بخشی از مقاله
ايمني خطوط گاز تهران
- مقدمه
بلاياي مترقبه به صورت مختلف و گاه به شكلي پيچيده تأثيرات مخربي بر زندگي بشر و محيط زيست او مي گذارند و از سوي ديگر بلاياي طبيعي همچون سيل، زلزله، آتش فشان، طوفان و ... در اندك زماني طومار زندگي بسياري از انسان ها را در هم مي پيچند و نابود مي سازند. طبق شواهد و قراين موجود كشور ايران يكي از 10 كشور بلاخيز دنيا است كه هر ساله بر اثر وقوع يك حادثه طبيعي خسارات مالي و جاني بسياري را متقبل مي شود. زلزله به عنوان يكي از مخرب ترين نيروهاي شناخته شده طبيعت است. زلزله رودبار، قائنات، اردبيل، قزوين، دشت بياض، بوئين زهرا و زلزله دردناك بم، يادآور تلخي اين واقعيت است.
يكي از تأسيسات زيربنايي در شهر كه بطور بالقوه (عليرغم رعايت كليه اصول ضوابط، مقررات و استانداردهاي فني) ميتواند عاملي براي وقوع يا توسعه حريق باشد، شبكه توزيع گاز طبيعي است. در حادثه اي همچون زلزله علاوه بر خسارات جبران ناپذير زلزله خطرات ثانوي ديگري نيز به وقوع مي پيوندد از جمله آتش سوزي كه خسارات زلزله را چندين برابر مي كند.
در زلزله اخير بم با وجود خسارات بالا زلزله به علت عدم لوله كشي گاز شهري بعد از زلزله حريق و آتش سوزي رخ نداد. در كشور ژاپن در زلزله كوبه بعلت آتش سوزي و انفجار ايجاد شده از خطوط گاز شهري تعداد تلفات ناشي از آتش سوزي بعد از زلزله بيش از تلفات خود زلزله گزارش شد.
و اما در مورد زلزله احتمالي شهر تهران كه وقوع آن حتمي نيز مي باشد مي توان بدون اغراق عنوان كرد كه يكي از فجايع عظيم در جهان خواهد بود. گذشته از خسارات عمده زلزله كه ناشي از ساختار ناهمگون شهري، ساخت و ساز بي رويه و نابهنجار ساختمانهاي سر به فلك كشيده بدون رعايت اصول ايمني و ... ايجاد خواهد شد عامل ثانوي كه خسارات را تشديد مي كند وجود خطوط لوله كشي گاز پوسيده و يا غير استاندارد كه مسبب زبانه هاي آتشي خواهد بود كه جان و مال مردم را تهديد و تهران را به كوهي از آتش مبدل خواهد كرد.
با توجه به اين شرايط بررسي وضعيت شبكه گاز و خطرات احتمالي ناشي از آن براي شهر، و تدوين پاره اي از ضوابط و مقررات جهت كاهش خطرات ناشي از نشت، انفجار و آتش سوزي بوسيلة گاز طبيعي ضروري بنظر مي رسد. به همين دليل مسئولين محترم شركت گاز تهران براي كاهش و مقابله با چنين فاجعة احتمالي دست به پژوهش و چاره انديشي زده اند.
اين تحقيق در رابطه با ايمني سيستم گاز تهران در مقابل زلزله است. و اين مهم با همكاري شركت اوزاكاي ژاپن در حال انجام است. البته با توجه به اهميت خطوط گاز تهران از لحاظ امنيتي و سياسي و استراتژيكي بودن پايتخت نقشه هاي مورد نياز و اطلاعات وسيع تري در اختيار ما قرار نگرفت. در اين تحقيق سعي شده است كه با ديد بازتري نسبت به مقاوم سازي شبكه گازرساني تهران و اهميت آن و چگونگي اجراي برنامه هاي مقاوم سازي شود.
روش تحقيق
الف) موضوع تحقيق: ايمني خطوط گاز شهري تهران در مقابل زلزله است.
به همين خاطر ما در صدد يافتن اطلاعات و راهكارهايي براي تحقيق مورد نظر بوده و براي بدست آوردن اين اطلاعات به شركت ملي گاز تهران رفته و بعد از هماهنگي با مدير عامل محترم، به بخش بازرسي و پژوهش ايمني شركت معرفي شديم.
با جدّي شدن احتمال وقوع زلزله براي شهر تهران، مسئولين شركت گاز همپاي ديگر مسئولين به فكر مقابله با اين خطر احتمالي و كاهش اثرات در صورت وقوع آن شدند.
در همين راستا سعي شد از شركتهاي معتبر گاز دنيا كه تجربه اي در خصوص مقابله با زلزله داشتند براي مقاوم سازي خطوط گاز تهران كمك گرفته شود، و با توجه به اينكه در اين زمينه در ايران تجربه قبلي وجود نداشت اگر خود دست به اين كار مي زدند با لزوم دسترسي به اطلاعات به روز و معتبر احتمال مي رفت كه يا به نتيجة دلخواه نرسند و يا فرصتي براي عملي كردن يافته هاي به دست آمده نداشته باشند. لذا پس از تحقيقات بسيار شركت گاز ازاكا را انتخاب نموده و با اين شركت وارد مذاكره شدند و اين شركت متعهد شد كه با مهندسين ايراني در مورد مقاوم سازي خطوط گاز تهران همكاري و راهنمايي لازم را به عمل خواهد آورد.
اين اولين قدم در جهت ايمني خطوط گاز تهران در مقابل زلزله در تهران بزرگ بود و در 22 جولاي 2002 برابر با 31/4/81 به امضاي دو طرف قرارداد رسيد.
چون اين، تنها پژوهش انجام يافته در زمينه ايمني خطوط گاز تهران در مقابل زلزله است ما نيز قسمت اعظم تحقيق خود را بر اساس يافته ها و اطلاعات شركت گاز تهران با شركت اوزاكا تنظيم نموديم.
روش تحقيق: در اين موضوع عموماً از طريق مصاحبه بوده و در چند مورد هم از كتاب هاي مختلف كه در اين زمينه نوشته استفاده شده است.
ب) تعاريف
تعريف حروف اختصاري به كار رفته در تحقيق فوق عبارتند از:
GTGC = شركت گاز تهران بزرگ.
PWIT= دانشكده صنعت آب و برق
OGE = شركت مهندسي گاز اوزاكا
- در ابتدا لازم مي دانيم شرح مختصري از شركت گاز ازاكا و سيستمهاي كنترل آن ذكر نماييم.
شركت گاز اوزاكا
مشخصات اتاق مركزي كنترل و ايمني شركا گاز اوزاكا:
1- سازمان كنترل توزيع گاز و ايمني و قابليتهاي مربوطه
2- سازماندهي
3- سيستم مونيتورينگ متمركز توليد، انتقال و توزيع گاز.
10- پيش بيني و ليست كليه دستگاهها، كالاها و اقلام مورد نياز جهت پشتيباني و آمادگي شركت گاز بزرگ در شرايط بحران و محل مناسب نگهداري بدين منظور با التفات به موفقيت شركت گاز تهران بزرگ.
11- متن قرارداد همكاري دوطرفه و نكات لازم الرعايه براي شركت گاز تهران بزرگ و شركتهاي معين در شرايط بحران
در اينجا به مواضع آسيب پذير فوري، «چه در قسمت تأسيسات مدفون و چه در بخش تأسيسات غير مدفون» شبكه گاز پرداخته، تا با آگاهي هرچه بيشتر بتوانيم در رفع اين نقاط آسيب پذير و مقاوم سازي آنها اقدامات لازم را انجام دهيم.
مواضع آسيب پذير تأسيسات گاز در تهران
بر اساس شواهد زلزله كوبه و ساير شهرهاي منطقه هانشين «ژانويه 1995» معمولاً لوله هاي مدفون گاز در مقايسه با محل اتصالها داراي استحكام، مقاومت و انعطاف بيشتري در مقابل زلزله مي باشد. هرچند كه لوله هاي CAST IRON گاز از جنس PE و Steel باشد، تجلي بيشتري خواهد داشت.
عنايت به اين نكته نيز لازم است كه عليرغم مقاومت نسبي بيشتر لوله، در صورتي كه خطوط مدفون در تعارض و تقاطع با گسل زلزله باشد، وارد آمدن خسارت و آسيب، فطعي خواهد بود.
كما اينكه تجربه زلزله در تايوان نشان داده است كه خطوط گاز حتي از نوع
52X كه با گسل تقاطع داشته است، پس از زلزله دچار Deformation حاد و ترك گرديده است. بنابراين صرف نظر از موقعيت هاي خاص لوله ها و در نگاه و قياس عمومي به خطوط لوله مدفون و اتصالات، بايستي آسيب پذيري و ضعف بيشتري را براي اتصالات قائل بود و بالطبع تنش هاي گوناگون حاصله از زلزله آثار مخرب و مؤثرتري برروي اتصالات (Joint) خواهد داشت.
سيستم مديريت بحران
در بحث ايمني خطوط گاز شهري در مقابل زلزله، بايد يك برنامه ريزي درست و اصولي در جهت آمادگي هرچه بيشتر با زلزله و مقابله با آن انجام دهيم.
به همين منظور، شركت ملي گاز تهران سيستم مديريت بحران در مقابل زلزله در سطح حوزه استحفاظي خود به اجرا درآورده است كه شامل سه مرحله آمادگي، برآورد و ميزان مقاومت و مقاوم سازي و كاهش خطرات است كه همه اينها بايد قبل از وقوع حادثه يا زلزله انجام گرفته باشد تا در هنگام زلزله با بكارگيري اين روشها بتوانيم از بروز خطرات جلوگيري كنيم يا آنها را كاهش دهيم.
مرحله اول = آمادگي فوري
در مرحله اول كه آمادگي فوري در مقابل زلزله است
1- اولين اقدام، ارائه چارت سازماني، معين كردن ساختار سازماني و وظيفه هر كدام از پرسنل در رابطه با وقاومت در برابر زلزله.
2- ارائه دستورالعمل هاي لازم و شرح وظايف هر كدام از كاركنان در اين مقطع لازم و ضروري است.
3- ايجاد برنامه هاي آموزشي براي بالا بردن سطح آگاهي كاركنان در مورد مقابله با زلزله و اجراي مانور و تمرينات لازم براي ارتقاء كارآيي افراد در هنگام رويارويي با حوادث واقعي و مشخص شدن نقاط ضعف و قوت كاركنان همچنين مشخص شدن نقاط ضعف شبكه گازرساني.
4- ارائه طرحي به منظور مقاوم سازي فوري شبكه بويژه نقاط مهم و آسيب پذير شبكه مثل اتصالات دنده اي موجود در علمك ها و رگولاتورهاي خانگي، شيرهاي فلنجي موجود در تأسيسات و ...
5- ارائه اطلاعاتي در مورد چگونگي قطع گاز در مواقع بحراني يا تأمين اضطراري و برقراري مجدد گاز
6- ارائه پيشنهادات و دستورالعمل هاي در مورد بازبيني و اصلاح مركز كنترل توزيع گاز و اطلاعات و امكانات اين مركز را همراه با پيشرفت تكنولوژي به جلو ببرد.
7- برگزاري جلسات و همايش هايي با ديگر ارگانها به منظور تشريح مسائل مربوط به ايمني گاز و مسايل پيرامون آن با مراكز از قبيل بيمارستانها، هتلها، مراكز تجاري، مدارس و اماكن عمومي و ...
مرحله دوم برآورد ميزان مقاومت و خسارت
شامل:
1- جمع‌اوري اطلاعات و تجزيه و تحليل آنها
اطلاعاتي از قبيل تعداد كاركنان، حجم گاز توليدي، وضعيت سيستم گازرساني از لحاظ ايمني زلزله
2- تهيه نقشه با مقياس
3- تهيه مدل هاي آسيب پذيري براي لوله هاي گاز تهران
4- تعيين گسل هاي زلزله خيز و جا به جا شونده و شتاب در سطح تهران
5- تعيين شتاب سنگ بستر و مشخصات خاك تهران
6- تعيين كليه نقاطي كه خطوط اصلي با گسيختگي سطوح زمين برخورد خواهند داشت.
7- برآورد محاسبه مدت قطع گاز و زمان مورد نياز براي بازسازي و نيروي انساني بعد از زلزله و يا نتايجي كه زلزله هاي قبلي بدست آمده است.
8- بررسي ميزان مقاومت تجهيزات و ارزيابي آسيب پذيري ايستگاههاي CGS/DRS
مرحله سوم: مقاوم سازي و كاهش خطرات
در اين مرحله شركت گاز سعي كرده بيشتر به بحث مقاوم سازي و كاهش خطرات مي پردازد تا در هنگام بروز حادثه يا زلزله. خطوط گاز بتواند در برابر آنها تا حدودي مقاومت نمايد بطوريكه در زلزله 1995 در سانفرانسيسكو با وجود بزرگي زلزله اما هيچگونه خساراتي در بر نداشت و اين در حالي بود كه تمام شهر داراي سيستم گازرساني بوده و اين حكايت از رعايت استانداردها و ايمني خطوط گاز در مقابل زلزله است.
مرحله مقاوم سازي و كاهش خطرات شامل:
1- ارزيابي كلي از شبكه گاز از نظر اتصالات مكانيكي، الكتريكي تعميرات و جوشكاري
2- اجراي طراحي ضد زلزله خطوط گازرساني
3- اولويت بندي براي مقاوم سازي
4- مقاوم سازي بناي ساختمان، ايستگاهها، سرپناه بازرسي
5- مقاوم سازي رگولاتورهاي خانگي، شيرها
6- طراحي سيستم كنترل اضطراري شير «باز و بسته» در حين زلزله، سيستم كنترل بي سيم
7- طراحي سيستم مونيتورينگ، زلزله سنج و محل و موقعيت آنها
8- اجرا و طراحي سيستم مناسب براي شبكه گاز در تهران با در نظر گرفتن شرايط زمين
9- ايجاد سيستم قطع كننده از راه دور براي شيرها، سيستم تخليه گاز و استفاده از سيستم ارتباط بي سيم فوق براي شبكه فشار Psi250 و Psi60
10- ايحاد سيستم شير قطع كننده روي رگولاتور از راه دور
11- بهينه سازي و قابل اطمينان كردن رگولاتورهاي 1000، 250 و 60 Psi در مقابل زلزله.
در قراردادي كه بين شركت گاز تهران بزرگ و شركت مهندسي گاز ازاكا بسته شد، اين قرارداد هم شامل همان 3 مرحله بر اي ايمني سيستم گاز شهر تهران است كه شركت ملي گاز تهران سيستم مديريت بحران را بر اساس آن پايه ريزي كرده است در ذيل موضوع و مراحل ايمني و مقاوم سازي خطوط گازرساني تهران كه در قرارداد ذكر شده را مي آوريم.
نتيجه گيري
در اين تحقيق ابتدا به ارائه شرح مختصري از شركت گاز ازاكا پرداختيم بعد به بيان نقاط ضعف سيستم گازرساني تهران بزرگ سپس به ارائه مديريت بحران شركت ملي گاز اشاره شد.
آنچه كه بيش از همه در مقاوم سازي شبكه گازرساني تهران اهميت دارد، وجود يك برنامه جامع، كامل و با فرض پيش بيني هاي لازم براي مقابله احتمالي است.
ايجاد وحدت و همكاري در بين كاركنان براي اجراي دقيق و اصولي هدف از نكات قابل تأمل مي باشد.
ايجاد قوانين مدون، دستورالعمل ها، شرح وظايف كاركنان و نظارت دقيق و كامل بر اينها مي تواند زمينه را براي مقاوم سازي و ايمني خطوط گاز هرچه بيش تر باز نمايد.
ايجاد مانور، تمرينات مورد نظر، شناخت نقاط ضعف و رفع نقايص آن كمك گرفتن از افراد و شركتهاي متخصص مي تواند ما را در هرچه دقيق شدن اين طرح ياري فرمايد.
البته هيچگاه عامل زمان را نبايد فراموش كرد و بايد يك زمانبندي دقيق و مناسب كارها را انجام دهيم.
اميد است با مطالبي كه در اين تحقيق ارائه شد، بتواند كارگشاي محققين باشد و فكر و ذهنمان را به سوي راههاي جديدتر و كارآمدتر معطوف نمايد.
والسلام
