بخشی از مقاله

چکیده:

وضع اقلیمی منطقه یزد و روستاهای پیرا مون آن یک نوع معماری خاصی را به وجود می آورد . با اینکه ما می بینیم انواع سنگهای ساختمان امروز معدنش در یزد و حوالی آن است و مصالح دیگر مانند خشت پخته یا آجر، بهترین نوع آن را در روستاهای یزد و خود یزد می سازند با همه اینها در کنار معدن طبیعی سنگ مطابق در کوهستان یزد می بینیم که بلافاصله برداشته اند و به جای آن سنگ آماده تراشیده و خشـت به کار برده اند . زیستـگاها و محـل های استـقرار و جـوامع را ابتـدا خانه های مسکونی شکـل می دهند سپس بناهای دیـگر برای پاسـخگویی به نیازهای دیگر جـامع ساخته می شوند . در گــذشته ای معماری کشورمان خانه همواره بیـانگر الگوی زنــدگی فره ـنگ اقـتصاد و متکی بـر اعتقادات و نیاز ها بوده است یـکی از مسائـل و نیازهای م ــهم که در این طـراحی مورد توجه قـ ـرار می گرفت، تـوجه به شرایط جغرافیایی و اقــلیمی بوده است . آب و هــوای یزد به دلیل واقع شدن در حـاشیه کویر، خشک و سرد بیابـانی و تـفاوت زیادی بین دمـای شـب روز بوده که در سه ناحیه کوهستانی و نـیمه کـوهستانی و جـلگه ای آن، این آب و هوا مشـهود است . میزان متوسط بـارندگی سـالانه آن بین 160 تا 210 میلی متر نوسان دارد . مرتفع ترین قـله آن شـیر کـوه با ارتفاع 4075 متر می باشد که در تعـدیل آب و هوا منطق اثر زیـادی دارد . عـوامل متعددی چـون فرهنگ و آداب و رسـوم و ابتکارات سنتی و بومی در نحوه ساخت مـعماری به ویژه در بـخش مسکن، بر جـذابیت هرچه بیشتر مطالعات روستایی افزوده اسـت. محصولات عمـده روستاها شامل گـندم، جـو، انـار، گـردو، پسـته و بــادام است و صنایع دستی آن قـالیبافی ، گـلیم بافی، گیوه دوزی ، و پارچه بافی می باشد . در سـرزمین پهنا ور ایـران با توجه به تنوع شرایط اقـلیمی، سـکونتگاههـای روسـتایی از نظر شکلگیری بافت کـالبدی متفاوت هـستند و همـین امـر باعـث بوجو د آمدن گـونههای منحصربـه فرد مسکن در این مـناطق شده اسـت. مطالعـه و بررســی قابلیـتهـای موجــود در معمـاری روسـتایی و الگوهای بومی و رایج زیستی، میتواند راهنـمایی مناسب در جـهت شناسایی بخشی از هویت تـاریخی و اصالت فرهنگی این سـکونتگاههـا باشد.

لغات کلیدی :

اقلیم، سکونتگاهای روستایی بافت روستایی ورودی اندرونی دسترسی

×مقدمه

امـروزه به دلیل هج ـوم فـرهنگ های غیر بـومی و الـگوی غیر مصرف جهان پیشرفته به کـشور، فرهنگ روستانشین جـدید در تضاد با فرهنگ سنتی قرار گرفته و فرهنگ نوگـرایی و تج ـدد طلبی جا ی فرهنگ اصیل و سـنتی را گرفته است که این ام ــر سبب هجوم خ ـانوارها به نواحی ج ـدید و رها شدن نواحی تاری ـخ شده و از ط ـرفی عدم ح ـمایت بخش های دولتی در سرمایه ـگذاری در این نـواحی خود مزیت بر علت گردی ـده است . روســتاهای حاشیه کویـری از جلوه بیشتری برخ ـوردارند. عوامل گوناگونی چون ویژگـی هـای اقلیمی، قابلیت های اقتصادی و منـابع آب، در ایران باعث پـدیـدار شدن بافت هـای روسـتایی متفاوتی از نظر شکل گیـری کالبـدی شـده اسـت. در جــای دیگــر واحدهای مسکونی در دل کـوههـا بـصورت دسـتکند احداث شده و خطـوط ارتبـاطی دشـواری آنهـا را بـه یکدیگر متصل می کند، همچون روسـتای کنـدوان در آذربـایـجـان و میـمنـد در کـرمـان. نمـونـه دیـگر از سکونتگاههای روستایی، قلعـه مـستحکمی اسـت کـه خانه ها درون آن به هـم تنیـده شـده انـد و از طریـق مسیرهای باریک به یکدیگر متصل میشوند. این گونه روستاها را در نواحی مـرکزی و کویری ایـران در میـان دشتها و جلگهها میتـوان مشاهـده کرد. آب و هـوای این منطقه در تـابستانها بسیار گـرم و طاقـت فرساست، به طوری که گـاهی اوقـات با وجود این گرمای شدید و خشک تـابستانی و بـادهای کـویری که در این نقاط تـوام با طـوفان های سهمناک است کـم کـم در ـاثر بریـده شدن و از بین رفتن بـوته های صـحرایی که مـتاسفانه برای سوخت به کـار می برند، کـاملا خالی و گرم شده . عـلاوه بر اینها در زمستان هم به طور م ـتداول بی نهایت سـرد و به غیر قابل تحم ـل است ، بطوری که در بیرون شه ـر در مـاهای دی و بهمـن شاید عبور و مرور به خ ـصوص در نزدیکی های صبح خ ـطرناک و کشنـده می باشد . در نـواحی دیگــری از کــشورمان بافــت روســتا مجموعــهای از خانه های منفرد است که در میان کشتزار هـا پراکنـده شده اند . این گونه از بافتهـای روسـتایی در حاشـیه دریای خزر به وفور مشاهده میشـود. بافـت کالبـدی روستاها عمدتاً تجلـی گـاه چگـونگی انتظـام مـسکن، زمین هـای زراعـی و نحـوه اسـتقرار شـبکه ارتبـاطی سکونتگاه بـه شـمار مـی رود. در میان شهره ـای کــهن ایران، نمونه های بسیاری می توان یافت که در مسیر دگرگونی های تاری ـخی ، از قا نون مندی های خاص برای انسـجام کالبدی و عملکردی شهر تبعیت نموده اند. ـشهر یـزد در میان شهرهای سنتی ایـران دارای اعتبـار و هویت ویژه است.

× ربرســی تنــوع سکونت گاه های روستایی در یزد

محدوده ی یـزد در دل بیابـان هـای خـشک و کـویر مرکزی ایران قرار دارد که دارای آب و هوای گرم و خشک می باشد . میزان بارندگی کم و اختلاف دمای شب و روز زیاد است که از نظر ساخت شهر و معماری مـسکونی با شرایط اقلیمی موجود پیونـد تنگـاتنگی برقرار کرده اسـت. اسـتان یـزد دارای 5000 روسـتا و آبــادی بــا تنــوع بــسیار از نظر شـکل بافـت کالبدی میباشد. در این منطقه مصالح مورد استفاده از خشت و گـل است. البته با توجـه بـه وجـود ارتفاعـات بلند شـیرکوه در غرب یزد، در برخی از درههای این کـوه آبـادی هـای سرسبزی نیز وجود دارد. تـنوع در بافت کالبـدی روسـتاهای یـزد را می توان اینگونه معرفی کرد: روسـتاهای دشتی (قلعـهای) و روسـتاهای کـوهپایهای (بـاغ محلـهای). روسـتاها و آبادی های واقع در دشت و جـلگه های خشک یزد را می توان در دو گروه دسـته بنـدی کـرد. نخست روسـتاهای کـوچکی کـه در کنـار یـک قلـه قدیمی ساخته شده انـد، ماننـد عزآباد، زارچ و سـرو سـفلی که خود این آبـادی هـا دارای بـارو نبـوده و در مـواقع ضروری اهـالی به قلعـه ها پنـاه می برده اند و دیگری سکونتگاههایی را شـامل می شود مثل اردکـان، ابرقوه و عقـدا که دارای بـارو، کهنـدژ، شارسـتان و در مواقعی ربض (حومـه) بوده اند. شهر اردکـان بـا بـافتی کهن و متراکم در جوار کـویر پهناور به همین نام واقـع شده است. قدیمی ترین ـمحله آن "مـیدان قلعـه" اسـت که قلـه کهـن شـهر در آن قـسمت بنـا گـشته اسـت.

همچنین برخی آبادی ها مثل خرانـق کـاملاً بـه شـکل قلعه ساخته شده و زندگی در آن تا دوران معاصر ادامه داشته است. خرانق روستایی کوچک و نسبتاً سرسـبز، بین راه یـزد- طـبس مـی باشـد و کلیـه عناصـر ایـن سکونتگاه قلعهای شامل خانه، مسجد، حسینیه، حمام و سایر ابنیه به شکلی فشرده در چند طبقه کنار هم قـرار گرفتــه اســت. در راه یــزد- کرمــان تعــدادی

مزرعــه مسکونی وجود دارد که ساکنان آن در قلعه ای سـاکن و در زمینهای زراعی مجاور آن به کـشاورزی مـشغول هستند. روسـتاهای کوهپایـه ای واقـع در دامنـه هـای شیرکوه، در پیرامون شیب ارتفاعات شکل گرفته اند و طبیعتی سرسبز و خرم دارند که محلـی مناسـب بـرای گذراندن روزهای گرم تابستان است. ایـن روسـتاها از نظر تقسیمات سیاسی استان بیشتر در مرز شهرستانهای تفت و مهریز قرار دارند.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید