بخشی از مقاله
چکیده
در کشور ما معلم یکی از ارکان مهم برنامه ها محسوب می شود و تأثیر بسزایی در برنامه های تربیتی و آموزشـی دارد، از طرفی در متون اسلامی معلم جایگاه ارزشمندی دارد و در بیش تر متون، مورد توجه قرار گرفته اسـت. محبوبیـت و مقبولیـت معلم از عناصری است که معلم را در انجام وظیفه ی خود یاری می دهد. به همین جهت در ایـن مقالـه بـا اسـتفاده از روش توصیفی- تحلیلی، عوامل مقبولیت و محبوبیت معلم در متون اسلامی بررسی شد و نتایج حاصـل از ایـن بررسـی نشـان داد؛ عوامل محبوبیت معلم؛ دین داری، گشاده رویی و خوش رویی، خلق نیکو، تواضع و احترام به دانش آموزان، زهد و بی رغبتـی به دنیا و آراستگی و زیبایی ظاهری و عوامل مقبولیت؛ تخصص و وثاقت معلم، می باشد.
×
کلمات کلیدی: مقبولیت، محبوبیت، معلم، متون اسلامی
-1 مقدمه و بیان مسأله
در مدرسه عوامل مختلفی وجود دارند که در امر تربیت مؤثرند از قبیل برنامه های درسی، مواد آموزشی، سازمان مدرسـه و امکانات آموزشی آن؛ ولی هیچ یک از این ها به اندازه معلم، چه به لحاظ آموزشی و چه تربیتی اهمیت ندارد، زیرا ایـن معلـم است که به همه ی آن عوامل جان می بخشد و آن ها را سودمند و نتیجه بخش می گرداند. هم چنین اوست که نسل هـا را به هم دیگر ارتباط می دهد، فرهنگ جامعه را حفظ می کند، و در صورت نیاز تغییر می دهد و تکامل مـی بخشـد، بـه رفتـار دانش- آموز شکل می دهد و افراد مورد نیاز جامعه را تربیت می کند.
بر اساس متون دینی، خداوند متعال اولین معلم انسان است آن گاه که خداوند آدم ابوالبشـر را آفریـد و اعـلام کـرد کـه مـی خواهد او را جانشین خود در زمین قرار دهد، فرشتگان گفتند: آیا می خواهی کسی را در زمین جانشین خود قرار دهـی کـه در آن فساد می کند و خون می ریزد، در حالی که ما تو را تسبیح و تقدیس می کنیم؟ خداوند در پاسخ فرمود: من چیزی را مـی دانم که شما نمی دانید. سپس همه حقایق را به آدم آموخت و از فرشتگان خواست تا از حقیقت برخی از آنها خبر دهند. آنـان در جواب گفتند: خدایا، جز آنچه به ما آموخته ای نمی دانیم . آنگاه آدم حقیقت امـور را بـرای فرشـتگان بیـان کـرد و بـدین صورت درستی تصمیم خداوند برای فرشتگان مسلم شد.1 و پس از خداوند، پیامبران معلمان بشـریت هسـتند. خداونـد بـرای تعلیم و تربیت انسان و هدایت او به سوی خیر و سعادت، پیامبرانی را معبوث کرده است بـدین سـبب، پیـامبر گرامـی اسـلام (ص) خود را معلم می خواند و می فرماید: (انی بعثت معلما) 2در رتبه سوم امامان کـه جانشـینان پیامبرنـد، معلمـان بشـریت هستند. آنان موظف اند، راه پیامبر را با تعلیم و تربیت و هدایت مردم به سوی نیکی ها ادامه دهنـد. بـا وجـود ایـن، بشـریت
1
همیشه به پیامبر و امام دسترسی ندارد، از این رو ضروری است گروهی از مردم عهده دار تعلیم و تربیت و هدایت مردم شوند و با این کار راه آنان را ادامه دهند.
در متون دینی بر اهمیت و عظمت وظیفه ی معلمی بسیار تأکید شده است. در روایتی از پیامبر گرامـی اسـلام (ص) آمـده است:"همانا خدا و فرشتگان، حتی مورچه در لانه اش و ماهیان در دریا بر کسی که نیکی هـا را بـه مـردم مـی آمـوزد، درود می فرستند".3 ارزش و احترام معلم و عالم در متون دینی تا بدان جا است که حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند:"کسـی که عالمی را گرامی بدارد ، خداوند را گرامی داشته است".4
رابطه ی معلم و دانش آموز یک رابطه ی باطنی و معنوی است؛ دانش آموز معلم را شخصیتی محترم و ممتاز میداند که بـا روح و جان وی سروکار دارد. به همین دلیل، به منزله ی الگوی محبوب و مطاع پذیرفته میشود. از این روی، دانـشآمـوزان معلم را در مقام یک الگو می پذیرند و از رفتار، گفتار و اخلاق او سرمشق میگیرند. این اثرگذاری تا آن جـا اسـت کـه برخـی میگویند: بیش تر معلمان در ذهن دانشآموزان خود تأثیری عمیق میگذارند که سالها ادامه دارد.
معلمان موّفق در پیشبرد اهداف تربیتی و آموزشی کسانی هستند که از دو عنصر مقبولیـت و محبوبیـت برخـوردار باشـند و قدرت ایجاد رابطه ی روحی و عاطفی را با دانش آموزان داشته باشند و دانش آموزان برتری های محسوسـی را در شخصـیت معلم مشاهده کنندـ به طوری که او را به عنوان راهنمایی آگاه و دل سوز بپذیرند و قلباً نیز به او عشق بورزند ـ مجذوب وی گردند.
این موضوع برای همگان ملموس است که معلمان محبوب و مقبول دانش آموزان در کار خود موفق هستند و هـمچنـین یادگیری و تلاش دانش آموزان در دروس این معلمان بالا می باشد. با توجه به اهمیـت ایـن موضـوع در تربیـت و یـادگیری دانش-آموزان این نوشتار به دنبال عوامل مقبولیت و محبوبیت معلم می باشد. هم چنـین هـیچ تردیـدی نیسـت کـه متـون اسلامی یکی از منابع موثّق و پرمحتوا در بیان مقبولیت و محبوبیت معلم می باشد.
حال با نگاه به هدف و مسأله پژوهش،سوال های این نوشتار به صورت زیر است: عوامل مقبولیت معلم در متون اسلامی چیست؟
عوامل محبوبیت معلم در متون اسلامی چیست؟
-2 روش تحقیق
پژوهش حاضر به دنبال »بررسی عوامل مقبولیت و محبوبیت معلم در متون اسلامی« بوده و با عنایت به عنـوان و سـوال های طرح شده، پژوهش به شیوه توصیفی و از نوع تحلیل اسنادی انجام شده است. با توجه به روش پژوهش، جامعـه آمـاری پژوهش شامل کلیه اسناد، مدارک و منابع مرتبط با موضوع مورد بررسی می باشد. از آن جا که در پژوهش حاضـر داده هـای به دست آمده کیفی است، بنابراین از تحلیل کیفی به منظور تحلیل و جمع بندی داده ها استفاده شده است.
-3 نقش اساسی معلم در متون اسلامی
به طور کلی، در متون اسلامی سه نقش اساسی برای معلم بیان شده است: -1-3معلم تداوم بخش راه انبیا
وظیفه اصلی پیامبران آسمانی تعلیم و تربیت بوده است و معلم هم همین نقش را در مدرسه ایفا میکند. قرآن می فرمایـد: »او کسی است که در میان مکتب نارفتگان رسولی از خودشان برانگیخت تا آیات خدا را بر آنان بخواند و آنان را تزکیه کند و
2
کتاب و حکمت به آنان بیاموزد، گرچه قبلا در گمراهی آشکاری بودند.«5 پس در واقع معلـم کـاری را انجـام مـی دهـد کـه پیامبران می کردند.
