دانلود مقاله بسته بندی

بخشی از مقاله

تاريخچه بسته بندي در جهان
تكنولوژي بسته بندي عبارت است از توسعه و دستيابي به روش هاي جديد توليد بسته بندي است بسته بندي ها بايد پيوسته با نيازهاي كمي و كيفي بازار تطبيق داده شود و در اينجا به تاريخچه مختصري از بسته بندي اشاره مي كنيم .
بسته بندي بيش از آن كه توسط انسان ابداع شود به صورتهاي مختلف در طبيعت وجود داشته است . طبيعت نيز خود در ابتداي خلقت به بسته بندي مواد پرداخته است .
هر انسان پرتقال ، تخم مرغ و نارنگي و ... را از ظاهر بسته بندي آن مي شناسد به عنوان مثال پوست پرتقال محتوي آن را از خشك شدن ، فاسد شدن ، از دست دادن طعم و عطر و حتي رنگ آن حفظ نموده و به ماندگاري كوتاه مدت آن را تضمين مي كند .

يا محصول ديگر مانند تخم مرغ آيا گمان اين كه تخم مرغ بدون پوست « بسته بندي » باشد ممكن است ؟
هر چند بسته بندي قدمتي طولاني به بلندي طول تاريخ پيش دارد . اما امروزه اكثر محققان معتقد هستند كه بنيان گذاري صنعت بسته بندي به سال 1804 ميلادي باز مي گردد و زماني كه البرت فرانسوي توانست هنر نگهداري شير را ابلاغ كند و از آن زمان ما شاهد و شكوفايي روزافزون اين صنعت باشيم بعنوان مثال از توليد قوطي هاي آلومينيومي در سال 1985 كه خود نقطه عطفي در صنعت بسته بندي مواد غذايي هستند كه هر چند از گذشته هاي دور از اين مواد در زمينه بسته بندي مواد غذايي استفاده مي شده است . « لازم به ذكر است كه اين نوع قوطي هاي فلزي از نوع tp هستند و در سال 1810 توسط فردي بنام پيتر دوراثر ابداع شد » .

امروزه بسته هاي حاصل به لحاظ تنوع در جنس و چه به لحاظ طرح و فرم نسبت به گذشته بسيار متنوع گرديده است .
همچنين آثار حكاكي از بسته بندي از 8000 سال پيش به اين صورت صحيح است كه صورت ظروف ساخته شده و از حصير همچنين ظروف گلي و لعابي در بين النهرين و مصر به كار مي رفته است كه به مرور زمان تبديل به موادي همچون كاغذ و محصولات سلولزي ، شيشه ، فلز و پلاستيك شده اند . در نتيجه اين تحول بزرگ مشكل فروشنده و خريدار را برطرف مي كند حالا براي كالا فروشنده اي وجود دارد و يا بعبارتي ساده تر بسته بندي به عنوان فروشنده خاموش هر زماني كه مشتري بخواهد مي توان تمام اطلاعات مورد نظر را در اختيار او قرار دهد البته جلب نظر يك مشتري خود جايگاه و اهميت خاص خود را داراست . زير كالاي

متمايز شده ميان چند محصولات و كالاي مانند خود حرف اول را مي زند و همچنين پيدا كردن يك كالا ميان هزاران محصول و كالاهاي ديگر را در يك فروشگاه كارآساني نمي باشد و نياز به در نظر گرفتن علائم و نمادهاي بسياري دارد از اين رو طرح و بسته بندي كل محصول نيز هم به فروشنده و هم به خريدار كمك نمايد .

بسته بندي در ايران
با وجود تحولات بسياري كه در صنعت بسته بندي در كشور ما رخ داده است . اما هنوز شاهد كمبودهاي زيادي در اين صنعت نوپا در كشورمان مي باشيم كه گذشته از مسائل فرهنگي و اقتصادي كشور نبودن ماشين آلات مدرن و جديد و ناآگاهي نسبت به تأثير اين صنعت در اقتصاد كشور ، و رشد صادرات باعث بي مهري نسبت به اين صنعت شده است اما مي بينم كه در چند سال اخير اهميت بسته بندي در شاخه هاي مختلف به خصوص به خصوص صادرات كشور مورد توجه قرار گرفته و مي توان گفت : كه جامعه ما ديگر اهميت بسته بندي را به درستي پذيرفته است .
ديگر نيازي نيست توضيح داده شود كه بسته بندي موجب موفقيت كالا در بازار عامل نگهداري و حمل و نقل آسان و نيز صرفه جويي در مصرف است . حتي شايد لازم نباشد با تأكيد چند باره در مورد ضرر و زيان هاي ناشي از ضعف در صنعت بسته بندي ، اتلاف سالانه 5/2 ميليون تن گندم توليد شده در ايران در مسير برداشت تا مصرف و هدر رفتن 30% محصولات كشاورزي ايران را به رخ مسؤلان صنعتي و برنامه ريزي كشور كشيد هم نيازمند به بسته بندي و هم آسيب هاي ناشي از كمبود اين مشكل به اقتصاد ملي . دست كم براي مديران صنعتي و اقتصادي كشور شناخته شده است بنابراين آن چه امروز لازم است شناخت دقيق اولويت هاي برنامه ريزي براي دستيابي به امكانات و قابليت هاي مورد نظر و محكم كردن پايه هاي صنعت چاپ و بسته بندي است .
تعريف بسته بندي

همه ما در زندگي روزمره خود با بسته بندي سروكار داريم اما اگر از ما خواسته شود تا آن را توضيح دهيم هر يك تصوير ذهني متفاوتي نسبت به ديگري داريم .
در استاندارد بريتا واژه بسته بندي بعنوان هنر يا عمليات مورد استفاده در آماده سازي كار براي حمل و نگهداري و يا تحويل به مشتري تعريف شده است و در تعريفي ساده تر مي توان بسته بندي را به ظرفي گفت كه مظروفي را در خود جاي مي دهد ليكن بهترين تعريف براي واژه بسته بندي توسط paine در سال 1962 داده شده است كه امروزه نيز اين تعريف به عنوان كامل ترين تعريف براي بسته بندي كاربرد دارد و به گفته آقاي پاين بسته بندي عبارت است از :
( چند نظريه )

1- يك سيستم كه زمان تهيه كالا را جهت انتقال ، توزيع ، ذخيره ، خرده فروشي ، و مصرف كاهش مي دهد .
2- يك مفهوم تضمين كننده براي تحويل مطمئن كالا به آخرين مصرف كننده در شرايط مطلوب و يا حداقل هزينه .
3- يك عامل فني اقتصادي است كه هزينه تحويل كالا را به حداقل مي رساند در حالي كه فروش و در نتيجه سود حاصل از آن را به بالاترين حد افزايش مي دهد و در تعريفي ساده تر بسته بندي را مي توان پوششي از يك سيستم كه اصطلاحا كالا ناميده مي شود دانست و اگر بخواهيم تحويل در مفهوم بسته بندي را از گذشته هاي دور تا امروز ارزيابي كنيم بايد گفت : در گذشته پوشش بسته بندي كالاها فقط به عنوان حفاظت از كالا و نگهداري از آن بود كه نقش آن مقابله با

مجموعه مخاطرات فيزيكي ، شيميايي شرايط حمل و نقل ، انبار و ... بوده است . اما پس از انقلاب صنعتي پوشش بسته بندي از جنبه ارتباطي – تبليغاتي كه به دليل رقابت فشرده تجاري و پاسخ به نياز مصرف كنندگان مطرح شده بود مورد توجه قرار گرفت و در حال حاضر پوشش بسته بندي هر دو نقش حفاظتي و تبليغاتي را ايفا مي كند و به عبارتي ديگر بسته بندي وظيفه انتقال پيام تكنولوژي به مصرف كننده را دارد و واسطه اي است ميان تكنولوژي و افراد مصرف كننده .

نقش گرافيك در بسته بندي
اگر از شما سوال شود نقش بسته بندي چيست ؟ نخستين چيزي كه به ذهن ما مي رسد اين است كه بسته بندي محافظت كننده و نگهداري محصول درون خود مي باشد اين تعريف با وجودي كه مفهوم اساس بسته بندي را در خود دارد اما بعد نقش امروزي بسته بندي را در خود ندارد همان طور كه گفته ايم بسته بندي در دنياي امروز نقش هاي مهم و متنوع اي را در بردارد . در رابطه با نقش بسته بندي در دنياي مدرن كنوني طبقه بندي هاي گوناگون صورت گرفته است كه هر يك به نوع خود جامع و كامل بوده اند در ادامه چكيده اي از موارد كاربرد يا به عبارتي ديگر نقش و عملكرد بسته بندي در دنياي امروز را آورده ايم .

1- معرفي نام و آرم كالا
2- ايجاد انگيزه خريد در مشتري
3- برقراري ارتباط مستقيم با مصرف كننده و راهنمايي چگونه استفاده از آن
4- برقراري ارتباط غير مستقيم با استفاده از رنگها ، شكل يا جنس خاص كه بيان گر كيفيت محصول است .
5- ايجاد بازارهاي جديد
6- معرفي سهولت استفاده مانند باز و بسته شدن ساده ، امكان مشاهده دست خوردگي كه هم براي مشتري و هم براي فروشندگان مفيد است .
7- در نظرگرفتن مسائل مربوط به چيدن كالا روي هم و انبار كردن و توزيع كردن
8- معرفي نام و آرم يكسان براي چند نوع محصول

در واقع امروزه برخلاف دوران گذشته بسته بندي عملكرد چند منظوره دارد در گذشته بسته بندي تنها براي حمل و محافظت محصول از خرابي يا شكسته شدن به كار مي رفت بعنوان مثال مي توان از روش هاي سنتي بسته بندي در كاغذ و نخ پيچي كردن نام برد . از سوي ديگر علاوه بر نقش بسته بندي در مشتري تشديد كند . اكنون به مطالعه جزئي هر يك از سه وظيفه بالا كه براي بسته بندي در نظر گرفتيم خواهيم پرداخت :

الف – تأثير در انتخاب
رنگ يا نام مشخص براي هر نوع بسته بندي علاوه بر شناساندن نام و آرم كالا به مصرف كنندگان باعث پيدا كردن و انتخاب كالاي بسته بندي شده در ميان محصولات مشابه ديگر در قفسه فروشگاه ها مي باشد .

همچنين در صورت راضي بودن مصرف كننده از كيفيت كالا به صورت ناخودآگاه ارتباطي بين كيفيت و شكل و رنگ بسته بندي ايجاد مي شود به عنوان مثال مي توان از محصولات داخلي مانند دستمال كاغذي يا آبميوه نام برد كه در ميان عامه مردم با نام روي بسته بندي هاي يك شركت خاص شناخته مي شوند . اين امر بيان گر ارتباط عميق مصرف كننده رنگ يا شكل بسته بندي محصول است .

ب – نشانه و سمبل بها دادن به مشتري
در دوران ما سطح زندگي بسيار بالا رفته است . جمعيت افراد بالاي 70 سال افزايش يافته و بيشتر اين افراد سالم هستند و به صورت عادي زندگي مي كنند بسته بندي كالاها بايد به گونه اي طراحي شود كه اين گونه افراد نيز در كار با محصول و يا باز كردن بسته دچار مشكل نشوند .

بسته هايي كه به آساني باز نمي شوند قطعات و تجهيزات ويژه بازكردن بسته ها « قلاب هاي درب قوطي نوشابه ، كنسرو و ... » از برچسب هاي ايمني و سيل هاي دربندي براي جلوگيري از دستكاري يا تقلب در محصول از نشانه هاي بها دادن به آسايش و آرايش و راحتي مصرف كننده در بسته بندي هستند و طبيعي ترين واكنش مصرف كننده براي چنين بسته بندي تكرار خريد و استفاده مداوم از محصول مي باشد .

پ – ايجاد ميل به خريد وكنجكاوي در مشتري
كنجكاوي براي بازكردن بسته ها يكي از غرايز يا به عبارتي ديگر تفريحات مورد علاقه بسياري از افراد است هم ما اين احساس اشتياق به بازكردن هديه ها را در زمان برگزاري مراسم عروسي و يا جشن تولد تجربه كرده ايم در اين رابطه هر چند جذابيت و زيبايي لفاف هديه ها بيشتر باشد اشتياق براي بازكردن آنها بيشتر خواهد بود با اين منطق هر چه بسته بندي محصول جذاب تر و زيباتر باشد ميل به خريد مشتري شديدتر خواهد بود از طرف ديگر بسته بندي به نوعي نشان دهنده ارزشي است كه توليد كننده براي محصول خود قايل است .
واضح است بسته بندي ارزان و كم كيفيت ذهن مشتري را به سوي محصول كم ارزش و بي كيفيت سوق مي دهد حتي گاهي محصول با كيفيت تنها به دليل ضعيف بودن بسته بندي در بازار شكست مي خورد بسته بندي امكان انجام خدمات بهتر از سوي توليد كننده به منظور جلب رضايت مشتري را فراهم مي سازد .
استفاده از رنگ در گرافيك براي بسته بندي :
رنگ يك پديده ذهني است ممكن است آن چه رضايت شما را جلب مي كند براي ديگران رضايت بخش نباشد اما مي توان رنگ هاي ثابتي براي محصولات مشخصي به كاربرد بعنوان مثال : رنگ هاي كرم و آبي براي محصولات روزانه يا آبي روشن و آبي كدر و يا پاك كننده ها يا صورتي و بنفش « ياسي » براي موارد آرايشي و يا سياه و طلايي براي نوشابه « مشروبات » طراحان خلاق سعي بر برهم زدن رابطه رنگ و محصول دارند « فاصله ايجاد كنند » اما فاصله ايجاد شده خيلي كم و تقريباً غير ممكن مي باشد بعنوان مثال مي توان از كاربرد رنگ نارنجي در قوطي هاي پودر و يا استفاده از رنگ مشكي و طلايي روي قوطي هاي سيگار نام برد .
همچنين رنگ ها با خصوصيات ذهني و رواني در ارتباط هستند ، سفيد با پاكيزگي ، سبز با طبيعت ، زرد با شادي و هيجان .
در ضمن براي استفاده از رنگ در هر بسته بندي بايد تمايلات افراد ساكن در منطقه نيز در نظر گرفته شود .
گرافيك
واژه ها در گرافيك بايد به صورت كامل درك شود تا به سرعت به نتيجه برسد و به پاسخ صحيح و بهتر برسيم .
همان طور كه تصاوير به سرعت پاسخ داده مي شوند و زماني كه شما به علامت ايست برخورد مي كنيد به سرعت عكس العمل نشان مي دهيد و اين در حالي است كه واژه ايست را بعداً مي خوانيد . به اين ترتيب گرافيك در بسته بندي نيز بايد با كلمات كم قابل فهم باشد . بعنوان نمونه مي توان از يك سيگار بنام مرگ نام برد روي سطح اين بسته علامت يك جعبه و دو استخوان ضرب در وجود دارد ! پيام بسيار واضح است خطر سيگار كشيدن مرگ است . عكس العمل هاي ديگران را نيز در خريدار بوجود مي آورد . شوق و جرأت خريدن و امتحان كردن آن بنابراين اين دو هدف را دنبال مي كند ابتدا اطلاعات كافي را براي آگاهي از مضرات آن در اختيار قرارداده و در هر زمان خريدار را براي خريد آن تحت تأثير قرار مي دهد . گرافيك در بسته بندي بايد جرأت آفرين و متفاوت باشد .
شكل ها
شكل بسته بندي يا محصول گاهي اوقات مي تواند مهم تر و تأثير گذارتر از گرافيك باشد صابون هايي كه اخيراً به شكل حيوانات به بازار معرفي شده نمونه هاي كامل براي موفقيت يك محصول در رابطه با شكل آن مي باشد .

بسته بندي كالاها
1- احتياج به بسته بندي به سرعت رو به افزايش بوده و هست بنابراين آگاهي از كيفيت آن نيز در ميان مصرف كننده و در نتيجه توليد كنندگان نيز رو به افزايش است .
2- بازار غذاهاي « از پيش » بسته بندي شده نيز به خاطر فاكتورهاي اقتصادي اجتماعي رو به رشد است .
3- افزايش مسافرت هاي دور دنيا مردم را با نوع هاي مختلف از غذا مواجه مي كند و اينك تكامل در سراسر دنيا صورت مي گيرد .
4- به دليل كم شدن تعداد افراد خانواده ها نسبت به خانواده هاي پر جمعيت گذشته تقاضا براي بسته بندي ها كوچك تر افزايش يافته است .
5- از آن جايي كه فرصت آشپزي به دليل كار كردن زن و شوهر در خارج از خانه كم است بنابراين بسته بندي بايد خودش با فرهنگ رايج مايكروفر وفق دهد .
6- توليد كنندگان توجه خود را به نوع بسته بندي محصول خود معطوف كرده اند هم از جهت قيمت و هم از نظر نوع استفاده از آن براي مصرف كنندگان .
7- رقابت سالم بسته بندي را به سمت درك بهتري از احتياجات مصرف كننده سوق مي دهد و با يك نگاه دقيق به مسئله بسته بندي مي توان فهميد كه بسته بندي ايده آل مي تواند خودش و محصول حاوي خودش را درون بازار گسترش دهد اگر :

• توليد كننده به كيفيت محصول خود اطمينان داشته باشد و بخواهد در قالب بسته بندي كار بيشتري براي محصولش صورت دهد .
• براي طراح بسته بندي واجب است كه محصول در منطقه و كشور مربوطه به چه معناست تا براساس آن عامل مشتركي براي كاربرد عملي بسته بندي پيدا كند .
• گرافيك روي بسته بندي بايد به اندازه كافي مشوق خريدار براي خريد محصول آن باشد طرح بايد براساس هدف اصلي كه همان فروش كالا باشد .
• بسته بندي در عمل بايد به مشتري بها و ارزش بدهد . بنابراين براي توليد كننده محصول گرافيست و طرح بسته بندي ضروري است كه با همكاري نزديك نيازهاي يكديگر را بشناسند تا بتوانند بسته بندي مناسب كالا و موفق را به بازار عرصه دهند . بنابراين همين طور كه پيش از اين گفته شد بسته بندي كه در ميان ديگر بسته ها معلوم است همان بسته بندي است كه جرأت متفاوت بودن را داشته است .
هندسه جعبه و حجم در بسته بندي

قبل از برخورد مستقيم و تشريح موقعيت هندسه جعبه اين نياز احساس مي شود كه در رابطه با تأثيرگذاري يك حجم سه بعدي در نظر بيننده توضيحات مختصري داده شود . به هر فرمي كه از حالت دو بعدي خارج و به حالت سه بعدي در آيد حجم مي گوييم غالب تأثيرات بصري كه هر بيننده از اطراف خود مي گيرد تأثير از حجم است بدين مفهوم كه شناخت ابتدايي از محيط توسط احجام موجود است مثل ميز ،‌ صندلي ، درخت ، كوه ، ساختمان ، مبلمان و ... حال اگر حجمي توسط شخصي يا اشخاصي « هنرمند » خلق شود كه داراي مفهوم خاص و تفكري باشد مي توان بيننده را به سوي مقصد مطلوب « از طريق ديدن » هدايت كند و پيامي را در حال در رابطه به بيننده خود برساند .

بعنوان مثال يك مجسمه داراي پيام و اهداف خاصي است كه آنها را دنبال مي كند كه طبيعتاً بوسيله زيبايي هاي شكلي در رعايت تناسباتي خاص آن را به بيننده القاء مي كند به نظر مي رسد كه براي اثبات تأثيرگزاري بسيار زياد حجم بيننده نيازي به بسط و تشريحي بيش از اين نيست بنابراين واضح است كه هر حجمي كه داراي خواص زيبايي شناسانه خوب و از لحاظ فرم كامل باشد مي تواند تأثير خاصي در بيننده بگذارد از آن جايي كه هربسته بندي خود يك حجم سه بعدي است و با توجه به توضيحات بالا مي توان نتيجه گرفت كه هر بسته بندي خود به يك حجم سه بعدي بوسيله دارابودن فرم هاي خاص هندسي مي تواند بخش زيادي از هدف بسته بندي را انجام دهد .

هر بسته بايد از لحاظ اقتصادي مقرون به صرفه باشد كالا را سالم حفظ كند در حمل و نقل مشكل ايجاد نكند و در نهايت از لحاظ موارد گرافيكي در زيبايي ، مشتري ، ثبات بخشيدن به يك مارك « آرم » و تبليغات كامل باشد چنين بسته بندي اي يك بسته بندي كامل و موفق است حال اگر فرض را براين بگذاريم كه به جز گرافيك و طراحي جعبه بقيه موارد فوق كامل است و گرافيك ضربه اي به ديگر ملزومات جعبه وارد نمي كند مي توانيم به بحث دراين مورد خاص بپردازيم ؟
در بخشي از امر بسته بندي كه به طراح و گرافيست مربوط مي شوند ملزوماتي وجود دارد از قبيل شناساندن كالا ، تبليغ ، ايجاد فروش بيشتر توسط زيبايي و كاربردي جعبه و ديگر مسائلي كه پيش از اين تفسير ياد شده است .
براي رسيدن به اين اهداف طراح مصالحي دارد كه عبارت است از : رنگ مناسب ، صفحه آرايي و جاي گذاري عناصر روي جعبه ايجاد فرم و طرح ها و بافت هاي خاص و نهايتاً فرم حجم خود جعبه .

فرم هندسي جعبه به عنوان مهم ترين عنصر اين مصالح مي توان مطرح كرد بدين صورت كه فرم مي تواند بعنوان مؤثرترين عامل بصري عمل كند تحت شرايطي كه بتواند بيان گر مشخصات ذاتي محصول بوده و با ايجاد جزابيت بصري « به كم رنگ و ؟؟ » تمامي وظايف يك بسته بندي موفق را بخوبي انجام دهد .
بعنوان مثال : بسته بندي يك چاشني تند مانند فلفل :

جعبه اين كالا مي توان طوري طراحي شود كه القاء تيزي و تندي كند داشتن زواياي تند و تيز و بلند و لبه هاي تيز همچنين با كمك گرفتن از رنگهاي گرم و تيز مانند قرمز اين نوع طراحي در واقع القاء يك نوع حس با استفاده از فرم هاي ابتدايي هندسي است . اما اين حالت يك حكم نيست بلكه بنابر تشخيص طراح و نوع هدف حتي بسته بندي مي تواند دقيقاً شباهت به خود كالا باشد يا از لحاظ مفهومي بيان گر نوع كالا باشد مانند بسته بندي هديه ها .

بسته ها معمولاً از احجام تشكيل شده اند كه معمولاً به صورت مكعب ،‌ كره و ... هستند حجم هايي كه در بسته استفاده مي شوند به دو صورت فانتري و عمومي مي باشند جعبه هاي فانتزي براي زيبايي ساخته مي شوند و در آن هيچ قاعده خاصي وجود ندارد و اشكال آن تزئيني است و در آن هزينه و اندازه زياد مهم نيست و مي توان به هر صورتي وجود داشته باشند و در بعضي اوقات داراي رنگ هاي بسياري هستند مثل : جعبه دستمال كاغذي به صورت توپ فوتبال .
حجم هاي عمومي كه داراي نظم و قاعده خاصي هستند و اغلب بيشتر از چند رنگ « دو رنگ »‌ در آن ها استفاده نمي شود و داراي شاخص هايي خاص هستند .
فضاي پرت : منظور اين است كه كالا را به هر حجمي كه مي خواهد باشد ولي در كنار هم قرار دهيم تا فضاي خالي در بين چيدمان وجود نداشته باشد .

بسته بندي كالاهاي ورزشي
كالاهاي ورزشي مانند ديگر كالاهاي مصرفي ديگر نياز به بسته بندي مناسب و خاص خود را دارند همان طور كه مي دانيم نقش بسته بندي كالا رساندن پيام كالاي بسته بندي شده به مصرف كننده است و در عين حال بسته بندي موجب افزايش طول عمر كالاي درون خود شده و نقش حفاظت و نگهداري از آن را باز مي كند در نظر بگيريد كه اين نوع كالاها بسته بندي نداشته باشند باعث كاهش طول عمر اين نوع كالاها نمي شوند اگر اين كالا بخواهد كيلومترها مسير را با وسايل حمل و نقل مانند كشتي و هواپيما و ... طي كند اگر بدون بسته بندي باشند چه مشكلاتي براي آنها به وجود خواهد آمد ؟ ممكن است مواردي از اين كالاها به دليل ضرب خوردگي و شكستن آنها و ... غير قابل استفاده شوند و يا اين كالاها را در انبارها و مراكز فروش در نظر بگيرند آيا بدون بسته بندي مي توانند فشار و وزن كالاهاي ديگر را بر روي خود تحمل كنند بدون اينكه هيچ آسيبي ببينند ؟ مسلماً اين طور نيست و طول عمرو ماندگاري و سالم ماندن آنها كاهش مي يابد .