بخشی از مقاله
بلوغ و بحران بيولوژيكي عاطفي
در جريان رشد انسان دوران حساسي وجود دارد كه در شكل گيري شخصيت و زندگي فرد نقش مهمي ايفا مي نمايد سالهاي آغازين كودكي و دوره نوجواني از اين مراحل سرنوشت ساز مي‌باشد.
شناخت دنياي پر رمز و راز نوجواني كه دوران تحول سريع جسماني، تحول در رفتار و شخصيت، دوران بازسازي تجربه ها، نظام ارزش ها و بالاخره دوران پي بردن به هويت خويشتن است، از اهميت والايي برخوردار است نوجواني دوره اي است از تغييرات زيستي، رواني و اجتماعي. هر نوجوان عضوي از يك خانواده و جامعه است كه آنها نيز در حال تغييرند. در پي تغييرات اجتماعي و اقتصادي در قرن كنوني، زندگي خانوادگي امروزي با قرن گذشته تفاوت بسياري يافته است. كامپ نر نشان داد كه روابط خانوادگي مطمئن در نوجواني، تحول «هويت من» را بهبود مي بخشد. همچنين بحرانهاي دوره نوجواني قابل پيش بيني و پيشگري است. لازمه آن آشنايي كافي با ويژگيهاي رشد در دوره نوجواني است والدين ممكن است
اطلاعات لازم را در مورد آنچه قابل توجه است و آنچه قابل توجه نيست و چگونه مي توان با تهديدهاي ناشي از بلوغ مقابله كرد، در اختيار نوجوان قرار دهند. حفظ ارتباط مثبت بين والدين و نوجوان، مي تواند يادگيري نوجوان را، در مورد آنچه به شايستگي هاي اجتماعي او مربوط مي‌شود، تسهيل كند، زيرا روابط متقابل با خانواده، نوجوان را در جهت اجتماعي شدن سوق مي‌دهد.
عدم موفقيت نوجوان در شكل دادن به يك هويت فردي اعم از اين كه به علت تجارب نامطلوب كودكي و يا شرايط نامساعد كنوني باشد، سبب ايجاد بحراني مي گردد كه اريكسن آن را «بحران هويت» نام برده است. بحران هويت يا گم گشتگي در نقش اجتماعي در بسياري از موارد نمودي از عدم توانايي در انتخاب شغل و يا عدم ادامه تحصيل دارد. بسياري از نوجوانان در اين بحران هويت احساس پوچي، از خودبيگانگي و تنهايي و غربت مي كنند و گاهي به دنبال هويت منفي مي گردند، هويتي كه درست در خلاف چيزي است كه اولياء يا جامعه براي آنها در نظر گرفته است.
بلوغ
بلوغ در زبان فارسي به معناي رسيدن و به حد رشد رسيدن است.
يكي از بحراني ترين دوره هاي زندگي هر فرد، دوره بلوغ است. بلوغ مرحله اي از رشد است كه براي همه نوجوانان اعم از پسر و دختر، خواه ناخواه حاصل مي شود. تعابير مختلف دين پژوهان و روانشناسان از اين دوره، حاكي از اهميت و حساسيتي است كه آنها براي پديده بلوغ قائلند ژان ژاك روسو، بلوغ را ولادت دوم مي خواند. گويي نوجوان در آستانه ورود به دوره بلوغ با جهاني نو آشنا مي شود و ديگر بار متولد مي گردد و افق‌هاي جديدي در برابر ديدگاهش گشوده مي شود. تحول و تغيير و عدم ثبات در رفتار در اين دوره به حدي است كه بعضي آن را زندگي تشنج آميز و دوران منفي ناميده اند.
انواع بلوغ
با توجه به موارد استعمال اين واژه مي توان به انواع بلوغ كه مهم ترين آنها عبارت اند از
1-بلوغ جسمي
ارگانيزم بدن انسان در 5 سال اول زندگي به سرعت رشد مي‌كند و سپس به كندي مي‌گرايد و دوباره در دوره نوجواني و بلوغ سرعت دوباره خود را بازيافته و در سن خاصي به هدف نهايي خود مي رسد.
2-بلوغ شرعي
كه همان سن تكليف ديني است براي دختران پايان 9 سالگي و براي پسران پايان 15 سالگي (قمري)
3-بلوغ عقلي
در شرايطي حاصل مي شود كه فرد در اكثرمواقع بتواند تصميمات منطقي اتخاذ نمايد.
4-بلوغ جنسي
به معناي رسيدن به سن توليد مثل است كه باز ازدياد هورمون ها آغاز مي شود.
5-بلوغ رواني
بلوغ ناشي از رشد روان است كه مستلزم وجود جنبه هاي مختلف از قبيل، هوش، پختگي و درك مفاهيم اخلاقي مي‌باشد.
6-بلوغ اجتماعي:
بلوغي است كه در آن نوجوان اعم از پسر يا دختر مسئول رفتار خود مي شوند و به آن سن قانوني نيز مي گويند كه بر اساس قوانين موجود در ايران سن 15 سالگي مي‌باشد.
7-بلوغ شخصيتي
زماني نوجوان داراي بلوغ شخصيتي مي گردد كه بتواند مستقلاً تصميم بگيرد و عمل نمايد و بتواند اراده اش را اعمال كرده و متكي به خود باشد.
سن بلوغ
براي آغاز بلوغ طبيعي، سن معيني وجود ندارد و در محيط هاي مختلف، متفاوت است.
اما بيشتر محققين بر اين عقيده اند كه سن شروع بلوغ طبيعي در دخترها 16 تا 9 سالگي و در پسرها 17 تا 10 سالگي است و در مجموع، اصطلاح بلوغ به دوره بين 18 تا 12 سالگي اطلاق مي گردد ولي عوامل متعددي از قبيل عوامل محيطي، فرهنگي، موروثي، اجتماعي و تغذيه اي در پيدايش بلوغ مؤثر است با اين حال دختران زودتر از پسران بلوغ زندگي خويش را آغاز مي كنند و زودتر نيز اين مرحله را به پايان مي‌رسانند.
بلوغ زودرس و بلوغ ديررس
بلوغ زودرس:
پديده اي فيزيولوژيك است كه در هر دو جنس پسر و دختر مشاهده مي گردد و در اين حالت فرد زودتر از هم سالان خود علائم و آثار بلوغ را ظاهر مي سازد از جمله عوامل مؤثر در بلوغ زودرس، تغذيه (مثلاً مصرف ويتامين e) و همچنين وضع نامساعد اخلاقي در اجتماعات بي بند و بار آب و هواي معتدل بلوغ را تسريع مي سازد.
بلوغ ديررس:
اي پديده نيز در هر دو جنس دختر و پسر ديده مي شود در شيوع آن در پسرها بيش از دختران است به طور كلي هرگاه تا سن 17 سالگي آثار و نشانه هاي بلوغ در فرد ظاهر نشود وي دچار بلوغ ديررس گرديده كه نژاد، تغذيه، عوامل فيزيكي و رواني موجود در محيط زندگي در تأخير ظهور بلوغ و ميزان ترشح هرمون هاي مربوطه اثر مي گذارد.
توجه
در هر حال هر كدام از بلوغ زودرس و ديررس، عوارضي بر فرد بالغ دارد، كه مي توان به احساس حقارت در بلوغ ديررس و اضطراب و پريشاني و نگراني در بلوغ زودرس اشاره كرد. البته در حال اين معضل از طريق تجويز دار و روان در حالي كنترل و از عوارض آن جلوگيري مي گردد.
نشانه هاي بلوغ:
بارزترين نشانه هاي بلوغ با دگرگوني هاي فيزيولوژي در بدن همراه است به نظر زيست شناسان، منشأ طبيعي بلوغ، ترشح هورمون هاي جنسي به ضميمه فعاليتهاي منظم بعضي ديگر از غدد داخلي است.
مهم ترين دگرگوني هاي بدني دوره نوجواني، ظهور ويژگي هاي نخستين و ويژگيهاي ثانويه است. در آستانه بلوغ، رشد عمومي بدن دچار تغييرات و دگرگوني هايي مي شود يكي از مهم ترين تحولات انقلابي دوران بلوغ، رشد سريع استخوان ها، عضلات و كليه اعضاي داخلي بدن است و اين رشد و نمو سريع و مشهود نوجوان، بالغ را با بحران‌هايي مواجه مي‌كند بارزترين بحرانهاي دوران بلوغ عبارتند از:
بلوغ و بحران بيولوژيكي
بلوغ و بحران عاطفي
بلوغ و بحران بيولوژيكي
تغييرات ظاهري در دوران بلوغ، نوجوان را با بحران بيولوژيكي مواجه مي‌كند تغييرات بيولوژيكي دختران در سنين 9 تا 12 سالگي و در پسران از 11 تا 13 سالگي بروز مي‌كند. طي دوره 15 تا 20 سانتي متر بر قد و 20 تا 25 كيلوگرم بر وزن نوجوان اضافه مي شود. رفته رفته خصوصيات ثانويه جنسي از قبيل رويش موي صورت و تغيير صدا در پسران و پريود ماهيانه در دختران بروز مي‌كند.
آنچه پسران را از تغييرات بيولوژيكي مضرب سازد پيدايش دانه هاي سياه رنگ بر روي پوست خصوصاً در اطراف بيني روي چانه يا روي شانه ها مي‌باشد.
يك اثر عمومي كه در همه پسران پيدا خواهد شد تغيير صدا است كه بر حسب آب و هوا و نژادهاي مختلف زودتر يا ديرتر ظهور مي نمايد. تارهاي صوتي از لحاظ طول دو برابر مي شوند. صدا كه تا آن هنگام زير بود، در مدت چند ماه طنين مخصوصي پيدا كرده و به اصطلاح دو رگه مي شود و بعد از چند هفته از شدت آن كاسته مي شود و به تدريج حالت صداي اشخاص بالغ را پيدا مي‌كند در 17 سالگي آفرين تغييرات صوتي نيز از بين مي روند.
البته صداي دختران نيز تغيير مي‌كند اما كمتر محسوس است. طنين صدا رساتر و بليغ تر مي گردد و در حدود 15 سالگي وضع ثابتي به فرد مي گيرد.
آنچه بعنوان بحران بيولوژيكي در دوره بلوغ حائز اهميت است اينكه با بحران بلوغ، كشش جنسي آغاز مي شود و نوجوان به موضوعات جنسي حساس مي گردد. غالباً نوجوانان از اين تغييرات ناآگاهند و گاهاً دچار وحشت و اضطراب مي شوند.
دبس، جهالت و شتاب زدگي را در خظر بزرگ در اين مرحله از رشد آدمي مي داند.
قابل ذكر است كه تغييرات بلوغ در همه افراد يكسان نيست. تغييرات بدني همراه با بلوغ ممكن است در برخي از نوجوانان در اوايل بلوغ روي مي‌دهد و در برخي به تأخير مي افتد.
حتي مشاهده شده كه در بعضي از پسران، سينه ها رشد مي‌كند و نشيمن گاه پهن مي گردد. اين تغييرات دلالت بر داشتن اندام زنانه نيست و نبايد نوجوان و ديگران را نگران اين امر كند.
همچنين در دختران ممكن است سينه ها كمي ديرتر رشد كند و نبايد اين امر سبب نگراني گردد زيرا تغييرات بلوغ گاهي به تأخير مي افتد.
راههاي غلبه بر بحران بيولوژيكي
براي عبور از اين بحران، نوجوانان و والدين آن ها وظايفي دارند. وظيفه والدين كمك به نوجوانان و راهنمايي آنان از طريق ارائه اطلاعات صحيح و جامع درباره تحولات دوره بلوغ است. چون هرگونه سهل انگاري مي تواند نوجوان را به اطلاعات غلط و از آن بدتر اطلاعات ناقص سوق داد، و در نهايت آن ها را با مشكلات جسمي و رواني مواجه كند.
يكي از بهترين روشهاي اطلاع جهت غلبه بر بحران بيولوژيكي بلوغ برگزاري دوره هاي آموزش خانواده در مدارس توسط مدرسين مي‌باشد كه جامع ترين اطلاعات و تحولات را درباره دوران بلوغ و همچنين راهكارهاي كاربردي در دستيابي به بالاترين هنجارهاي سلامت در نوجوانان را بيان مي نمايند.
يكي از روانشناسان به نام دبس عقيده دارد كه مادر بايد دختر خود را پيش از دوران بلوغ از عادت ماهانگي مطلع سازد و بهتر اين است كه حالت و روحيات اين دوران، رعايت بهداشت و بهبود تغذيه و افزايش ميزان ساعات استراحت نيز به دختران آموزش داده شود تا مادران سالمتري در جامعه آينده داشته باشيم.
نوجوان پسر نيز بايد بداند گاهي در خواب حالتي خاص به وي دست مي‌دهد. پدر وظيفه دارد كه فرزند خود را از اين شرايط مطلع سازد و به وي اطمينان خاطر دهد كه او نبايد از اين واقع نگران باشد اين قوي ترين ميل غريزي است كه خداوند متعال در نهاد انسان قرار داده است تا پشتوانة بقاي نسب و نويدي براي پدر شدن باشد.
توجه
شدت ميل جنسي در پسران بيشتر از دختران است. از اين رو آسيب پذيري آن ها نيز بيشتر است. اگر اين ميل در نوجواني به هيجان آيدؤ عواقب شومي به دنبال دارد.
مؤثرترين روش براي كنترل و مهار غريزه جنسي، پرورش و تقويت روحيه ديني و پس از آن، اجتناب از اسباب تحريك كننده مانند فيلم، عكس هاي مبتذل و پرهيز از دوستان فاصد و روي آوردن به سرگرمي هاي سالم شامل ورزش، موسيقي، …
البته به همان اندازه كه در اين دوره، نوجوان در معرض هجوم وسوسه هاي و طوفان غريزه جنسي، قرار مي گيرد و با مشكلات جدي رو به رو مي شود، پاك ماندن نوجوان در اين مرحله و ايستادگي در برابر تمايلات دروني، ارزش مند و قابل تقدير است.
رسول خدا(ص) مي فرمايد خداي تعالي به وجود جوان پرهيزكار بر فرشتگان مباهات مي‌كند.
