بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر، نسبت اشتغال در بخش صنعت ایران به تفکیـک ٢٤ صـنعت بـا اســتفاده از ســه تــابع توزیــع پــارتو، ﹸلــگ نرمــال و نمــایی بــا اســتفاده از روش پارامتریکی برای سالهای ١٣٧٣ و ١٣٧٦ بـرآورد شـده اسـت. در کلیـه مـوارد، لگ نرمال برترین برازش ها را بـه دسـت داده اسـت و بـرای همـین، بـه عنـوان الگوی مناسب برای برآورد نسبت تمرکز در صنایع ایـران انتخـاب شـده اسـت.
براساس نسبت تمرکز های حاصل از این الگـو، ٢٤ صـنعت مختلـف در بخـش صنعت از انحصاریترین صنعت به رقابتیترین صنعت در هر یک از سـالهـای مورد مطالعه مرتب شدهاست. نتایج حاصـل از بـرآورد ایـن الگـو حـاکی از آن است که نسبت تمرکز در صنایعی مانند صـنایع تولیـد پوشـاک، عمـل آوردن، رنــگ کــردن وســاخت کــالا از پوســت خــزدار؛ دبــاغی و عمــل آوردن چــرم، ساخت کیف، چمدان، زین، یراق و تولید کفـش؛ تولیـد چـوب و محصـولات چوبی و چوب پنبه و ساخت کالا از نی و مواد حصیری؛ انتشار و چاﭖ و تکثیـر
عضو هیأت علمی بخش اقتصاد دانشگاه مازندران
کارشناس ارشد علوم اقتصادی
82 پژوهشنامه بازرگانی
رســانههــای ضــبط شــده؛ صــنایع تولیــد ذغــال کــک، پالایشــگاههای نفــت و ســوختهای هســتهای؛ تولیــد محصــولات لاســتیکی و پلاســتیکی؛ تولیــد ســایر محصولات کانی غیر فلزی؛ تولید محصولات فلـزی فـابریکی؛ تولیـد مبلمـان و مصنوعات طبقهبندی نشده در جای دیگر از سال ١٣٧٣ بـه ١٣٧٦ افـزایش یافتـه است. بنابراین، تمام عواقب اقتصادی ناشـی از افـزایش انحصـار، ماننـد افـزایش قیمت (و رانتها)، کاهش تقاضـا و تولیـد، و در نتیجـه کـاهش اشـتغال مولـد در سطح اقتصادی کلان بر آنها مترتب میباشد.
برآورد پارامتریکی نسبت تمرکز صنایع در ایران 83
مقدمه
رقابت و انحصار از مفاهیم حدی و مهم در اقتصاد هستند و سایر مفاهیم از جمله رقابت انحصاری و انحصار چند جانبه بین دو مفهوم بالا قرار دارند. تمرکز یکی از موضوعات پراهمیت در زمینه سازمان صنعتی و اقتصاد صنعتی محسوب می گردد. نسبت تمرکز نه تنها به عنوان معروفترین شاخص ساختار بازار می باشد بلکه نقش تعیین کنندهای در تحلیل رفتار انحصاری و فرموله نمودن سیاست رقابتی دارد. هدف این مقاله، برآورد نسبت تمرکز در صنایع ایران میباشد.
برای این منظور از اطلاعات مقطعی سالهای ١٣٧٣ و ١٣٧٦ استفاده می شود. بخش صنعت ایران براساس طبقهبندی استاندارد بین المللی صنایع (ISIC) دور قمی١، به ٢٤ صنعت
(شامل صنایع مواد غذایی و آشامیدنی ـ تولید محصولات از توتون، تنباکو و سیگار ـ تولید منسوجات ـ کاغذ و محصولات کاغذی ـ تولید فلزات اساسی و غیره ) تفکیک شده است.
اگر اطلاعات مربوط به تمام بنگاهها در هر صنعت به صورت سرشماری و با هزینهای مناسب در دسترس قرار باشد، نسبت تمرکز در هر صنعت به آسانی قابل محاسبه خواهد بود ولی چنین اطلاعاتی در اکثر کشورها موجود نبوده و یا اگر موجود باشد با قیمتی گرانی در دسترس قرار میگیرد. در این صورت، ارایه روشهای علمی مناسب برای برآورد ناپارامتریکی و یا پارامتریکی ضرورت می یابد.
در روش پارامتریکی سه الگوی معروف و متداول برای برآورد نسبت تمرکز، تابع پارتو، تابع لگ نرمال و تابع نمایی میباشند، در این تحقیق ابتدا الگوی برتر برای برآورد
١ ISIC . مخفف عبارت International Standard Industrial classification of All Economic »: «Activities به معنی »طبقهبندی استاندارد بینالمللی صنایع کلیه فعالیتهای اقتصادی« است. برای توضیحات بیشتر به منبع زیر رجوع شود؛ مرکز آمار ایران (١٣٧٩)، آمار بازرگانی خارجی کشور برحسب طبقهبندیهای بینالمللی رشته فعالیتها (ISIC) و کالا و خدمات (CPC) در سالهای ١٣٧٦ و ١٣٧٧ مرکز آمار ایران، تهران.
84 پژوهشنامه بازرگانی
پارامتریکی نسبت تمرکز در ایران معرف میگردد. سپس با کاربرد آن، صنایع مختلف کشور بر حسب مقدار نسبت تمرکز در دو سال ١٣٧٣ و ١٣٧٦ از دیدگاه سطح رقابت رتبهبندی می شوند. در همین راستا با مقایسه نسبتهای تمرکز در دو سال مذکور می توان به افزایش یا کاهش سطح رقابت در هر صنعت پی برد.
تعداد معدودی از تحقیقات در رابطه با برآورد نسبت تمرکز در بخش صنعت ایران صورت گرفته است. در آنها از روش ناپارامتریکی استفاده شده است؛ در روش مذکور باید به اطلاعات تمامی بنگاهها درهر صنعت دسترسی داشت. ولی در این پژوهش برای استفاده از حداقل اطلاعات، به صورت طبقه بندی شده٢ از روش پارامتریکی استفاده شده است.
١ . مروری بر ادبیات موضع تمرکز
در هر زمان بنگاه در یک یا چند بازار کار میکند و عواید ناشی از این بازارها، سودجاری بنگاه را معین مینماید. ساختار بازارها نقش اساسی در تعیین رفتار و عملکرد بنگاهها دارند. در این راستا، ساختار بازار دارای دو بعد است؛ یکی درجه ناهمگونی محصولات اساساﹰ مشابه از منظر مثلاﹰ کیفیت یا ویژگیهای دیگر، و دیگری تمرکز بازار.
تمرکز بازار بیانگر وضعیت تعداد بنگاه و توزیع بازار در میان بنگاههای موجود در آن بازار است. بنابراین، برای پرداختن به تمرکز بازار باید ابتدا حدود صنعت ٣ و سپس متغیر مورد توجه (مثلاﹰ اشتغال، فروش، ارزش افزوده، تولید، دارایی و یا غیره) را مشخص نمود.
اگر N تعداد بنگاههای صنعت و I شاخص نابرابری توزیع مثلاﹰ تولید یا اشتغال در میان بنگاهها باشد، تمرکز (C) را میتوان بصورت تابع زیر نوشت:
2. Grouped Data
٣. پس از انتشار نظریه رقابت انحصاری (Theory of Monopolistic Competition) چامبرلین (١٩٣٣).
بحث گستردهای در اقتصاد پیرامون تعریف یک صنعت یا بازار در گرفت؛ در نظریه مذکور نیاز بود که درآن، صنعت یا بازار بوسیله گروهی از محصولات جانشنین نزدیک بهم تعریف شود.
si, i =
برآورد پارامتریکی نسبت تمرکز صنایع در ایران 85
C f (N, I )
o dc o, dc است. به عبارت دیگر، با افزایش تعداد بنگاه در یک صنعت، با
dN dI
فرض ثابت ماندن سایر عوامل، تمرکز بازار کاهش مییابد و با افزایش نابرابری در سهم بازار بنگاهها تمرکز نیز افزایش مییابد.
فرض کنید تولید در N بنگاه صنعت A با مقدارهای ,...N ٣, ٢, ١ ai, I = یا سهام
, ...,N ٣, ٢, ١ باشد، سطح تمرکز این صنعت با منحنی تمرکز تعریف میشود. این
منحنی عبارت است از مکان هندسـی نقـاطی بـه مختصـات رتبـه (تعـداد تجمعـی) کاهشـی بنگــاه (ازنظــر ســهم تولیــد) در صــنعت و مقــدار نســبی تجمعــی انــدازه آن (ســهم تولیــد).
این منحنی در واقـع وضـعیت تعـداد بنگـاه و توزیـع بـازار در میـان آنهـا را نشـان مـیدهـد.
طول نقطهتقاطع منحنی با خط افقی ١٠٠% (سهم تولید) برابر تعداد بنگـاه در صـنعت اسـت؛ اگر s1 =s2 =s3 … = sN باشد, منحنی تمرکز بصورت خط راست درآمـده و رقابـت کامـل در آن صنعت برقرار است. چنانچـه تنهـا یکـی از بنگاههـا صـاحب تمـام سـهم بـازار باشـد، انحصار مطلق واقع است.
نمودار ١ ـ نمودار منحنی تمرکز
86 پژوهشنامه بازرگانی
رتبه (فراوانی تجمعی) بنگاهها از بزرگترین به کوچکترین
منحنی تمرکز به صورتی که تعریف شد با منحنی لورنس (در بحث توزیع درآمد) فـرق دارد: منحنی لورنس به صورت مکان هندسـی نقـاطی بـه مختصـات (طـول) فراوانـی نسـبی تجمعی متغیر (درآمد) و (عرض) فراوانی نسبی تجمعی تعداد (رتبـههـای افزایشـی) تعریـف شده است. بنابراین: منحنی لورنس همواره نسبت به محور طولها محدب اسـت (یـا هیچگـاه مقعر نیست) و طول نقطه برخورد منحنـی بـا خـط افقـی ١٠٠% نیـز ١٠٠% متغیـر (درآمـد) را نشان میدهد . در حالیکه، منحنی تمرکـز همـواره نسـبت بـه محـور طولهـا مقعـر اسـت (یـا هیچگاه محدب نیست) و طول نقطه برخورد این منحنی با خط افقی ١٠٠% تعداد کـل بنگـاه در صنعت را نشان میدهد.
