بخشی از مقاله
تاثیر صنعت توریسم در توسعه اقتصادی
امروزه تماشاي آثار برجاي مانده از فرهنگ كهن ، بناهاي تاريخي و باستاني ، موزه هاي اشياء قديمي و جلوه هاي زندگي قرون گذشته حتي براي پيروان جنبش هاي رمانتيك (مكتب رمانتيسم ) كه شعراي انگليسي ويليام بليك و لردبايرون بيش از ديگران الهام بخش آن بودند تا مردم را به نظاره كردن شهرهاي ساخته شده به سبك گوئيك ، رشته كوه هاي زيبا ، رودخانه هاي خروشان و مناظر ديدني بكشاند ، چندان جذاب و جالب بنظر نميرسد. ورزشهاي تفريحي مثل ماهيگيري و قايق راني يا ورزشهاي زمستاني كه انگليسيان در روستاي زيباي رزمات سوييس ابداع كننده آنبودند به تنهايي آمار گردشگر زيادي را به خود جلب نمي كنند . امروزه مردم در هر كجاي اين كره خاكي به راحتي فشردن چند دكمه كامپيوتر يا ماهواره خود دنياي زيبا و روح نواز مناظر دور دست را در سينماهاي خانگي خود به نظاره مي نشينند . اما با تمام اين تفاصيل بزرگت
رين صنعت جهان ، صنعت توريسم يا گردشگري است .
كشورهاي اروپايي ابعاد گسترده اين صنعت را از نظر توليد اشتغال و ايجاد درآمد درك كرده اند و از چند دهه پيش به شدت به توسعه اين صنعت پرداخته اند . تبليغات تلوزيوني گردشگري موضوعي است كه تمام كشورهاي توسعه يافته اين صنعت از آن بهره برده و مي برند ، تبليغاتي گسترده كه علاوه بر پخش آگهي و تيزر ، دامنه آن به فيلم هاي سينمايي ، فيلم ه
اي مستند ،سريالهاي تلوزيوني و فراتر از آن كانالهاي مخصوص تلوزيوني كشيده شده است . تهيه كنندگان و كارگردانان اين برنامه ها ضمن شناسايي مكانهاي گوناگون اعم از طبيعي ، تفريحي ، فرهنگي ، اقتصادي و ... اطلاعات كامل و جامع اي از قيمت ها ، كالاها و محصولات هنري و .. به مخاطبان خود ارائه داده و تشويق به بازديد از اين محل ها و حضور در جشوارهاي خريد مي نمايند ، چرا كه يكي از انگيزه هاي قوي توريست ارضاء انگيزه خريد است .
برگزاري نمايشگاه هاي بزرگ در ابعادي فوق تصور ابزار ديگري است كه كارگردانان زبردست در يك نمايش زنده و مبهوت كننده از نور ، صدا ، دكور هاي مجلل و به واقع عيني در راستاي اهداف توريستي خود استفاده ميبرنند . كشورهاي توسعه يافته براي بالا بردن اطلاعات وآمار گردشگران خود با برگزاري سمينارهاو جمع آوري اطلاعات از طريق نظر خواهي و پرسشگري از گردشگران به بهترين چارچوبهاي ارائه خدمات در زمينه گردشگري رسيده و بدنبال حض
وري موفق تر در حوزه تخصصي صنعت گردشگري از جمله مسائل اكوتوريسم ، توريسم طبيعت گردي و يا تورهاي ماجراجويانه هستند.
كشور هاي پيشرفته در اين صنعت با برداشتن گامهاي فراتر از زمان بدنبال ايجاد مناسبتهاي تاريخي هستند تا با برگزاري فستيوالهاي چند منظوره كه بيشتر شبيه پديده جلوه گر است با ارتقا صنعت توريسم خود يا تاريخي كردن اماكن و مناسبت ها ، موقعيت هاي اقتصادي بهتري براي خود خلق نمايند.كشورهاي فرانسه با بيش از 80 ميليون نفر توريست خ
ارجي ، اسپانيا 60 ميليون نفر، آمريكا 55 ميليون نفر ، چين 52 ميليون نفر، ايتاليا46 ميليون نفر وباگذشت تجربه چند با نگاه ي تازه ، بدنبال بازارهاي جديد توريست و توريسم نوين هستند، آنها به خوبي مي دانند كه هر توريست به منزله ورود حداقل 1000 دلار به چرخه اقتصاد و اشتغال است براي مثال كشور تركيه با حفظ ميراث فرهنگي و محيط زيست و با اتكا بر روزنه هاي تاريخي و مكان هاي توريستي صنعت و اقتصاد خود را به پيش ميبرد . يكي از اين جلوه ها آيين بزرگداشت 10 روزه مولانا و شب عروس در شهر قونيه است كه شاهد حضور 5 هزار نفر در هر برنامه سماع مي باشد . واقعيت اين است كه بسياري از كشورها مثل ترك ها براي توريست هاي ايراني سرمايه گذاري كرده اند و به جاي سرگرمي با آمار خيالي و اخبار غير واقعي براي اذهان عمومي به واقع كار كرده اند در تركيه با يك مقبره بيش از 200 هزار نفر ميتوانند بشكل مستقيم ارتزاق كنند در حالي كه آمار كل گردشگران خارجي و يا آمار شاغلين مستقيم اين صنعت در كشور به اين رقم نمي رسد و ما هنوز بدنبال توسعه هتل داري و گسترش شبكه ها و موسسات توريستي هستيم. البته تبليغات سوء برعليه ايران و شناسايي ايران به عنوان كشوري نا امن يكي ا
ز دلايل كاهش فاحش آمار توريست خارجي به ايران است .
در دهه 1990 روند رشد صنعت توريست با شتابي بي سابقه نسبت به قبل سير صعودي داشته و بر اهميت آن در سراسر جهان بطور روز افزون افزوده شد تا جاي كه با سرمايه گذاري هاي مستقيم بيش از 300 ميليارد دلاري سالانه ، 8 درصد كل سرمايه گذاري هاي جهان و 7 درصد نيروي كار جهان را بطور مستقيم به خود مشغول كرده است
. دليل چنين رشد چشم گيري افزايش درآمدها و اوقات فراغت ، توسعه و پيشرفت در صنعت حمل و نقل جهاني و بالا رفتن سطح عمومي آگاهي ها و دانش مردم نسبت به ساير نقاط جهان بود كه اين خود مرهون پيشرفت هاي قابل ملاحضه در زمينه فن آوري ارتباطات و تاثير شگرف تبليغات و رسانه ها است . توريست هاي فضايي عصر نويني در اين صنعت است كه معدود كشورها مي تواننددر اين وادي اجازه فكر كردن به آن را داشته باشند چراكه تكنولوژي برتروتوان اقتصادي فوق العاده اي را مي طلبد.
توريست در ايران
ايران سرزميني با گستره جغرافيايي وسيع ، تنوع آب و هوايي و شرايط اكوزيستي متفاوت ، تنوع قومي و فرهنگ غني ، كشوري با 30 استان در اشكال شهري و روستايي و جاذبه هاي تاريخي و فرهنگي بسيار همچون قاره پهناوري است كه در قالب يك كشور جاي داده شده است . متاسفانه علي رغم استعدادها و توانايي هاي زياد، هنوزبراي مردم خود ايران ناشناخته مانده است . توريست يا گردشگري در ايران پديده اي فصلي با قطبهاي محدود و تقريبا درون زا است ودر قسمت توريست خارجي بيشتر بعنوان بازاري براي كشورهاي همسايه مح
سوب ميشود تا جلب توريست براي بازارهاي داخلي . چرخه داخلي اين صنعت تحت تاثير عوامل بسياري هنوز نتوانسته نگاه اقتصادي و درآمد زاي را به بازارهاي بين المللي و تبادلات عظيم و تاثيرات سازنده آن داشته باشد .
حفظ محيط زيست و ميراث هاي فرهنگي و ارزش نهادن و احترام به ارزشهاي انقلاب اسلامي از معيار هاي است كه توريستها براي ورود به كشورمان بايد رع
ايت نمايند ، واقعيت اين است كه كاهش فاحش توريست خارجي ناشي از اين عوامل نيست بلكه تبليغات سوء عليه ايران طي دو دهه گذشته از طرفي و عملكرد ضعيف ما در جهت تبليغات و جلب سرمايه گذاريها ي داخلي و خارجي در راستاي زيرساختهاي صنعت پر رونق توريسم از دلايل آن ميباشد. ما اگر بخواهيم راه طولاني ساير كشورها را در كوتاه ترين مدت بپيمائيم بهتر است از مشاركت و همكاري آنها استفاده كنيم بدون مشاركت و سرمايه گذاري ساير بخشها توان رقابتي از بين خواهد رفت ، سرمايه گذاري بخش خصوصي در صنعت توريسم و گردشگري و توجه دولت به زير بناهاي اين صنعت باعث رونق و شكوفايي آن در كشور خواهد شد .
پيشنهاد
اقدامات به دو دسته داخلي و خارجي تقسيم مي شود كه اقدامات داخلي اصل و پايه كارهاي خارجي بوده و بنوعي تضمين كننده موفقيت آن ميباشد( اقدامات انجام شده در قسمت داخلي ، زير ساختهاي تجارت و بازرگاني بين الملل است.)
داخلي :
1-جمع آوري اطلاعات كامل و جامعي از تمام اماكن تاريخي ، مذهبي ، فرهنگي ، اقتصادي ، طبيعي و ... در قالب فيلم ،عكس ، تاريخچه و... توسطسازمانهاي مربوطه ( محيط زيست ، ميراث فرهنگي و گردشگري ، فرهنگ و ارشاد اسلامي و ...) در قالب فيلم ،كتابهاي راهنما ، بروشورو مجلات عكس و تبليغاتي .
2-ارائه خدمات لازم به سرمايه گذاران بخش خصوصي و دولتي در اين صنعت و امور زيربناي مربوط به آن.
3-برگزاري تورهاي گردشگري با موضوعاتي مثل تورهاي طبيعت
گردي ، مذهبي ، و ....
4-تبليغات گسترده و همه جانبه .
خارجي :
بهترين و موثرترين شيوه براي جلب توريست كه به منزله تبليغات حضوري و فروش محصولات و صنايع داخلي است برگزاري نمايشگاههاي بزرگ در كشورهاي توريست پذير آنهم در مقاطع زماني تراكم توريستي با بكارگيري جلوهاي تاثيرگذار هنرهاي نور و تصاوير معماري و طراحي برگرفته از آثار هنري ، تاريخي و جلوه هاي زيباي با مجريان آشنا به زبان بين الملل و بومي در قالب مردمان هر منطقه باپوشش لباسهاي محلي و...
جهانگردی به عنوان یک پدیده اجتماعی :
در جهان امروز عواملی در جهانگردی بوجود آمده اند که می توان به عنوان پدیده های اجتماعی اجتناب ناپذیر از آنها نام برد :
رشد جمعیت / شهرنشینی روبه رشد و فشار های زندگی شهری / رشد ارتباطات و فناوری که موجب آگاهی می شود / رشد حمل و نقل / افزایش اوقات فراغت / افزایش مشاغل جهانگردی در تجارت جهانی .
الگویی وجود دارد که نشان دهنده ی سیر تکاملی و مرحله هایی است که صنعت جهانگردی در جامعه طی می کند . این مرحله ها عبارتند از : اکتشاف ، درگیری و مشارکت ، رشد و توسعه ، همبستگی ( استحکام و انسجام ) ، اشباع شدن ( رکود ) بعد از پشت سر گذاشتن این مرحله تجدید حیات و دوباره جوان شدن است . مرحله ی همبستگی تنها مرحله ای است که اثرات اجتماعی زیادی دارد .
بررسی آثار فرهنگی و اجتماعی جهانگردی از دودیدگاه :
(( منظور از اثرات اجتماعی تغییراتی است که در زندگی مردم جامعه ی میزبان به وجود می آید و این تغییر به دلیل تماس مستقیم اهالی و ساکنان بومی و جهانگردان
است و منظور از اثرات فرهنگی تغییراتی است که در هنر ، آداب و رسوم و معماری مردم ساکن جامعه میزبان رخ می دهد .))
1- آثار مقصد بر گردشگر :
سلامت جسم و روان : ( شاید با خود بگویید این اثر چه ارتباطی به جامعه شناسی دارد ، اما تمام این اثر ها از تعامل فرد با جامعه حاصل می شود . ) همانطور که در مقدمه گفتم ، با صنعتی شدن زندگی و شرایط خاصی که بر جهان به سبب روند شتابان شهرنشی
نی و آلودگی های محیط شهری به وجود آمده.
کسب تجربه : از انجا که محیط مقصد ، محیط متعارف زندگی و کسب و کار گردشگر نیست ، و او شناخت کمی نسبت به مکان مورد بازدید دارد ، هر برخورد او با مقصد می تواند تجربه ای نو برای او باشد که موجب پختگی فرد می شود تا جایی که سعدی گفته :
بسیار سفر باید تا پخته شود خامی /// صوفی نشود صافی تا درنکشد جامی
قبل از اینکه دیدگاه بعدی را شرح دهم لازم است در مورد تعدیل شناخت گردشگر نسبت به مقتضیات فرهنگی-اجتماعی مقصد مطالبی را یادآور شوم :
موضوعی که از اهمیت بالایی برخوردار است تعمیق شناخت گردشگر از مقصد و واقعیات فرهنگی و اجتماعی آنجا است . البته ممکن است به دلایل سیاسی یا دیگر دلایل ، تبلیغاتی درست از محیطی توسط رسانه ها ارائه نشود که نمونه ی آن را در ایران داریم ، قضاوت قبل از سفر و بعد از سفر افراد خارجی که به ایران سفر می کنند با هم تفاوت دارد ، آنها ایران را نمی شناسند و اگر هم بدانند که چنین نقطه ای بر روی این کره ی خاکی وجود دارد تصویر ذهنشاناز مردمان ایران افرادی عقب مانده و بیابانگرد است .
2- تاثیرات فرهنگی اجتماعی گردشگری بر مقاصد :
هرچه تعداد گردشگران در محیطی بیشتر باشد تاثیر آنها هم برمقصد بیشتر است . البته نوع گردشگر هم بسیار مهم است به عنوان مثال گردشگران فرهنگی (گردشگران کاوشگر) وقتی به جایی سفر می کنند به شدت نسبت به رعایت قواعد فرهنگی جامعه مقصد خود را متعهد می دانند و به نوعی می کوشند تا احترام به سنت ها بگذارند در مقابل آنها گ
ردشگران تفریحی هستند که معمولا کمتر چنین دغدغه ای را دارند . همانطور که می دانید گردشگر هم می تواند بر مقصد تاثیر بگذارد هم می تواند تاثیر بگیرد . به عنوان مثال یکپارچگی مقصد یا اصالت سنت هم در این زمینه تاثیر گذار است ، در جوامعی با پایه های فرهنگی قوی تاثیر پذیری از مهمان ها کمرنگ تر و در عوض شاید تاثیرگذاری بر آنها قدرتمند
تر باشد . اما هرچه جامعه دچار چندپارگی فرهنگی باشد که حاصل شرایط بد اقتصادی و سیاسی و ... داد تاثیرپذیری آن از فرهنگ میهمان می تواند گسترده تر باشد .
گردشگران در راستای همان ناآشنایی کافی با محیط ممکن است مورد سودجویی قرار بگیرند مثل کلاهبرداری ، سرقت ، اخاذی از جرایمی هستند که با توسعه گردشگری یک مقصد احتمال دارد نسبت به گردشگران زیاد شود .
نحوه هزینه کردن : گردشگران هم ممکن است در مقاصد اثر بگذارند فرض کنید که گردشگران بیش از حد در مکانی خرج کنند ، و این امر حالت فخر فروشی به خود بگیرد این امر موجب شکاف میان جامعه محلی و گردشگران منجر خواهد شد . البته این موضوع هم بیشتر برای گردشگران تفریحی پیش می آید تا گردشگران فرهنگی .
تنوع بخشی : این مسئله در جوامع بسته در بلند مدت می تواند به باز شدن فضای اجتماعی و فرهنگی و تعامل بیشتر افراد در جامعه کمک کند اما در بعد افراطی می تواند به تهاجم فرهنگی تبدیل شود.
تهاجم فرهنگی : توریست های کشورهای صنعتی زمانی که به کشورهایی با فرهنگ سنتی می روند به همراه خودشان شیوه های رفتاری و لباس پوشیدن و غذا خوردن و نوشیدنی های خودشان را به میزبان عرضه می کنند ، در حقیقت نه داد و ستد فرهنگ
ی بلکه هجوم فرهنگی در کار است . ورود میلیون ها بیگانه با رفتارهای غیر عادی برای فرهنگ های سنتی و اصیل می تواند اساس نظم اخلاقی جامعه میزبان را به هم بریزد و بدون شک در میان توریست ها افراد بی بند وبار هم هستند که این مسئله وضع را بدتر می کند .
الگوها و معیار های نامطلوب فرهنگی و اجتماعی فقط با ورود توریست های خوش گذران به کشورهای سنتی پخش نمی شود بلکه زمانی که جهانگردی از کشورهعی و اخلاقی خود هیچگونه نظارت و حساسیتی ندارند وارد می شوند بازهم خطر انها را تهدید می کند.
زنده ماندن میراث فرهنگی : گذر زمان در جوامع در حال توسعه گاهی موجب کم شدن توجه مردم از میراث فرهنگی و هنری خود می شود و سنت ها کمرنگ و نزد مردم از مد افتاده می شوند و یا فقط نمادی از آنها نزد کهنسالان باقی می ماند اما وقتی گردشگری با توجه گردشگری فرهنگی گسترش پیدا کند این سنت ها و جشن ها و آیین ها با تقاضا روبه رو می شوند که نتیجه ی آن می تواندزنده سازی و تقویت میراث فرهنگی باشد . البته این کار می تواند یک تاثیر منفی هم داشته باشد و آن این است که ممکن است این فرهنگ ها جنبه ی بازاری به خود بگیرند یعنی طوری اجرا شوند که مورد خوشایند گردشگران واقع شود نه آن طور که واقعا بوده.
مفاهیم فرهنگی مرتبط با آثار اجتماعی – فرهنگی :
هنجارها و قوانین : یعنی همان چهارچوبی که مردم برطبق آن عمل می کنند .
احساس شناسی : نمایش احساسات به نحوی که برای جامعه قابل پذیرش و هضم باشد . روش ابراز احساسات یا پنهان کردن آن از کشوری به کشور دیگر فرق می کند .
شرق ستیزی : که ناشی از درک نکردن فرهنگ های شرقی و جنبه های پنهان پیچیدگی های شرق است .
تعهد فرهنگی : تعهد فرهنگی باعث می شود که فرهنگ جامعه میزبان در برابر میهمان مغلوب نباشد یعنی نسبت به سنت ها و فرهنگ خود پایبند هستند ، ژاپنی ها از نمونه های بارز تعهد به فرهنگ هستند .
نژاد پرستی : بطور خلاصه نمونه ای از نژاد پرستی این است که بیشتر جهانگردان بطور ناخودآگاه کشورهای مورد بازدید را با محیط محل سکونت خود مقایسه می کنند .
حالا به مطلب دیگری تحت عنوان ظرفیت تحمل می پردازیم که برروی وژگی های اجتماعی و فرهنگی مقصد اثر می گذارد . ظرفیت تحمل آستانه یا سقفیبرای فشار ناشی از بازدیدکنندگان است که مقدار بیش از آن غیرقابل تحمل می شود .
ظرفیت تحمل سطح و میزان حضور جهانگردان است که بر جامعه میزبان و محیط و اقتصاد آن تاثیر می گذارد هم برای جهانگردان و هم برای میزبان قابل قبول است و ح
التی پایدار دارد . برای ظرفیت تحمل عوامل مختلفی از جمله عوامل محلی وعوامل بیگانه دخیل هستند .
استراتژی هایی برای خنثی کردن اثرات منفی فرهنگی – اجتماعی جهانگردی :
اطلاعات پیش از سفر : به نظر من تمام مشکلات از همین جاست یعنی اگر مما بدانیم که کجا می رویم وبا چه فرهنگ و جامعه ای رودررو خواهیم شد بسیاری از مشکلات حل می شود.
تفسیر در محل : این تفسیرها به شکل های مختلفی مانند علائم ، دفترچه ی راهنما ، نمایش فیلم و ایجاد مراکز جهانگردی برای آشنا کردن افرادو تهیه نوارهای آموزشی و شیوه های دیگر.
بازاریابی اجتماعی : بطور خلاصه یعنی اینکه تصویر های فرهنگی را به جامعه بقبولانیم که شامل تقویت نقاط برجسته ی فرهنگ محلی و از بین بردن بخش های نامطلوب است که جنبه ی خرافات پیدا کرده است .
تشکیلات مناسب : بطور خلاصه یعنی اینکه با امکانات مناسب شرایطی فراهم بیاید که حرمت مکان و مردم حفظ شود .
ایجاد تماس هایی برای تماس های فرهنگی : یعنی بوجود آوردن شرایطی که جهانگردان بتوانند خود فرهنگ را لمس کنند مثلا در استرالیا برای جهانگردان شرایطی مهیا می شو
د که بتواند در جامعه ی آن قبیله مشارکت کنند و از نظر تهیه غذا و صید و شکار به تفریح بپردازند .
منابع:
شناخت گردشگری
جهانگردی در چشم انداز جامع
مدیریت جهانگردی مبانی،راهبردها و آثار
اصول و مبانی جهانگردی
جغرافیا و صنعت توریسم
