بخشی از مقاله
١- مقدمه
امروزه اهمیت موضوع نگهداری و تعمیرات برای همه مدیران و کارشناسان کـاملا روشـن و آشـکار مـی باشـد و سـازمانهای گوناگون برای حفظ سلامت و همچنین جلوگیری از توقف در روند فعالیت و ارائه خدمات خود به نگهداری دستگاهها و ماشین آلات بسیار توجه می کنند. ازحدود ٦٠ سال پیش که سیستم نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه ( Preventive Maintenance )
در اروپا به راه افتاد، به تدریج در اقصی نقاط دنیا راه اندازی شد و سرویسهای مختلف طبق زمانبندیهای مناسب برای محافظت از دستگاهها و ماشین آلات بر روی آنها انجام می شود. اما با پیشرفت تکنولوﮊی و پدیدار شدن ماشـین آلات پیچیـده، هزینـه سرویسهای PM ، هزینه نیروی انسانی نت و همچنین زمانی که برای نت صرف می شد به شدت بالا رفت و مـدیران را مجبـور کرد تا به فکر برپایی سیستمهای دیگری در زمینه نگهداری و تعمیرات بیفتند که منجر به وجود آمدن RCM و نت مبنـی بـر وضعیت (CM) و نت مبنی بر قابلیت اطمینان شد. CM شامل شاخه های مختلفی مثل آنالیز لرزش، آنالیز روغن و… می شود که در حال حاضر آنالیز روغن به شدت مورد توجه می باشد.
۱ . کاردانی مکانیک و کارشناس عالی معاونت پشتیبانی قرارگاه سازندگی کربلا
٢ . کارشناسی مهندسی صنایع و کارشناس قرارگاه سازندگی کربلا
multi Grade
Archvie of SID
یکی از موارد بسیار هزینه زا در زمینه نگهداری و تعمیرات ماشین آلات مسئله روانکارها به خصوص روغن و عوامـل جـانبی مرتبط با آن می باشد. در دنیای پیشرفته تکنولوﮊی دیگر روانکارها تنها نقش کنترل و کاهش اصطکاک را بر عهده ندارند بلکه وظایف متعدد دیگری مانند ممانعت از زنگ زدگی و خوردگی سطوح فلزات، انتقـال حـرارت و انـرﮊی هیـدرولیکی، آب بنـدی سیستم، کم نمودن ضربات ناگهانی و… برای آنها در نطر گرفته می شود. نکته مهـم در مـورد روانکارهـا، اسـتفاده صـحیح در مدت زمان مناسب و همچنین انتخاب روانکار متناسب با شرایط ماشین آلات می باشد. در صورت توجه بـه مـوارد فـوق نتـایج سودمندی همچون: تاخیر در سایش، کنترل دمای قطعات، کاهش توان مورد نیاز، افزایش عمر قطعات، کاهش هزینـه نیـروی انسانی تعمیرات و تعویض قطعات حاصل می شود. این نتایج زمانی جلوه و نمود بیشتر پیدا می کند که تداوم عملیـات ماشـین آلات برای یک سازمان اهمیت فوق العاده ای داشته باشد. قرارگاه سازندگی کربلا، با داشتن بیش از ٧٠پـروﮊه در اقصـی نقـاط کشور در زمینه های مختلفی همچون سد، تونل، معدن، راه و باند و… ماشین آلات پیچیده با تکنولوﮊی بالا، همچـون جـامبو دریل، دریل واگن و… در اختیار دارد که توقف هر یک از آنها علاوه بر هزینه تعمیرات، هزینه های دیگری همچون تـاخیر در اجرای پروﮊه، اجاره ماشین آلات و… را در پی خواهد داشت. لذا اهمیت نگهداری از این ماشین آلات برای قرارگـاه سـازندگی کربلا کاملا واضح و روشن است.
همانطور که قبلا اشاره شد روانکارها نقش بسیار تعیین کننده ای در حفظ سـلامت ماشـین آلات دارنـد و در همـین راسـتا قرارگاه سازندگی کربلا جهت دستیابی به مصرف بهینه روغن همت گمارده و اجرای سیستم آنالیز روغن در پروﮊه های تابعه را دستور کار خود قرار داد.آنچه در ادامه می آید، تجربیاتی است که در اجرای این سیستم کسب شده است و در انتها بـه صـرفه جوئی هایی که درهزینه بدست آمده اشاره خواهد شد.
٢-فرآیند اجرای آنالیز روغن
٢-١نصب و آموزش
پس از انتخاب شرکت مشاور و رایزنی های مختلف، چند پروﮊه برای اجرای ابتدایی سیستم آنالیز روغن انتخاب شـد. پـس از خریداری ابزار نمونه گیری، در پروﮊه های مذکور نرم افزار سیستم آنالیز روغن نصب و آموزشهای لازم جهت بهره برداری از نرم افزار و همچنین چگونگی نمونه برداری از روغن ماشین آلات به اپراتورها داده شد.
٢-٢بررسی روند سلامتی ماشین آلات و انتخاب روغن مناسب
مرحله دوم فرآیند اجرای آنالیز روغن، بررسی روند سلامتی ماشین آلات مؤسسات با حضور نمایندگان مشاور بود. همچنـین چند نوع روغن جدید از شرکتهای سازنده مختلف خریداری و برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده شد. این کار باعث مـی شـود که پس از اعلام نتیجه آزمایشگاه و شناسایی روغنهای نا مرغوب از خریـد و بـه کـارگیری آنهـا جلـوگیری بـه عمـل آیـد و از روغنهایی که با ویژگیهای ماشین آلات ما و شرایط آبوهوایی به کارگیری آنها متناسب تر هستند، استفاده شود که واضح اسـت این مورد چه میزان صرفه جویی هزینه را در بر دارد. به عنوان مثال آزمایشگاه در پاسخ به آنالیز روغن یکی از مؤسسـات تابعـه توصیه کرده است که: دوره استفاده از روغنهای تک درجه ای monoGrade برای ماشین آلات سنگین و نیمه سنگین گذشته و
می بایست از روغنهای چند درجه ای یا چهارفصل multiGrade استفاده کرد. زیرا روغنهای monoGrade زود فیلم پاره مـی
کنند و کیفیت خود را از دست می دهند ولی روغنهای multiGrade هم کیفیت بهتری دارند و هـم تـا چهـار درصـد مصـرف سوخت را کاهش می دهند و در شرایط مختلف آب و هوایی و همچنین شب و روز به خوبی عمل کرده و با دسـتگاه هماهنـگ
می شوند لذا این مؤسسه با توجه به توصیه آزمایشگاه از روغنهای چند درجه ای یا چهارفصل استفاده می نماید.
٢-٣اجرای سیستم آنالیز روغن
Archvie of SID
با توجه به دوره های سرویس ماشین آلات که از طریق کتب سرویس نگهداری و تعمیرات شرکتهای سازنده ماشین آلات به دست آمده است.(توضیحات بیشتر در ادامه می آید) پیش از سررسیدن موعد سرویس، از ماشین آلات و دستگاهها نمونه گیری می شود و نمونه ها از طریق پست پیشتاز به آزمایشگاه ارسال می گردد. آزمایشگاه هم ظرف مدت حداکثر ٢٤ ساعت وضعیت روغن (بحرانی، مرز بحرانی و(… را مشخص کرده و پس از پر کردن فرم آنالیز توصیه ها و مواردی که لازم اسـت مـورد توجـه قرار گیرد را به مؤسسه ارسال می نماید.( در ادامه توضیحات بیشتری در مورد آزمایشـهای آنـالیز روغـن ارائـه مـی شـود.) در شرایطی که دستگاه در وضعیت بحرانی قرار داردکه لازم است سریعا متوقف شود. بلافاصله پس از حصول نتیجه آزمایش پاسخ آن به صورت تلفنی اعلام می شود تا از ضرر و استهلاک بیشتر جلوگیری شود.
٣- نکاتی درباره نگهداری ومصرف مناسب روغن
آنچه در ذیل در مورد استفاده مناسبتر از روغن می آید حاصل تجربه چندین ساله متخصصین و کاربران قرارگاه سازندگی کربلا است که به صورت خلاصه ارائه می شود.
٣-١ نگهداری روغن
♠ حتی المقدور ازروغنهای بشکه ای پلمپ شده استفاده شود.
♠ از پالتهای مخصوص برای حفظ فاصله بشکه از زمین استفاده شود.
♠ در مکان مسقف و سرپوشیده نگهداری شود.
♠ از ورود آشغال و… به داخل بشکه ها جلوگیری و برای خروج روغن از پمپ مناسب استفاده شود.
♠ بشکه ها به صورت افقی قرار بگیرند و توجه شود که در بشکه در پایین قرار بگیرد.
♠ در جابجایی و حمل باید دقت کافی شود و از چنگکهای مخصوص به کمک جرثقیل و یا لیفتراک استفاده شود.
در صورت استفاده از روغنها به صورت فله ای از تانکر دخیره مناسب استفاده شود.
تانکر ذخیره در جای مناسب نگهداری شود.
٣-٢ استفاده از روغن
در این بخش به دو نکته توجه میکنیم اول فشار روغن ودوم، کاهش میزان روغن. نکته قابل توجه در مورد فشار روغـن آن است که مقدار آن همواره می باید در حدود میزان مجاز تعیـین شـده توسـط سـازنده باشـد و افـزایش و کـاهش فشـار قطعـا مشکلاتی را برای موتور به همراه خواهد داشت. همانگونه که فشار خون در بدن انسان نباید بالاتر یا پایین تر از حد معمول آن باشد، فشار روغن در موتور هم نباید با مقدار مجاز خیلی تفاوت داشته باشد در غیـر ایـن صـورت نشـانه ای از وجـود ایـراد در سیستم روانکاری می باشد. لیکن متاسفانه اکثر مصرف کنندگان روغن تصور می کنند که اگر فشار روغن بالاتر از حد نرمال آن باشد موتور وضع مطلوب تری دارد. بنابر گفته یکی از مسئولین شـرکت مرسـدس بنـز، بـا آنکـه فشـار نرمـال بـرای بعضـی از خودروهای این شرکت در حدود bar ٥,٢ می باشد ولی اکثر رانندگان فشار bar ٥,٣-٣ را مطلوب دانسـته و بعضـا در فشـار کمتر از bar ٥,٣ نسبت به تعمیر خودرو اقدام می کنند. این موضـوع در خریـد و فـروش نیـز مـورد توجـه قـرار مـی گیـرد و فروشندگان برای پوشاندن عیبهای مکانیکی خودرو از روغنهای با ویسکوزیته بالا یا موادی موسوم به STP استفاده کرده وبا بالا بردن فشار روغن خریدار را نسبت به سلامت خودرو مطمئن می کنند. در ادامه به عوامل مؤثر فشار روغن و علل کاهش آن می پردازیم. این عوامل را می توان در دو دسته عوامـل روغنـی و عوامـل مکـانیکی بیـان کـرد. عـواملی همچـون اکسیداسـیون و نیتراسیون، آلودگی ذرات فلز و گردوخاک، آلودگی با ضدیخ، رقیق شدن با سوخت، شکسـتن مولکولهـای VI.I و سـطح پـایین روغن درون کارتر که منجر به تغییرات فیزیکی یا شیمیایی روغن می شوند، از جمله عوامل روغنی هستند.
Archvie of SID
عوامل مکانیکی شامل: معیوب بودن فشارسنج، سیستم ارسال پیام، عقربه ویا لامپ اخطار، عیوب شیر اطمینان ، اشکالات پمپ روغن، شل بودن اتصالات اویل پمپ، لقی بیش از اندازه یاتاقانها و کارکرد نامناسب کولر روغن می باشند که فشار روغن موتور را تحت تاثیر قرارداده وباعث افزایش یا کاهش آن می شوند.
علل کاهش میزان روغن موتور را می توان در دو گروه بررسی کرد، عوامل معمول و عوامل غیرمعمول کاهش روغن موتور. از عوامل معمول می توان به مواردزیر اشاره کرد:
♠ معمولا ١٠تا٢٠ درصد روغن از طریق کارتر جداره سیلندر میسوزدو از موتور خارج می شـود ایـن مقـدار کـاهش در حـدود mm3 / round ٠٦/٠می باشد. با در نظر گرفتن دور موتور در حـدود RPM ٤٠٠ و سـرعت Km/h ١٠٠، در حـدود cm3 ١٥٠ روغن در هر Km ١٠٠٠ از موتور خارج میشود.
♠ در موتورهای احتراق داخلی به دلیل بالا بودن دمای سیستم مقداری از روغن موجود درون کارتر تبخیر می شود.
عوامل غیر معمول کاهش روغن به همراه راه کار آن در جدول شماره یک آمده است.
ردیف عوامل غیرمعمول کاهش روغن راه کار
١ سطح روغن از محدوده مجاز بالاتر است. روغن باید تا زیرفول حد مجاز بالایی تخلیه شود.
٢ روغن با ویسکوزیته نامناسب و کمتر از توصیه سازنده انتخاب شده است. تعویض روغن وجایگزینی روغن مناسب
٣ دمای روغن از حد نرمال بالا تر رفته است. موتور اشکالات مکانیکی دارد . باید رفع اشکال شود.
٤ روغن از طریق آب بندی های میل سوپاﭖ و میل لنگ به بیرون نشت می کند. اشکالات آب بندی باید رفع شود.
٥ رینگ پیستون دچار سائیدگی ویاچسبندگی شده است قطعات باید تعمیر ویا تعویض شوند.
٦ گاید وساق سوپاﭖ ها دچار چسبندگی شده اند. قطعات باید تعویض شوند
٧ آب بندی سوپاپها در حالت بسته دچار اشکال است. سوپاپها و نشیمنگاه آنها مورد بررسی وتوجه قرار گیرد.
٨ ویسکوزیته روغن مطابق با توصیه های سازنده خودرو انتخاب شده ولی بدلیل محدوده تعویض روغن
وسیع طول هیدروکربورهای موجود در روغن، هیدروکربورهای کوتاه تر و سبک تر
سریعا تبخیر شده و میزان روغن کاهش می یابد.
جدول شماره ١- عوامل غیر معمول کاهش روغن
٤- شناسایی وضعیت روغن موتور
برای شناسایی وضعیت روغن موتور همانطور که قبلا اشاره شد از روغن نمونه گیری شده و مورد آزمایش قـرار مـی گیـرد.
این آزمایشها عبارتند از:
♠ تعیین میزان و نوع فلزات موجود در روغن.
♠ تعیین تغییرات ویسکوزیته روغن درحال کار.
♠ تفاوت بین مقدار ویسکوزیته روغن کارکرده و روغن تازه که نشان دهنده وقوع تغییراتی در روغن می باشد، این تغییرات می تواند ناشی از تحولات شیمیایی یا فیزیکی روغن باشد.
٥- تعیین کیلومتر کارکرد مفید روغن موتور
پارامترهای فراوانی در تخمین کیلومتر کارکرد روغن و زمان تعویض آن دخیـل هسـتند. لـذا لازم اسـت در حـین کـار و در فواصل منطم از روغن نمونه گیری شود و به آزمایشگاه ارسال شود. در هر مرحله آزمایشات متعددی از جمله ویسکوزیته، تست آب، flash point Blotter spot مواد حل نشدنی در پنتان و تولوئن TBN. TAN انجام شود و نتایج حاصـل بـا مقـادیر مجـاز و
Archvie of SID
همچنین نتایج حاصل از مراحل قبل مقایسه گردد و نهایتا کیلومتر/ساعت کارکرد آن روغن خاص در همان نوع خودرو تعیـین می گردد. عواملی همچون شرایط محیطی، نحوه رانندگی، نوع خودرو و روغن، بر کیلومترهای کارکرد مفید تاثیر می گذارند.
واضح است که شرکتهای تولیدکننده روغن نمی توانند برای روغنهای تولیدی خود کیلـومتر کـارکرد تعیـین نماینـد و ایـن سازندگان خودرو هستند که با توجه به طراحی موتور سطح کیفیت روغن مناسب برای خودروی تولیدی خود را مشخص کنند.
بنابراین مصرف کنندگان باید هنگام خرید روغن به سطح کیفیت تعیین شده توسط سازنده خودرو توجه نموده و با توجـه بـه کیلومتر کارکرد مفید تعیین شده توجه نمایند.
