بسيار با اهميت است وجود رشته كوههاي سر به آسمان كشيده ، جلگهها و دشتهاي هموار، ناحيههاي كويري ، رودخانهها و در ياچههاي گوناگون است كه موجب شده است در هر زمان از سال ، در گوشههاي مختلف آن ، يكي از چهار فصل را بتوان ديد ، به طوري كه در زمستان در ناحيههاي جنوبي ميتوان از درياي خوب و آرام براي ورزشهاي آبي هم چون شنا و اسكي روي آب استفاده كرد و در همان زمان در كوهستانهاي شمال و غرب كشور به ورزشهاي زمستاني مانند اسكي پرداخت و هم زمان در شهرهاي بسياري در كرانههاي درياي مازندران ، از هواي دلپذير بهاري استفاده كرد
كرانههاي درياي مازندران به صورت باريكهاي بسيار زيبا در ميان درياي مازندران و رشته كوههاي زيبا و جنگلي البرز قرار گرفتهاند
كرانههاي خليج فارسي كه بخشي از آن از صخرههاي كوهستاني و بخشهاي ديگر آن از كنارههاي شني و باتلاقي تشكيل شده كه به يك نواختي كرانههاي شمالي نيستند
استانهاي جنوبي ايران به ويژه خوزستان كه بخشي از جلگه پهناور ميانرودان(بينالنهرين) را تشكيل ميدهد، بسيار هموار و مسطحاند و در ارتفاع اندكي از سطح دريا قرار گرفتهاند. چنانكه اگر يك جهانگرد در ميان كوهستانهاي شمالي يا غربي ايران به گردش بپردازد ، در زير پاي خود شهركها ، روستاها ، باغها و چمنزارهاي بسيار زيبايي را خواهد يافت كه شگفتي او را برخواهند انگيخت
ارتفاع بسيار فلات ايران از سطح دريا و قرارگرفتن بيشتر استانهاي كشور در ارتفاع بيش از 1000 متر ، يكي ديگر از ويژگيهاي مهم سرزمين ايران است
رشتهكوههاي عظيم و بلند البرز از سوي شمال ، كوههاي زاگرس از سوي غرب و رشتهكوههايي كه از از خراسان تا بلوچستان كشيده شدهاند، از سوي شرق سرزمين ايران را محصور نمودهاند. مهمترين قلههاي ايران عبارتند از : دماوند در شمال شرقي تهران با ارتفاع 5671 متر ؛سبلان در غرب اردبيل با ارتفاع 4880 متر ؛ سهند در جنوب تبريز با ارتفاع 4707 متر ؛ تخت سليمان در مركز مازندران با ارتفاع 4820 متر ؛ زردكوه در بختياري با ارتفاع 4550 متر ؛ دنا در شمال ياسوج با ارتفاع 4309 متر ؛ تفتان در جنوب زاهدان با ارتفاع 3941 متر و دهها قله ديگر كه در سرتاسر ايران پراكندهاند
پيچيدگي و گوناگوني سازندهاي آهكي، غارهاي فراواني در استانهاي مختلف ، به ويژه در آذربايجان ، كردستان و همدان به وجود آورده است كه مورد توجه جهانگردان بيشماري هستند كه براي بازديد از غارهاي مزبور به ايران سفر ميكنند. چشماندازهاي درون اين غارها از جاذبههاي مهم جهانگردي برخوردارند و پيوسته مورد بازديد جهانگردان خارجي و داخلي قرار ميگيرند
كوههاي ايران به چينخوردگيهاي دوران سوم زمين شناسي تعلق دارند، و برخي از آنها با منشاء آتشفشاني موجبات پيدايش چشمههاي آب گرم و معدني را فراهم آوردهاند . كوهستانهاي ايران شرايط بسيار مطلوبي براي ورزشهاي زمستاني و كوهستاني پديد آوردهاند. كويرهاي معروف ايران ؛ از جمله دشت لوت و دشت كوير در وسعتي بيش از 360 هزار كيلومتر مربع گسترده شدهاند و هنوز هم از ناحيههاي ناشناخته و جالب توجه به شمار ميروند
ايران با بيش از 500 چشمه معدني و آب گرم شناخته شده كه آب تمامي آنها براي تأمين آب آشاميدني و استفادههاي درماني و بهداشتي مورد استفاده قرار ميگيرد، يكي از مهمترين منابع درآمد جهانگردي را در اختيار دارد . بيشتر اين جشمهها در رشته كوههاي البرز ، آذربايجان و زاگرس قرار گرفتهاند و تعدادي از آنها نيز در نزديكي اصفهان ، مشهد و بندرعباس واقع شدهاند . چشمههاي آب معدني سرعين اردبيل ، چشمههاي آب گرم لاريجان در دامنههاي البرز و همچنين چشمههاي آب معدني محلات ، كه از نظر توسعه جهانگردي اقدامات قابل توجهي در آنها صورت گرفته است در تابستانها هزاران نفر را براي درمان و تفريح به سوي خود جلب ميكنند
در كنارههاي جنوبي درياي مازندران ، منطقهاي وسيع و سرسبز با دامنههاي پوشيده از جنگل وجود دارد ارتفاع اين كنارهها از سطح درياهاي آزاد جهان 28 متر است . كرانههاي درياي مازندران با سواحل ماسهاي و مناظر دلانگيز از زيباترين كانونهاي سياحتي و جهانگردي ايران به شمار ميروند. كرانهها و جزيرههاي جنوب ايران نيز به ويژه در فصلهاي سرد از جذابيت طبيعي و جهانگردي قابل توجهي برخوردارند . دامنههاي رشته كوههاي البرز ، زاگرس و انشعابات آن در خراسان و آذربايجان و همچنين منشأ رودخانههاي ايران ، مظهر چشمهسارها و نيز منبع پيدايش درياچهها و تالابهايي هستند كه هر يك با چشماندازهاي زيبا و جذاب خود ارزشهاي جهانگردي در خور توجهي را به نمايش ميگذارند
آب و هوا
فلات ايران آب و هوايي نسبتاً خشك دارد . ايران در كمربند آب و هوايي خشك جهان قرار گرفته است و رشته كوههاي البرز و زاگرس از رسيدن جريانهاي هوايي مرطوب درياي مازندران(خزري) و مديترانهاي به داخل آن جلوگيري ميكنند. سرزمين ايران به دليل گسترده شدن بين25 و 40 درجه عرض جغرافيايي و همچنين به دليل وجود ارتفاعات، از تنوع آب وهوايي شايان توجهي برخوردار است . ميانگين دماي سالانه، از شمال غرب به جنوب شرق كشور افزايش مييابد و از حدود 10 درجه سانتي گراد در آذربايجان ، به 25 تا 30 درجه سانتي گراد در جنوب و جنوب شرقي ميرسد
كرانههاي شمالي و جنوبي ايران در فصلهاي مختلف ،آب و هوايي متفاوت با آب و هواي ناحيههاي مركزي و كوهستاني دارند . ميانگين دماي بندرعباس در جنوب ايران در ديماه(ژانويه) به 5/18 درجه سانتي گراد ميرسد ميزان تفاوت بارش سالانه نيز در ناحيههاي مختلف كشور بسيار زياد است و از 2000 ميلي متر در گيلان تا كمتر از 100 ميلي متر در نواحي مركزي در نوسان است ميانگين سالانه بارش در ايران در حدود 275 ميليمتر است
سرزمين ايران از تنوع آب و هوايي چشمگيري برخوردار است تنوع آب و هوا ميان مناطق كشور با تغييراتي كه در فصلهاي مختلف ايجاد ميشود افزايش مييابد
چنانچه در چند ناحيه مختلف از يك منطقه ، ميتوان تابستان گرم و زمستان سرد را همزمان ديد بنابراين ، آب و هواي ايران را فصل به فصل بايد مورد بررسي قرار داد
در ماههاي دي و بهمن ،در ايران سه منطقه آب و هوايي وجود دارد . كرانههاي درياي مازندران با آب و هواي ملايم و نسبتاً سرد، بخشهاي مركزي با آب و هواي زمستاني ؛ بخشهاي جنوبي با آب و هوايي معتدل و مطبوع ، چهره مينمايند . در فصل بهار به ويژه در ارديبهشت به طور كلي سراسر ايران از آب و هواي مطبوع و دلنشيني برخوردار است و فقط بخشهاي جنوبي ايران به طور ناگهاني گرم ميشوند در تابستان وضعيت آب و هوايي كشور پيچيده ميشود . هواي كرانههاي درياي مازندران به علت رطوبت زياد دگرگون ميگردد و در روزها گرم و در شبها نسبتاً خنك است . كرانههاي جنوبي ايران با روزهاي بسيار گرم و شبهاي نسبتاً گرم و رطوبت بسيار همراه است
شهرهاي شيراز ، اصفهان ، مشهد ، تهران و تبريز كه از كانونهاي اصلي جهانگردي ايران به شمار ميآيند ، آب و هواي مختلف دارند شيراز با داشتن چهار ماه گرما در رتبه اول و تبريز با داشتن يك ماه گرما در رتبه آخر قرار دارد. استانهاي آذربايجان ، كردستان ، همدان و خراسان به عنوان استانهاي خنك در فصل تابستان شهرت دارند
به طور خلاصه سراسر شمال كشور به ويژه منطقههاي ييلاقي دامنههاي البرز مانند دره نوز ، كجور ، كلاردشت و كتالم و همچنين آذربايجان ، خراسان و منطقههاي مركزي كوههاي زاگرس – ميان تويسركان و گلپايگان – براي گذراندن تعطيلات گردشگران داخلي و همچنين جهانگرداني كه به ايران سفر ميكنند در فصل تابستان نقاط مناسبي به نظر ميرسند . منطقههاي جنوبي ايران با توجه به نواحي مختلف آن ، از پنج تا شش ماه ، به ويژه در طول زمستان ميتوانند مورد استفاده جهانگردان داخلي و خارجي قرار گيرند
جهانگرداني كه در فصل زمستان به كرانههاي جنوبي ايران سفر ميكنند با آب و هواي مطبوعي رو به رو ميشوند ، در حالي كه در همان زمان در فارس و اصفهان ، برف و سرما چهره شهرها را دگرگون كرده است در فصل تابستان هواي بيشتر منطقههاي ايران گرم اما قابل تحمل است . بهار و پاييز ، به ويژه تعطيلات نوروزي ، براي جهانگردان و گردشگران داخلي زمان بسيار مناسب براي سير و سياحت به شمار ميرود
تاريخ
فلات ايران از قديميترين كانونهاي تمدني دوران باستان در آسيا است . و از اين نظر در دانش باستان شناسي ، جايگاه مهمي دارد . تاريخ اسكان در فلات ايران از دوره نوسنگي تا مهاجرت آرياها چندان روشن نيست ، اما شواهد روشني در دست است كه سرزمين ايران از ديرباز مسكون بوده است كانونهاي قديمي سكونت در كنار چشمهها و رودخانهها يا به طور كلي در مجاورت كوههاي زاگرس و البرز، به وجود آمدهاند مهمترين اين كانونهاي باستاني عبارتاند از : تپه سيلك كاشان ، تپه حصار دامغان ، ترنگ تپه گرگان ، تپه حسنلو در آذربايجان ، تپه مارليك در رودبار، همچنين شوش در خوزستان در كاوشهاي باستان شناسي در اين كانونهاي تمدني ، آثاري به دست آمدهاند كه قدمت برخي از آنها به هزاره پنجم پيش از ميلاد ميرسد
جمعيت و تركيب قومي
براساس آخرين سرشماري عمومي نفوس و مسكن در سال 1375 ، جمعيت ايران اندكي بيش از 60 ميليون نفر است . از اين تعداد نزديك به 37 ميليون نفر شهرنشين و در حدود 23 ميليون نفر روستانشين و معدودي عشاير هستند . بخش عمده جمعيت شهرنشين در شهرهاي بزرگي مانند تهران ، مشهد ، اصفهان ، تبريز ، شيراز ، قم ، اهواز ، رشت، اروميه و كرمانشاه زندگي ميكنند.
بيش از نيمي از جمعيت كشور را جمعيت فعال تشكيل ميدهد و در حدود 5/39 درصد كل جمعيت ايران زير 14 سال سن دارد . بدين ترتيب جمعيت ايران از نظر تركيب سني از جمله جوانترين جمعيتها در ميان كشورهاي دنياست به همين خاطر جامعه ايران برخورداراز شور و نشاط جواني است از نظر اشتغال ، توزيع سني جمعيت شاغل 10 ساله و بالاتر در بخشهاي مختلف اقتصادي ، 04/32 درصد در بخش كشاورزي 5/44 درصد در بخش خدمات 70/30 درصد در بخش صنعت مشغول به كارند. تعداد شاغلان كل كشور در حدود 5/14 ميليون نفر گزارش شده است .
از كل جمعيت بالاتر از 6 سال 51/79 در صد باسواد هستند . نسبت باسوادي در نقاط شهري 88/69 درصد و در نقاط روستايي 37/91 درصد افراد لازم التعليم (6-14ساله) ميباشد. اين نسبت در ميان مردان 66/84 درصد و در ميان زنان 21/74 درصد است . همين نسبت در نقاط شهري براي مردان و زنان به ترتيب 56/89 درصد و 70/81 درصد و در نقاط روستايي 74/76 درصد و 41/62 درصد گزارش شده است .
جهانگردان به ويژه جهانگردان حرفهاي علاقه بسياري به بازديد از كوچ ايلها و عشيرهها نشان ميدهند . اين علاقهمندي دلايل متعددي دارد ؛ از جمله اين كه ايلها و عشيرهها ، فرهنگ و سنتهاي قديمي و آداب و رسوم باستاني را پاسداري ميكنند و در ميان خود زنده نگاه ميدارند . به طور كلي ، آداب و رسوم و روش زندگاني كوچ نشينان ايران چندان تقاوتي با زندگاني گذشتگان باستاني ما ندارد از اين رو بازديد از ايلها و عشيرههاي ايران و شناخت زندگي آنها توسط جهانگردان به آنان كمك ميكند تا با گوشههايي از فرهنگ و
زندگاني ايرانيان باستان آشنا شوند.ايران بر سر راه آسياي مركزي و تركيه و كشورهاي غربي قرار گرفته است و گروههاي قومي متنوعي در آن زندگي ميكنند كه از آن جمله ميتوان فارسها، كردها، لُرها، بلوچها، بختياريها، تُركهاي آذري ، تالشها، تركمنها، قشقاييها و عربها نام برد . اقليتهاي قومي و گروههاي نژادي كوچكتري نيز در ايران زندگي ميكنند : تركمنها كه در تركمن صحرا و شمال خراسان زندگي ميكنند و از نظر چهره ، زبان و فرهنگ با قومهاي ديگر ايراني تفاوت دارند . در نواحي مركزي ايران ،ايل قشقايي كه تبار تركي دارد ، زندگي ميكنند . قومهاي عرب بيشتر در خوزستان و به صورت پراكنده در كرانههاي خليج فارس زندگي ميكنند . تركيب قومي جامعه امروزي ايران در نتيجه گسترش ارتباطات و آميزش فزاينده مردم با يكديگر به مقدار زيادي دگرگون شده و فضاي اجتماعي نسبتاً يكساني پديد آمده است كه در اثر آن ، اقوام ايراني پيكره واحدي را به وجود آوردهاند
گروههاي رنگين پوست كه به طور پراكنده در استانهاي جنوبي ايران ديده ميشوند از بقاياي مناسبات تجارت برده با زنگبار هستند . اقليتهاي هندي مقيم جنوب ايران نيز بازمانده بازرگانان هندي ساكن ايران در زمانهاي گذشته هستند
دين و فرهنگ
دين رسمي ايران بر اساس اصل 12 قانون اساسي ، اسلام و مذهب شيعه اثني عشري است . حدود 99/65 درصد مردم مسلمان هستند پيروان مذهبهاي اسلامي حنفي ، مالكي ، شافعي ، حنبلي و زيدي در ايران از احترام و آزادي كامل برخوردارند
در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ، دينهاي زرتشتي ، مسيحي و كليمي به
رسميت شناخته شدهاند و پيروان آنها ميتوانند مانند مسلمانان با حقوق يكسان در زندگي سياسي ، اجتماعي و اقتصادي كشور شركت كنند. اقليتهاي ديني زرتشتي ،ارمني ، كليمي و آشوري و كلداني در مجلس شوراي اسلامي نمايندگان مستقل دارند . غناي فرهنگي ايران در عرصههاي مختلف از جمله انواع هنرهاي شرقي ، ادبيات و عرفان آوازهاي جهاني دارد . اسطورهها، افسانهها ، حكمت و فلسفه ، شعر ، موسيقي ، ادبيات عامه ، صنعتهاي دستي ، معماري و هنرهاي تزئيني ايران ، بخش شايان توجهي از گنجينههاي انديشه ، هنر و فرهنگ بشري را تشكيل دادهاند
تقسيمات اداري و سياسي
براساس آخرين تقسيمات كشوري ، كشور ايران به 28 استان و 252 شهرستان و 680 بخش تقيسم ميشود . هر استان با تقسيمات تابعه زير نظر استاندار؛ هر شهرستان به وسيله فرماندار و هر بخش توسط بخشدار اداره ميشود
بزرگترين استان ايران با مساحت 313 هزار كيلومتر مربع ، استان خراسان و كوچكترين آنها ، هر يك با مساحت كمتر از 15 هزار كيلومتر مربع ، استانهاي گيلان ، چهارمحال و بختياري ، كهكيلويه و بويراحمد ،گرگان ، قزوين و قم هستند
خراسان:
آب و هواي خراسان:
اگر به نواحی مختلف استان سفر کنیم با چشم اندازهای متفاوتی که نشان دهنده ی تنوع آب و هوایی در سطح استان است مواجه می شویم . استان خراسان رضوی از مناطق خشک و نیمه خشک کشور به شمار می رود اما تحت تأثیر عوامل جغرافیایی مختلف از تنوع اقلیمی برخوردار است . نواحی مرتفع زمستان های سرد و تابستان های معتدل و نواحی کم ارتفاع زمستانهای نسبتا سرد و تابستان های گرم و خشک دارند . عوامل مؤثر در تنوع اقلیمی استان خراسان رضوی عبارتند از عرض جغرافیایی یا تفاوت زاویه ی تابش خورشید در نقاط مختلف استان ، اختلاف ارتفاع میان بلندترین و پست ترین نقاط استان که به بیش از 3000 متر می رسد و توده های هوایی متفاوت که سبب تغییرات عمده ی آب و هوایی می شوند . در آسمان استان خراسان رضوی چندین توده هوایی متفاوت شکل می گیرد که توده های هوای سرد قطبی ، توده هوای مرطوب غربی و توده هوای گرم و خشک از آن جمله اند . علاوه بر توده های هوا ، بادهای 120 روزه نیز که در بعضی نواحی با گرد و غبار همراه اند بر تغییرات جوی مناطقی از استان تأثیر می گذارند و باعث افزایش دما و خشکی هوا می گردند .
همچنین عوامل دیگری مانند جهت و امتداد کوهها ، وجود بیابان و دوری از دریا بر آب و هوای استان مؤثرند .
استان خراسان رضوی
مرکز
مشهد
شهرستانها
بردسکن | بجستان | تایباد |تحت جلگه | تربت جام | تربت حیدریه | چناران | جغتای | جوین | خلیلآباد | خواف | درگز | رشتخوار | زاوه | سبزوار | سرخس | فریمان | قوچان | طرقبه و شاندیز | کاشمر | کلات | گناباد | مشهد | مهولات | نیشابور
شهرها
انابد | باجگیران | باخَرْز | بایگ | بجستان | بردسکن | بیدخت | تایباد | تربت جام | تربت حیدریه | جغتای | چاپشلو | چکنه | چناران | خرو | خلیلآباد | خواف | داورزن | دررود | دَرگَز | دولتآباد | رباط سنگ | رشتخوار | رضویه | رودآب | ریوش | سبزوار | سرخس | سلطانآباد | سنگان | شاندیز | ششتمد | صالحآباد | طُرقَبه | عشقآباد | فرهادگرد | فریمان | فیروزه | فیضآباد | قاسمآباد | قدمگاه | قلندرآباد | قوچان | کاخک | کاریز | کاشمر | کَدکَن | کلات | کندر | گلبهار | گناباد | لطفآباد | مشهد | مشهد ریزه | ملکآباد | نَشتیفان | نصرآباد | نقاب | نوخندان | نیشابور | نیلشهر
نقاط دیدنی
آبشار اخلمد | آبشار رودمعجن | آتشکده آذربرزینمهر | آرامگاه بیهقی | آرامگاه عطار نیشابوری | آرامگاه عمر خیام | آرامگاه فردوسی | آرامگاه کمالالملک | آرامگاه نادرشاه | آستان قدس رضوی | بارگاه امام رضا | مزار شیخ احمد جامی | برج نادری | بند نادری | دهکده چوبین نیشابور | غار آتشگاه | غار مغان | قلعه گوشلاغر | کاروانسرای ریوند | کوهسنگی | مسجد گوهرشاد | موزه قوچان | آرامگاه لقمان | رباط شرف | دریاچه بزنگان | موزه نیشابور | میل اخنگان
منابع آب :
به دلیل موقعیت جغرافیایی و نوع اقلیم در خراسان رضوی ، در این استان آب از اهمیت ویژه ای برخوردار است . منابع آب در استان خراسان رضوی به دو بخش آب های سطحی و آب های زیر زمینی تقسیم می گردد .
آب های سطحی :
در این استان رودهای پر آب نظیر آن چه در شمال و غرب کشور دیده می شود وجود ندارد و به دلیل کمبود ریزش های جوی اغلب رودها فصلی هستند . بیشتر رودهای دائمی در استان خراسان از کوه های شمالی و شمال غربی سرچشمه می گیرند . رودهای مهم خراسان رضوی عبارتند از : « رود اترک » که مهمترین رود در شمال غربی استان است و از روستای عمارت قوچان سرچشمه می گیرد و پس از عبور از خراسان شمالی وارد دشت گرگان شده و سرانجام به دریای خزر می ریزد .
« کشف رود » یکی دیگر از مهمترین رودهای استان است که از کوههای هزار مسجد سرچشمه گرفته و در شمال شرقی استان و دشت مشهد جاریست . این رود در ناحیه ی مرزی پل خاتون به هریرود می پیوندد و سرانجام با نام تجن به ریگزارهای قره قوم در ترکمنستان می ریزد .
رودهای درونگر و رنگلانلو از دامنه های شمالی هزار مسجد سرچشمه می گیرد و پس از عبور از شمال درگز و آبیاری اراضی منطقه ، وارد ترکمنستان می شود .
رودجام از کوه های فریمان نشأت گرفته و در نزدیکی « دوآب » به هریرود می پیوندد.
« رود کال شور » از کوه جغتای و دامنه های جنوبی بینالود سرچشمه گرفته و پس از عبور از جنوب سبزوار به دشت کویر می ریزد .
و سرانجام « رود شش طراز » در ارتفاعات شمال کاشمر شکل گرفته و بعد از عبور از مناطق کوهستانی به حوضه ی آب ریز کویر نمک فرو می رود .
آب های زیر زمینی :
استان خراسان رضوی از جمله مناطقی است که در استفاده از آب های زیرزمینی سابقه ای طولانی دارد . در این منطقه آب های زیر زمینی به صورت قنات ، چشمه ، چاه عمیق و نیمه عمیق مورد استفاده قرار می گیرند .
قنات قصبه که از شاهکارهای آبی جهان است از دو رشته کوه اصلی و شش شاخه فرعی تشکیل شده و مادر چاه های آن در دامنه ی شمالی سیاه کوه و مظهر کنونی آن در جنوب محله ی معروف به قصبه قرار دارد . این قنات بیش از 33 کیلومتر طول دارد و عمق مادر چاه اصلی در انتهای رشته ی « دولاب نو » با توجه به شیب زمین حدود 300 متر و میزان آب دهی آن بیشتر از 130 لیتر در ثانیه است .
بهره برداری از چاه های عمیق و نیمه عمیق بر میزان آب قنات ها اثر منفی گذاشته است و به سبب عدم توجه به نحوه ی برداشت آب تعادل بین تغذیه و تخلیه ی چاه ها به هم خورده است .
جغرافیای طبیعی
موقعیت و وسعت:
استان خراسان رضوی در شمال شرقی ایران واقع شده و چهارمین استان وسیع کشور است . این استان با حدود 600/127 کیلومتر مربع مساحت ، 7/7 درصد از مساحت کشور ایران را شامل می شود و بین 34 تا 38 درجه ی عرض شمالی و 57 تا 61 درجه ی طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد . استان خراسان رضوی با کشور ترکمنستان 6/531 کیلومتر و با کشور افغانستان 302 کیلومتر مرز مشترک دارد و از جنوب به خراسان جنوبی ، از شمال غربی به خراسان شمالی و از غرب به استانهای سمنان و یزد محدود می گردد .
ناهمواری ها :
بطور کلی ناهمواری های استان خراسان رضوی به دو بخش :
• نواحی کوهستانی و
• سرزمین های هموار تقسیم می شوند .
نواحی کوهستانی :
در بخش شمالی خراسان رضوی قسمت قابل توجهی از دو رشته کوه کپه داغ هزار مسجد و آلاداغ ، بینالود قرار گرفته است . رشته کوههای هزار مسجد با حدود 3040 متر ارتفاع از جهت شمال غربی به جنوب شرقی امتداد یافته است و ارتفاع آن در اطراف سرخس کاهش می یابد . این کوهها در یک حوضه ی رسوبی با گسل های عمیق شکل گرفته اند . رسوبات ا ین حوضه بر اثر فرایندهای کوه زایی آلپ ـ هیمالیا به شکل تاقدیس ها و ناودیس های متوالی درآمده اند .
اما رشته کوههای بینالود در امتداد البرز شرقی قرار گرفته اند و شکل گیری آن مشابه هزار مسجد بوده است و بلندترین قله ی این رشته کوه ( بام خراسان ) بیش از 3200 متر ارتفاع دارد . رشته کوه بینالود بر اثر آخرین فعالیت های کوه زایی آلپی به وجود آمده است و لایه های آن به سوی نیشابور روی هم رانده شده و چین خورده اند . بینالود از شمال شرق به دره ی کشف رود و دشت مشهد و از جنوب غربی به چاله ی ساختمانی دشت نیشابور مشرف است .
ارتفاعات جنوبی استان خراسان رضوی از ادامه ی کوه های ایران مرکزی شکل گرفته است و کوه های سیاه کوه و کوه سرخ را شامل می گردد . رشته کوه « کوه سرخ » از غرب روستای درونه تا مرز ایران و افغانستان امتداد یافته و به صورت رشته های موازی و قوسی شکل است . بلندترین نقطه ی کوه سرخ حدود 3000 متر ارتفاع دارد . در ساختار این کوه طبقات رسوبی قدیمی و توده های آذرین دخالت داشته اند . این کوهها به سمت شرق به دو قسمت تقسیم شده اند . شاخه ی شمالی آن شهر تربت حیدریه را در خود جای داده و با کاهش تدریجی ارتفاع ، به صورت تپه های کم ارتفاع تایباد درآمده است و شاخه ی جنوبی آن تا داخل خاک افغانستان امتداد یافته است . کوههای مجموعه ی سیاه کوه از کوی
ر بجستان ( نمک ) آغاز می شوند و تا مرز خراسان جنوبی امتداد می یابند و در حد فاصل گناباد ـ فردوس قرار گرفته اند . بلندترین نقطه سیاه کوه در جنوب کاخک بیش از 2800 متر ارتفاع دارد . سیاه کوه بخشی از ارتفاعات شرقی ایران است و در ساختمان آن بیشتر سنگ های رسوبی و در برخی مناطق سنگ های آذرین دیده می شود .
سرزمین های هموار :
بیشتر دشت ها و سرزمین های هموار این استان بر اثر فرسایش شکل گرفته اند . دشت مشهد با طول تقریبی 140 و عرض 20 کیلومتر یکی از وسیع ترین دشت های خراسان رضوی است .
این پهنه ی وسیع که بین ارتفاعات هزار مسجد و بینالود محصور شده بر اثر حرکات چند گسل موازی و عمدتاً با امتداد شمال غربی ـ جنوب شرقی شکل گرفته است . نهشته های رسوبی پایکوهی آن باعث شکل گیری مخروط افکنه های حاصل خیزی مانند « فریزی » و « طرق » شده است که در کشاورزی استان نقش مهمی دارند .
تقسیمات کشوری استان خراسان رضوی
در تابستان سال 1383 استان خراسان با تصویب مجلس شورای اسلامی به 3 استان خراسان شمالی ، رضوی و خراسان جنوبی تقسیم گردید . استان خراسان رضوی با مرکزیت شهر مشهد ، بر اساس آخرین تقسیمات کشوری که در آذرماه سال 1383 انجام گرفت دارای 20 شهرستان ، 62 بخش ، 65 شهر و 158 دهستان است . شهرستان های این استان عبارتند از : درگز ـ قوچان ـ کلات ـ چناران ـ مشهد ـ نیشابور ـ سبزوار ـ سرخس ـ فریمان ـ تربت حیدریه ـ کاشمر ـ خلیل آباد ـ بردسکن ـ تربت جام ـ تایباد ـ خواف ـ رشتخوار ـ گناباد ـ فردوس ـ مه ولات
جمعیت
بر اساس نتایج سرشماری سال 1375 استان خراسان رضوی 428/789/4 نفر جمعیت داشته و از استان های پر جمعیت کشور است . شهر مشهد با حدود 405/887/1 نفر جمعیت ، 4/39 درصد جمعیت استان را در خود جای داده است . در این استان گروه های سنی کمتر از 15 سال 1/42% و افراد بالای 15 سال تا 64 سال 37/53% و افراد سالخورده بالای 65 سال 53/4% از کل جمعیت منطقه را به خود اختصاص داده اند و این امر بیانگر جوانی جمعیت استان است . بر مبنای سرشماری سال 1375 شهرستان بردسکن دارای 065/64 نفر ، تایباد 679/127 نفر ، تربت جام 349/210 نفر ، تربت حیدریه 265/286 نفر چناران 270/107 نفر ، خلیل آباد 803/45 نفر ، خواف 158/92 نفر ، درگز 614/78 نفر ، سبزوار 543/419 نفر ، سرخس 604/73 نفر ، رشتخوار 975/52 نفر ، فردوس 203/58 نفر ، فریمان 555/77 نفر ، قوچان 425/190 نفر ، کاشمر 0962/140 نفر ، کلات 959/33 نفر ، گناباد 625/103 نفر و نیشابور 337/412 نفر ، نفوس می باشد .
تراکم نسبی جمعیت خراسان رضوی با توجه به وسعت تقریبی 600/127 کیلومتر مربع و جمعیت 428/789/4 نفره ی آن در سال 1375 در هر کیلومتر مربع 53/37 نفر است و بر همین اساس 61 % از این جمعیت شهرنشین و 39% ساکن روستاها می باشند .
منابع اقتصادی
کشاورزی
بر اساس تحقیقات انجام شده بر نحوه کاربری اراضی در خراسان رضوی قریب به سی درصد از اراضی این استان به زراعت آبی و باغی و دیم اختصاص یافته است . این نواحی عمدتاً در بخش های مرکزی ، شمال و شمال غربی و شرقی استان قرار دارند . تنوع محصولات کشاورزی در خراسان رضوی بسیار است و بر اساس آمار سطح زیر کشت تولید و عملکرد محصولات کشاورزی به چندین گروه مهم تقسیم می گردند که به ذکر نام آنها در این مختصر بسنده می کنیم .
گروه غلات : گندم ، جو ، ذرت دانه ای ، شلتوک
گروه محصولات صنعتی : چغندرقند ، پنبه ، توتون و تنباکو ، آفتابگردان ، کنجد ، شاهدانه ، منداب ، کلزا .
گروه حبوبات : نخود ، عدس ، لوبیا، ماش ، باقلا خشک
گروه محصولات جالیزی : هندوانه ، خربزه ، طالبی ، خیار ، انواع کدو ، سیب زمینی ، پیاز ، گوجه فرنگی ، سیر خشک، بادمجان ، باقلا تازه ، فلفل قرمز ، فلفل دلمه ، سبزیجات برگی ، سبزیجات غده ای .
گروه نباتات علوفه ای : یونجه ، شبدر ، ذرت علوفه ای ، ذرت خوشه ای ، چغندر علوفه ای شلغم علوفه ای ، خصیل
سایر محصولات : ارزن ، زیره ، هندوانه بذری ، کدو بذری ، سنگک ، جارو ، خاکشیر و محصولات باغی و درختی تولید شده در این استان به دسته های ذیل تفکیک می شوند .
گروه محصولات میوه های دانه دار : سیب ، گلابی ، به
گروه محصولات میوه های هسته دار : آلبالو ، گیلاس ، گوجه ، آلو ، هلو ، تمشک
گروه محصولات میوه های خشک : پسته آبی ، پسته دیم ، بادام آبی ، بادام دیم، فندق ، سنجد
گروه محصولات میوه های سردسیری : زالزالک دیم ، زرشک ، سماق ، ریواس دیم
گروه محصولات نیمه گرمسیری : خرما ، زیتون ، پرتقال ، نارنگی ، لیموشیرین ، نارنج ، انار آبی ، انجیر آبی ، انجیر دیم ، خرمالو
گروه محصولات سایر میوه ها و فراورده ها : گلستان ، گل و گیاه زینتی ، توتستان ، عناب ، زعفران ، درختان غیر مثمر
از این میان ارزشمندترین محصول کشاورزی در این استان زعفران است که به سبب ارزش افزوده بسیار آن به طلای سرخ معروف شده است . درآمد خالص سالیانه ی حاصل از کشت زعفران زیاد و نیاز آن به آب کم است ، از این رو کشت آن در نواحی جنوبی استان که با کمبود آب روبروست از نظر اقتصادی کاملاً مقرون به صرفه است .
دامداری
از آن جا که دامداری کاملاً وابسته به وجود مراتع و چراگاههای مطلوب است ، در نواحی سرخس ، رشته کوههای هزار مسجد و بینالود به سبب داشتن آب و هوای مناسب و مراتع غنی دامداری از رونقی بسیار و در شمال استان که دارای مراتعی نسبتاً ارزشمندند از رواجی نسبی برخوردار است و در نواحی شرق ، جنوب و جنوب غربی استان که چراگاههایی فقیر و یا خیلی فقیر دارند به تناسب از رونق دامداری و دامپروری کاسته شده است . در استان خراسان رضوی علاوه بر پرورش زنبور عسل طیوری مانند مرغ های تخمی ، گوشتی و بوقلمون ، احشام گوناگونی نظیر گوسفند و بره ، بز و بزغاله ، گاو ، گوساله و شتر و بچه شتر نیز پرورش داده می شود . البته شتر به سبب ساختمان فیزیولوژیک ویژه اش بیشتر در مناطق گرم و خشک پرورش می یابد .
معادن
در استان خراسان رضوی موادمعدنی متنوعی وجود دارد که برخی از آن ها مورد بهره برداری قرار گرفته و زمینه ی ایجاد بعضی صنایع را به وجود آورده اند . در این استان تعداد 165 معدن فعال وجود دارد که تقریباً میزان استخراج سالانه ی آنها 337/340/4 تن می باشد . بنا بر تحقیقات به عمل آمده در سال 1379 حجم ذخایر این معادن 487/197/898 تن تخمین زده می شود . از مهم ترین معادن این منطقه می توان از معادن سنگ آهن خواف ، سنگ های ساختمانی و خاک نسوز در بجستان و گناباد ، کائولن در کاشمر ، فیروزه در نیشابور و گاز سرخس یاد کرد . در ادامه به ذکر نوع مواد معدنی استخراج شده و تعداد معادن مربوط به آن ها در حد نام و شماره اکتفا می کنیم .
7 معدن سنگ آهن ، 1 معدن تالک ، 10 معدن کائولن ، 2 معدن زغال سنگ ، 7 معدن نمک سنگی و آبی ف 2 معدن سیلیس ، 1 معدن سنگ مس ، 1 معدن گل سفید ، 1 معدن مارن ، 2 معدن فلورین ، 3 معدن خاک نسوز ، 8 معدن خاک صنعتی ، 12 معدن سنگ لاشه ، 8 معدن گرانیت ، 1 معدن فیروزه ، 24 معدن سنگ گچ و گچ خاکی ، 3 معدن فلداسپات ، 6 معدن بنتونیت ، 10 معدن کرومیت ، 1 معدن پوزدالان ، 2معدن بارتین ، 1 معدن پوکه معدنی .
صنایع
استان خراسان رضوی به لحاظ اقتصادی نیز جزو استان های مهم کشور است . این استان به دلیل وجود معادن گوناگون و واحد های تولیدی و کارخانه ها و کارگاههای بسیار در شعبات مختلف صنعتی حائز اهمیت می باشد . صنایعی همچون صنایع غذایی ، نساجی ، پوشاک ، دباغی و چرم ، کاغذ سازی ، چاپ و انتشار ، فراورده های نفتی ، شیمیایی لاستیک و پلاستیک ، مواد کانی ، بازیافت ، مبلمان و صنایع چوبی ، ابزار پزشکی ، ریخته گری ، صنایع فلزی ، ماشین سازی ، ساخت لوازم دفتری ، صنایع برق و الکترونیک تجهیزات ارتباطی و حمل و نقل در این استان در واحدهای تولیدی ، کارخانه ها و کارگاهها به منظور مصرف در سراسر کشور و بعضاً صادر شدن به سایر کشورها تولید شده و به بازارها عرضه می شود . از این میان شهر مشهد با 1586 واحد تولیدی بزرگ ، کارخانه و کارگاه مقام اول را در استان داراست و پس از آن نیشابور با 146 واحد ، سبزوار با 118 واحد ، گناباد با 80 واحد ، تربت جام و قوچان با 38 واحد و تربت حیدریه با 35 واحد در رده های بعدی قرار گرفته اند .
وجه تسمیه خراسان :
« خورآسان » نام گذشته ی خراسان است که از دو کلمه « خور » به معنای خورشید و « آسان » به معنای ظاهر شدن تشکیل شده است. این سرزمین چون در شرقی ترین ناحیه ی ایران زمین قرار داشته است و خورشید زودتر از سایر نقاط در آن طلوع می کرده ، این نام را به خود گرفته است . از این رو « خور آسان » به معنای پدیدار شدن خورشید یا سرزمین بامدادان و طلوع آفتاب بکار رفته است . بدیهی است که از نقطه نظر دانش جغرافیا خورشید اصولاً از سوی مشرق طلوع نموده و به سمت مغرب غروب می کند . با استناد به این توصیف خورآسان را می توان سرزمین شرقی یا شرقی ترین ناحیه ی ایران زمین نیز تلقی کرد .
واژه « خورآسان » در طول اعصار به سبب کثرت استعمال تحول یافته و به «خراسان» امروزی بدل گشته است .
خراسان در عصر هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان بعنوان یکی از ولایات چهارگانه ایران زمین به شمار می رفته است . این چهار ولایت گسترده و پهناور عبارتند از اپاختر یا شمال ، خراسان یا مشرق ، نیمروز یا جنوب و خاوران یا مغرب ،
بيشينه تاريخي خراسان:
خراسان در کتاب زمان
بنا به اعتقاد باستان شناسان و بر اساس آثار یافته شده در اطراف کشف رود ، استان خراسان دارای پیشینه ای حدود 800 هزار سال می باشد و از این رو این استان از زمره ی کهن ترین مراکز تمدن پیش از تاریخ به حساب می آید .
پیش از این که آریایی ها وارد فلات ایران گردند اقوامی از آسیاییها در این سرزمین زندگی می کردند و بعنوان ساکنان اولیه ی این سرزمین به شمار می آمدند . این اقوام بومی آسیایی تا مدت زمانی دراز در برابر پارتیان که شاخه ای از آریایی های مهاجر بودند مقاومت کرند .اما سرانجام در برابر قدرت منسجم اقوام آریایی تاب پایداری نیاوردند و شکست را پذیرفتند . مدت زیادی به طول نیانجامید که آریاییها به سرزمین ایران وارد شدند و پارتیان در شمال و ساگارتیها در جنوب خراسان سکنی گزیدند .
این سرزمین در قرن ششم پیش از میلاد تحت تصرف هخامنشیان قرار گرفت و پس از انقراض سلسله ی هخامنشیان بدست اسکندر مقدونی و استقرار دولت سلوکی بر قلمرو قبلی هخامنشیان سلسله ای وابسته به یونانیان در ایران زمین و خراسان بر روی کار آمد . سرانجام قبایل پارتی با یکدیگر متحد شده و بر علیه سلوکیان قیام نمودند . با انقراض سلسله ی سلوکیان در ایران روزگار فرمانروایی پارتیان پیروز که بعدها به اشکانیان معروف شدند آغاز شد .
سرزمین خراسان در عصر اشکانیان و ساسانیان یکی از چهار ولایت بزرگ ایران زمین ـ اپاختر ( شمال ) ، خراسان ( شرق ) ، نیمروز ( جنوب ) و خاوران ( مغرب ) ـ به شمار می رفت .
این تقسیمات در دوران اسلامی نیز حفظ گردید . ولایات چهار گانه ی ایران زمین به وسیله ی یک اسپهبد و چهار مرزبان اداره می شدند . پس از فتح ایران به دست مسلمین و ورود اسلام به این سرزمین نیز ، خراسان همواره به عنوان مرکز معنوی ایران و یکی از خاستگاههای ادب فارسی اهمیت زیادی داشته است . تعداد بسیاری از بزرگان فرهنگی ـ سیاسی ـ مذهبی و ادبی ایران از این سرزمین برخاسته اند . در دوره ی اسلامی سلسله های عباسیان ، طاهریان ، صفاریان ، سامانیان ، غزنویان ، سلجوقیان ، خوارزمشاهیان و پس از حمله ی چنگیز به ایران و خراسان و قتل عام و ویرانی شهرهای آن ، حکومت های ملوک کرت ، امرای سربداران ، تیموریان ، ازبکها ، صفویان ، افاغنه ، افشاریان و قاجاریه بر این دیار حکم راندند .
دعوت از علی ابن موسی الرضا (ع) به منظور پذیرفتن ولایت عهدی مأمون عباسی و شهادت آن حضرت در سال 203 هـ . ق و پیش از آن قیام سیاه جامگان به فرماندهی و رهبری ابومسلم خراسانی که به انقراض سلسله ی بنی امیه در سال 201 هـ . ق انجامید از بزرگترین حوادث تاریخی خراسان در دوران اسلامی به شمار می آیند . اکنون با عنایت به قلت مجال ، نگاهی گذرا به پیشینه ی تاریخی بعضی از نقاط و سرزمین های مهم و با اهمیت در خراسان کهن می افکنیم .
نیشابور:
اطلاعات کلی
نام رسمی : شهرستان نیشابور
کشور :
ایران
استان :
خراسان رضوی
مردم
جمعیت
۴۴۸٬۱۷۰ ۱
مذهب: شیعه
شهرستان نیشابور یکی از شهرستانهای استان خراسان رضوی است. شهر نیشابور مرکز این شهرستان است. شهرستان نیشابور پس از شهرستان مشهد به عنوان دومین شهرستان پرجمعیت خراسان رضوی شناخته میشود.
جغرافیا
این شهرستان در حد فاصل مدار ۳۵ درجه و چهل دقیقه تا ۳۶ درجه و۵۰ دقیقه و طول جغرافیایی ۵۸ درجه و۱۵ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه قرار گرفته و از شهرستانهای شمالی استان خراسان رضوی میباشد. شهرستان نیشابور، از شمال با شهرستان قوچان از شرق با چناران و مشهد از جنوب با تربت حیدریه و کاشمر از غرب با سبزوار و از شمال غرب با فاروج از استان خراسان شمالی مرتبط است و در مسیر جاده ابریشم و مسیر ترانزیتی تهران-مشهد-افغانستان واقع میباشد. سالانه میلیونها زایر آرامگاه امام رضا از آن عبور میکنند و همچنین از طریق دو جاده فرعی به قوچان و کاشمر نیز متصل است. در نتیجه این شهرستان، از موقعیت ژئوپلیتیک بسیار خوبی برخوردار میباشد.
تقسیمات کشوری
این شهرستان طبق آخرین تقسیمات کشوری ایران متعلق به استان خراسان رضوی بوده.شهرستان نیشابور پس از شهرستان مشهد به عنوان دومین شهرستان پرجمعیت خراسان رضوی شناخته میشود و خود شامل چهار بخش، هفت شهر و ۱3 دهستان به شرح زیر میباشد:
• بخش مرکزی به مرکزیت شهر نیشابور و شامل دهستانهای درب قاضی به مرکزیت روستای خوجان - دهستان ریوند به مرکزیت روستای شادمهرک - دهستان مازول به مرکزیت روستای قطن آباد - دهستان فضل به مرکزیت روستای ابوسعدی
• بخش زبرخان به مرکزیت شهر قدمگاه رضوی و شامل دهستانهای اردوغش به مرکزیت روستای ساحل برج و اسحاق آباد به مرکزیت روستای اسحاق آباد. در بخش زبرخان به جز شهر قدمگاه، شهر دررود (نگین سبز بینالود) و شهر خروین (ماسوله خراسان) قرار دارند. این بخش صنعتی و کشاورزی است و خوش آب و هواترین منطقه نیشابور است.
• بخش سرولایت به مرکزیت شهر چکنه و شامل دهستانهای سرولایت به مرکزیت روستای عبداله گیو و دهستان برزنون به مرکزیت روستای برزنون.
• بخش میان جلگه به مرکزیت شهر عشق آباد و شامل دهستانهای عشق اباد به مرکزیت شهر عشق اباد و دهستان غزالی به مرکزیت روستای فدیشه و دهستان بلهرات به مرکزیت روستای گلبوی سفلی.
بخش ها و دهستانها به تفکیک:
• بخش مرکزی شهرستان نیشابور
o دهستان درب قاضی
o دهستان ریوند
o دهستان فضل
o دهستان مازول
شهرها: نیشابور
• بخش زبرخان
o دهستان اردوغش
o دهستان اسحق آباد
o دهستان زبرخان
شهرها: دررود، قدمگاه و خرو.
• بخش سرولایت
o دهستان سرو
o دهستان برزنون
شهر: چکنه
• بخش میان جلگه
o دهستان بلهرات
o دهستان عشق آباد
o دهستان غزالى
شهرها: عشق آباد
• بخش طاغانکوه
o دهستان طاغانکوه شمالی
o دهستان طاغانکوه جنوبی
جغرافیای طبیعی
جلگه نیشابور از شمال و شرق به بلندترین ارتفاعات استان یعنی ارتفاعات معروف بینالود از جنوب به ارتفاعات کوه سرخ کاشمر و چهل تن تربت حیدریه و از غرب به کویر سبزوار ختم میشود و از حاصلخیزی بسیار بالایی برخوردار است، به طوری که این شهر را به آب و هوای خوب و باغات سرسبز و تنوع میوههایش میشناسند. اکثر مناطق حاصلخیز و پر جمعیت در شمال این شهرستان قرار دارند، به طوریکه ۶ شهر از هفت شهر آن نیز در این منطقه واقع شدهاند و رودخانههای بسیاری در آن جریان دارند که مهمترین آنها رودخانه کال شور سبزوار است که از ارتفاعات این شهرستان سرچشمه گرفته و پس از عبور از سبزوار به دشت کویر میریزد و سایر رودخانهها عبارتاند از درود، خور، بوژان، باغرود، میرآباد، طاغان، بار، بقیع و
سرولایت. ارتفاعات این شهرستان هرچند در ردیف صد قله بلند ایران قرار دارند اما به دلیل شباهت به رشته کوههای البرز، از زیبایی کم نظیری برخوردارند. بلندترین قله این شهرستان یعنی بینالود با ارتفاع ۳۲۱۱ متر به بام خراسان شهرت دارد و در نزدیکی روستای بوژان قرار دارد. سایر قلل عبارتاند از شیرباد به ارتفاع ۳۱۴۰ متر، طاغنکوه به ارتفاع ۳۰۶۹ متر، بقیع (۲۷۱۳ متر)، عطائیه (۲۳۱۰ متر)، گرماب (۲۰۷۶ متر).
شهرستان نيشابور به وسعت 9248 كيلومتر مربع در شمال استان خراسان واقع گرديده است واز سمت شمال به رشته كوه بينالود و شهرستان قوچان ، از غرب به شهرستان هاي اسفراين و سبزوار از شرق و شمال شرق به مشهد و از جنوب به تربت حيدريه ( كوكن ) و كاشمر محدود مي گردد. شهرستان نيشابور مشتمل بر پنج شهر ، پنج بخش ، پانزده دهستان و 609 آبادي مسكون است . طبق آمار سرشماري سال 1375 ، جمعيت اين شهرستان 904/412 نفر است .بلندترين نقطه اين شهرستان قله بينالود به ارتفاع حدود 3400 متر در شمال شهر نيشابور است . اين شهرستان از اقليم استپي سرد برخوردار است و درجه حرارت متوسط سالانه آن به حدود 5/14 درجه سانتي گراد مي رسد اين شهرستان
داراي رود پرآب فصلي متعددي است كه معروف ترين آن ها : رود بوژان ، با غرود، غار ، مير آباد ، ديز بادعليا ، ماروسك ، بار ، دهنه شور ، چكنه ، چهار باغ ، و كال شور است كه متوسط آبدهي سالانه آنها 220 ميليون متر مكعب بوده و با وجود دارا بودن 1316 حلقه چاه عميق و 45 حلقه چاه نيمه عميق و 713 رشته قنات داير و 129 دهانه چشمه دائمي طبيعي ، اين شهرستان را به عنوان يكي از منابع عظيم آبي استان مطرح ساخته است .