بخشی از مقاله
بررسی برخی از گونه های بند پايان
جايگاه حشرات و كنه‌ها در شاخه بندپايان
مقدمه
در اين جلسه در مورد تعيين جايگاه حشرات و کنه‌ها بعنوان مهمترين آفات گياهان زينتي مطالبي توضيح داده ميشود.
شاخه بندپايان يا آرتروپودا (Arthropoda) به چهار زير شاخه تقسيم مي‌شوند
1- تريلوبيتا (Trilobita)
2- کراستاسه‌آ (Crustaceae)
3- کليسراتا (Chelicerata)
4- آتلوسراتا (Atelocerata)
تريلوبيتا (Trilobita)
تريلوبيتا که اولين بندپايان هستند در درياها زندگي مي‌کردند و حدود 500 تا 600 ميليون سال قبل بيشترين فراواني را داشتند و در حال حاضر تعدادي از گونه‌هاي آنها بصورت فسيل شناسايي شده‌اند .
کليسراتا (Chelicerata)
در اين بندپايان که فاقد شاخک هستند بدن از دو قسمت تشکيل شده است. قسمت اول سفالوتوراکس (Cephalothorox ) و قسمت دوم آبدومن (Abdomen ) است . در قسمت سفالوتوراکس 6 پيوست وجود دارد که پيوست‌هاي اول بنام کليسر ( Chelicer ) است که در واقع اندامهاي تغذيه‌اي آنها را تشکيل مي‌دهد .
پيوست‌هاي دوم به اعضاي حسي بنام (Pedipalp ) تبديل شده است و 4 پيوست
ديگر براي راه رفتن مورد استفاده قرار مي‌گيرد .
اين زير شاخه بطور کلي شامل سه رده است که در بين آنها رده عنکبوتها مانند
آراکنيدا (Arachnida) از اهميت بيشتري برخوردار است و در منابع مختلف
شامل يازده راسته بوده بعضي از آنها به شرح ذيل است:
- راسته عقرب‌ها يا اسکورپيوز (Scorpiones) است در اين بندپايان شکم بصورت عريض به قفسه سينه يا سفالوتراکس متصل ميشود و از دو قسمت تشکيل شده است، قسمت ابتدائي عريض (Mesosoma) و قسمت انتهايي (Metasoma) که به نيش ختم مي شود کاملاً باريک است. عقرب‌ها موجوداتي هستند که داراي فعاليت شبان‌ه‌اند، روزها در محيط‌هاي مختلفي مخفي مي‌شوند و عموماً از حشرات و ساير بندپايان تغذيه مي‌کنند.
- راسته عنکبوتها يا آرانه(Araneae) است. شکم عنکبوتها باريک و به سفالوتراکس (Cephalothorax) متصل ميشود. شکم فاقد ساختمان حلقه حلقه بوده و يکپارچه بنظر مي‌رسد. اندامهاي حسي مخصوصاً در عنکبوت‌هاي نر رشد زيادي کرده و در انتها کاملاً متورم هستند و اندام جفت‌گيري عنکبوتها در روي پي‌دي‌پالپ‌ها قرار دارد.
عنکبوتها از چه موادي تغذيه مي‌کنند؟
عنکبوتها از جمله مفيدترين بندپايان هستند که در اکوسيستم هاي طبيعي نقش بسيار ارزنده‌اي در کاهش جمعيت گونه‌هاي آفت دارند. در واقع همه آنها حشره‌خوار يا از ساير بندپايان تغذيه مي‌کنند.
- راسته آکاري (Acari) يا کنه‌ها: بدليل اهميتي که تعدادي از کنه‌ها مخصوصاً کنه‌هاي خانواده تترانيکيده (Tetranychidae) بعنوان آفات گياهان زينتي دارند در جلسات بعدي بطور مفصل توضيح داده خواهند شد.
- راسته رطيل‌ها (Sulifugae): اندازه رطيل‌ها بزرگتر از عنکبوت‌هاست. کليسرهاي آنها رشد بسيار زيادي دارد و به آنها ظاهر ترسناکي داده است.
آيا رطيل‌ها نيش مي‌زنند؟
بر خلاف تصوري که در بين مردم وجود دارد رطيل‌ها فاقد نيش و غده سمي هستند اگر چه ممکن است بعضي از رطيل‌ها مانند مورچه گاز بگيرند ولي چون کليسرهايشان خيلي قوي است امکان آلوده شدنشان به ويروس‌ها و باکتري‌ها وجود دارد و لذا در انسان ايجاد بيماري مي‌کنند ولي بطور کلي رطيل‌ها فاقد نيش هستند.
كراستاسه‌آ (Crustaceae)
يکي ديگر از شاخه سخت‌پوستان کراستاسه‌آ (Crustacea) بزرگترين گروههاي بندپايان را تشکيل مي‌دهند و تغييرات زيادي در قسمت‌هاي مختلف بدن آنها ديده ميشود .
در بين سخت پوستان رده مالاکستراکا (Malacotraca) از اهميت بسيار زيادي برخوردار است که شامل سه راسته بوده که عبارتند از :
- راسته آمفي‌پودا (Amphipoda ) که شامل انواع ميگوها مي‌باشد. از جنبه غذايي حائز اهميت‌اند.
- راسته ايزوپودا (Isopoda) يا مساوي‌پايان که از جمله آنها خرخاکي است. خرخاکي‌ها و بعضي از گونه‌هاي آنها بنام پرسيلو اورناتوس (Porcelio ornatus ) ممکن است تحت شرايطي تبديل به آفت شوند و از ريشه‌هاي گياهان مختلف از جمله گياهان زينتي در شرايط گلخانه‌اي تغذيه کنند .
- راسته دکاپودا (Decapoda) همانند آمفي‌پودا مخصوصاً در کشورهاي خارجي از جنبه تغذيه انسان فوقالعاده حائز اهميت هستند و انواع خرچنگ‌ها (Crabs)و لابسترها (Lobsters) را در بر مي‌گيرد.
آتلوسراتا (Atelocerata)
راسته ديگر که فوقالعاده براي ما مهم بوده آتلوسراتا (Atelocerata ) يا شاخک‌داران هستند. اين زير شاخه در واقع بندپاياني هستند که داراي يک جفت شاخک هستند و به پنج رده تقسيم مي‌شوند که عبارتند از :
1- کيلوپودا (Chilopoda)
2- ديپلوپودا (Diplopoda )
3- سيمفيلا (Symphyla )
4- پائوروپودا (Pauropoda)
5- هگزاپودا (Hexapoda)
در اينجا فقط به بعضي از رده‌ها اشاره مي‌كنيم:
- رده ديپلوبودايا (Diplopoda) يا هزارپايان: ديپل به معناي دو و پودا به معناي پا است . (ِDiplopda ) يعني در هر حلقه‌اي از بدن داراي دو جفت پا هستند.
اين بندپايان عموماً در سنگ‌ها و روي خزه‌ها ديده مي‌شوند و از انواع گياهان تغذيه مي‌کنند.
- رده کيلوپودا (Chilopoda) يا صدپايان: کيلو به معناي آرواره و پودا به معناي پا است. جفت اول پاها در اين بندپايان به آرواره تبديل شده است. آرواره‌هاي سمي اين بندپايان در زير سنگ‌ها و کنده درختان فعاليت مي‌کنند و از انواع حشرات و ساير بندپايان تغذيه مي‌کنند.
- رده هگزاپودا (Hexapoda) يا حشرات (Insecta): موجوداتي هستند که داراي يک جفت شاخک و شش عدد پا هستند و بزرگترين رده جانوري در سطح کره زمين مي‌باشند و تاكنون متجاوز از يک ميليون از آنها شناسايي شده‌اند.
کنترل بيولوژيک مگس هاي مينور و پروانه‌ها
مقدمه:
در جلسه گذشته در مورد کنترل بيولوژيک دو گروه از مهمترين آفات گياهان زينتي و محصولات گلخانه‌اي يعني شته‌ها و کنه‌هاي تارتن صحبت کرديم و در اين جلسه به ادامه بحث در مورد کنترل بيولوژيک مگس هاي مينوز و پروانه‌ها مي‌پردازيم.
* مگس‌هاي مينوز
مگس‌هاي مينوز از جمله آفات مهم محصولات گلخانه‌اي و گياهاي زينتي هستند. مگس‌ها متعلق به خانواده آگرومايزيد (Agromyzidae) هستند.
تعدادي از مهمترين گونه‌هاي (Agromyzidae) عبارتند از :
1)Liriomyza trifolii
2)Liriomyza sativae
3)Liriomyza bryoniae
در ايران اين گونه‌ها جزء آفات مهم محصولات گلخانه‌اي و گياهان زينتي هستند. اين مگس به
طول حدود 2 تا 3 ميلي متر به رنگ سياه و داراي لکه‌هاي زرد رنگ در روي بدن‌شان هستند. حشرات کامل با فرو كردن تخم‌ريز خود به داخل بافت گياه از ترشحات گياهي تغذيه مي کنند. محل فرو کردن تخم‌ريز عموماً بصورت لکه‌هاي زرد رنگي در سطح برگ گياهان ديده ميشود.
بعد از قرار گرفتن تخم در بافت گياهي، لارو خارج شده از بافت ايجاد گالري‌ها يا تونل‌هايي مارپيچ در سطح برگ گياهان مي‌کند. ضخامت اين گالري‌ها با افزايش اندازه لارو افزايش پيدا مي‌کند.
از مهمترين دشمنان طبيعي اين آفات، زنبورهاي پارازيتوئيد هستند که بصورت پارازيتوئيد داخلي يا ايندوپارازيتوئيد و پارازيتوئيد خارجي يا اِگزوپارازيتوئيد از لاروهاي اين آفات تغذيه مي‌کنند.
از مهم ترين پارازيتوئيدها مي‌توان به گونه‌هايي مثل اپيوس پاليدوسOpius pallidus) ) و داکنوزا سيبريکا (Dacnusa sibrica) که پارازيتوئيد داخلي هستند و گونه ديگري بنام ديگليفوس ايسئا (Diglyphus isaea) که پارازيتوئيد خارجي است اشاره کرد.
پارازيتوئيدهاي داخلي تخم‌شان را در داخل بدن لارو ميزبان قرار مي‌دهند و حشرات کامل از
داخل شفيره ميزبان خارج مي شوند. بدين صورت كه مراحل رشد و نمو لارو پارازيتوئيد درداخل بدن لارو ميزبان طي ميشود و وقتي که آفت به مرحله شفيرگي رسيد ميزبان را مي‌کشد و از داخل شفيره ميزبان خارج ميشود.
پارازيتوئيدهاي خارجي تخم‌شان را در مجاورت لارو ميزبان در داخل بافت گياه قرار مي‌دهند. ولي قبل از تخم‌گذاري تخم‌ريزشان را به داخل بدن لارو ميزبان فرو مي‌کنند و باعث فلج شدن او مي‌شوند، سپس تخم‌شان را در کنار بدن لارو ميزبان در داخل بافت گياه قرار مي‌دهند. بعد از مدت حدود 2 روز لارو خارج ميشود و چون لارو ميزبان فلج است، نمي‌تواند از محل تخم ميزبان دور شود و لارو پارازيتوئيد بعد از خروج از تخم شروع به تغذيه از لارو آفت مي‌کند.
زنبورهاي واکتورايسبريکا وOpius pallidus) ) از خانواده براکونيده پارازيتوئيد خارجي هستند. اين زنبورها تخم‌هايشان را در داخل بدن لارو ميزبان که در داخل بافت گياهي است قرار مي‌دهند.
با توجه با اينکه اين لاروها در داخل برگ هستند زنبورها چطور آنها را پيدا مي کنند؟
زنبورهاي پارازيتوئيد بوسيله‌ي اندامهاي حسي (شاخک‌ها و تخم‌ريز) ميزبان را پيدا ميكنند. تعدادي از طريق تخم‌ريز، و تعدادي از پارازيتوئيدها از طريق شاخک ميزبان را پيدا ميكنند. اين زنبورها از طريق شاخک که همانند رادار عمل مي‌کند در سطح برگ گياهان جستجو
مي‌کنند و بافتي را كه داراي لارو است را مشخص كرده و سپس لارو ميزبان‌شان را پارازيته مي‌کنند.طول عمر حشرات کامل حدود دو هفته است و حدود 90 تخم را در طي اين مدت در داخل بدن لاروهاي ميزبان قرار مي‌دهند. زنبور ديگري که بعنوان دشمن طبيعي مهم اين گروه از آفات مطرح است ديگليفوس ايسئا (Diglyphus isaea) است که يك پارازيتوئيد خارجي مي‌باشد که تخم خودش را در مجاورت لارو ميزبان قرار مي‌دهد. بعد از حدود دو روز تخم تفريغ ميشود و در مدت حدود 6 روز مراحل لاروي اين زنبور کامل ميشود و دوره شفيرگي آن حدود 9 روز طول مي‌كشد، سپس برگ گياه را سوراخ كرده و از آن خارج ميشود.
بطور کلي در سال‌هاي اخير توجه زيادي به کنترل بيولوژيک مگس‌هاي مينوز خانواده‌هاي آگرومايزيده Agromyzidae)) شده است. مخصوصاً در کشورهاي اروپايي که آفات محصولات گلخانه‌اي را با فرآورده‌هاي بيولوژيک کنترل مي‌کنند. اين آفات را در سال‌هاي اخير بوسيله دشمنان طبيعي تحت کنترل در آورده‌اند. البته توليد دشمنان طبيعي اين گروه از آفات نسبتاً مشکل است و هزينه بيشتري در مقايسه با توليد دشمنان طبيعي، آفاتي مثل کنه دو نقطه‌اي و سفيد بالک‌ها دارد.
* پروانه‌ها
گروه ديگري از آفاتي که گاهي بعنوان آفات مهم در گلخانه‌ها و بر روي محصولات زينتي جلوه‌گر مي‌شوند پروانه‌ها هستند. مخصوصاً تعدادي از گونه‌هاي پروانه‌هاي خانواده نوکتوئيده (Noctuidae). از گونه‌هاي مهم اين خانواده مي‌توان به گونه‌هايي مثل مامسترا براسيکه (Mamestra braccicae)، اوتوگرافا گاما (Autographa gamma)، نوکتوا پرونوبا (Noctua pronuba) و گونه‌هاي ديگري مثل اسپودوپترا ليتراليس Spodoptera
lituralis)) و هلييونتيس آرميژرا (Helionthis armigera) اشاره كرد. اين پروانه‌ها مثل بسياري ديگر از پروانه‌ها، تخم‌شان را روي برگ گياهان قرار مي‌دهند، و بعد از اينکه لارو خارج ميشود بوسيله قطعات دهاني سائيده شروع به تغذيه از برگ و ساير قسمت‌هاي گياه مي‌کنند. بعد از تكميل دوره لاروي در داخل خاک تبديل به شفيره مي‌شوند.
براي کنترل بيولوژيک پروانه‌ها عموماً از باکتري‌ها استفاده ميشود. در اين بين باکتري باسيلوس تورنژنسيس (Bacillus thuringiensis) مهمترين نقش را در کنترل بيولوژيک پروانه‌ها دارد.
فرآورده‌هاي مختلفي از اين باکتري توليد شده که هر يک بر روي گروههاي مختلفي از حشرات مؤثر واقع شده‌اند. حشرات و از جمله لارو پروانه‌ها وقتي که توکسين‌هاي اين باکتري
را مورد تغذيه قرار مي‌دهند قطعات دهاني و نيز دستگاه گوارش آنها را فلج ميكنند و باکتري در مدت حدود 48 ساعت ميزبانش (پروانه) را از بين مي‌برد.
همچنين گروههاي ديگري از اين باکتري وجود دارند که براي کنترل گروههاي ديگري از حشرات مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
توليد اين باکتري‌ها به چه صورت انجام ميشود؟
باکتري‌ها عموماً براحتي در محيط‌هاي کشت تخميري پرورش داده مي‌شوند و در جمعيت‌هاي انبوه براي کنترل آفات مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
اگر خود باکتري براي کنترل بيولوژيک مورد استفاده قرار گيرد بعنوان يک خطر بالقوه محسوب ميشود زيرا مي‌تواند انواع حشرات اعم از حشرات مضر يا مفيد را از بين ببرد.
حشرات (زنبورها يا بال غشائيان)
مقدمه:
در اين جلسه يكي از مهم‌ترينراسته¬هاي حشرات تحت عنوان هايمنوپترا (Hymenoptera) را توضيح مي¬دهيم.
*¬ هايمنوپترا(Hymenoptera)
راسته بال غشائيان يكي از سودمندترين گروههاي حشرات است. اين راستهدر برگيرنده تعدادي از گونه¬هاي پارازيتوئيد و شكارگر حشرات است كه نقش ارزنده¬ايدر ايجاد تعادل جمعيت گونه¬هاي مختلف دارد. همچنين از مهمترين گرده افشان-هايگياهان بوده و تعداد كمي هم گياهخوار مي‌باشند. اين راسته از نظر بيولوژيك و زيستشناسي بسيار متنوع بوده و تعدادي از آنها بصورت انفرادي زندگي مي¬كنند و تعدادديگري هم داراي زندگي اجتماعي در سطوح مختلف هستند. عالي¬ترين سطح زندگي در برخي ازگونه¬هاي اين راسته مثل زنبورهاي خانواده آپيده (Apidae) و زنبور عسل معمولي ديده مي¬شود.
گونه¬هاي بالدار زنبورها چهار بال دارند كه غشايي بوده و بال‌هاي عقبكوچك‌تر از بال‌هاي جلويي است و بوسيله قلاب¬هاي بسيار ريزي به نام هامولي (Hamuli)به بال‌هاي جلو متصل مي-شوند و سبب هماهنگ شدن بال‌هاي جلو و عقب به هنگام پروازمي¬شوند.
زنبورها داراي دگرديسي كامل هستند و شفيره آنها از نوع اكسريت(Exarate) يا آزاد است. در اين نوع شفيره شاخك، پاها و بال¬ها آزاد است و بنابراينشبيه به يك حشره كامل موميايي شده بنظر مي‌رسد. لاروها در تعدادي از زنبورها از نوعاروسي‌فرم (Eruciform) و در اكثر آنها از
نوع ورمي¬فرم (Vermiform) هستند. لارواروسي‌فرم زنبورها كه مربوط به زير راسته سيمفيتا(Symphyta) است از طريق بيش ازپنج جفت پاي كاذب شكمي يا پرولگ(Proleg) از لاروپروانه-ها تشخيص داده ميشود.
زنبورها به دو دسته تقسيم مي¬شوند كه عبارتند از:
1.سيمفيتا(Symphyta)
2.آپوكريتا(Apocrita)
سيمفيتا (Symphyta)
در زير راسته سيمفتيا پاي عقبي زنبورها در قاعده حداقل سه سلول بستهدارد بعلاوه يك شكم عريض كه به قفسه سينه متصل مي¬شود. اكثر گونه¬هاي اين زير راستهگياهخوار هستند. در حاليكه در زير راسته آپوكريتا شكم باريك شده و از طريق يك ساقهبه قفسه سينه متصل مي¬شود و در بال عقبي¬، بيش از دو سلول بسته وجود دارد. در ضمناغلب شكارگر يا پارازيتوئيد هستند و كمي هم گياهخوار مي‌باشند. اكثر گونه¬هاي زيرراسته سيمفتيا خانواده¬هاي متعددي در ايران دارند كه در ذيل به آنها اشارهمي¬شود:
1.آرژيده (Argidae)
2.پامفيليده (Pamphilidae)
3.سفيده (Cephidae)
4.تنتتردينيده (Tenthredinidae)
5.زايليده (Xyelidae)
6.اوروسيده(Orussidae)
بجز گونه¬هاي خانواده اوروسيده كه پارازتيوئيد سوسك¬هاي چوب‌خوارخانواده¬هاي سرامبيسيده (Cerambicidae) و بپرستيده(Buprestidae) هستند، بقيهخانواده¬هاي اين زير راسته گياهخوار هستند. مثلاً در خانواده آرژيده گونه¬اي به نامآرژ رزه (Arge rosae) از گل رز تغذيه مي¬كند كه در شمال ايران انتشار دارد.
در خانواده سفيده گونه¬هايي مانند سفوس ¬سينكتوس(Cephus Cinctuse) وسفوس¬ پيگمئوس (Cephus Pygmaeus) از غلات تغذيه مي-كنند.
در خانواده تنتردينيده(Tenthredinidae) گونه¬هايكاليروآلي-ماسينا(Caliroa limacina) و هاپلوكامپابويس (Haplocampa brevis) در رويدرختان ميوه به عنوان آفت مطرح هستند. و از خانواده سريسيده در شمال ايران گونه¬ايبه نام سيركس¬سا (Sirex sah)بر روي صنوبر و نارون خسارت ايجاد مي¬كند. پس در زير راسته سيمفتيا بجزتعداد معدودي از خانواده اوروسيده و بقيه خانواده¬ها عموماً گياهخوار هستند.
آپوكريتا (Apocrita)
زنبورهاي خانواده آپوكريتا به دو دسته تقسيممي‌شوند:
1.آكولئاتا(Aculeata)؛ در اين گروه تخم‌ريز به نيش تبديل شده است. نيش يك مكانيزم دفاعي است كه برايتزريق سم به بدن طعمه بكار مي‌رود.
2.پارازتيكا(Parasitica)؛ در اين گروه تقريباً اكثريت گونه¬ها تخم‌ريز هستند و در واقع وظيفه تخم ريزي رابر عهده دارند.
از گروه آكولئا تا زنبورهاي خانواده وسپيده (Vespidae) داراي زندگياجتماعي هستند. گونه وپا اورينتاليس(Vepa Orientalis) در اين خانواده، يك زنبورقهوه¬اي رنگ بزرگ است.
خانواده¬هاي وسپيده و همچنين اسفيسيده (Sphecidae) كهدربرگيرنده گونه¬هاي انفرادي
هستند تقريباً همگي شكارگرند و براي پرورش نوزادشانلارو انواع حشرات مخصوصاً لارو پروانه¬ها را شكار مي¬كنند.
همچنين خانواده¬هاي تيفيئيده (Tiphiidae) و اسكولوئيده(Scoliidae)پارازيت لارو كرم¬هاي سفيد ريشه، در داخل خاك هستند.
زنبورها چگونه پارازيت كرم¬هاي سفيد ريشه‌اي كه در خاك فعاليتمي¬كنند، هستند؟
حشرات كامل زنبورها در خاك نرم نفوذ مي¬كنند و بدنبال لارو كرم‌هايسفيد ريشه مي¬گردند. پس از نيش زدن، آنها را فلج كرده و بر روي لارو كرم سفيد ريشهتخم مي¬گذارند. بعد از خارج شدن لارو زنبور از داخل تخم، از بدن لارو كرم سفيدريشه تغذيه مي‌كند.
زنبور پمپيليده (Pompilidae) از گروه آكولئاتا شكارگر بوده و با بهنوعي پارازيتوئيد عنكبوت¬ها مي‌باشد.
زنبورهاي بالا خانواده آپوايدا(Apoidea) از مهم‌ترينگرده -افشان¬هاي اختصاصي گياهان هستند. كه در اين خانواده، بالا خانواده‌هاي متعددياز جمله خانواده مگاكليده(Megachilidae)، آنتوفوريده (Anthophoridae) ، آندرنيده (Andernidae)، هاليكتيده(Halictidae) و آپيده (Apidae) در ايران وجود دارند. از مهمترين گرده افشان¬هايگياهان هستند و سودي كه از اين حشرات به انسان مي¬رسد غير قابل محاسبهاست.
زنبورهاي گروه پارازتيكا خانواده¬هاي تريكوگراماتيده(Trichogrammatidae)، سيلونيده (Scelionidae) و مي¬ماريده (Mymaridae) پارازيتوئيدتخم گروههاي مختلفي از حشرات مي¬
باشند. و در همين گروه خانواده¬هاي براكونيده(Braconidae) و ايكنئومونيده (Ichneumonidae) پارازيتوئيد گروههاي مختلف حشراتمحسوب مي¬شوند.
در خانواده براكونيده زير خانوادهايي به نام آفي¬ديئينه (Aphidiinae)وجود دارند كه گاهي تحت عنوان خانواده آفي¬ديئيده (Aphidiidae) از آن نام مي¬برندكه همه گونه¬هاي آن پارازيتوئيد شته¬ها و شپشك‌ها هستند.
مهمترين دشمنان طبيعي آفات گلخانه¬اي شامل شته¬هاي خانواده-هايانسيرتيده (Encyrtidae)، آفلينيده(Aphelinidae) ، ائولوفيده (Eulophidae) و درمواردي پتروماليده (Pteromalidae) مي¬باشند.
مطالعه حشرات ( پروانه¬ها)
مقدمه:
در اين جلسه پيرامون راسته لپيدوپترا (Lepidoptera) يا پروانه¬ها مطالبي را بعرض مي رسانيم.
* پروانه¬ها (Lepidoptera)
پروانه¬ها حشراتي هستند كه تقريباً همه مردم آنها را مي¬شناسند و داراي چهار بال هستند كه سطح بال¬ها بوسيله پولك پوشيده شده است. لارو همه گونه¬هاي پروانه-ها به استثنا چند گونه محدود از گياهان مختلف تغذيه مي¬كنند. تعدادي از گونه¬ها در اين راسته از آفات بسيار مهم درختان ميوه و تعداد معدود ديگر در شرايط گلخانه¬اي جزء آفات گياهان زينتي به شمار مي¬روند.
براي شناسايي و تفكيك گروههاي مختلف پروانه¬ها، دو ويژگي مهم الف) رگ¬بندي بال وب) مكانيسم جفت¬شدن بال-هاي جلو و عقب به هنگام پرواز قابل توجه است. رگ-بندي بالدر پروانه¬ها نسبتاً ساده و تعداد رگ¬هاي عرضي و طولي كم است.درپروانه¬ها چهار مكانيسم براي جفت¬ شدن بال¬هاي جلو و عقب به هنگام پرواز وجود داردكه عبارتند از:
1-فيبولا(Fibula)
2-ژوگوم(Jugum)
3-فرنيلوم(Frenulum)
4-هيمورال اَنگِل (Humeral angle)
عمدهپروانه¬هاي روز پروازي كه در طبيعت مشاهده مي¬شوند داراي مكانيسم هيمورال انگلهستند. لارو پروانه¬ها بصورت¬هاي مختلفي از گياهان تغذيه مي¬كنند. تعدادي از آن‌هاآزادانه از قسمت¬هاي مختلف گياه مانند برگ، ميوه يا گل تغذيه ميكنند و يا در داخلشاخه و تنه درختان بافت چوبي گياه را استفاده ميكنند. تعداد معدودي از گونه¬ها همجزء آفات انباري هستند و در شرايط انباري از انواع خشكبار تغذيه مي¬كنند.
راسته لپيدوپترا به پنج زير راسته تقسيم مي¬شود كه عبارتند از:
1.زوگلوپترا(Zeugloptera) ؛ تنها پروانه¬هايي هستند كه داراي آرواره بالا مي‌باشند. بنابراينتوانايي تغذيه از مواد جامد مثل گرده گل‌ها را دارند و اين ويژگي
در سايرپـروانـه¬هـا ديــده نمي¬شـود. در ايـن زيـر راستــه خـانـواده ميـكروپـتريـژيـده(Micropterygidae) حائز اهميت است.
2.زيرراسته داكنونيفا(Dacnonypha) ؛ گرچه حشرات كامل داراي آرواره هستند ولي آرواره¬هايشان غيرفعال است.در واقع گاله¬هاي مربوط به هر يك از آرواره¬هاي
پايين بهم متصل ¬شده و خرطوم رابوجود ¬آورده‌اند كه بوسيله آن از مواد مايع تغذيه مي¬كنند.
3.زيرراسته اكسوپوريا (Exoporia) ؛ در اين راسته خانواده¬اي به نام هيپاليده(Hepialidae) وجود دارد كه از نظر شكل ظاهري شباهت به پروانه¬هاي اسفينژيده(Sphingidae) دارد ولي لاروهاي آنها عموماً از ريشه گياهان تغذيه مي¬كنند.
4.مونوتريزيا(Monotrysia)؛ تعدادي از گونه¬هاي مونوتريزيا بصورت مينوز فعاليت مي¬كنند.مهمترين خانواده اين زير راسته استيگمليده (Stigmellidae) است كه لارو¬هاي آن ازپارانشيم برگ¬هاي گياهان تغذيه ميكنند.
5.بزرگترينزير راسته ديتريسيا (Ditrysia)است؛ عمده پروانه¬ها در اين زير راسته تقسيم‌بنديمي¬شوند كه به تعدادي از خانواده¬هاي آن اشاره مي¬كنيم:
-خانوادهتينيئيده (Tineidae)يكي از خانواده¬هاي زير راسته ديتريسيا است كه عموماً لارو آنها از منسوجات تغذيهمي¬كنند.
-ليونيتيده(Lyonetidae)و گراسي¬لاريده (Gracillaridae) نيز مينوز هستند كه لاروهايشان در بين اپيدرمفوقاني و زيرين برگ از پارانشيم برگ گياهان تغذيه مي¬كنند.
-خانوادهپيه¬ريده (Pieridae)كه در واقع روز پرواز بوده و جزء آفات مهم كَلَم هستند. اين خانواده داراي دامنهميزباني نسبتاً وسيعي هستند و امكان فعاليت آنها در شرايط گلخانه¬اي روي محصولاتگلخانه¬اي وجود دارد.
-خانوادهليكينيده (Lycaenidae)؛تعدادي از لاروهاي گونه¬¬هاي اين خانواده در لانه مورچه‌ها زندگي مي¬كنند. در واقعمورچه¬ها تعدادي از جمعيت خودشان را در اختيار لارو اين پروانه¬ها قرار مي¬دهند واين‌ها هم از مراحل مختلف قبل از بلوغ مورچه¬ها تغذيه مي¬كنند و توليد عسلك كرده كهمورچه¬ها از عسلك توليد شده توسط اين لارو پروانه¬ها تغذيه مي¬كنند.
* پروانه¬هاي باتر فلاي (Butterfly) يا پروانه¬هاي روز
1-اسفينجيده(Sphingidae)تعدادي از گونه¬هاي اين خانواده در داخل كندو¬هاي زنبــور عســل زندگي مي-كنـند.گـونـه¬اي بـه نــام اكـرونتيـا اوتـروپـوس (Acherontia atropos) جزء آفات مهمزنبور عسل به شمار مي¬رود. گونه¬هاي ديگر اين خانواده از گياهان تغذيه مي¬كنند.ويژگي بارز لاروها داشتن شاخي در انتهاي بدن مي‌باشد كه به شناسايي آنها كمكمي‌كند.
2-خانواده ساتورنيده (Saturnidae)شامل بزرگترين پروانه¬هاي موجود در ايران مي¬باشد. گونه پر طاووسي گلابي بزرگترينپروانه¬اي است كه در ايران وجود دارد.
3- نيمفاليده (Nymphalidae)
4- ساتي¬ رئيده (Satyridae)
5-پاپيليونيده (Papilionidae)
6-دانائيده(Danaidae)
وتعدادي ديگر از خانواده¬ها كه لاروشان عموماً در روي گياهان مرتعي و يا درختان ميوهاز برگ گياهان تغذيه مي-كنند. اين پروانه‌ها جزء آفات هم محسوب نمي¬شوند و تحتكنترل دشمنان طبيعي هستند.بسيارياز پروانه¬هاي روز پرواز جزء آفات مهم نيستند ولي تعدادي از پروانه¬هاي شب روازتحت نام موس (Moths)در خانواده¬هاي نوكتوئيده (Noctuidae) و پيراليده(Pyralidae)از آفات بسيار مهم محصولات زراعي و گياهي مختلف هستند.بطوركلي جمعيت موجودات بوسيله دو دسته از عوامل كنترل مي‌شوند.
الف) عوامل طبيعي مثل سرما؛
ب)دشمنان طبيعي.
به همين دليل در گذشته كشاورزان در زمستان زمين‌هايشان را آب مي¬دادند تازمين يخ ببندد و بسياري از شفيره آفات مهم كه در داخل خاك زندگي مي¬كردند به اينطريق از بين بروند.
ازعوامل كنترل كننده دشمنان طبيعي لارو پروانه¬ها عمدتاً زنبورهاي براكلونيده(Braclonidae) و مگس‌هاي خانواده تاكي نيده (Tachinidae) مي¬باشند كه از اهميتزيادي برخوردارند.
مورفولوژي خارجي در حشرات
مقدمه
در اين جلسه حشرات را بطور علمي و دقيق بررسي کرده و تفاوت آنها را با کنه‌ها
و ساير عنکبوتها بيان مي‌كنيم.
حشره
حشره موجودي است که بدن آن از سه قسمت سر، قفسه سينه و شکم تشکيل شده است. در قسمت سر حشرات، چشمهاي ساده و مرکب، شاخک‌ها و قطعات دهاني از اهميت زيادي برخوردارند. در قسمت قفسه سينه پاها و بال‌ها قرار دارند و در
قسمت شکم تخم ريز، سرسي‌ها و آلت جفت‌گيري مشاهده ميشود.
شكم (Abdomen)
- تخم ريز
- سر سي‌ها
- آلت جفت‌گيري
بدن حشرات
- سر (Head)
- قفسه سينه (Thorax)
- شكم (Abdomen)
قفسه سينه (Thorax)
- پاها
- بال‌ها
سر (Head)
- چشمهاي مركب و ساده
- شاخك‌ها
- قطعات دهاني
سر در حشرات از درزها و نواحي مختلفي تشکيل شده که مهمترين اين درزها عبارتند از :
درزي كه بين پيشاني و لب بالا قرار گرفته است که به آن درز اپيستومال (Epistomal ) گفته ميشود. طرفين اين درز، درزهاي زير گونه‌اي (Subgenal suture) هستند. در قسمت بالاي پيشاني و در قسمت زير چشمهاي مرکب، گونه (Gena ) ديده ميشود. فرق سر و لب بالا و ناحيه‌اي که بين پيشاني و لب بالا قرار دارد کليپئوس (Clypeus) گفته ميشود.
از نظر طرز اتصال سر به بدن در حشرات سه وضعيت ديده ميشود :
1- اورتوگناتوس (Orthognathous ) حشراتي هستند که جهت سر به سمت پائين بوده و داراي يک زاويه ۹۰ درجه با بدن است؛
2- پروگناتوس (Prognathous ) حشراتي هستند که قطعات دهاني‌شان در امتداد محور طولي بدن قرار دارد مثل سوسک‌هاي زميني خانواده کارابيده (Carabidae)؛
3- اوپيستوگناتوس (Opisthognathous ) حشراتي هستند که قطعات دهاني به سمت زيرين سر قرار دارد و يک زاويه حاده بين اين قطعات دهاني سر، با محور طولي بدن وجود دارد. از جمله اجزاي حسي مهم در قسمت سر شاخک بوده که در حشرات داراي انواع مختلف است مثلاً شاخک‌ها ممکن است مويي باشد که به آنها ستاسئوس (Cetaceous ) گفته ميشود نظير شاخک در آسيابک‌ها .
شاخک ممکن است نخي يا فيلي‌فرم (Filiform ) باشد مثل سوسک‌هاي خانواده کارابيده (Carabidae) شاخک تسبيحي در موريانه‌ها، شاخک چماقي در
کفش‌دوزک‌ها، شاخک اره‌اي و شآن‌هاي و پروش و شاخک آريستايي در گروههاي مختلف حشرات ديده مي‌شوند.
قطعات دهاني در حشرات عبارتند از :
- يك لب بالا (Labrum)
- دو آرواره بالا (Mandibles)
- دو آرواره پائين (Maxillae)
- يك لب پائين (Labium)
- يک عضو چشايي (Hypopharynx)
قطعات دهاني نشان دهنده نحوه تغذيه در گروههاي مختلف حشرات است و بر اساس نوع تغذيه قطعات دهاني دچار تغييراتي مي‌شوند. در حشراتي که داراي قطعات دهاني سائيده هستند مثل ملخ‌ها آرواره‌هاي بالا کاملاً رشد کرده و حالت سائيده دارند. آرواره‌هاي پائين و قسمت‌هايي که مربوط به لب پائين هستند رشد چنداني نکرده‌اند. در حاليکه در حشراتي مثل سن‌ها که داراي قطعات دهاني زننده و
مکنده هستند و از شيره گياهان تغذيه مي‌کنند، و همچنين در پشه‌هاي خانواده کوليسيده (Culicidae) مشاهده ميشود که آرواره‌هاي بالا و پائين تبديل به زايده‌هاي سوزن مانندي شده که وارد پوست بدن ميشود و از طريق مجاري كه در کابين‌هاي فانيکس قرار دارد عمل مكيدن صورت مي‌گيرد.
