بخشی از مقاله
حسابداري صنعت برق
مقدمه
حسابداري صنعت برق به معناي علمي و فراگير آن تحت عنوان "روش متحد الشکل حسابداري" در فروردين ماه 1346 از سوي وزارت نيرو تدوين و با استعانت و نظارت مستقيم کارشناسان مالي وزارت نيرو در شرکتها و سازمان هاي برق ايران که در کار توليد، انتقال و توزيع فعاليت دارند به مورد اجرا گذارده شد. در طي سالهايي که از اجراي اين روش حسابداري مي گذرد بر اثر تجارب حاصله پاره اي اضافات حذف، برخي مسائل ايضاح و برحسب اقتضاء نکات و دقايق چندي نيز به متن سابق الذکر افزوده گرديد و اينکه حاصل کار در شکل کنوني در دسترس حسابداران، حسابرسان و افرادي که به نحوي در شرکت هاي برق با موضوعات مالي سروکار دارند گذارده مي شود.
با اينکه حسابداري برق در اصول کلي و متنوع با ديگر رشته هاي حسابداري اعم از عمومي، بازرگاني و صنعتي داراي وجوه اشتراک مي باشد، با اين همه مسائل و نکاتي در اين روش وجود دارد که خاص حسابداري صنعت برق مي باشد.
نتيجه مطلوب که اين روش حسابداري در جستجوي آن است تحصيل گردد. باشد که اصحاب مالي و خبرگان اهل حساب در صنعت برق با الهام از انقلاب اسلامي و رهنمودهاي داهيانه رهبريت انقلاب و نيز کوشش در جهت ارتقاء کيفي وظائف محوله سهم خويش را در امر تحقق اهداف و آرمان هاي اقتصادي جامعه اسلامي ايران به نحو شايسته و بايسته ادا نمايند.
1- دفاتر و سوابق
شركت هاي برق دفاتر حسابداري خود را بايد به ترتيبي نگاهداري نمايند كه از جهت اطلاعات مربوط به هر حساب كامل و جامع باشد. كليه دفاتر حسابداري و ضمائم و مدارك مربوطه بايد به طرز صحيحي نگاهداري شده و در مواع مقتضي جهت رسيدگي در اختيار مقامات وزارت نيرو قرار داده شوند. امحاء اين مدارك و سوابق تنها با اجازه وزارت نيرو و رعايت قوانين موضوعه كشوري امكان پذير خواهد بود.
2- شماره گذاري حسابها
شماره كدهائي كه براي حسابها در نظر گرفته شده بايد جزئي از عنوان آن حسابها تلقي شده و در صورتهاي مالي، ترازهاي آزمايشي تراز نامه ها و صورتحساب هاي درآمد و هزينه كه توسط شركت هاي برق تنظيم و براي وزارت ارسال ميگردد قيد شود.
به منظور تسهيل در تشخيص حسابهاي سرمايه اي يا هزينه هاي عملياتي مربوطه شركت هاي برق مي توانند از سيستم شماره گذاري فرعي در دفاتر يا برنامه هاي كامپيوتري خود كه به طرز مناسبي ارقام و مبالغ حسابها را تفكيك و تشريح نمايد استفاده كنند.
جدول شماره گذاري حسابها
حسابهاي 100-199 دارائي و ساير اقلام بدهكار
حسابهاي 200- 299 بدهي و ساير اقلام بستانكار
حسابهاي 300-399 تأسيسات
حسابهاي 400-439 درآمد و هزينه
حسابهاي 440-469 درآمد عمليات
حسابهاي 500-599 هزينه هاي توليد، انتقال و توزيع
حسابهاي 900-949 هزينه هاي مشتركين، فروش، اداري و عمومي
3- دوره حسابداري
حسابهاي شركت برق بايد به طور ماهانه تنظيم و نگاهداري شوند به طوري كه كليه عمليات و ارقام هر ماه در حسابهاي همان ماه منظور گردد سال اول مالي شركتهاي برق پايان اسفندهر سال بوده و در تاريخ مزبور حسابها بايد بسته شوند مگر آنكه وزارت نيرو ترتيب ديگري را مقرر كرده باشد.
4- پرسش و تفسير
به منظور هم آهنگي و رعايت يكسان اصول و موازين اين روش حسابداري هر نوع شبهه و ابهامي در مورد تعبير متن حسابها بروز نمايد بايد با نظر و صلاحديد وزارت نيرو مرتفع گردد.
5- متن حسابها
وجود يك قلم در يك حساب فقط موقعي منظور نمودن آنرا در حساب مربوطه ايجاب مي نمايد كه در متن آن حساب قلم مزبور يا مشابه آن تعيين شده باشد.
6-ه اقلام معوق
كليه اقلام مربوط به عمليات سنوات قبل كه قبلاً به حسابها منظور نشده بايد بنا به مورد به حساب هاي 434 بستانكاري هاي متفرقه بمازاد با 435 بدهكاري هاي متفرقه بمازاد منظور گردند.
7- اقلام مميزي نشده
در صورت عدم تغاير با مقررات مالي و معاملاتي و ساير قوانين موضوعه هنگامي كه گزارش مالي شركت تهيه مي شود چنانچه داد و ستدي انجام شده باشد كه در حساب هاي مالي مؤثر باشد ولي مبلغ مورد داد و ستد را در موقع بستن حسابها در اختتام دوره حسابداري نتوان به طور دقيق تعيين نمود بايد برآورد آن مبلغ را در حسابهاي مربوطه منظور نمود. بديهي است برآورد نمودن اقلام جزئي كه تأثير قابل ملاحظه اي در حسابها نخواهد داشت ضروري نمي باشد.
8- توزيع حقوق و هزينه هاي كاركنان
هزينه هاي حقوق، دستمزد و مزاياي كاركنان مربوط به حسابهاي مختلف از قبيل نوسازي، تعمير و نگاهداري و عمليات بايد بر مبناي زمان واقعي صرف شده توزيع شود. چنانچه توزيع هزينه ها با اين ترتيب امكان نداشته باشد مي توان زمان صرف شده براي عمليات مشابه را مبناي توزيع اين قبيل هزينه ها قرار داد.
اطلاعات حسابداري لازم براي اين امر از قبيل گزارش اوقات كار بايد به ترتيبي تنظيم شود كه توزيع هزينه هاي كاركنان به حساب هاي مربوطه به سهولت امكان پذير باشد.
9- ذخيره هاي عملياتي
چنانچه وزارت نيرو مقرر دارد شركت هاي برق مي توانند به منظور تأمين بيمه اموال، صدمات و خسارات وارده، تعميرات عقب افتاده و غيره از ذخيره عملياتي استفاده نمايند. پيش بيني ميزان ذخيره هاي مزبور را نيز وزارت نيرو تعيين خواهد كرد.
10- مدارك و سوابق
شركت ها بايد مدارك، سوابق و اسناد مربوط به واحدهاي عملياتي حوزه فعاليت خود را به تفكيك و به طور جداگانه براي نيروگاه ها خطوط انتقال و شبكه توزيع از جهت قيمت تمام شده، افزايش هاي انجام گرفته، بركناري ها، هزينه هاي عمليات و تعمير و نگهداري نگاهداري نمايند.
تأسيسات برق
الف: اين حساب شامل قيمت تمام شده تأسيساتي خواهد بود كه در تملك سازمان يا شركت برق بوده و در عمليات بهره برداري مورد استفاده ميباشد و طول عمر خدمتي آن نيز بيش از يك سال از تاريخ بهره برداري است و طبق اصول و ضوابط ثبت گردد.
ب: بهاي افزايش ها و اصلاحات اموال استيجاري منظور در اين حساب بايد در كدهاي فرعي جداگانه كه قابل تميز و تفكيك از تأسيسات متعلق به شركت باشد ثبت گردد.
تأسيسات برق نگاهداري شده براي استفاده آتي
اين حساب شامل بهاي تأسيسات برق متعلق به شركت است كه تحت برنامه معيني جهت استفاده آتي نگاهداري مي شود. در ضمن حساب مزبور شامل تأسيسات تحويلي و خريداري شده كه به عللي پس از تاريخ تحويل و خريداري مورد بهره برداري قرار نگرفته و جهت استفاده آتي نگاهداري شده است مي گردد. همچنين تأسيساتي كه قبلاً توسط شركت موره بهره برداري قرار گرفته و بعداً از خدمت خارج شده ولي در نظر است كه در آينده مورد استفاده مجدد قرار گيرد در اين حساب منظور مي شود.
ذخيره استهلاک تأسيسات برق مشغول به کار
الف: اقلام مشروحه زير بايد در بستانکار اين حساب منظور شود:
1- مبالغي که در بدهکار حساب 403 هزينه استهلاک يا در حسابهاي تصفيه شده براي هزينه استهلاک جاري منظور شده است.
2- مبالغ دخيره استهلاک مربوط به تأسيسات خريداري شده که به عنوان واحدهاي عملياتي تحويل گرديده است.
ب: موقعي که يک واحد از تأسيسات مشغول به کار استهلاک پذير از رده خدمتي برکنار مي شود، قيمت دفتري واحد مذکور به علاوه هزينه برداشت مربوطه در بدهکار اين حساب منظور مي گردد و همچنين ارزش بازيافتني (قيمت اسقاط) يا ساير مبالغ قابل وصول از قبيل بيمه در بستانکار اين حساب ثبت مي شود. در موقع برکناري هزينه هاي برداشت و ارزش بازيافتي ابتدا در دستور کارهاي برکناري محاسبه و منظور مي شود. سپس پس از اتمام عمليات برکناري، توزيع هزينه هاي مزبور در کدهاي فرعي اين حساب بشرح مندرج در بند ذيل انجام مي گيرد.
در دفتر کل و ترازنامه تنظيمي يک رقم کلي و مرکب براي حساب ذخيره استهلاک تأسيسات برق در نظر گرفته مي شود. اما شرکتهاي برق موظفند جهت مقاصد تجزيه و تحليل، جزئيات سوابق کدهاي معين اين حساب را بر اساس انواع طبقات تأسيسات موجود 1 توليد بخاري 2) توليد گازي 3) توليد هيدروليک 4) توليد ديزلي 5) خطوط انتقال 6) شبکه توزيع 7) تأسيسات عمومي نگاهداري نمايند.
موقعي كه يك واحد عملياتي تأسيسات از حسابي به حساب ديگر از يك شركت برق به شركت برق ديگر و يا احياناً از يك حساب به حساب اموال غيربرقي انتقال مي يابد، نحوه محاسبه ذخيره استهلاك مربوطه بايد به طريقي كه در بند 11 دستورالعمل تأسيسات برق آمده است انجام گيرد.
شركتهاي برق مجازند فقط جهت مقاصدي كه در بالا شرح داده شد از ذخيره استهلاك استفاده نمايند. هر نوع انتقال قسمتي از اين حساب به مازاد يا استفاده از آن به طريقي، منوط به كسب مجوز از وزارت نيرو مي باشد.
سرمايه گذاريها و وامها
اين حساب شامل قيمت دفتري سرمايه گذاري و وامهاي اعطائي در ساير شرکتهاي تابع وزارت نيرو نظير ساتکاب و غيره و همچنين ساير شرکتها و سازمانهايي که به تشخيص مجمع عمومي وزارت نيرو ضروري نمايد خواهد بود.
دارائي هاي جاري
دارائي جاري عبارت است از وجوه نقدي، موجودي كالا، حسابهاي دريافتي و به طور كلي دارائي هايي است كه در شرايط عادي كار و در آينده نزديك به سهولت قابل تبديل به وجه نقد مي باشد.
صندوق
اين حساب شامل موجودي هاي بانكي و نيز وجوه نقدي در صندوق شركت به استثناي وجوه تنخواه گردان خواهد بود كه شركت مي تواند به طور جاري و روزمره از آن برداشت نمايد.
تنخواه گردان
اين حساب شامل پيش پرداخت وجوه نقدي خواهد بود که براي احتياجات خاص، به عنوان تنخواه گردان، در اختيار متصديان يا اشخاص مسئول گذارده مي شود.
نکته: به طور سهولت کنترل، وجود پرداخت شده به عنوان تنخواه گردان بايد مبلغي ثابت باشد.
اسناد دريافتني
اين حساب شامل قيمت دفتري كليه سفته ها و ساير اسناد دريافتني خواهد بود.
حسابهاي دريافتني مشتركين
اين حساب شامل مبالغ بدهي مشتركين در ازاء فروش برق به آنها خواهد بود.
ساير حسابهاي دريافتني
اين حساب شامل كليه مطالبات شركت از كاركنان و ساير اشخاص حقيقي و حقوقي به استثناي بدهي هاي ناشي از فروش برق به مشتركين خواهد بود.
پيش پرداخت هاي پيمانهاي خريد
اين حساب شامل پيش پرداختهاي مربوط به سفارش خريد کالا و ماشين آلات بر اساس پيمانهاي منعقده خواهد بود. پيش پرداختهاي مزبور تا زماني که کالا و ماشين آلات سفارش شده تحويل شرکت نگرديده در اين حساب نگاهداري خواهد شد. براي هر يک از پيمانهاي خريد مربوط به ساتکاب بايد حسابهاي فرعي جداگانه اي نگاهداري شود.
محاسبه و ثبت ارقام مربوط به مواد و مصالح بازيافتي به طريق ذيل خواهد بود.
1- در اين روش حسابداري ارزش لوازم و مصالح بازيافتي بر اساس قيمت صادره و در صورت عدم امكان بر مبناي برآورد تعيين خواهد شد.
2- لوازم اسقاط و غير قابل استفاده بايد بر مبناي مبلغ خالص تقريبي فروش در اين حساب منظور گردد- فروش منهاي هزينه فروش اختلاف بين مبلغ واقعي حاصل از فروش لوازم اسقاط يا مبلغ خالص تقريبي كه قبلاً در اين حساب ثبت گرديده در حساب 163 منظور و اصلاح خواهد شد.
هزينه هاي توزيع نشده انبار
الف: اين حساب شامل هزينه کار، نظارت و سرپرستي اداره امور انبارها و تدارکات بانضمام ساير هزينه هاي مربوط به خريد اجناس، انبارداري، نقل و انتقال و توزيع آنها خواهد بود.
ب: مانده اين حساب به نسبت اجناس صادره براي امور تأسيساتي عملياتي و تعمير و نگهداري در فواصل زماني معين سرشکن خواهد شد به طوري که در پايان سال مالي مانده حساب مزبور صفر شده باشد.
اقلامي که در اين حساب منظور مي گردد به شرح ذيل مي باشد:
1- بازرسي و آزمايش مصالح و اجناسي که اختصاص به يک قلم معين و مشخص نظير کنتورها نداشته باشد.
2- تخليه اجناس از وسائل نقليه و قرار دادن آنها در انبار.
3- نظارت و سرپرستي قسمتهاي تدارکات و انبارها تا حدي که مربوط به اداره اجناس در انبارها باشد.
4- تحويل جنس به متقاضي
5- صورت برداري از اجناس دريافت شده و اقلام موجودي توسط کارکنان انبارها به استثناي صورت برداري هايي که توسط کارکنان دوائر اداري و عمومي جهت مقاصد حسابرسي انجام مي گيرد.
6- فعاليتهاي مربوط به قسمت تدارکات در مورد بررسي اجناس مورد نياز تحقيق در مورد منابع عرضه و فروش، تجزيه و تحليل قيمتها، تهيه و ارسال سفارشات و ساير کارهايي که به نحوي مربوط به اداره اجناس در انبارها مي شود.
7- نگاهداري لوازم و تجهيزات انبارها
8- تنظيف محوطه انبارها و دفاتر انبارها
9- نگاهداري سوابق موجودي شامل ثبت اجناس وارده و صادره و نيز تنظيم صورت موجودي کالا
10- دريافت و مرتب کردن لوازم اسقاط در انبارها
11- ثبت اصلاحي مغايرات مربوط به صورت موجودي مصالح و ملزومات ثبت اصلاحي مذکور شامل مغايرات اقلام عمده (مثلاً ترانسفورماتور) که به هر حال بايد رديابي و معلوم شود نمي گردد.
12- وجوه دريافتي و ساير تخفيفات که عملاً قابل اختصاص به اقلام بخصوصي نمي باشد.
13- کرايه و هزينه حمل که قابل اختصاص به اقلام بخصوصي نمي باشد.
14- هزينه هاي روشنايي، برق و حرارت مرکزي مربوط به محوطه انبارها و دفاتر انبارها.
15- هزينه نظافت انبارها
16- ضايعات و خسارات
