بخشی از مقاله

مقدمه


آنچه به انسان ارزش والا میدهد و هدفهای عالی می بخشد و او را انسان به معنی حقیقی میسازد، تربیت ایمانی و اخلاقی است نه علم وابزار زندگی.وظیفه سنگین و مقدس تربیت را هیچ گاه علم و آموزش نتوانسته است و نمی تواند به دوش گیرد بدین سان در نظام تربیتی اسلام ازفرد خواسته میشود همت خود را به قدر معین در راه خودسازی و تغییر نفس خود به کار بندد ودر این راه هم از جهت عقلی وهم از لحاظ عملی واخلاقی در تغییر محیط خویش وساختن وشکل دادن آن مطابق خواسته های خود اهتمام ورزد به همین دلیل از انسان خواسته شده است که طبیعت بی شعور را به اصل وعاملی تغییر دهد که او را در شئون

زندگیش کمک کند ومشکلات دنیایش را آسان سازد.(سبحانی نژاد و رضایی فریمانی،1390؛به نقل از ادیب(1362واز دیدگاه

نهج البلاغه نیز انسانها چون زندگی اجتماعی را با طبیعت عقلانی خویشتن متناسب میدانند آنرا برمی گزینند واین گزینش به دلیل جبر یا از روی درماندگی نیست بلکه از سرشعور ودرک است .(سبحانی نژاد و رضایی فریمانی،1390،)باید متذکر شد که
شکوفایی استعدادها و ارزش های والای انسانی بر تعلیم و تربیت استوار است و انسان شدن و رسیدنش به کمال نهایی همه

مرهون تعلیم و تربیت درست است. تعلیم و تربیت از آغاز زندگی بشر بر روی کره ی خاکی و تصرف اودر طبیعت و تاثیر وی در جامعه وجود داشته است و همه شئون اجتماعی او را در بر میگیرد و عامل رشد و تحول اساسی جامعه می
گردد.(بیات،(1389امروزه تداوم حیات و پیشرفت جوامع در گرو وجود شهروندانی فعال،مشارکت جو،آگاه ،کنش گر ودر یک

جمله،انسانهایی عامل میباشد.با آگاه شدن افراد به ویژه دانش آموزان نسبت به حقوق خویش و به تبع آن استیفای آن حقوق ،بالطبع

افراد با مسئولیتهای خود نیز در قبال جامعه ویکدیگر آشنا میشوند و بدین وسیله نظم اجتماعی روند رو به رشدتری به خود گرفته وجامعه به جامعه ای پویا وفعال تبدیل میشود.(هاشمی ،(1389 از طرفی تمامی مکاتب الهی و بشری این اصل را پذیرفته اند که
2


در صورتی میتوان به جامعه ،نظم و ثبات بخشید که حقوق وتکالیفی که برای انسانها در نظر گرفته شده است به خوبی مورد عمل قرار گیرد که این مهم تنها در سایه تربیت صحیح محقق خواهد شد تربیت صحیح در هر جامعه ای موجب پرورش انسانهایی میشود که تنها به فکر خود نیستند بلکه به آرمانهای والایی فکرمیکنند تا جامعه ای مستقل و آزاد و حکومتی عادلانه داشته

باشند(سبحانی نژاد و رضایی فریمانی،(1390بنابراین با توجه به تغییرات ایجاد شده در جامعه امروزی تحت تاثیر صنعتی شدن

،شهرنشینی و ارتباطات و جهانی شدن باید به نقش بی بدیل آموزش شهروندی در جوامع اذعان داشت (هاشمی ،(1389و باید

توجه داشت که در تربیت شهروندی شایسته و کارآمد عوامل متعددی هم چون خانواده،مذهب،رسانه های جمعی،نهادآموزشی

و...تاثیر گذارند.(شرفی و شریف طاهرپور،(1387با توجه به نظریه ی هوارد گاردنر،روانشناس دانشگاه هاروارد،توانایی های بشر یا انواع هوش در هشت مقوله جای میگیرد و همه ی افراد دارای قابلیت هایی در هر یک از هشت مقوله ی هوشی اند که یکی از

این هشت هوش،هوش میان فردی است.و بر اساس سخن این روانشناس رابطه ی خوبی که میان هوش میان فردی و آموزشهای شهروندی وجود دارد.(فیلیپ رایس،(1922 و حتی شواهد نشان می دهد که اگر میخواهید کودکانی تربیت کنید که در
خانواده،محل کار و جامعه افرادی کارآمد و توانمند واز سلامت روانی و جسمانی برخوردار باشند باید به آموزش هوش هیجانی و

مهارت های اجتماعی-عاطفی آنها اهمیت داده شود. از اینرو مطلوب ترین حالت برنامه های سواد آموزی هیجانی آن است که در سن پایین آغاز شود یا با سن کودک متناسب باشند و به صورت یکپارچه از سوی خانه، مدرسه واجتماع اعمال شوند.(شریفی درآمدی،(1386بر همین اساس در این مقاله سعی بر آن است که ضمن تاکید بر اهمیت تربیت شهروندی و اجتماعی رابطه ی آن با هوش هیجانی»هوش میان فردی«از نقطه نظر روانشناسی مورد بررسی قرار گیرد. و موضوعاتی از قبیل: تعریف مقوله های تربیت شهروندی واهداف آن،مولفه های شهروندی و هوش هیجانی ، رویکرد های آن ،نقش مدارس و خانواده در تربیت و...مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تعریف شهروندیٌ

با جدی شدن روند جهانی شدن در دو دهه اخیر مسئله شهروندی به مهمترین مسئله اجتماعی معاصر تبدیل شده است. خصوصا اینکه اساس جامعه مدنی بر محور نهادهای اجتماعی نظام شهروندی شکل گرفته است و زندگی در جامعه مدنی نیز،مستلزم یادگیری و آموختن اخلاق مدنی و آشنایی با حقوق و تکالیف شهروندی است تا ضمن تامین نیازهای مختلف افراد به

گونه ای پایدار،روابط اجتماعی پایدار را نیز موجب میشود. (هاشمی ،(1389بنابراین در اینجا به تعریف مفهوم تربیت شهروندی و

اجتماعی از منظرهای گوناگون میپردازیم. شهروندی مفهوم جدیدی است که بر اساس زندگی شهری در جوامع مدنی شکل گرفته

است و عبارت است از عضویت در جامعه ملی که موجب به وجود آمدن مجموعه ای از حقوق برابر مبتنی بر عدالت در یک

جامعه میشود.(شرفی و شریف طاهرپور،1387؛به نقل از کوهن وکندی ،(2000 در حقیقت شهروندی مجموعه ای از قوانین رسمی و عرفی است که علاوه بر امکان حضور و دخالت جدی شهروندان در امور سیاسی جامعه خویش ،موجب حفظ صیانت از اصول اساسی حیات انسانی آنها و بهره مندی از شرایط و امکانات رفاه اجتماعی است که در تنظیم روابط افراد با یکدیگر

1 citizenship

3


وتعاملات ملت و دولت (روابط اجتماعی )موثر است. (هاشمی،1389؛به نقل از اسماعیلی ،(1384و این یک واقعیت است که هیچ انسانی به تنهایی قادر به زندگی نخواهد بود، بر این اساس برای زندگی مسالمت آمیز اجتماعی ،سیاسی ،فرهنگی ،اقتصادی باید به قانون وارزشهای اخلاقی تن در دهد ارسطو در این مورد بیان میکند که آنکس که به دیگران نیازمند نیست و نمیتواند با
آنان زندگی کند یا خداست یا دد است میل طبیعی همه ی انسانها را به سوی اجتماع می کشاند (شرفی و شریف

طاهرپور،1387؛به نقل از ارسطو،(1363بر همین اساس مقصود از تربیت اجتماعی ،پرورش جنبه یا جنبه هایی از شخصیت آدمی

است که به زندگی او در میان جامعه مربوط است تا از این طریق به بهترین شکل ،حقوق ،وظایف و مسئولیتهای خود را نسبت به

دیگر همنوعان ،هم کیشان و هم مسلکان خود بشناسد و آگاهانه و با عشق برای عمل به آن وظایف و مسئولیتها قیام کند.(سبحانی نژاد و رضایی فریمانی،1390؛به نقل از حاجی ده آبادی ،(1377 و در یک برداشت کلی میتوان گفت:شهروندی مقوله ای است

مرتبط با نحوه عملکرد افراد به نحوی که آنها قادر باشند در یک جامعه دموکراتیک،محیط خود و محیط اجتماعی سایرین را به نحو مثبت و بارزی متاثر سازد.(فتحی واجارگاه،1381؛به نقل از Bron،(1996

اهداف تربیت شهروندی

اهداف تربیت شهروندی در ممالک توسعه یافته نیز مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است برای مثال بوتسٌتاریخ دان

برجسته تعلیم وتربیت در کشور آمریکا مجموعه اهداف تربیت شهروندی را به دو دسته اساسی هدفهای مرتبط به وحدت و اتحاد در جامعه و هدفهای مرتبط با تکثرگرایی تقسیم میکند و زیر مجموعه هر یک از آنها را به شرح زیر بر میشمارد:

-1وحدت و اتحاد: شامل عدالت ،تساوی و برابری ،قدرت و اقتدار،مشارکت ،الزام شخصی برای خیرخواهی عمومی و مانند

آن

-2تکثرگرایی: شامل آزادی ،تنوع ،حریم وحرمت شخصی ،حقوق شخصی ،حقوق بشربین المللی و مانند آن(فتحی واجارگاه،1381؛به نقل از بوتس،(1982
با توجه به اینکه اهداف تربیت شهروندی و اجتماعی ایجاد وحدت در عین کثرت است اما در ارتباط با این تربیت سه

دیدگاه ارا ه شده است که مناسبترین آنها دیدگاه تلفیقی است در زیر به بیان این دیدگاهها می پردازیم:

-1دیدگاهی که فرد و حقوق فردی را در کانون توجه قرار میدهد و اجتماعی بودن آدمی را تابعی از آن میداند.

-2دیدگاهی که فرد را به خودی خود، امری قابل تصور در نظر نمی گیرد. بلکه وضعیت اجتماعی را مبنا میداند و مسائل

فردی و حقوق افراد را چون تابعی از آن لحاظ می کند. (باقری،(1379

1 Buttss

4


-3دیدگاه تلفیقی: علاوه بر قا ل شدن به دو بعد فردی و اجتماعی در افراد به وابستگی متقابل فرد و جامعه باور دارد. فرد و جامعه هیچ یک نمیتوانند بدون ارتباط با دیگری به بقای خود ادامه دهند.(عابدی و همکاران،1390؛به نقل ازاشلی و مایکل اورنشتین،(1383

دیدگاههای اصالت فرد و اصالت جامعه ،هر یک به تنهایی جنبه ای از وجود انسان را نادیده انگاشته اند و لذا نمیتوانند

دیدگاه جامعی نسبت به تربیت اجتماعی ارا ه کنند در این میان دیدگاه تلفیقی تلاشی برای رفع یکجانبه نگری است.اما بنابر سخن علامه طباطبایی نیروی جامعه نسبت به فرد بیشتر بوده و اگر ابتدا جامعه اصلاح نشود تربیت اجتماعی موثر واقع نمی شود.و از

طرفی طرفداران اصالت فرد چون افراد را بخش های کل اجتماعی بزرگتر نمی دانند تأثیر جامعه بر فرد را انکار می کنند و از نقش

این عامل در تربیت اجتماعی غافل میمانند.(عابدی و همکاران ،(1390 پس ضرورت دارد که بر تربیت شهروندی به عنوان عاملی

که پیوند میان فرد و جامعه را در قالب حقوق،تعهدات و مسئولیتها منعکس میسازد و چهارچوبی برای تعامل افراد،گروه ها و نهادها ارا ه میکند تاکید شود. زیرا تجربه شهروندی تنها به پایگاه حقوقی فرد بستگی ندارد بلکه به روابط بین افراد و گروه های اجتماعی نیز وابسته است. (هاشمی،(1389بنابراین میتوان گفت ،انسان به عنوان موجودی که نیازمند اجتماع و ارتباطات اجتماعی است به ناچار باید از برخی خواسته های فردی خویش بگذرد و آنرا فدای کسب همگرایی و ارتباطات اجتماعی نماید این گذشت
به نوعی همکاری با دیگران وحفظ حرمت انسانیت است این گذشت از دست دادن پاره ای از حقوق ومزایای فردی در راستای

امتیازاتی بیشتر است که در برابر از دست دادن پاره ای حقوق فردی بدست می آید که در برابر بدست آوردن امتیازات اجتماعی ودر نهایت قرب و رضای الهی بسیار اندک است.(نهاردانی و همکاران ،(1392

مولفه های شهروندی

در عصر ارتباطات و ابررایانه ها،داشتن دانش،آگاهی،بینش و بصیرت از اهمیت والایی برخوردار است.دانایی محوری به عنوان مهمترین مولفه متشکله شهروندی،شرط ضروری و گام اول مشارکت فعال،مسئولیت پذیری و شهروندی کارآمد و مفید به شمار میرود.دانایی محوری عبارت است از: داشتن آگاهی در زمینه ی موضوعات تاریخی،اجتماعی،فرهنگی،سیاسی و اقتصادی در

سطح محلی،ملی و بین المللی و توانایی تجزیه و تحلیل آنها و قضاوت بر اساس مدارک و شواهد کافی است که به عنوان پیش

نیاز اساسی برای شهروندی به شمار میرود.یکی دیگر از مولفه های شهروندی فرهنگ است فرهنگ یکی از مفاهیم ارزشمند جامعه

بشری میباشد و شاید عمده ترین تمایز انسان از سایر جانداران فرهنگ پذیری او میباشد.فرهنگ یکی از مهمترین ابزارهایی است

که باعث ایجاد وحدت و یگانگی در درون جامعه میشود.(شرفی و شریف طاهرپور،(1387 مقام معظم رهبری در تعریف فرهنگ بیان میدارند که فرهنگ به معنای خاص برای یک ملت، عبارت است از ذهنیات،اندیشه ها،باورها،سنت ها،آداب و ذخیره های
فکری و ذهنی.)«شرفی و شریف طاهرپور،1387؛به نقل از خامنه ای،(1373 اما باید بیان شود که نوجوان امروزی درایران با توجه

به افزایش سطح رشد شناختی آنها وتغییرات فرهنگی خانواده ها و از سویی دیگر ورود تکنولوژی وارتباطات به زندگی خانوادگی

تغییرات زیادی کرده است این تغییرات با توجه به زمینه فرهنگی و مذهبی کشور ما اهمیت به سزایی دارد الگوهای ارتباطی ،

5


خلاقیت هیجانی وهوش هیجانی به نوعی حاکی از لزوم مشورت و اهمیت به دیگران است که در فرهنگ اسلامی-ایرانی به آن تأکید شده است .(صبری و همکاران ،(1391 بنابراین فرهنگ مقوله ای است که به ما هویت و به تفکر،احساس و در نهایت عمل ما شکل ویژه میدهد. (شرفی و شریف طاهرپور،(1387مولفه دیگر شهروندی قانون مداری است، در واقع قانون مداری عاملی

است که زمینه انسجام و یگانگی میان افراد جامعه را فراهم میسازد.قانون مداری به معنای گردن نهادن به روالها و منفعل بودن

نیست قانون مداری فرآیند بسط شعور شهروندی برای وصول به اهداف کلان اجتماعی از طریق رعایت حقوق فردی و جمعی

است.(شرفی و شریف طاهرپور،(1387 عدالت نیز یکی دیگر از مولفه های شهروندی است عدالت کلمه ای فراگیر وگسترده

است و شئون مختلف آدمی را در بعد سیاسی،اجتماعی،اقتصادی،فردی و...دربرمیگیرد و همه انسانها در همه ادوار به دنبال آن بوده و هستند. (شرفی و شریف طاهرپور،(1387 بر اساس این مولفه ها به راحتی میتوان دریافت که اگر افراد زندگی خود را بر پایه ی
آنها بنا کنند بطور حتم جامعه ای متعادل خواهیم داشت.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید