دانلود مقاله بررسی رابطه بین نسبت های مالی و تداوم فعالیت شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

بخشی از مقاله

بررسی رابطه بین نسبت های مالی و تداوم فعالیت شرکت های پذیرفته شده
در بورس اوراق بهادار تهران

چكيـده
پیچیده شدن روابط انسانی به ویژه روابط اقتصادی و توسعه بازارهای مالی و پولی و در پی آن ایجاد رقابت بین واحدهای تجاری، منجر به ورشکستگی بسیاری از شرکت‌ها شد. این امر سبب نگرانی صاحبان سرمایه شده و آنان برای جلوگیری از زیان و کسب بازده به دنبال روش‌هایی بودند تا ورشکستگی واحدهای تجاری را پیش بینی نمایند و سهامی را خریداری نمایند که سودآور باشد.

یکی از روشهایی که برای وضعیت موجود و پیش بینی وضعیت آتی موثر است نسبت‌های مالی می باشد. در این تحقیق رابطه بین نسبت های مالی و تداوم فعالیت در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در سال‌های 1387- 1383 مورد بررسی قرار گرفته است. نمونه آماری این تحقیق که به طور تصادفی از بین جامعه آماری انتخاب شده است شامل 155 شرکت که ترکیبی از شرکت های موفق و غیرموفق (مشمول و غیرمشمول) می باشد، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات

پس از نرمال نمودن متغیر وابسته و با توجه به شاخص ، مدلهای لگاریتمی برای بیان ارتباط انتخاب شدند، و از تحلیل پانل دیتا برای برازش مدل استفاده شده است. نتایج بدست آمده از تحقیق حاکی از تأیید رابطه تعدادی از نسبت های مالی و تداوم فعالیت می باشد، لذا می توان از بعضی نسبت های مالی برای رفع ابهام در خصوص تداوم فعالیت شرکت ها استفاده کرد.
واژه‌هاي كليدي: تداوم فعالیت، نسبت های مالی، بورس اوراق بهادار تهران

1- مقدمه
صورتهای مالی محصول اصلی گزارشگری مالی و ابزاری جهت انتقال اطلاعات حسابداری به افراد خارج از سازمان می‌باشد. گزارشگری مالی باید اطلاعاتی درباره منابع اقتصادی، تعهدات، حقوق صاحبان سرمایه و عملکرد واحد تجاری ارائه نماید. این اطلاعات به مدیران، سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و سایر گروه‌های استفاده کننده در زمینه شناسایی نقاط ضعف و قوت، سنجش نقدینگی، توانایی پرداخت تعهدات و ارزیابی عملکرد واحد تجاری کمک می‌نماید. این قضیه سبب نگرانی صاحبان سرمایه شده، که برای رفع این نگرانی به دنبال روشهایی بودند تا تداوم فعالیت یا ورشکستگی شرکتها را پیش بینی نمایند.

فرض تداوم فعالیت به عنوان یکی از مفروضات اساسی و بنیادی که مبنای تئوریک برای بسیاری از طبقه بندی‌های متداول در حسابداری بوده و بر فرآیند اندازه‌گیری در حسابداری به شدت تأثیر می‌گذارد. در این تحقیق معیار تداوم فعالیت و یا ابهام در خصوص تداوم فعالیت شرکت‌ها ماده 141 قانون تجارت می باشد. این ماده بیان می کند که: «اگر بر اثر زیان‌های وارده حداقل نصف سرمایه

شرکت از میان برود، هیأت مدیره مکلف است بلافاصله مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام را دعوت نماید تا موضوع انحلال یا بقاء شرکت مورد شور و رأی واقع شود. هرگاه مجمع مزبور رأی به انحلال شرکت ندهد، باید در همان جلسه سرمایه شرکت را به مبلغ سرمایه موجود کاهش دهد.
تحقیقات در زمینه ورشکستگی شرکت‌ها از بحران اقتصادی آمریکا در دهه 1930 شروع شد. دو

پژوهشگر آمریکایی به نام‌های ویناکر و اسمیت سوابق 183 شرکتی را که دارای نابسامانی مالی بودند، مطالعه و 21 نسبت از نسبت‌های مختلف صورت‌های مالی آنها را طی مدت ده سال محاسبه و به این نتیجه رسیدند که دقیق‌ترین نسبتی که روند نامطلوب آن دلالت بر ورشکستگ

ی واحد تجاری می‌نماید، نسبت سرمایه در گردش به جمع دارایی می‌باشد. طبعاً بحران اقتصادی آن زمان ایجاب نموده به این نسبت که حاکی از رجحان نقدینگی است، توجه شود. متقاعب آن پژوهشگر دیگری به نام فیتز پاتریک بعد از بررسی نسبت‌های مالی20 شرکت ورشکسته و 19 شرکت سودآور به این نتیجه رسید که دو نسبت بازده سرمایه و حقوق صاحبان سرمایه به جمع بدهی با ورشکستگی شرکت‌ها رابطه دارد. در سال 1942 تحلیلگری به نام مروین با بررسی 939 شرکت به این نتیجه رسید که نسبت‌های جاری، سرمایه در گردش به کل دارایی‌ها و سرمایه به کل بدهیها با ورشکستگی شرکت‌ها رابطه دارد. در سال 1966 بیور با مطالعه بروی 79 شرکت به این نتیجه رسید که نسبت‌های وجوه نقد حاصل از عملیات به بدهی، سود خالص به کل داراییها، کل بدهی‌ها به کل داراییها، سرمایه در گردش به کل داراییها و نسبت جاری با ورشکستگی شرکت‌ها رابطه دارد. از تحقیقات دیگر در این زمینه که در سال 1986 انجام شده است، مربوط به ادوارد آلتمن می‌باشد که با بررسی بر روی 33 شرکت طی مدت 20 سال به این نتیجه رسید که پنج نسبت بازده دارایی، فروش به دارایی، ارزش بازار سهام به بدهی، سرمایه در گردش به دارایی و جمع سود انباشته و اندوخته‌ها به دارایی با ورشکستگی شرکت‌ها رابطه دارد.

اهمیت انجام این تحقیق در بازار نوپای سرمایه گذاری در ایران این است که می‌تواند راه گشای تصمیم گیرندگان و سرمایه‌گذاران باشد. در این تحقیق به دنبال آن هستیم که آیا نسبت های مالی با تداوم فعالیت و یا ابهام در خصوص تداوم فعالیت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه دارد یا خیر؟

تعریف متغیرها:
فرض تداوم فعاليت: در تهيه صورتهاي مالي، فرض بر اين است كه فعاليت واحد مورد رسيدگي در آينده ی قابل پيش بيني، معمولاً دوره أي تا يك سال پس از پايان دوره مالي ادامه يابد، مگر خلاف آن تصريح شود.

نسبتهاي مالي: «معمولاً يك نسبت نشان دهنده رابطه نسبي بين دو متغير است»، نسبتهاي مالي سنجش دو متغير از داده هاي مالي است كه با استفاده از آنها به تجزيه و تحليل اطلاعات مالی مي‌پردازيم: حال به تعريف نسبتهايي كه در فرضيات تحقيق به كار رفته است مي‌پردازيم:
الف: نسبتهاي نقدينگي: نسبتهاي نقدينگي به نسبت هايي اطلاق مي شوند كه توانايي واحد تجاري را در واريز بدهيهاي كوتاه مدت نشان مي‌دهند كه نسبتهای در این تحقیق شامل دو نسبت جاري و نسبت آني مي‌باشند.

ب: نسبتهاي اهرمي : نسبتهايي كه توانايي مؤسسه را در انجام تعهدات بلند مدت و ميان مدت نشان مي‌دهند كه نسبتهای ارائه شده در این تحقیق عبارتند از : نسبت كل بدهي (نسبت كل بدهي به ارزش ويژه)، نسبت بدهي جاري به ارزش ويژه و نسبت بدهي بلند مدت به ارزش ويژه

ج: نبستهاي فعاليت : نسبتهاي فعاليت ، كارايي مديران را در كاربرد دارايي ها با (منابع مالي در اختيار مديران) نشان مي دهند كه نسبتهاي به كار گرفته شده در اين تحقيق عبارتند از: نسبت كالا به سرمايه در گردش و نسبت گردش سرمايه جاري
د: نسبتهاي سودآوري : نسبتهايي هستند كه نشان دهنده ميزان موفقيت در تحصيل سود مي باشد و نسبتهای ارائه شده در این تحقیق عبارتند از : بازده فروش ، بازده ارزش ويژه ، بازده دارايي و بازده سرمايه در گردش .
4- مواد و روش ها:
4-1- جامعه و نمونه آماری: جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادر تهران که کلیه اطلاعات مالی آنها طی سالهای مورد نظر تحقیق در دسترس و موجود بود، می باشد و نمونه آماری تحقیق که از روش نمونه گیری تصادفی طی سالهای 1387-1383 انتخاب شده اند شامل تعداد 155 شرکت که ترکیبی از شرکتهای مشمول ماده 141 قانون تجارت و شرکتهای غیر مشمول می باشد.

4-2- روش پژوهش: این تحقیق به بررسی ارتباط بین نسبتهای مالی و تداوم فعالیت با یکدیگر می پردازد، لذا از بعد روش تحقیق، از نوع همبستگی می باشد و از بعد نتیجه تحقیق، نوع تحقیق کاربردی است. یعنی در پی حل یک مشکل خاص در شرکتها می باشد. اطلاعات مربوط به تحقیق از منابع کتابخانه ای، صورتهای مالی شرکت ها، قیمت سهام همچنین از گزارش حسابرس و بازرس قانونی جمع آوری شده است. با استفاده از تحليل عاملي تحليل پانلي بهترين ارتباط (در صورت وجود ارتباط) بين متغير مستقل و وابسته برآورد شده است. براي محاسبات آماري و برآورد‌ها از نرم‌افزار‌هاي SPSS نگارش 15 و Eviews نگارش 4 استفاده شده است.

4-3- فرضیه‌های تحقیق: با توجه به توضيحات ذكر شده فرضیه اصلي تحقيق بصورت زير مي‌باشد:
بين نسبتهاي مالي و نسبت سود و زيان انباشته به سرمايه رابطه معني دار وجود دارد.

با توجه به اينكه هدف اين تحقيق بررسي و تجزيه و تحليل تمامي نسبتهاي مالي و چهارگانه مي‌باشد فرضيات فرعي تحقيق شامل چهار فرضیه کلی بوده که جمعاً به یازده فرضیه فـرعی ذیل تقسیم می شود :

1- بين نسبتهاي نقدينگي و نسبت سود و زيان انباشته به سرمايه رابطه معني دار وجود دارد.
الف: بین نسبت جاری و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.
ب: بین نسبت آنی و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.

2- بين نسبتهاي اهرمي و نسبت سود و زيان انباشته به سرمايه رابطه معني دار وجود دارد.
الف: بین نسبت کل بدهی به ارزش ویژه و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.
ب: بین نسبت بدهی جاری به ارزش ویژه و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.
ج: بین نسبت بدهی بلندمدت به سرمایه در گردش و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.
3- بين نسبتهاي فعاليت و نسبت سود و زيان انباشته به سرمايه رابطه معني دار وجود دارد.
الف: بین نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.
ب: بین نسبت گردش سرمایه جاری و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.
4- بين نسبتهاي سودآوري و نسبت سود و زيان انباشته به سرمايه رابطه معني دار وجود دارد.
الف: بین نسبت بازده فروش و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.
ب: بین نسبت بازده ارزش ویژه و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.
ج: بین نسبت بازده دارائی و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.
د: بین نسبت بازده سرمایه در گردش و نسبت سود و زیان انباشته به سرمایه رابطه معنی دار وجود دارد.
نسبتهاي مالي مربوطه به تحليل داده ها (خروجي نرم افزار آماري) به ترتيب با نشانه هاي اختصاري زير می باشد:
- نسبت سود و زيان انباشته به سرمايه
- نسبت جاري (دارائي جاري به بدهي جاري)
- نسبت آني (دارائي آني به بدهي جاري)

- نسبت كل بدهي (كل بدهي به ارزش ويژه)
- نسبت بدهي جاري به ارزش ويژه
- نسبت بدهي بلندمدت به ارزش ويژه
- نسبت موجودي كالا به سرمايه در گردش
- نسبت گردش سرمايه جاري (فروش خالص به سرمايه در گردش)

- نسبت بازده فروش (درصد سود خالص به فروش خالص)
- نسبت بازده ارزش ويژه (درصد سود خالص به ارزش ويژه)
- نسبت بازده دارائي (درصد سود خالص به جمع دارائي)
- نسبت بازده سرمايه در گردش (درصد سود خالص به سرمايه در گردش)
نرمال بودن باقيمانده‌هاي مدل، شرط لازم براي اعتبار رگرسيوني است ولي د

ر صورتي كه متغير وابسته نرمال باشد باقيمانده‌ها نيز نرمال خواهند بود. فرض صفر و فرض مقابل در اين آزمون به صورت زير نوشته مي‌شود:

آزمون كلموگروف- اسميرنف براي بررسي فرض صفر بالا به كار رفته است، در صورت غيرنرمال بودن مدلهاي رگرسيوني و پانلي از اعتبار ساقط خواهند بود و بايد براي نرمال بودن داده‌ها از شيوه‌هاي مناسب مثل تبديلات استفاده نمود. همانگونه كه در جدول زير ديده مي‌شود. سطح معني‌داري در تمامي سال‌ها بالاتر از 0/05 است (به جز سال آخر كه از آن هم مي توان چشم پوشي نمود). پس فرض صفر رد نمي‌شود، يعني داده‌ها براي متغير وابسته از توزيع نرمال پيروي مي کنند.

4-4- بررسي ضريب همبستگي بين متغيرها: در ماتريس همبستگي زير ميزان همبستگي بين متغيرهاي مستقل و وابسته و همچنين ميزان همبستگي بين متغيرها محاسبه شده است ميزان همبستگي متغيرها به صورت فرض صفر و فرض مقابل زير نوشته مي شود:

در ماتريس زير مقادير معنادار در سطح 95 درصد اطمينان با دو ستاره و موارد معني دار در سطح 90 درصد با يك ستاره مشخص شده‌اند دو نكته حائز اهميت اين است كه:
*ميزان همبستگي متغير وابسته با متغيرهاي 1،2، 8، 9، 10 و 11 معني دار و جهت آن مثبت است.
* ميزان همبستگي بين مواردي از متغيرهاي مستقل معني دار است اين مورد ممكن است در مراحل بعدي مشكل همخطي را ايجاد بكند مساله همخطي يكي از مشكلات عمومي در مباحث مدل‌بندي شاخص‌هاي مالي است.

4-5- ساخت شاخص‌ها با استفاده از تحليل عاملي(Factor Analysis )
يكي از عمومي ترين مشكلات شاخص‌هاي مالي در مدلبندي وجود ارتباط (همبستگي) بين متغيرهاي مستقل مي‌باشد اين مساله تا بدان حد جدي است كه منجر به تفسيرهاي غلطي از ضرايب مي‌گردد در اين تحقيق نيز داده‌ها اين مشكل را داشته‌اند ميزان ضريب همبستگي بالا بين متغيرهاي 1 ، 2 و 11، 5، 6 و 7 و همچنين 10، 9 و 8 گواه وجود چنين مشكلي است به طور كلي اين مساله در مباحث مدلسازي به همخطي معروف است. وجود همخطي عوارض ديگري نيز به همراه خواهد داشت كه براي اطلاع از آن ميتوان به مباحثي در اين ارتباط مراجعه كرد. در تحليل دقيقتر داده ها مشاهده گرديد كه رابطه مثبت متغيرهاي 7 و 8 در صورت استفاده از متغير 10 به رابطه‌اي منفي تبديل مي شود. تحليل عاملي يكي از مناسبترين روش‌هاي حل مساله همخطي است. با استفاده از روش تحليل عاملي مي‌توان متغيرهاي مختلف را در عاملهايي خلاصه نمود اين عامل‌ها مي توانند بر اساس تركيب مختلفي از متغيرها نام‌گذاري و تفسير شوند ضمن اينكه اين عاملها كاملا از هم مستقل‌اند.
Factor Analysis

مقدار سطح معني داري آزمون بارتلت (كمتر 05/0 است) و مقدار KMO مناسب بودن تحليل عاملي را براي اين داده ها نشان ميدهد (مقادير 60/0> KMO مناسب بودن استفاده از اين تحليل را نشان مي دهد). در جدول زیر کل واریانس توضیح داده شده است:

از آنجايي‌كه بعد داده‌ها كاهش مي‌يابد بنابراين انتظار اين است كه دقت كمي از حالت اصلي كمتر شود. در اينجا بعد داده‌ها از 11 به 4 كاهش پيدا كرده است اين 4 عامل 4/84 درصد از تغييرات كل را بيان مي‌كند. جدول زیرماتریس مولفه های چرخش داده می باشد:

در جدول بالا عامل‌ها محاسبه شده‌اند. بنابراين چهار عامل را به ترتيب اهميت مي‌توان به صورت زير نوشت:




پس به جاي استفاده از متغيرهاي اصلي از 4 عامل بدست آمده استفاده مي‌گردد.
4-6- بررسي رابطه با استفاده از تحليل پانلي: در تحليل پانلي، داده‌ها به صورت مقطعي- زماني گردآوري شده‌اند. در داده‌هايي که بدين صورت جمع آوري مي شوند، استقلال مشاهدات حفظ نمي گردد، زيرا از هر شرکت در سال‌هاي مختلف چندين مشاهده وجود دارد که اين مشاهدات به هم وابسته اند. به عبارت ديگر در اين تحليل تعداد داده عبارت است از تعداد شركت‌ها ضربدر تعداد سال‌ها. مدل كلي به ترتيب براي مدل‌هاي اول، دوم و سوم به صورت زير خواهد بود.

هدف، برآورد پارامتر‌هاي 0β 1,β,…, 4β با استفاده از روش حداقل مربعات تركيب شده (PLS) است. گرچه برآورد پارامتر‌ها در اين روش با روش حداقل مربعات معمولي (ols) متفاوت است ولي شاخص‌هاي به دست آمده تفسيري مشابه با تحليل رگرسيوني خواهد داشت. فرض صفر و فرض مقابل براي معني‌داري مدل است.

يا

در جدول زير نتايج تحليل پانلي آورده شده است :
متغیر وابسته y
حداقل مربعات ادغام شده
نمونه 1387- 1383
طول سالها 5 سال
کل داده های انباشتی 737
ماتریس انحرافات و کواریانس همسانی وایت
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
C 0.3936 0.0316 12.4499 0.0000
F1? 0.0530 0.0295 1.7977 0.0726
F2? 0.1598 0.0408 3.9168 0.0001
F3? 0.0567 0.0498 1.1392 0.2550
F4? 0.3580 0.0389 9.2028 0.0000
R-squared 0.1790 Mean dependent var 0.3934
Adjusted R-squared 0.1745 S.D. dependent var 0.9449
S.E. of regression 0.8585 Sum squared resid 539.5207
F-statistic 39.8941 Durbin-Watson stat 0.9110
Prob(F-statistic) 0.0000
مقدار احتمال (يا سطح معني‌داري) F برابر با 0/0000است. چون اين مقادير كمتر از 05/0 است، بنابراين فرض صفر در سطح اطمينان 95 ‌درصد رد مي‌شود. يعني مدل معني‌داري وجود دارد. ميزان ضريب تعيين يا برابر با 18/0 است. اين مقدار در عمل قابل توجه است. اين بدان معناست كه در 18 درصد تغييرات متغير وابسته توسط 4 عامل بيان ميگردد. مقدار آماره دوربين واتسون برابر با 91/0 است كه اين مقدار وجود خودهمبستگي را نشان مي دهد بنابراين براي حل اين مشكل از مدلهاي خود بازگشتي (اتو رگرسيون) استفاده شده است.

در جدول زير و با استفاده از بخش AR ميزان دوربين واتسون به 2 نزديك شده كه مي تواند عدم وجود خود همبستگي را نشان دهد. بنابراين مدل به صورت زير نوشته مي شود:
متغیر وابسته y
حداقل مربعات ادغام شده
نمونه 1387-1383
طول سالها 5 سال
کل داده های انباشتی 567
ماتریس انحراف و کواریانس همسانی وایت
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
C 0.4532 0.0754 6.0076 0.0000
F1? 0.0149 0.0265 0.5629 0.5737
F2? 0.3480 0.0740 4.7059 0.0000
F3? -0.0405 0.0510 -0.7934 0.4279
F4? 0.2305 0.0391 5.8960 0.0000
AR(1) 0.5782 0.0593 9.7464 0.0000
R-squared 0.4375 Mean dependent var 0.3735
Adjusted R-squared 0.4325 S.D. dependent var 0.9300
S.E. of regression 0.7006 Sum squared resid 275.3858
F-statistic 87.2580 Durbin-Watson stat 1.8124
Prob(F-statistic) 0.0000

اما همانگونه كه در جدول مشخص است تمام موارد معني دار نبوده زيرا مقادير سطح معني داري F1و F2 به ترتيب برابر با 57/0 و 43/0 است كه حاكي از عدم رد فرض صفر يا برابر با صفر بودن ضرايب آنهاست. در جدول زير مدل معني دار و كوتاه شده مدل با استفاده از روش گام به گام بدست آمده است.
متغیر وابسته y
حداقل مربعات ادغام شده
نمونه 1387-1383
طول سالها 5 سال
کل داده های انباشتی 567
ماتریس انحراف و کواریانس همسانی وایت
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
C 0.4471 0.0721 6.2031 0.0000
F2? 0.3433 0.0731 4.6938 0.0000
F4? 0.2396 0.0401 5.9775 0.0000
AR(1) 0.5701 0.0600 9.4972 0.0000
R-squared 0.4355 Mean dependent var 0.3735
Adjusted R-squared 0.4325 S.D. dependent var 0.9300
S.E. of regression 0.7006 Sum squared resid 276.3509
F-statistic 144.7833 Durbin-Watson stat 1.8034
Prob(F-statistic) 0.0000