بخشی از مقاله
به نام خداوندي كه والاترين تعليم خويش را براي برگزيده‌ترين مخلوق حضرت محمّد(ص) با امر بخوان آغاز نمود و به ايشان چنين وحي فرمود «اقرء بِسمِ رَبّكَ الذَّي خَلَق« بخوان به نام پروردگارت كه تو را آفريد خواندن را آغاز تعليم و كاملترين دين خويش قرار داد و قرائت را نخستين پايه‌اي براي تكامل نهايي و رسيدن به آخرين مرحله تعليم ضروري دانست و لوح قلم نگاشته بدان را چنان گرامي و مقدس دانست كه سوگند مؤكد خويش را بر آن استوار نمود و فرمود «ن والقلم و ما يسطرون» سوگند به قلم و آنچه بدان نويسند و چنين شد كه خواندن و آنچه از قلم عالمان مؤمن و متقي و متعهد تراوش نمود نخستين گام باروري و اعتقاد و ايمان آدمي و اولين مرحله گام نهادن در وادي آگاهي و سير به سوي كمال و آراستگي انسان است و انوار حاصل از خواندن مشعل طريق سعادت و كاميابي بشر گرديده است و درود بر حضرت محمد مصطفي (ص) كه با ظهور خود چراغ فروزان دانش و آگاهي و تقوا را فرا راه بشر قرار داد و آدميان را از تپّة ظلماني ضلالت و گمراهي به سوي بادية منوّر فضل و دانش رهنمون گردانيد و دعوت به آگاهي و امر به آموزش و خواندن را سرلوحة كلام خويش ساخت و فرمود «اطلبو العلم من المهد الي اللحد» خواند و آموختن را از گهواره تا گور بجوييد.
در دو قرن اخير كه سرعت پيشرفت بشر به واسطة پيدايش ابزار جديد ارتباط جمعي از قبيل روزنامه، مجلات، راديو و تلويزيون و... و دگرگوني عميق و شيوة چاپ و نشر كتب بيشتر گرديده و آموزش به نوعي عموميت تامي يافته است نقش كتاب و كتابخواني اهميت و درخشش ويژه داشته است و توجه اين موضوع نظر علماي تعليم و تربيت را به خود جلب نموده تا جايي كه رشتة تخصصي روشهاي مطالعه عنوان يكي از شاخه‌هاي آموزش گرديده است و عده‌اي از علماي تربيتي به تحقيق و بررسي آن مشغول شدند و نتايج پژوهشهاي اكثر ايشان به صورت مختلف چاپ و نشر شده است آنچه را كه اكثر محققين بر آن معتقدند اين است كه در جهان متغير عصر حاضر كه هر روز در زمينه‌هاي علمي – سياسي – اقتصادي – هنري دگرگوني تازه‌اي رخ مي‌دهد كتاب و مطالعه ديگر كار افراد ويژه نيست بلكه هر شخصي در هر موقعيت و در هر مقام و شغلي نيازمند به مطالعه و خواندن مستمر است و بايد بطور مرتب مقداري از وقت روزانة خود را به خواندن مطالب كتب و روزنامه‌ها و مجلات اختصاص دهد شك نيست كه اگر دانشآموزان به روزنامه‌خواني و مطالعة كتب خود گيرند و هر روز كه از عمرشان مي‌گذرد مقداري بر سطح آگاهيشان افزوده گردد مي‌توانند به عنوان افرادي آگاه و بصير جامعه خود را به سوي پيشرفت و ترقي سوق دهند.
كتابخواني انسان را در تعيين سرنوشت خود و جامعة خويش شريك مي‌كند حس همنوع‌دوستي و خيرخواهي را برمي‌انگيزد، قوة ابتكار و خلاقيت، روحية آزادي‌خواهي و بزرگ‌منشي را تقويت مي‌كند. خواندن و مطالعه در نزد انسان يك توانايي اكتسابي است كه هر چه فرد در آن بيشتر تمرين كند تبحّر بيشتري كسب مي‌نمايد تمام كساني كه با سرعت و علاقه به خواندن مي‌پردازند سالها تجربة مطالعه و كتابخواني از همان دوران كودكي داشته‌اند بنابراين هر چه انسان بيشتر مطالعه كند و با كتاب و ساير مطالب خواندني بيشتر سر و كار داشته باشد بر فنون و روشهاي درست و تسريع مطالعه تسلط بيشتري پيدا مي‌كند و بهتر مي‌آموزد كه چگونه بر مشكلات سريع‌خواني غلبه كند همچنين ايجاد علاقمندي و عادت به مطالعه بايستي قسمتي از برنامه مؤسسات آموزشي، كودكستانها، مدارس ابتدائي و متوسطه باشد و در هر سني مطابق با امكانات و احتياجات همان سن كار مداوم و مطابق با برنامة معين انجام گيرد.
2-1 بيان مسئله
علاقه به مطالعة كتاب كه ريشه در حس كنجكاوي انسان دارد امري فطري و هماهنگ با انگيزه‌هاي دروني افراد است و كم و بيش در تمام كودكان وجود دارد كودكان در صورتي كه در خانواده‌اي با هر موقعيت فرهنگي و اجتماعي و اقتصادي باشند حداقل به تماشاي تصوير كتاب علاقه دارند اگر چه اين امر مي‌تواند سرآغاز علاقه به مطالعة كتاب در بزرگسالي شود اما به مرور زمان با توجه به موقعيت خانواده اين علاقه در دو جهت مختلف شكل مي‌گيرد در عده‌اي نگرش مثبت به كتاب رشد كرده و علاقه آنها روز به روز بيشتر مي‌شود تا آنجا كه طبق برنامة منظم و دقيق مطالعة كتاب را در برنامه روزانه خود جاي مي‌دهند و در عده‌اي نگرش منفي ايجاد مي‌گردد و آنچنان از كتاب گريزان مي‌شوند كه كتابهاي درسي را ميز براي كسب حداقل نمره قبولي مطالعه مي‌كنند و با كتابهاي ديگر هيچ رابطة دوستي و نزديكي ندارند از دلايل عدم استفاده از مطالعه را مي‌توان گفت در كشور ما هنوز هيچ اقدام جدي در اين زمينه صورت نگرفته است دليل اصلي اين بي‌توجهي را مي‌توان در اين ديد كه مطالعه هنوز در ايران يك موضوع جدي تلقي نشده و نياز به مطالعه هنوز براي مردم يك نياز واقعي به حساب نمي‌آيد.
نظر به اينكه گرايش و انگيزه به مطالعه در خانواده و از دوران كودكي شكل مي‌گيرد قطعاً براي يافتن علت اصلي ابتدا بايد سراغ خانواده و سپس به دنبال عوامل ديگر رفت كه به نوبة خود داراي اهميت ويژه‌اي هستند به همين دليل به عنوان يك معلم كه مي‌تواند در تشويق دانشآموزان به مطالعه مؤثر باشد تحقيقي را در زمينة تاثير مطالعات غير درسي در كمك به تحصيلي دانشآموزان دورة ابتدائي، موضوع پژوهش قرار داده تا قدم كوچكي در راه تعالي بخشيدن فرهنگ مطالعه در ميان آينده‌سازان كشور برداشته شود.
3-1 اهداف تحقيق
هدفهاي كلي تحقيق
1- آگاهي از تاثير مطالعات غير درسي در موفقيت تحصيلي دانشآموزان.
2- آگاهي از تأثير كتابخانة مدارس در ايجاد عادت به مطالعه در دانشآموزان و زمينه‌سازي براي توسعة فرهنگي.
هدفهاي جزئي تحقيق
1- آگاهي از تأثير تشويق والدين و معلمان در گرايش دانشآموزان به مطالعه
2- آشنايي با عواملي كه در مطالعة دانشآموزان نقش دارد.
3- آگاهي از ضرورت تهية كتابهاي ادبيات كودكان مطابق با سن و فهم و احتياجات فعلي آنها از سوي متخصصان.
4- مشخص كردن ميزان علاقة دانشآموزان نسبت به موضوعات مختلف مورد مطالعه
5- تحريك قوة خلاقيت و ابتكار دانشآموزان و تقويت و پرورش نيروي تخيل آنان.
6- آگاه نمودن والدين دانشآموزان به اهميت مطالعات غير درسي در كسب موفقيت‌هاي تحصيلي.
7- آگاهي از تأثير مطالعات غير درسي در پيشرفت خواندن.
4-1 اهميت موضوع تحقيق
انسان از زماني كه خط را اختراع كرد تا امروز كه صفحة كامپيوتر منعكس كنندة افكار و اميال و جولانگاه فكر بشر است هيچگاه از كتاب و كتابخانه بي‌نياز نبوده است در دنياي معاصر كه بوسيلة وسايل ارتباطي مثل دهكده‌اي كوچك و محدود شده است و چهار گوشة آن هر لحظه روشن‌تر و واضح‌تر و قابل رويت مي‌شود هنوز كتاب و مطالعه جايگاه رفيع فرهنگي خود را حفظ كرده و به عنوان سرآمدترين و بهترين وسيلة انتقال پيام و اطلاعات محسوب مي‌شود.
دربارة اهميت مطالعه و نقشي كه در سازندگي فرد و اجتماع و سرنوشت بشري دارد و اينكه مطالعه مي‌تواند چه نقش عظيمي در تعليم و تربيت ايفا كند صحبت فراوان شده است و امروزه كمتر كسي را مي‌توان يافت كه با كتاب سر و كار نداشته باشد و به اين نكتة مهم واقف نباشد شكي نيست كه علاقمندي به مطالعه خصلتي است كه بايد در افراد بوجود آيد و مدام تقويت شود تا زماني كه فرد خود بتواند اين كار را ادامه دهد عادت به مطالعه اكتسابي است و بايد از همان دوران كودكي در شخص تقويت گردد.
با توجه به اينكه يكي از وظايف آموزش و پرورش ايجاد عادت به مطالعة مستمر در دانشآموزان است و از طرفي نقشي كه مطالعة مدام در شكل‌گيري شخصيت انسان دارد به اهميت نقش والدين و مدرسه و جامعه در اين امر مهم پي مي‌‌بريم هدف آموزش و پرورش به معناي واقعي گذشته از تعليم و تدريس، جستجو و كنكاش در روح دانشآموزان براي درك ذوق و استعدادهاي نهفتة آنان و رهبري اين استعدادها به سوي كمال است. در عصري كه ما در آن زندگي مي‌كنيم هدف آموزش و پرورش در آموزشگاهها به پايان رساندن برنامة درسي سالانه نيست امروز ديگر نمي‌توان دانشآموزان را محكوم و محدود به خواندن چند كتاب درسي كرد ذهن كنجكاو و جستجوگر آنان پاسخ پرسشهاي بي‌شماري را كه پيشرفت حيرت‌انگيز دانش و اكتشافات بي‌شمار امروز براي او بوجود آورده است، طلب مي‌كند و برآوردن اين نيازها دسترسي به منابع و خدمات كتاب و كتابخانه مي‌باشد.
متأسفانه امروزه دانشآموزان به مطالعات جانبي به علل گوناگون رغبت و علاقة چنداني نشان نمي‌دهند و شمار قابل توجهي از اولياء و معلمان نيز با غفلت و عدم آشنايي از اهميت و نقش اينگونه مطالعات، دانشآموزان را در اين جهت تشويق و راهنمايي نمي‌كنند گاهي بر اين باورند كه اين مطالعات باعث اتلاف وقت و موجب افت تحصيلي مي‌گردد در صورتي كه كتاب بهترين دوست انسان و موجب باروري انديشه و غذاي روح بشر است بنابراين كودكان و نوجوانان به كتابهايي نياز دارند كه جذاب و عميق و شيرين بوده و با تجربه‌هاي آنان و نيز نيازها و علايق و تواناييهاي آنها هماهنگ باشد و همچنين وسيله‌اي باشد براي كنجكاوي‌هاي خودانگيخته و آرمانهاي بلندپروازانة آنها، خوراكي باشد براي تخيل سرشار و سيّال آنان و بر وسعت تجربه‌هاي آنان بيافزايد به آنها لذت خواندن و عميق شدن را ارزاني دارد و سرانجام لذت را به علاقه و علاقه را به عادت مبدل سازد.
در جوامع مترقي دنيا كه اهميت مطالعه و خواندن مطالب به علت پيشرفت علم و تكنولوژي بر مردم آشكار شده است بهبود وضع مطالعه و افزايش سرعت خواندن و درك مطالب يكي از اقدامات مهم آموزشي به حساب مي‌آيد در اين جوامع روشهاي درست مطالعه در ضمن آموزش دروس مختلف آموزشگاهها به يادگيرندگان آموزش داده مي‌شود متأسفانه در كشور ما هنوز هيچ اقدامي در اين زمينه صورت نگرفته است بنابراين اهميت تحقيق با توجه به موارد بالا و اهداف ، به خوبي آشكار است و نيازي به توضيح بيشتر ندارد.
5-1 فرضيه‌هاي تحقيق
1- بين مطالعه كتابهاي غير درسي و موفقيت تحصيلي دانشآموزان دوره ابتدايي رابطة معني‌دار وجود دارد.
2- بين كتابخانة مدارس و عادت به مطالعه در دانشآموزان رابطة معني‌دار وجود دارد.
3- بين تشويق دانشآموزان و تمايل آنان به مطالعة كتابهاي غير درسي رابطة معني‌داري وجود دارد.
4- بين پرسشهاي بعضي از دروس و ارجاع دانشآموزان به مطالعة غير درسي رابطة معني‌دار وجود ندارد.
5- بين دانشآموزان علاقمند به درس و ارجاع آنان به كتابخانه براي مطالعة كتابهاي غير درسي رابطة معني‌داري وجود دارد.
6-1 تعريف عملياتي مفاهيم و متغيرها
الف) مفاهيم
بررسي: يك آزمايش منظم پديدارهاي براي فهميدن يا بيان آنهاست (تحقيق)
تاثير: اثر كردن، احساس قبول كردن امري يا مطلبي كه در فرد ايجاد شود.
مطالعه: بكار بردن عقل يا ذهن براي يادگيري يك مسئله و موضوع و نگريست و دقت نظر در چيزي براي فهميدن و آگاهي يافتن از آن است.
كتب درسي: كتبي كه مربوط به آموزش رسمي كشور مي‌باشد.
كتابهاي غير درسي: نوشته‌هايي هستند كه در رشتههاي گوناگون علمي، ادبي، هنري، اجتماعي و … براي دانشآموزان در سنين مختلف نوشته مي‌شوند و با كتابهاي درسي تفاوت دارند.
مطالعات غير درسي: مطالعاتي كه مربوط به كتابهايي غير از كتب مربوط به آموزش رسمي كشور باشد.
موفقيت تحصيلي: معلومات يا مهارتهاي اكتسابي خصوصي يا عمومي در موضوعهاي درسيد كه معمولا بوسيلة آزمايشها يا نشانه‌ها يا هر دو كه معلمان براي دانشآموزان وضع مي‌كنند اندازه‌گيري مي‌شوند و نيز توانايي دانش‌آموز در كسب نمره در زمينه‌هاي مختلف درسي و توانايي ارتقاء او از يك سطح و پايه تحصيلي به سطح بالاتر است.
دانش‌آموز: شخصي كه يك مطالعة جدي و رسمي را آغاز كرده و در اين تحقيق منظور كودكان واجب‌التعليم كه دوره‌هاي مربوط به آموزش رسمي كشور را مي‌گذرانند است.
ب) متغيرها
1- متغير مستقل يا تأثيرگذار: مطالعه كتابهاي غير درسي
2- متغير وابسته يا تاثيرپذير: موفقيت تحصيلي دانشآموزان
الف) ادبيات تحقيق
1-2 مقدمه
گسترش علم و دانش و پيدايش رشتههاي علمي جديد در هر مقعطي از زمان مه پشت سر گذاشته مي‌شود موجب توسعة انديشه انسان و نشر دست‌آوردها و انديشه‌هاي او در پهنة جهان است و كتاب در اين ميان كماكان نقش ويژه‌اي دارد. كتاب چه در زمينه شعر و قصه و چه مضامين آموزشي – علمي مي‌تواند نقش مؤثري در رشد و تربيت صحيح كودكان بازي كند. محمود حكيمي نويسندة كتاب نوجوانان دربارة كتاب اين چنين مي‌نويسد كتاب خوب مي‌تواند در كودك و نوجوان شوق و پرس‌جو و كنجكاوي فراهم كند و او را به جهان انسان بودن يعني دنياي دانستن و آزاد زيستن رهبري كند، انسان آگاه و آزاد، ستم‌پذير و بندة آدميان نيست هر چه مي‌شوند و مي‌خواند كوركورانه نمي‌پذيرد، مغزش را به كار مي‌گيرد، پيش از آنكه سخني را بپذيرد انديشه مي‌كند، كتاب ابزار انتقال فرهنگ و تمدن و دانش بشري است همچنين عامل محرك انسانها مي‌باشد. كتاب سازنده و توسعه دهندة فرهنگ نخبگان است ادياني كه تا امروز دوام آورده‌اند صاحب كتاب بوده‌اند و جامعه‌اي كه به كتاب اهميت و اعتبار مي‌دهد و در نشر و توسعه و توزيع آن سرمايه‌گذاري مي‌كند جامعه‌اي كه به پژوهش و تحقيق بها مي دهد، آن جامعه فرهنگي پويا سازنده دارد كتاب يكي از پايه‌هاي چهارگانة آموزش پرورش است سه پاية ديگر آموزگار، برنامه و روش مي‌باشد، بدون داشتن كتاب، آموزش و پرورش ناقص است و كتاب با معلم همكاري بسيار صميمانه‌اي مي‌نمايد او را در آموزش مطالب ياري مي‌دهد، لازمة لذت بردن از هر كاري مهارت داشتن در آن كار است مطالعة كتاب نيز بدين نحو مي باشد اگر شخصي به امر مطالعه عادت و مهارت كافي نداشته باشد به هر بهانه‌اي از انجام آن خودداري خواهد كرد. علاقه و استعداد تنها عوامل مؤثر در اين امر نيستند بلكه فرصتهاي زماني هم اهميت بسيار دارد، زيرا عادت در طول يك دوره شكل مي‌گيرند و ممكن است كه روزها، ماهها و يا سالها طول بكشد.
2-2- تاريخچة شروع كتاب‌نويسي براي كودكان در ايران
دقيقاً نمي‌توان بيان داشت ايرانيان از چه زماني نوشتن كتاب و يا بررسي در مورد كتابخواني يا قصه‌خواني براي كودكان را بصورت مدون شروع كرده‌اند ولي اين امر مسلم و غير قابل انكار است كه در زمانهاي قديم كتاب و جزواتي مخصوص كودكان و به زبان آنها بصورت پراكنده نوشته شده ولي در آنها زبان كودك، محتويات ذهني، سن و سال، محيط، احساسات، عواطف و ميزان فهم آنها رعايت نشده است. از آثار قابل اهميتي كه كم و بيش همه آن را مي‌شناسند داستان موش و گربه بصورت شعر از «عبيد زاكاني» است ولي دقيقاً نمي‌توان اظهار كرد كه اين اثر فقط براي كودكان نوشته شده و مستندي بر اين باشد كه كودكان ايراني از زمان «عبيد زاكاني» كتاب مخصوص به خود داشته‌اند ولي مي‌توان اظهار داشت كه كتاب مدون و ساده‌اي نوشته شده كه مي‌تواند مورد استفاده كودكان هم قرار بگيرد.
تا پيش از پيدايش شهرهاي بزرگ و صنعت چاپ، تاريخ تمدن بشري حكايت از وجود كتابخانه‌هاي گوناگوني دارد كه سابقة آنها به اختراع خط و كلام مكتوب باز مي‌گردد. اين كتابخانه‌ها بيشتر وظيفة نگهداري و حفظ آثار مكتوب را به عهده داشتند و فقط لاية نازكي از اقشار جامعة آن روزگار مي‌توانستند از گنجينه‌هاي پر ارزش آنها بهره گيرند در ايران قبل از اسلام بر اساس كاوشهاي باستان شناسي حداقل 6 كتابخانة بزرگ وجود داشته است و در دوران تمدن اسلامي نيز با اهميتي كه اسلام براي كتاب و كتابخواني قائل شده است، اسناد تاريخي خبر از صدها كتابخانة كوچك و بزرگ در سراسر ممالك اسلامي و از جمله ايران دارد صنعت چاپ كتاب را در اختيار همگان نهاد و ورود اولين ماشين‌هاي چاپ به ايران نيز به تعداد كتابخوانان و كتابخانه‌ها افزوده شد.
در سال 1327 عباس ميرزا وليعهد و حاكم تبريز صنعت چاپ را در ايران راه اندازي كرد عباس ميرزا به ياري ايرانياني كه صنعت چاپ را فرا گرفته بودند، مركز چاپي به نام «باسمه خانه» در تبريز تأسيس و دو كتاب «فتح‌نامه» و «مآثر سلطانيه» را به چاپ رساند اولين چاپخانة تهران در سال 1329 هجري تأسيس و كار خور را با چاپ كتاب «محرق القلوب» آغاز كرد با تاسيس چاپخانه در ايران امكان مطالعة كتاب براي باسوادان جامعه فراهم شد از آن زمان به بعد بر تعداد باسوادان جامعه نيز افزوده شد و نياز به مطالعة كتاب در دم افزايش يافت و به تدريج بر تعداد كتابخانه نيز افزوده شد اما تا زمان تاسيس «كتابخانه ملي» اوايل حكومت رضاشاه گزارش از وجود و فعاليت كتابخانه‌هاي عمومي به مفهوم جديد آن در دست نيست، كتابخانة مجلس كه همزمان با مجلس اول تاسيس شده بود تا حدودي وظيفة يك كتابخانة عمومي را انجام مي‌داد كتابخانة سلطنتي در سال 1304 تأسيس شد و علاوه بر كتابخانة ملي، مجلس و سلطنتي از كتابخانه‌هاي مهم آن روزگار مي‌توان به كتابخانة ملك، كتابخانة حاج سيد نصرالله تقوي، كتابخانه نصرت‌الدوله، كتابخانة ميرزا محمدعلي و تربيت اشاره كرد.
اولين كتابخانه عمومي در ايران رد سال 1305 به همت شهرداري تهران «بلدية آن روزگار» تأسيس شد در اين سال «كريم بوذر جمهري» كفيل بلدية تهران با تاسيس بلديه و استقرار آن در ساختمان توپخانه و اصطبل محمدشاهي، دو اتاق به كتابخانة بلدية تهران اختصاص داد و اين كتابخانه در واقع اوليه كتابخانه عمومي است كه در ايران تأسيس شد.
در ايران ما نمي‌توانيم پيشينة كتاب كودك را از جنبش مشروطيت و آغاز قرن 20 عقب‌تر ببريم و آغازگر ادبيات كودك در ايران را بايد جبار باغچه‌‌بان به شمار آورد او نخستين كسي كه كتابها و نمايشنامه‌هايي براي كودكان نوشت و با دنياي كودك همخواني داشت يحيي دولت‌‌آبادي و عباس يميني شريف سنت او را ادامه دادند و صمد بهرنگي رنگ و تحرك تازه‌اي به آن داد تأسيس شوراي كتاب كودك در سال 1340 و كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان در سال 1344 امكاني فراهم آوردند كه كتاب كودك با سرعت بيشتر و كيفيت بهتر رشد كند و به اين ترتيب نويسندگان و شعراي زيادي به آفرينش اثر براي كودكان روي آوردند.
در دهه‌هاي اخير پژوهشگران و علاقمندان و مربيان ايراني در اين زمينه شروع به تحقيق كرده‌اند و اقدامات قابل توجهي نيز در مورد ادبيات كودكان و ايجاد كتابخانه انجام داده‌اند.
3-2 اشاره به مسئله كتاب و كتابخانه در ديگر كشورهاي جهان
- امريكا در سال 1732 مبادرت به افتتاح نخستين كتابخانه عمومي توسط شركت «بنيامين فرانكلين» نمود كتابخانه‌هاي عمومي هميشه بايد با مدارس همكاري نموده و طرز استفاده از كتاب را به دانشآموزان مي‌آموختند و تقريبا هر سال بين 1200 تا 1400 كتاب براي كودكان چاپ مي‌شد.
- در انگلستان در سال 1862 نخستين كتابخانه براي كودكان تأسيس گرديد.
- در فرانسه اولين شخصي كه دستور تأسيس كتابخانه را براي كودكان صادر كرد ناپلئون بود و در سال 1924 تعداد كتابخانه‌هاي مدارس در فرانسه بيش از 5000 بوده است.
- آلمانيها از آغاز قرن بيستم، به تأسيس كتابخانه براي كودكان پرداختند.
- در روسيه، شوروي سابق نيز اهميت به كتاب و كتابخانه براي كودكان را در برنامة خود گنجانده بود به طور مثال در سال 1938 در اوكراين و قفقاز 94 كتابخانه مستقل براي كودكان تأسيس شده بود و 486 كتابخانه وابسته به كتابخانه‌هاي عمومي براي اطفال تأسيس شده بود.
- در ژاپن در سال 1960 بوسيلة «هاتوجوموكو» در ناحية «كاگاشيماي» ژاپن طرح و اقدامي آغاز گرديد كه اكنون در سراسر ژاپن گسترش يافته است، طرحي است كه در آن كودكان هر روز به مدت 20 دقيقه از روي كتابي با صداي بلند براي والدينشان «معمولا مادر» مي‌خوانند. فايدة اين طرح ساده اين است كه والدين و كودكان در احساس يكديگر شريك بوده و هر دو از طريق خواندن كتاب اطلاعات يكساني بدست مي‌آورند كه اين امر در تشويق به مطالعه بسيار موثر است. طرح مشابه ديگر اين است كه مادران را تشويق كنند تا با صداي بلند براي كودكانشان بخوانند حتي اگر كودك درك اندكي از مطالب داشته باشد اين كار بسيار مفيد خواهد بود، اثر رواني اين نوع مطالعه آن است كه در كودكان نسبت به مطالعه كتاب ايجاد ذوق و علاقه مي‌نمايد چيزي كه ايجاد آن در سنين بالاتر بسيار دشوار خواهد بود.
كشورهاي ديگر نيز كم و بيش در اين زمينه قدمهاي موثري برداشته‌اند اما آنچه كه مسلم است امروزه مسئله كتاب و كتابخواني امري جدي است كه جاي خود را در طرح‌ريزي برنامه دولت‌ها بطور مستقيم و يا غير مستقيم باز كرده است و يكي از مسائلي است كه مي‌توان با اشاعه آن اوقات فراغت و خالي كودكان و نوجوانان را پر كرد.
4-2 ادبيات كودكان و اهداف آن
ادبيات وسيلة انتقال تمدن و فرهنگ از نسلي به نسل ديگر است و محيط زندگي را براي انسان تعبير و تفسير مي‌كند ادبيات كودكان به مجموعة كتابها و نوشته‌هايي اطلاق مي‌شود كه توسط نويسندگان، كارشناسان و متخصصين براي مطالعة آزاد كودكان تهيه مي‌شوند و در تمام آنها ذوق و سطح رشد كودكان رعايت مي‌گردد اين تعريف چنانكه مي‌بينيم همة مطالبي را شامل مي‌شود اعم از متون ادبي، علمي و هنري كه براي كودكان يا نوجوانان در حد استعداد و فهم آنها گردآوري و تدوين شده‌اند و جنبة درسي ندارند ادبيات كودكان تمام مسائل مربوط به زندگي را در برمي‌گيرد و كودكان و نوجوانان را در همة شئون زندگي كمك مي‌كند قدرت تخيل آنها را گسترش مي‌دهد تجربه‌هاي متعدد و متنوعي در اختيارشان مي گذارد و قدرت خلاق آنها را برمي‌انگيزد و پرورش مي‌دهد تاريخ ادبيات كودكان را از قرن هيجدهم ميلادي نمي‌توان به عقب برد نخستين بار در قرن هيجدهم بود كه عالم كودكي به رسميت شناخته شد و به مختصات ذهن كودك توجه شد تا اين زمان كودكان را در واقع مقياس كوچكتري از بزرگسالان به شمار مي‌آوردند.
مصطفي رحماندوست در اين زمينه مي‌نويسد «ادبيات كودكان و نوجوانان حاصل تلاش هنرمندانه‌اي است كه در قالب كلام عرضه شود و با زبان و شيوه‌اي مناسب و درخور فهم كودك يا نوجوان او را به سوي «رشد» هدايت كند».
با اين تعريف بايد گفت: همة نوشته‌هايي را كه بزرگترها براي كودكان نوشته‌اند نمي‌توان «ادبيات كودكان و نوجوانان» ناميد زيرا هدف از نوشتن براي كودكان تأثيرگذاري بر روي آنهاست اگر نوشته‌اي هنرمندانه نباشد تأثير نمي‌گذارد. اگر نوشته‌اي با زبان كودكان و نوجوانان تهيه نشده باشد نمي توان جزئي از ادبيات كودكان و نوجوانان باشد پس بايد گفت كه نوشته‌هاي ويژه كودكان و نوجوانان بايد «هدف» يا «پيام» داشته باشد.
علي‌اكبر شعاري‌نژاد در كتاب ادبيات كودكان هدفهاي ادبيات كودكان را چنين خلاصه مي‌كند.
1- ذوق و علاقه مطالعة آزاد را در كودكان برانگيزد.
2- محدوديت و كمبودهاي كتابهاي درسي را از لحاظ مطلب تأمين كند.
3- كودكان را با مسائل گوناگون زندگي آشنا كند.
4- اوقات فراغت دانشآموزان را سودبخش كند.
5- استعدادهاي ذهني مختلف دانشآموزان را آشكار كند و گسترش دهد.
6- كودكان را با جهان وسيع معرفت و فرهنگهاي مختلف انسان آشنا كند.
7- دانشآموزان را در موفقيت تحصيلي كمك كند.
8- معلمان را در امر آموزش و پرورش ياري دهد.
زيرا كمي فرصت و محدوديت اوقات رسمي مدرسه به معلم امكان نمي‌دهد كه فعاليتهاي تربيتي خود را در حد مطلوب انجام دهد آنچنانكه متناسب نيازها و رغبتهاي همة دانشآموزان باشد از طرفي ديگر معلم از تنظيم برنامه‌هاي درسي و تهيه و تدوين كتابهاي درسي بي‌اطلاع و دور است بنابراين ناگزير است از راههاي ديگر كمبودهايي را كه در آنها احساس مي‌كند جبران كند. مطالعة كتابهاي آزاد يا ادبيات كودكان، بهترين وسيلة براي جبران همة آن نقصهاست بعلاوه از اين راه دانشآموزان در خارج از كلاس و مدرسه نيز تحت تربيت قرار مي‌گيرند و اين اصل مهم «تربيت بايد مداوم باشد» واقعيت پيدا مي‌كند.
ادبيات كودكان و نوجوانان امروزه در كشورهاي جهان بسيار مورد توجه واقع شده است و به عنوان بخشي از نظام تربيتي جايگاه رفيعي پيدا كرده است بطوري كه در سراسر جهان، كنفرانسهاي جهاني، منطقه‌اي و ملي بسياري در اين مورد برگزار مي‌گردد، مقالات و كتابهاي گوناگون دربارة آن چاپ و منتشر مي‌شود و از آثار و منافع توسعه و گسترش كتابهاي مفيد و مخصوص كودكان و نوجوانان بحثهاي بسياري به ميان مي‌آيد.
5-2 اهميت مطالعه
اهميت مطالعه و كتابخواني در سنين پايين مورد تاثير قرار گرفته است ژاپني‌ها معتقدند كه مطالعه از دامان مادر آغاز مي‌شود بسياري از منابع موثق بر اين باورند كه بهترين راه ايجاد نسل مطالعه‌گر اين است كه كودكان طوري تربيت شوند كه افرادي مطالعه‌گر بار آيند مراكز و كتابخانه‌ها مي‌توانند در فعاليتهاي مربوط به پيشرفت مطالعه در افراد مفيد باشند معلم مي‌تواند مطالعه را به عنوان وسيله‌اي براي افزايش آگاهي و مهارت در دروس گوناگون به كودك معرفي كند تا او به مطالعه تشويق شود امروزه يكي از ملاك‌هاي مهم سنجش پيشرفت و تكامل و تمدن يك جامعه ميزان و مقدار مطالعة افراد آن جامعه در يك واحد زمان است متأسفانه در كشور ما برخلاف عصر پيشرفت فرهنگ و علم درصد افراد كتابخوان بسيار كم است به رغم فرهنگ ديرينه و پايداري كه از جامعه‌مان سراغ داريم اين روزها به دليل خوب جا نيفتادن فرهنگ كتابخواني در بين مردم، نتيجه‌اي را پيش روي داريم كه يكي از معضلات مهم به حساب آمده، بطوري كه كتاب يكي از ضروري‌ترين نيازهاي جامعه ناديده گرفته شده است جايگاهي كه اكنون كتابخانه در برنامه‌هاي آموزشي و پرورشي نظامهاي پيشرفته جهان دارد با آنچه در مدارس ما وجود دارد مطابقت ندارد زيرا در نظامهاي پيشرفته كتابخانه و كتابخواني جزء برنامه‌هاي آموزشي و الزامي مي‌باشد و روشهاي درست مطالعه در ضمن آموزش دروس مختلف آموزشگاهها به يادگيرندگان آموخته مي‌شود ولي در كشور ما هنوز هيچ اقدام جدي در اين زمينه صورت نگرفته است.
از اين‌رو سرمايه‌گذاري و برنامه‌‌ريزي در آموزش و پرورش علي‌الخصوص در مقطع ابتدائي از مهمترين وظايف دست‌اندركاران و مسئولان جامعه است و بايد از اولويت ويژه‌اي برخوردار باشد.
1-5-2 اهداف مطالعه:
مطالعه بايد پويشي هدف‌دار و كوششي جهت دار باشد. خواندن مبدأ و مقصد مي‌خواهد بنابراين هدف از مطالعه بايد «كمال پويايي» و مقصد آن بايد «تعالي‌خواهي» باشد بسياري از افراد هستند بي‌آنكه هدف اصلي مطالعه را بفهمند از روي عادت و بطور ناخودآگاه به مطالعة كتاب و يا ساير منابع مطالعه مي‌پردازند.
عده‌اي براي اظهار فضل و علم و خودنمايي و معروفيت و مشخص شدن در جامعه و عده‌اي ديگر از براي ارضاء خويشتن و رهايي از حس خودكم‌بيني و احساس حقارت و … به مطالعه مي‌پردازند.
انسان واقعي هيچگاه هدفهاي پستي را انتخاب نمي‌كند و احساس شرم مي‌كند از تصور چنين حالاتي در خويشتن. بلكه هدف نهايي و منظور اصلي از مطالعه و تحقيق بايد كشف حقيقت و دستيابي به واقعيت مسائل و موضوعات باشد.
بنابراين اهداف كلي مطالعه را مي‌توان بدين صورت دسته‌بندي كرد:
- آموختن دانستنيها و افزودن به آن و دستيابي به حقايق و معارف.
- تقويت افكار و نقد انديشه‌ها و تفكرات ديگران.
- عمل به يافته‌ها و معلومات سودمند و رشد‌آور.
- انتقال دانستنيها و معارف به معرفت‌جويان و طالبان علم.
- رضاي خداوند و خدمت به خلق خدا.
پيامبر اكرم مي فرمايد: هر كس دانش‌آموزي را براي چهار چيز بخواهد در دوزخ وارد مي‌شود بر دانشمندان مباهات ورزد، با سفيهان در ستيز آيد، توجه مردمان را به خود جلب نمايد و از اميران صله گيرد.
مطالعه داراي هدفهاي جزئي هم مي‌باشد:
مانند مطالعه براي آزمون، تفريح، سرگرمي، رفع نيازهاي شغلي، برطرف كردن كسالت و خستگي شركت در انجمنها و سمينارها و كنفرانسها و … ولي در هر حال هدف مطالعه بايد سير به سوي كمال نهايي باشد.
عوامل مؤثر در مطالعه:
برخي از عوامل مؤثر در مطالعه و يادگيري عبارتند از:
- درك ضرورت و احساس نياز به مطالعه و موضوع آن.
- داشتن انگيزه، علاقه، حوصله و پشتكار در كار مطالعاتي.
- پاسخ‌خواهي مجهولات دروني و بيروني خويشتن.
- آشنايي با انواع و مراحل شيوة مطالعه.
- رفع موانع و آفات مطالعاتي و نيز يادداشت‌برداري و تلخيص مطالب.
- يادسپاري، يادآوري و بكارگيري معلومات (مثلاً تدريس يا بازگو كردن آن).
- توكل و توسل و طهارت باطني و معنوي.
- بالا بردن معلومات و سطح آگاهي.
- تصميم و كوشش براي بكارگيري روش صحيح مطالعه و انديشيدن در هنگام مطالعه.
2-5-2 انگيزه‌هاي مطالعه:
اهداف و انگيزه‌هاي مطالعه در فرهنگهاي مختلف متفاوت است مهمترين انگيزه هاي مطالعه عبارتند از:
عادت، وظيفه، گذراندن اوقات فراغت، آگاهي از مسائل جاري، ارضاء ميل شخصي، نياز روزمرة زندگي. افزايش ميزان علايق و سرگرمي‌ها، ارضاء نيازهاي اجتماعي و شخصي، رشد عمومي از جمله ارتقاء سطح فرهنگي، ارضاء نيازهاي مبرم روحي و معنوي و فكري مي‌باشد.
3-5-2 روشهاي مطالعه:
مطالعه كردن به هفت روش انجام مي‌گيرد.
1- خواندن اجمالي
هدف از خواندن اجمالي دست يافتن به نكات و مطالب مهم كتاب، كشف ساختمان مواد و مطالب در يك زمان كوتاه و با سرعت زياد است.
فوايد خواندن اجمالي عبارتند از:
الف)تخمين زدن اهميت مطالب و طرح‌ريزي يك روش مناسب مطالعه
ب) تخمين زدن مقدار مطالب و دشواري آنها براي يك بودجه‌بندي واقعي از زمان.
پ) كسب يك نظر كلي از مطالب پيش از خواندن جزئيات، براي افزايش ميزان درك مطالب و نگهداري آنها در حافظه
ت) افزايش ميزان دقت و تمركز حواس از طريق افزايش ميزان علاقه به مطلب
روش: روش خواندن اجمالي مبتني است بر يك نمونه‌گيري سريع از نكات اساسي و صرف‌نظر كردن از جزئيات در اين روش مطالعه در جستجوي نكات كليدي دربارة مواد و ساختمان مطالب و نظر و سبك مؤلف است همچنين براي افزايش ميزان علاقة خود نسبت به مطالب به طرح سؤالاتي در مورد مطالب خواندني بپردازيد.
2- سريع خواندن
هدف از سريع خواندن يك كتاب كسب يك آشنايي كلي با مطالب كتاب از طريق مرور كتاب با يك سرعت فوق‌العاده زياد است.
فوايد سريع خواندن عبارتند از:
الف) كامل كردن روش خواندن اجمالي و افزودن به ارزش آن
ب) مرور كردن مطالبي كه قبلاً خوانده‌ايد
پ) جايگزين كردن اين روش با روش مطالعه دقيق و كامل، هنگامي كه درك كمتري از مطالب مورد نياز است و وقت كمي موجود است.
ت) افزودن بر وسعت دامنه مطالب خواندني
روش: روش سريع خواندن مستلزم يك حركت منظم و همراه با ريتم چشم بر روي صفحات است در حالي كه روش خواندن اجمالي مبتني است بر يك روش انتخابي و نمونه‌گيري از مطالب و عبارات اساسي و كليد است روش سريع خواندن امكان مرور كردن مطالب را به طرزي بسيار سريع ميسر مي‌سازد نتيجة كار يك آگاهي خيلي وسيع ولي نه خيلي دقيق از محتواي كتاب يا مطالب خواندني است.
3- عبارت خواندن
هدف عبارت خواني افزايش سرعت مطالعه است از طريق خواندن عبارات و جملات به عوض خواندن كلمات.
فوايد عبارت خواني به قرار زيرند:
الف) افزايش سرعت مطالعه از طريق كاهش زمان مطالعه
ب) افزايش درك مطلب از طريق شناسايي انديشه‌ها و مفاهيم و رابطة بين آنها
پ) افزايش تمركز حواس و لذت حاصل از مطالعه از طريق هماهنگ كردن سرعت خواندن با سرعت فكر كردن
روش: روش عبارت خواني داراي دو سطح است يكي سطح مكانيكي، ديگر سطح ادراكي، سطح مكانيكي مربوط است به عادت دادن چشم براي حركت سريع از طريق توجه كردن به گروه كلمات، در عوض توقف چشم بر روي يك يك كلمات همچنين مستلزم استفاده از ميدان وسيعتر ديد خواننده است، آنطور كه وي با نگاه كردن به سطور متوجه مجموعه‌هاي بزرگتر و بيشتري از كلمات و عبارت كه حاوي معاني بيشتري هستند بشود. هر چه خواننده بر سطح مكانيكي روش عبارت خواني بيشتر تسلط يابد، در سطح ادراكي ميزان فراگيري مطالب براي وي بيشتر مي‌شود خواننده به تدريج ياد مي گيرد تا معاني و مفاهيم مطالب خواندني را از تركيب كلمات، يعني عبارات، كسب كند و انرژي خود را از راه حركت كُند چشم از كلمه‌اي به كلمة ديگر به هدر ندهد.
4- روش دقيق خواندن
هدف دقيق خواندن درك كامل مطالب خوانده شده و نگهداري آنها به طرزي منظم و منطقي در حافظه است، به طريقي كه يادآوري آنها براي استفاده‌هاي بعدي ميسر باشد.
فوايد خواندن دقيق به قرار زيرند:
الف) فهم بيشتر مطالب از طريق درك ساختمان مفاهيم و معاني.
ب) نگهداري بيشتر مطالب در حافظه از طريق يك روش ساده و مرور كردن و يادگيري جزئيات و ربط دادن آنها به اصول و مفاهيم.
پ) افزايش توانايي خواننده در پاسخ دادن به سؤالات، بدين خاطر كه در اين روش مطالعه، مفاهيم بوسيلة خوانندة سازمان مي‌يابند و به زبان وي بيان مي‌شوند و صرفاً به حافظه سپرده نمي‌شوند.
ت) افزايش كسب لذت در نتيجه ايجاد اطمينان بيشتر حاصل از درك عميقتر مطالب.
روش: فنون اساسي روش دقيق خواندن عبارتند از سازمان دادن و مرتب كردن، حاشيه‌نويسي و علامت‌گذاري و خلاصه كردن.
در سازمان دادن و مرتب كردن، خواننده به دنبال سازمان فكري مؤلف مي‌گردد و از رابطة بين مطالب آگاه مي شود با حاشيه‌نويسي و علامت‌گذاري خواننده صفحات را علامت مي‌زند تا مطالب را روشن‌تر سازد در خلاصه كردن، خواننده مطالب را مرور مي‌كند و درك خود را از مطالب روشن‌تر و بهتر مي‌سازد.
5- خواندن تجسسي
هدف خواندن تجسمي تمركز بيشتر به حواس دادن ودرك عميقتر معاني است.
فوايد خواندن تجسمي به شرح زيراند:
الف ) كمك به تمركز حواس از طريق تحريك حس كنجكاوي
ب ) غلبه بر تنبلي ، حالت كسلي و حواس پرتي از طريق شركت فعالانه در مطالعه
پ ) آمادگي بيشتر براي گذراندن موفقيت آميز امتحانات و شركت در بحث هاي كلاسي
ت) افزايش زمان نگهداري مطالب در حافظه، از طريق كسب رضايت حاصل از دادن پاسخ درست به سؤالات.
ث ) افزايش آفرينندگي ، از طريق نوع تفكري كه هدفش همواره طرح پرسش و جستجو براي دادن پاسخ به پرسش است.
روش: روش خواندن تجسسي مستلزم طرح تعداد زيادي از انواع مختلف سؤالات است طرح تعداد زيادي از سؤالات و دقت در كيفيت و جهت اين سؤالات خصوصيات روش خواندن تجسسي هستند. سؤالات ساده مسائل عيني را مورد پرس و جو قرار مي دهند، سؤالات دقيق تر به طور عميق تر وارد مسائل مي شوند و بهترين نوع سؤالات از محدوده مطالب موجود فراتر مي روند و مسائل ادراكي را در بر مي گيرند.
6- خواندن انتقادي
هدف از خواندن انتقادي دستيابي به قضاوت مستدل و درگيري عميق تر با مطالب از طريق تجزيه و تحليل معاني است.
فوايد خواندن انتقادي عبارتند از:
الف) فهم عميقتر مطالب و درگيري بيشتر با مطالب در نتيجه تجزيه و تحليل مطالب.
ب) طولاني ساختن مدت نگهداري مطالب در حافظه از طريق شناسايي روابط بين مواد مختلف مطالب و روابط بين مواد و مطالب خواندني ديگر و تجربيات شخصي.
پ) كسب اعتماد در مورد ارائه نظرات انتقادي از راه مستدل ساختن عقايد.
روش: منظور از خواندن انتقادي قضاوت كردن در مورد درستي، اعتبار يا ارزش مطالب خواندني، بر اساس ملاكها يا استانداردهاي صحيح است. خواندن انتقادي، با يك ذهن فعال و پرسنده براي قضاوت كردن درست اهميت فراوان دارد خواندن انتقادي كليد فهم صحيح مطالب و درگيري با مطالب است، كه براي تشخيص و ارزش‌گذاري نوشته‌هاي خلاق ضرورت دارد اين روش همچنين براي تشخيص حقيقت و ارزش ساير نوشته‌‌ها لازم است.
7- خواندن براي درك زيبايي و جنبه‌هاي هنري مطالب
هدف از خواندن براي درك زيبايي، افزايش آگاهي و لذت بردن از كارهاي هنري است.
فوايد خواندن براي درك زيبايي عبارتند از:
الف) افزايش ميزان درك و فهم از طريق كشف معاني عميق يك نوشته.
ب) غني كردن تجربيات شخصي از طريق صراحت بخشيدن به افكار و احساسات.
پ) بالا بردن سطح آگاهي نسبت به زندگي از طريق شريك شدن در تجربيات و طرز فكر ديگران.
ت) بهره‌گيري بيشتر از استعدادهاي شخصي از طريق برانگيختن افكار، ادراكات و احساسات.
روش: روش خواندن براي درك زيبايي مبتني است بر درك معاني عميق اشعار، داستانهاي كوتاه، و ساير نوشته‌هاي ادبي. در اين روش مطالعه، برخلاف روشهاي مناسب براي نوشته‌هاي علمي، زياد به دنبال مطالب دقيق و صريح نباشيد در اينجا در پي كلمات، انديشه‌ها و تصوراتي باشيد كه بتوانند براي شما تداعي‌هايي را زنده كنند كه معاني عميق مطالب را به شما نشان دهند.
در شعر و داستانهاي جدي هدف نويسنده بيش از بيان يك داستان است هدف او ممكن است اين باشد كه در شما حالتي ايجاد كند، نكته‌اي را روشن كند يا بخواهد تا شما دنيا را از طريق ديگري ببينيد كوشش شما بايد بدين منظور باشد كه مقصود نويسنده را كشف كنيد و با نحوة انتقال مطالب و بيان او آشنايي حاصل كنيد.
