بخشی از مقاله
چکیده
انقلاب اسلامی با مقاومت و روحیه مقاومت گره خورده و پیوند ناگسستنی بین این دو برقرار است. »اقتصاد مقاومتی« جلوه دیگري از موضوع مقاومت گره خورده با انقلاب اسلامی است که در سالهاي اخیر مطرح گردیده است. مرور فرآیند پیروزي انقلاب اسلامی تا به امروز حکایت از فرهنگ و سبک زندگی متناسب با وجوه مختلف مقاومت دارد. در این مقاله تلاش میشود نسبت بین »سبکهاي زندگی« و »اقتصاد مقاومتی« مورد بررسی قرار گیرد.
سبک زندگی نتیجه همه انتخابها و گزینشهایی است که فرد نسبت به خود انجام میدهد و اقتصاد مقاومتی مجموعه تدابیر و راهکارهایی است که براي پیشبرد امور اقتصادي در شرایط مقاومت در همه زمینههاي مرتبط با اقتصاد به کار گرفته میشود.
سؤال مطرح در این نوشتار این گونه مطرح میشود که چه نوع رابطهاي بین سبکهاي زندگی و اقتصاد مقاومتی وجود دارد؟ و در پاسخ فرض بر این است که سبک زندگی دینی مناسب ترین سبک زندگی براي دوره اقتصاد مقاومتی است. بررسی و تحلیل پیرامون سؤال و فرضیه، با استفاده از اسناد و منابع کتابخانهاي و به روش توصیفی صورت میپذیرد.
واژگان کلیدي: سبک زندگی، اقتصاد مقاومتی، جامعه دینی، سبک زندگی دینی
مقدمه
انقلاب اسلامی با مقاومت و روحیه مقاومت گره خورده و پیوند ناگسستنی بین این دو وجود دارد. این موضوع یعنی انقلاب و مقاومت با خصوصیات منحصر به فرد و غیرقابل تصور آن توجه بسیاري از مجامع را به خود جلب کرده است(کتاب ماه علوم اجتماعی،.(1378 مروري اجمالی بر فرآیند پیروزي انقلاب اسلامی و
استقرار جمهوري اسلامی ایران حاکی از آن است که هر برهه زمانی با نوعی مقاومت تعریف می شود و در این
مسیر جبهههاي مقاومتی متعددي تجربه شده است. در این خصوص نیکی آر. کدي معتقد است انقلاب و
مقاومت واژههایی هستند که در قلب تاریخ جهان اسلام جاي گرفتهاند. این مطلب، به ویژه در مورد ایران
صدق میکند(مستقیمی، .(1386
در فرآیند پیروزي انقلاب اسلامی، آنچه که در مواجهه با رژیم گذشته گرهگشاي بسیاري از مشکلات بود
روحیه مقاومت، صبر و استقامت انقلابیون و مردم مسلمان بود که در فرآیند زمانی مبارزه علیه رژیم شاه، صبر
و مقاومت خود را به آزمون گذاشتند.
-
همایش ملی نقش سبک زندگی در اقتصاد مقاومتی
2
پس از سقوط رژیم شاهنشاهی و در آغازین روزهاي پیروزي، انواع هجمههاي سخت و نرم داخلی و
خارجی از سوي اندیشههاي التقاطی و انحرافی داخلی و قدرتهاي حامی رژیم شاه علیه نهال نوپاي انقلاب اسلامی به کار گرفته شد تا بلکه این نهال نوپا را از ریشه برکنند. در مقابل علاوه بر تدابیر، استراتژيها و
تاکتیکها یکی از مهمترین استراتژيهاي به کار گرفته شده استراتژي مقاومت در راه هدفهاي متعالی بود.
اگر نظام جمهوري اسلامی را از استقرار تا به امروز در یک دوره زمانی خلاصه کنیم، در این دوره، ایجاد
چالشهاي سیاسی، نظامی، فرهنگی و اقتصادي سرلوحه کار دشمنان و رقباي جمهوري اسلامی بوده است؛
لکن در مقاطع زمانی مختلف اولویتها جابجا شدهاند و این ناشی از روحیه مقاوم مردم مسلمان ایران بوده است؛ چرا که دشمنان بر آن بودهاند تا با تاکتیکهاي مختلف استراتژي مقاومت را بشکنند و در اعماق روح و جان مردم، بافت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه منافذي را براي خود پیدا کنند.
از آخرین روشهاي اتخاذ شده علیه نظام سیاسی ما موضوع تحریم اقتصادي و ایجاد تنگنا براي مردم در این حوزه بوده است تا بلکه تاکتیک دیگري در مسیر استراتژي اصلی که همان به زانو درآوردن انقلاب
اسلامی است را بیازمایند.
در دورههاي مختلفی که به اجمال اشاره شد آنچه که نقطه قوت کشور، مردم و نظام اسلامی بوده روحیه مقاومت و سبک زندگی برآمده از تفکر، اندیشه و اخلاق اسلامی بوده است که کارآمدي خود را در وجوه
مختلف نشان داده و به واسطه فشارهاي وارده در هر کدام از حوزه ها، جوهر اصلی تفکر دینی و اسلامی بیشتر
ظهور نموده است. امروز که صحنه مبارزه عوض شده و اقتصاد محور مبارزه قرار گرفته موضوعی کاملاً محسوس و ملموس انتخاب شده است و در عرصه زندگی روزمره لحظه به لحظه میتواند خود را نشان دهد و مقاومت در این عرصه نیازمند هوشمندي بسیار بالایی میباشد.
رهبري معظم انقلاب اسلامی، به عنوان دیدهبان دوراندیش انقلاب اسلامی که همواره بر دشمنشناسی
تأکید داشتهاند، قبل از افزایش حجم تهاجمات دشمن در سالهاي اخیر با تعیین عناوین سال، که مرور اجمالی
آنها و ترکیب آنها در کنار هم پیشبینی صحنههاي آینده چالشگري دشمن و روح حاکم بر استراتژي مقاومتی را نشان میدهد، به موضوع پرداختهاند. معظم له در کنار عناوین سال، از جمله موضوعاتی که به صورت مستقل در سالهاي اخیر برجسته نموده و بر لزوم تبیین آنها از سوي مراجع علمی و تحقیقاتی تأکید
نمودهاند سبک زندگی و اقتصاد مقاومتی است که در عرصه کارزار امروز با دشمن، نقشی تعیین کننده دارند.
در این نوشتار برآنیم تا ضمن بررسی تعاریف، مختصات و برخی انواع سبک زندگی و اشاراتی به اقتصاد
مقاومتی، شرایط و ویژگیهاي سبک زندگی متناسب با اقتصاد مقاومتی را برشماریم.
مرور نظري و مفهومی بر سبک زندگی در علوم اجتماعی
در ادبیات جامعه شناسی، از مفهوم »سبک زندگی« دو برداشت و دو گونه مفهومسازي متفاوت به عمل
آمده است. در برداشت نخست که سابقه آن به دهه 1920 باز میگردد، سبک زندگی معرف ثروت و موقعیت
اجتماعی افراد و غالباً شاخصی براي تعیین طبقه اجتماعی است. در فرمولبندي دوم، سبک زندگی نه راهی
همایش ملی نقش سبک زندگی در اقتصاد مقاومتی
3
براي تعیین طبقه اجتماعی بلکه شکل اجتماعی نوینی دانسته می شود که تنها در متن تغییرات فرهنگی مدرنیته
و رشد فرهنگ مصرفگرایی معنا مییابد(محمدي، .(1391
در جامعهشناسی متقدم، مفهوم سبک زندگی عموماً در ارتباط با مفهوم طبقه و نظام قشربندي اجتماعی به
کار برده شده است. از دیدگاه وبر گروههاي منزلتی اغلب سبک زندگی یا شیوههاي رفتارياي دارند که آنها
را از دیگر گروههاي منزلتی متمایز میکند. زیمل مفهوم سبک زندگی را در رابطه با مدرنیته و زندگی در کلان
شهرها بررسی کرده است. زیمل معتقد است که نظامهایی مانند مد در جامعه مدرن بیانگر تلاش انسان مدرن
براي کسب فردیت و همزمان تعلق به گروههاي اجتماعی است(فریزبی، .(1386 وبلن نیز در تحلیل سبک زندگی به مفهوم مصرف تمسک جسته است. از دیدگاه او »مصرف تظاهري« یا »مصرف خودنمایانه« ویژگی
طبقات بالاي اجتماعی است. این طبقات تلاش میکنند تا از این طریق میان خود و دیگر گروههاي اجتماعی
تمایز ایجاد کنند(وبلن، .(1383
مفهوم سبک زندگی پس از آن که در آثار وبر، زیمل و وبلن به کار رفت، از رونق افتاد و سالها در جامعه شناسی مسکوت باقی ماند. در سالهاي نخست دهه 1990، سبک زندگی با آثار نظریه پردازان اجتماعی و فرهنگی معاصر مانند بوردیو، گیدنز و چنی دوباره وارد مباحث جامعهشناسی شد(بنت، 1386، .(100
بوردیو در کتاب تمایز((1984 شیوه هایی را تحلیل می کند که در آن گروه هاي هم طبقه و هم رده، به وسیله الگوهاي مصرفی، خود را از گروه هاي دیگر متمایز می کنند(فاضلی، 1382، .(45 از نظر بوردیو
تمایزات اجتماعی را می توان در مجموعه متنوعی از اعمال و رفتارها مشاهده کرد که در چارچوب
سبک زندگی قرار می گیرند. تأکید اصلی بوردیو بر نقش مصرف در بروز تمایزات اجتماعی است(ترنر به نقل از حسینی پاکدهی و یارقلی، .(1391
به بیان گیدنز، تنوع و گستردگی انتخاب در مدرنیته متأخر مقدم بر پیدایش سبکهاي زندگی است. امر انتخاب در تاریخ بشر به صورت امروزي نبوده است. تعداد امکانهاي موجود براي انتخاب در دنیاي کنونی
موجبات پیدایش سبکهاي زندگی مختلف را فراهم کرده است. این امر از آنجا ناشی میشود که مدرنیته
متأخر شرایطی را فراهم کرده است تا فرد و جامعه در محیطی جهانی با هم به تعامل بپردازند (گیدنز، 1385، .(120
از نظر چنی، اهمیت سبک زندگی درست به دلیل دلالتی است که بر سستی گرفتن سیطره طبقه و شکلهاي
تجربه ساختاري بر فرد در جامعه مصرفی سرمایهداري پسین دارد. چنی سبکهاي زندگی را نشانگر تأملگري
فزایندهاي قلمداد میکند که افراد در عمل و داد و ستدهاي زندگی روزمره به نمایش میگذارند. در اینجا
امکاناتی که مصرفگرایی مدرن اخیر به افراد عرضه میکند تا به دخل و تصرف در قید و بندهاي طبقه و صور
نابرابريهاي ساختاري، خصوصاً جنسیت و نژاد بپردازند اهمیت شایانی دارد .
امروزه سبک زندگی را معمولاً مبتنی بر سازمان اجتماعی مصرف میدانند. هر سبک زندگی در خلال
گزینشهاي فرهنگی و رفتاري به ویژه اشکال متعدد مصرف متجلی میشود(رضوي زاده، 1386، .(45 در متن این بحث مصرف به گستردهترین معناي آن به کار میرود و منظور از آن تمامی انواع فعالیتهاي اجتماعی
همایش ملی نقش سبک زندگی در اقتصاد مقاومتی
4
است که در تعیین ویژگیها و هویت مردم نقش دارند(اباذري و چاوشیان، .(1381 در اینجا مصرف به منزله
نظامی از نشانهها و نمادها مطرح میشود که کارکردهایی چون تمایزگذاري اجتماعی دارد(شالچی، .(1386
نکته دیگري که در خصوص سبک زندگی باید مورد توجه قرار گیرد این که عدهاي از محققان بر این
باورند که سبک زندگی را باید صرفاً براساس فعالیت و رفتار تعریف کرد و نه ارزشها و نگرشها (فاضلی،
1382، .(79-81 در مقابل عدهاي از نظریهپردازان همانند میگل و یوهانسون معتقدند، ارزشها مهمترین مؤلّفه
سبک زندگی را تشکیل میدهند. مطابق این دیدگاه سبک زندگی یک فرد اساساً بیانگر ارزشهاي اوست. از
نظر میگل و یوهانسون پدیده سبک زندگی در سه سطح متفاوت قابل مشاهده میباشد: ارزشی، نگرشی و کنشی(میگل و یوهانسون به نقل از شهابی، .(1391
