بخشی از مقاله
مقدمه :
بی تردید رشد و توسعه جوامع انسانی در ابعاد گوناگون فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی ، و رشد همیشگی و بالندگی پیاپی ارزش های بلند معنوی در همه حوزه ها زندگی ، در گرو در یافتن نسل جوان و اهتمام به امور آنان است .
هم از این رو است که جوانان ، همواره تاریخ کانون اصلی توجه مصلحان و نیز هدف اساسی تهاجم مفسدان بوده اند چرا که عالم جوانی – چناکه افتد ودانی - همانگونه که می تواند منشا نیک ترین تحولات زندگی آدمی گردد به همان میزان در معرض فتنه انگیزترین آسیب های اخلاقی و فر هنگی و معنوی نیز ،هست .
فصل اول :
جوان و نیروهای کنترل کننده
دوران حساس جوانی :
دوران جوانی ، دوران بسیار حساسی است زیرا از یک طرف در این دوره تمام غرایز و تمایلات در جوان شعله ور است و زبانه می کشد و از طرف دیگر یک دنیا احساسات و عواطف در جوان بروز می کند و شکوفا می شود ( احساساتی که کاملا ً ضربه پذیر و حساس است .)
جوانی که در این دوره حساس با آن خصوصیات ویژه به سر می برد . یعنی سرا پا احساسات است ، تمام تمایلات و غرایزش بالفعل شده است ، تخیل ها ، آمال وآرزو ها وسوسه ها و شبهه ها وجودش را فراگرفته ومهمتر اینکه غرور جوانی هم بر او حکمفرما گردیده ، نیازمند یک نیروی کنترل کننده قوی است تا او را از سقوط انحراف حتمی بازداشته به راه سعادت هدایت کند پس برای جلوگیری از خطر انحراف و سقوط جوانان عزیز – چه دختر چه پسر – باید یک نیروی کنترل کننده وجود داشته باشد .
البته این نیروی کنترل کننده ، یک چیز نیست بلکه مجموعه ای از عوامل گوناگون است که باید باهم به کار افتد و هماهنگ حرکت کند و جوان ، مخصوصا و سایر اقشار جامعه عموما با استفاده از آنها بتوانند راه خود را بیابند و از خطر ها محفوظ بماند اجزای این مجموعه عبارتند از :
عقل
وجدان اخلاقی
آداب و رسوم اجتماعی
احترام به قانون
انعطاف پذیری
نماز
ایمان عقلی و ایمان قلبی
تربیت خانوادگی
تربیت فرهنگی
تربیت اجتماعی
عقل:
اولین و بدیهی ترین عامل در مجموعه نیروی کنترل کننده جوان ، عقل است . امیرالمومنین در این باره می فرماید :« عقل ، پاک کننده از بدی ها و امر کننده به خوبی هاست .»
اما ببینیم که عقل چیست ؟
آنچه که می توان که به زبان ساده گفت این است که : عقل درختی است که میوه و ثمره اش ،تفکر ، تذکر،تنبه است و قوه ای که خوبیها را از بدیها تمیز می دهد .
قرآن کریم نیز در تعریف عقل می فرماید :« فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هدیهم ا... و اولئک هم اولوالباب »
« پس (ای رسول) توهم آن بندگان را به لطف و رحمتمن بشارت ده ، بندگانی که چون سخن حق بشنود ، نیکوتر آن را عمل کنند ، آنان کسانی هستند که خدا آنها را به لطف خاص خود هدایت فرموده و هم آنان به حقیقت ، خردمندان عاملند .
وجدان اخلاقی :
دومین عاملی که در نیروی کنترل کننده ی جوان نقش بسزایی دارد ، وجدان اخلاقی
است که به تناسب تمایلات و غرایز جوان ، زنده و بسیار حساس و هوشیار است .
قرآن کریم به وجدان اخلاقی بسیار اهمیت داده است به نحوی که از یک طرف به آن قسم خورده و از طرف دیگر ، آن را در کنار روز قیامت گذاشته است . خداوند در سوره "قیامت" می فرماید:«لا اقسم بیوم القیامـة و لا اقسم بالنفس اللوامة »
اما اینکه چرا خداوند متعال ، وجدان اخلاقی و نفس لوامه را در کنار روز قیامت قرار داده ؟
باید گفت به خاطر یک سری شباهت ، ویژگی و خصوصیاتی است که در هر دو مورد موجود است . قرآن کریم در اوصاف روز قیامت می فرماید که در آن روز ظلم و زور خبری نیست پارتی بازی و رشوه خواری هم آنجا یافت نمی شود و هر کس به سزای اعمالش می رسد اگر درست دقت کنیم خواهیم دید که اوصاف نفس لوامه یا وجدان اخلاقی نیز چنین است نه ظلم می پذیرد و نه پارتی را قبول می کند ونه رشوه می گیرد .
بنابراین جوانان باید در گفتار و کردار و به طور کلی در همه شیوه زندگی خویش وجود این نعمت بزرگ را قدر بدانند و از این وسیله هشدار دهنده به نحو احسن استفاده کنند .
آداب ورسوم اجتماعی :
یکی دیگر ازعواملی که در کنترل جوانان ، می توان از آن مدد جست ، مراعات آداب و رسوم که در یک جامعه سالم وجود دارد ، مخصوصاً که این آداب و رسوم خالی از خرافات ، موهومات و گناه هم باشد . در این صورت متابعت از آن ، صد در صد یک امر طبیعی و بلکه یک عامل مهم بازدارنده از انحراف و سقوط خواهد بود .
اصولاً مخالفت با مردم و حضور در جامعه که مستلزم حفظ آداب و رسوم اجتماعی است مورد تأکید روایات است . حضرت علی (ع) می فرمایند :« با مردم چنان در آمیزید که اگر از دنیا رفتید بر شما بگریند و در خوشی ها به شما تهنیت گویند .»
مطلب دیگری که در این رابطه حائز اهمیت است این است که اگرافرادی پیدا شوند که توانسته اند گره از کار جامعه باز کنند ، برای این است که شخصیت اجتماعی داشته اند .
احترام به قانون :
احترام و رعایت قانون در هر جامعه ای لازم و ضروری است و اصولاً هر حزبی هر تشکلی هر کشوری و حتی هر دینی که بخواهد موفق و پیشرو باشد باید اجرای قانون در افراد آنها در حد اعلاء باشد .
اجرای قانون اگر چه برای بعضی افراد ، همچون کسانی که طالب هرج و مرج هستند سخت است ، لکن برای جامعه و سلامت افراد آن ، مفید است و منافع فراوانی دارد .
فکر کنید که در شهری که قوانین راهنمایی اجرا نمی شود چه هرج ومرجی بوجود می آید اگر این مثال را در همه ی قوانین و مقرراتی که در زندگی انسان نقش دارد پیاده کنیم ، آن وقت به عظمت فاجعه از یک طرف و به لزوم احترام و اجرای دقیق قوانین از طرف دیگر پی می بریم .
انعطاف پذیری :
عامل مهم دیگری که جوان را از انحراف و سقوط حفظ کرده و سعادت طلبی و حقیقت جویی او را تضمین می نماید انعطاف پذیری و به عبارت دیگر لجوج نبودن و دست برداشتن از سرسختی و لجبازی است .
اگر یک مقدار دقت کنیم خواهیم دید منشأ و ریشه اصلی اختلافات و مشکلات وجود لجاجت و عناد در طرفین ، اینگونه مسائل است .
یک عامل بوجود آورنده لجاج ، عناد و انعطاف ناپذیری کبر و خودخواهی است .
پیامبر اکرم می فرمایند: « اکثریت دوزخیان از متکبرین هستند .»
نماز :
یکی از مهمترین نیروهای کنترل کننده ، نماز و نیاز و اظهار عبودیت به درگاه خداوند است که در دین اسلام و از نظر قرآن جایگاه ویژه ای را داراست .
اگر انسانی از نماز فاصله گرفت ، اگر جوانی به نماز بی اعتنا شد و خدای نکرده از بجا آوردن آن سر باز زد یا با بی میلی آن را اقامه کرد یقین بدارد که دیگر ، نه هدایتی در کار است و دست عنایت خداوندی از سر او برداشته بلکه از مواهب معنوی بی بهره خواهد ماند .
از اینها بگذریم ، نماز در پیش اهل دل از بهترین عبادتهاست زیرا مکالمه طرفینی است ، هم بنده با خدا صحبت می کند و هم خدا با بنده حرف می زند . به قول اهل دل نماز مرکب از کلام صاعد و کلام نازل است ، کلام صاعد یعنی ذکر و دعا و کلام نازل یعنی قرآن و چه لذتی بالاتراز اینکه انسان هم با خداوند صحبت کند و هم طرف سخن پروردگار واقع شود .
امام صادق (ع) از قول رسول خدا می فراید :«از من نیست کسی که نمازش را کوچک شمارد .»
ایمان عقلی و ایمان قلبی :
آنچه که از ایمان عقلی و به اصطلاح علم الیقین ، مورد نظر ماست این است که انسان به واسطه عقل و قوه ادراکش به یک سری باورهایی از جمله وجود خداوند و حاضر و ناظر بودن او بر انسان و در پیش بودن معاد و حساب و کتاب و آمدن پیامبران و امامان در یک کلمه معارف اسلامی دست بیابد .
ایمان قلبی یک درجه و یک مرتبه ، شدیدتر و بالا تر از ایمان عقلی است و به علم الیقین و حق الیقین مصطلح است یعنی علاوه براینکه عقل باور کرده که در کوچک و بزرگ های دنیا حساب رسی دقیق است "دل" نیز بر این باور آمده است که خدایی هست و همه در محضر اویند و سرانجام نیکوکاران و بدکاران ، جرایی سخت داده خواهد شد .
عمده ترین وسیله برای رسیدن به ایمان عقلی ، پذیرفتن مطالب اساسی اسلام ، با استدال و منطق است که قالباً در راه مطالعه کتاب های دینی و اسلام شناسی در ابعاد مختلف بدست می آید .
اما راه رسیدن به ایمان قلبی ، دیگر ، استدلال نیست ، بلکه مرتبه ای والاتر و بالاتر می طلبد و آن ، محکم کردن رابطه با خدا است .
تربیت خانوادگی :
عواملی وجود دارند که توفیق یک جوان در آنها ، تنها بسته به وجود خود او نیست بلکه دخالت دیگران نیز در موفق بودن او نقش کلیدی و سازنده ای دارد . یکی از آنها مسئله تربیت است . ما دو نوع تربیت داریم :
تربیت گفتاری : که کلام ما تا بدین جا در همین رابطه بود .
تربیت کرداری : یعنی اینکه یک مربی – که پدر و مادر مصداق کامل آن هستند– با رفتار خود دیگران را بسازند و با کرداری شایسته ، متربیان خویش را پرورش دهند.
از جوانان عزیزی که دارای اصالت خانوادگی هستند پدر و مادری خوب ، فهمیده و عالم به تربیت آنها همت گماشته اند به نعمتی رسیده اند که می تواند آنها را در بحران ها و طوفان های انحراف کنترل کنند و از سقوط حفظ شان نماید و باید با اعمال و رفتار خویش بر این نعمت سپاسگذار باشند .
تربیت فرهنگی :
تربیت فرهنگی به دو بخش تقسیم می شود :
1 – تربیت آموزشی 2 – تربیت مذهبی
در تربیت آموزشی آنچه مورد توجه است : نقش والای معلم و استاد متدین و متعهد در میزان پرورش کسانی است که تربیت آنان را به عهده گرفته اند و اگر با دقت به آن بنگریم ، خواهیم دید که به مراتب از تربیت خانوادگی بالاتر است و کار به جایی می رسد که یک معلم خوب و یک استاد متعهد می تواند بسیاری از قوانین طبیعی را خنثی کرده و خود آنچه می خواهد از نوع بسازد .
اگر نگاهی به تاریخ شیعه بیندازیم ، خواهیم دید که آنچه توانسته ما را بوجود موانع بسیار ، و فرازو نشیب های کمرشکن با قوت و قدرت تا به این جا برساند . ارتباط با روحانیت و رابطه با مسجد و محراب است . بجرأت می توان گفت که جوانانی دارای نیروی بازدارنده قوی تری هستند که در
رابطه بیشتر با روحانیت و مسجد و محراب می باشند و شاهد حضور فعال و پر شکوه جوانان حزب الهی در جبهه و راهپیمایی زنان و دختران با حجاب در پشتیبانی از رزمندگان و مناسبت های گوناگون است .
تربیت اجتماعی :
آخرین عامل کنترل کننده ی بسیار قوی در زمینه تربیت جوان در جامعه تربیت اجتماعی و به بیان واضح تر ، قانون و فریضه بسیار مهم امر به معروف و نهی از منکر است .
بعضی ها گمان می کنند که اگر خودشان خوب باشد و گناه نکنند کفایت می کند و دیگر وظیفه ای بر دوششان نیست در صورتیکه این تصور غلط تنها با روحیه افراد بی تفاوت ، بی توجه سازگار است و قرآن با آن مبارزه می کند . از دیدگاه قرآن کریم کسانی از خسران و تباهی در اماند که اولاً ایمان داشته باشند و عمل صالح انجام بدهند و ثانیا دیگران را نیز به آن توصیه و سفارش و امرکنند . یعنی پرداختن به خود و به اصطلاح کلاه خود را نگه داشتن کافی نیست ، بلکه باید به اندازه قدرت و توان ، افراد دیگر را هم به خیر و خوبی دعوت کرد و نیز از گناه باز داشت .
فصل دوم :
مسئولیت جوانان
مسئولیتهای چهارگانه :
برای تبیین بیشتر مسئولیت جوانان ، آن را به چهار دسته تقسیم می کنیم :
مسئولیت جسمانی
مسئولیت روحی
مسئولیت اجتماعی
مسئولیت عبودیت و بندگی
