دانلود مقاله خراسان رضوی

بخشی از مقاله

خراسان رضوی

استان خراسان رضوی بخش کوچکی از خراسان بزرگ است. خراسان بزرگ در ادبیات ایران شامل تمامی شمال شرق ایران و بخش بزرگی از افغانستان می‌شود اما خراسان رضوی به مرکزیت شهر مشهد یکی از استان‌های کشور ایران است. این استان با مصوبه دولت در سال ۱۳۸۳ خورشیدی و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان ایجاد شد. افزودن واژه عربی رضوی به نام این استان ایرانی از سوی دولت کنونی، در اثر وجود آرامگاه یکی از پیشوایان شیعی به نام امام رضا در مرکز این استان صورت گرفته است. در تقسیمات کشوری

سال ۱۳۸۳ استان پهناور خراسان به سه استان تقسیم گردید و استان خراسان رضوی یکی از این ۳ استان است. تعداد کل جمعیت استان براساس آمار سر شماری عموم نفوس در سال1385 5،593،079 نفر بوده که از این تعداد 2،809،419 نفر مرد و 2،783660 نفر زن می باشد تعداد خانوار این استان نیز 1،427،505 خانوار می باشد.خراسان رضوی به ۲۰ شهرستان و ۶۵ بخش تقسیم شده است.

استان خراسان رضوی با وسعتی حدود 128420 کیلو مترمربع معادل 7.8 درصد مساحت کل کشور و متشکل از 20 شهرستان ،65 بخش ،163 دهستان و8861 آبادی جمعیتی معادل 4777 هزار نفر را درخود جای داده است
از جمعیت فوق 2909 هزار نفر معادل 60.1 درصد در مناطق شهری و1858 هزار نفر معادل 38.9 درصد در مناطق روستایی استان ساکن هستند
به رغم تقسیم استان،شاخصها حاکی از آن است که استان خراسان رضوی همچنان از جایگاه مناسبی در در اقتصاد کشور برخوردار می باشد
پیشینه تاریخی خراسان

استان پهناور خراسان با ساختار گونه گون و کهن زمین شناسی ، اقلیم متنوع و جاذب ، موقعیت ویژه جغرافیایی ، بی گمان از قدیمی ترین دوران حیات بشری ، بستر فعالیتهای بشری ، بستر فعالیتهای معیشتی ، بازرگانی و نظامی عمده بوده است ، به دلیل همین موقعیت خاص ، کهن ترین ، معروفترین و طولانی ترین راه ارتباطی بین شرق و غرب یعنی (( جاده تاریخی ابریشم )) از طریق خراسان شرق را به غرب مرتبط می سازد.

تنوع جغرافیایی سرزمین خراسان با وجود آب و هوای کویری و گرم در بخش جنوبی و معتدل کوهستانی در شمال استان و به طور پراکنده در مرکز ، با ارتفاعات قابل توجهی نظیر بینالود ، هزار مسجد ، کپه داغ ، قهستان و… زمینه ای مناسب برای استقرار بشر از قدیمی ترین ایام و جذب اقوام و طوایف متعدد در دورانهای مختلف بوده است .، سرزمینی که نواحی مختلف آن عرصه رویش انواع نباتات مناطق سردسیری و گرمسیری از قبیل گندم ، برنج، بادام ، سیب ، انگور ، پسته ، خرما و… است.
پستی و بلندی ها

استان پهناور خراسان به سبب وسعت زیاد ، از نظر شرایط طبیعی بسیار متنوع و هر یک از نواحی مختلف آن دارای ویژگیهای خاصی است .بلندترین نقطه آن قله بینالود ، 3211متر و کم ارتفاع ترین نقطه آن در شمال سرخس ، 300 متر از سطح دریا ارتفاع دارد .
کوههای خراسان دنباله ارتفاعات البرز به سمت مشرق است که به صورت قوس های موازی از شاه کوه آغاز شده و در جهت شمال غربی به سوی جنوب شرقی تا ارتفاعات هندو کش افغانستان امتداد می یابد .

در میان این رشته کوههای موازی ، دره ها و دشت های وسیعی وجود دارد که گاه پهنای آن به حدود 200 کیلومتر می رسد . امتداد این رشته کوهها در برخی نواحی با برخورد به دره یا جلگه گسسته می شود . آنچه در این منطقه حائز اهمیت است ، وجود دشتهای حاصلخیز و آبادی چون : بجنورد ، شیروان ، قوچان ، چناران و مشهد است که در پهنه دشت سر سبزی بین دو رشته ارتفاعات موازی کپه داغ و هزار مسجد در شمال و آلا داغ و بینالود در جنوب به وجود آمده اند. .

آب و هوا
گستردگی استان و عواملی مانند وجود رشته کوههای مرتفع و مناطق کویری ، دور از دریا و وزش بادهای مختلف موجب گوناگونی آب و هوا در مناطق آن گردیده است .
در بیشتر بررسیهای انجام گرفته از جمله مطالعات آمایش خراسان ، این سرزمین به سه منطقه آب و هوایی شمال ، مرکز و جنوب تقسیم می شود .
شمال خراسان بطور کلی دارای شرایط آب و هوایی معتدل و سرد کوهستانی است .این منطقه حاصلخیز ترین و متراکم ترین بخش استان از نظر جمعیت ، فعالیتهای اقتصادی امکانات زیر بنایی است . که شامل شهرستانهای بجنورد ، قوچان ، شیروان ، مشهد، در گز ، چناران و سرخس می شود .

مساحت این منطقه حدود پنجاه و هشت هزار کیلومتر مربع است که5/18% وسعت کل استان را تشکیل می دهد . بیشتر جمعیت و امکانات اقتصادی و زیر بنایی این منطقه در اطراف مشهد و در محور مشهد –قوچان قرار دارد.
منطقه مرکزی استان شامل شهرستانها ی سبزوار ، اسفراين ، نیشابور ، تربت حیدریه ، کا شمر، تربت جام ،تایباد و خواف است . و مساحتی در حدود 85هزار کیلومتر مربع دارد که 2/27 %استان را در بر می گیرد .

این منطقه دارای آب و هوای نیمه صحرایی ملایم بوده و فعالیت اصلی اقتصادی آن کشاورزی است که در دشتهای وسیع دامنه های جنوبی بینالود تا کویر نمک و مناطق کویری مرز افغانستان انجام می شود .این دشتها از نظر آب و هوایی جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شوند و میزان بارندگی در آنها بین 200 تا250 میلیمتر در سال است .
جنوب خراسان دارای آب و هوای خشک و نیمه صحرایی است .وسعت این منطقه از شش شهرستان بیرجند ، طبس ، فردوس، گناباد، قائنات، و نهبندان تشکیل شده حدود170هزار کیلومتر مربع است که حدود نیمی از مساحت کل استان را در بر می گیرد .

بررسی وضعیت بارندگی استان نشانگر این است که در بیش از 90% استان توزیع مکانی و زمانی بارش ها و پراکندگی آنها یکنواخت و مشابه نیست ، میزان ریزش های جوی به صورت باران و برف در 15%مساحت استان (نواحی شمال و شمال غربی )آن نسبتا زیاد است به طوری که در برخی مناطق مجاور استان گلستان ، میزان بارندگی گاه به بیش از 700 میلیمتر در سال می رسد . میانگین بارندگی سالانه این ناحیه بین 300 تا400 میلیمتر تغییر می کند ولی در مناطق جنوبی ، شرقی و مرکزی که بیش از 85% مساحت خراسان را شامل می شود میزان بارندگی در این مناطق تقریبا معادل 150 میلیمتر است

تنوع آب و هوایی استان عبارت است از :
-آب و هوای سرد کوهستانی و نیمه صحرایی سرد در شمال و شمال غرب
-آب و هوای معتدل کوهستانی در مناطقی از شمال و شمال غرب و مرکز
-آب و هوای نیمه صحرایی ملایم در شمال شرق ، مرکز و مناطقی از غرب و نیز مناطق کوهستانی جنوب
-آب و هوای گرم صحرایی فراگیر مناطق مرکزی به طرف جنوب و جنوب غرب

نگاهی به پیشینه شهرها ي خراسان
اسفراين : این ، شهر همان مكاني است كه اکنون خرابه هاي آن بنام شهر بلقیس معروف است . اگر چه سابقه این شهر به پیش از اسلام میرسد ، اما آثار پراکنده درآن از دوران صفویه عقب تر نمي رود .آثار باقیمانده از تپه های این منطقه نشان از سکونت مردم (حداقل از قرن پنجم ه.ق ) دارد
بردسكن : این شهر كه تا چندی پیش از بخشهای كاشمر به شمار مي رفت ، به لحاظ تاریخی وابسته به آن شهر مي باشد .وجود محوطه هاي باستانی و قلعه هاي متعدد حاكي از رونق این سرزمین است

بجنورد :در بررسيهاي باستانشناسي مشخص شده است كه كهن ترين زيستگاهها در اطراف شهر جاجرم قرار داشته است و متعلق به دوران ميان سنگي بوده است .همچنان وجود پناهگاهه و تپه هاي متعدد باستاني حكايت از آن دارد كه منطقه بجنورد از دير باز مسكون بوده و آب و هواي مناسب و مرتعهاي انبوه موجبات اين سكونت را فراهم مي آورده است . دردوران پارتها نيز بجنورد در قلمرو آنان واقع بوده و حدود سه هزار سال پيش هم كه آرياييها بهخ اين سرزمين سرازير شدند منطقه بجنورد از جمله نخستين زيستگاههايي بود كه آنان براي خود برگزيدند . آثار و بقاياي فرهنگي در منطقه بجنورد حكايت از تمدن اين شهر از صدر اسلام تا قرن هفتم هجري دارد . اين شهر با عمارات عالي و سيستم آبرساني پيشرفته همواره از دوران پارتيان تا زمان صفويه مسكون بوده است

بيرجند:بابررسيهاي باستان شناسي در بيرجند اين منطقه يكي از قديمي ترين زيستگاههاي ايران به شمار مي رود . در اين منطقه پناهگاهها و زيستگاههاي متعددي كشف شده است كه نشان از دوران ميان سنگي و نوسنگ دارد . انبوه تپه ها و محوطه هاي باستاني ، نشان از رفت و آمدهاو مراودات فرهنگي فراوان در اين منطقه دارد . در دوران اشكاني و ساساني بيرجند از اهميت فراوان برخوردار بوده كه كشف بيش از 90 كتيبه پهلوي اشكاني و ساساني خود گوياي اين واقعيت است . سنگ نگاره لاخ مزار ودر 29 كيلومتري بيرجند . دفترياد بودي است از دوران ميان سنگي تا عصر حاضر

تايباد : بررسي ها ي باستانشناسي نشان مي دهد كه از هزاره سوم پيش از ميلاد منطقه باخرز (تايباد ) مسكوني بوده اما عصر توسعه آن مربوط به قرن چهارم و هفتم ه.ق مي باشد
تربت جام :اين هر نيز از هزاران سال پيش زيستگاه اقوام باستاني بوده و كرانه هاي هريرود وكشف رود و جامرود آثاري از گذرگاه و سكونت اقوام مهاجم ومهاجر را داراست . مطالعات باستانشناسي خبر از سكونت 5هزا ر ساله و پر رونق اين منطقه مي دهد
تربت حيدريه: اين شهر تا قرن هفتم ه.ق به زاوه شهرت داشت كه در يورش مغولها به كلي ويران و از صفحه جغرافيا محو شد و پس از قرن نهم هجري برگرد مدفن قطب الدين حيدر ، شهر تربت حيدريه بنيان گرفت . بررسيهاي باستانشناسي منجر به شناسايي آثار متعدد باستاني از دوران پيش از تاريخ تا دوران معاصر در آن شده است

جاجرم : بررسيهاي اخير باستانشناسي نشان مي دهد كه كهن ترين زيستگاه در اطراف اين شهر قرار داشته كه آب و هواي مناسب ، مراتع انبوه ، رودها و نهرهاي پرآب انگيزه اي مناسب براي سكونت انسانهاي دوران ميان سنگي را در اين منطقه بوجود آورده است

چناران : شهرستان چناران كه تا سالهاي اخير بخشي از شهرستان مشهد ه شمار مي رفت در دره رود كشف رود يا ميانه دشت حاصلخيز مشهد قرار دارد . وقايع تاريخي را بايد در لابهلاي تاريخ مشهد جست . ولي در گذشته دور منطقه چناران سرنوشت جداگانه اي از شهر مشهد داشت . مطالعات باستانشنايي نشان مي دهد كه منطقه جناران در شمار نخستين مناطق مسكوني اقوام متمدن در دشت مشهد مي باشد . زيستگاههاي 7هزار ساله در منطقه رادكان مبين اميت و استعداد آن منطقه در دورانهاي مختلف پيش از تاريخ مي باشد

خواف :اين شهر ازجمله مناطق كهن و مهم خراسان بشمار مي رود براساس متون تاريخي و بررسيهاي باستانشناسي . اين منطقه از دوران پيش از اسلام مسكون بوده و شهرهاي معتبري چون زوزن، سنگان، سلومد و خرگرد داشته است . دو شهر زوزن و خرگرد در دوره هاي خوارزمشاهي و تيموري از اهميت ويژهاي برخوردارند
درگز : در متون تاريخي از شهر دارا نام برده شده است كه بسياري آن را منطبق بر(( درگز)) كنوني و مخفف ((داراگرد)) مي دانند . برخي نيز به نقل از مورخ يوناني (( يوستي نوس)) آن را پايتخت اشكانيان پنداشته اند .اما آنچه مسلم است منطقه درگز ، خاستگاه اصلي اشكانيان و جزيي از سرزمين پارتيان بوده است . كشفيات اخير باستانشناسي از اهميت اين سرزمين در دورهان ساسانيان خر مي دهد

سبزوار : خرابه ها و بقاياي به جامانده در اطراف شهرستان سبزوار . حكايت از وجود آباديها و رباطهايي از دوران ديرينه دارد . بقاياي آتشكده آذر برزين مهر ، يكي از سه آتشكده مهم زردشتيان در اين منطقه است . وجود بقاع متبركه و مساجد فرائان در سبزوار دليلي بر پايبندي مردم اين سامان به دين مبين اسلام مي باشد . پناهگاه كشف شده در ششتمد نشان از شجاعت و پايمردي مردم اين خطه در مقابل خونخواران مغول دارد

سرخس :اشارات فراوان به سرخس در شاهنامه ،خبر از حضور اين شهر در تاريخ اسطوره اي ايران ميدهد . شهري كه در آستانه ظهوردين مبين اسلام به لحاتظ قرار گرفتن بر سر راه مرو ، به شهري آباد و پر جمعيت تبديل شده بود و تا دوران سلجوقيان اعتبار و آباداني خود را حفظ كرد.در اواخر دوران سلطان سنجر بايورش انسز خوارزمشاه و سپس حمله غزها ، اين شهر آسيب فراواني ديد ولي در اوايل قرن هفتم ه.ق دوباره رو به آباداني گذاشت . با يورش تيموريان به ايران و انتخاب هرات به عنوان پايتخت ، مسير جاده ابريشم از شهر سرخس تغيير يلفت كه خود باعث از رونق افتادن هر چه بيشتر ان منطقه شد . حمله پياپي ازبكها و تركمانان به ويراني اين شهر افزود .در سال 1339 ه.ق طبق توافق بين ايران و روسيه شوروي ، رودخانه تجن مرز بين اين دو كشور برگزسده شد كه طي آن بخشي از سرخس به روسيه واگذار گرديد

شيروان:اين شهرستان كه تا سال 1339 شمسي جزء شهرستان قوچان به شمار مي رفت نشان از تمدن 2هزار ساله دارد تپه بزرگ ميان شهر ((ارگ)) از آثار مهم تمدن اين شهر محسوب مي شود
فردوس : بررسي هاي اخير باستانشناسي حاكي از آن است كه شهر فردوس از دوران تاريخي مسكوني بوده است . اما بيشترين آثار تاريخي آن مربوط به قلاع اسماعيليه مي باشند . بزرگترين و مهم ترين آثار باستاني منطقه فردوس ، خرابه هاي شهر تون در مجاورت فردوس مي باشد . كه آثار و بقاياي فرهنگي و تمدني يك دوره طولاني از صدر اسلام تا دوران قاجاريه رادر خود دارد .وجود رباطهاي متعدد در راههاي قديمي منطقه فردوس حكايت از تردد كاروانهايي در اين منطقه دارد

فريمان :قدمت اين شهر زياد نيست اما در نزديكي آن محوطه باستاني وسيع و آبادي وجود دارد كه به فرهاد گرد مشهور است . فرهاد گرد كه بر سر راه نيشابور به هرات قرار داشته از پيشينه بسيار كهني برخوردار است و يكي از محوطه هاي باستاني پيش از تاريخ مي باشد . در متون تاريخي و سفرنامه ها از فرهاد گرد بعنوان ديه فرهاد نيز نام برده شده است
قاين : اين شهر كه در اكثر دوران تاريخ اسلام مركز قهستان ناميده شده از اهميت و اعتبار فراوان برخوردابوده است .ناصر خسرو قبادياني در اواسط قرن پنجم هجري از آن به نيكي ياد كرده و مسجد جامع آن را زرگترين مسجد دانسته است .غارها،پناهگاههاو قلعه هاي فراواني كه در سراسر قاين وجود دارند .دلايلي بر اهميت نظامي و دفاعي آن شهر در دوران اسماعيليه مي باشد

قوچان : باستانشناسان معتقدند كه قوچان از دير باز مورد توجه اقوام مختلف بوده است . وجود زيستگاههايي از آريايي ها در اين منطقه خود دليلي اين مدعي است .از آنجا كه منطقه قوچان جزوء سرزمين خاصه پارتيان محسوب مي شده ، تپه هاي بيشماري از آباديهاي متعلق به آن دوران شناسايي شده است

كاشمر : اين شهرستان كه در قديم به نام ترشيت يا ترشيز شهرت داشته است يكي از شهرهاي كهن خراسان بشمار مي رود . ترشيز جزء قهستان قديم بودو به لحاظ موقعيت خاص جغرافيايي و كوهستاني آن مامن فرقه اسماعيليه بوده است .وجود آثار ارزشمندي چون برج علي آباد كشمر و فيروز آباد نشانه اهميت تاريخي آن است . يكي از شهرهاي معتبر منطقه ترشيز ، كندر نام داشت
گناباد : بررسي هاي باستانشناسي خبر از تمدن پيش از تاريخ و دوران تاريخي اين شهر مي دهد .مقابر متبركه ، رباطهاي فراوان و همچنين كهن ترين قنات اين شهرستان با يش از 33كيلومتر طول و 300متر عمق از عظيم ترين پديده هاي تاريخي استان خراسان مي باشد 2500 سال قدمت
مشهد : این شهر پیش از آنکه به برکت امام هشتم وسعت یابد و مشهد ناميده شود ، روستايي بوده است به نام(سناباد)از مضافات شهر نوغان در موقعیت شمال غربی مشهد کنونی و به فاصله حدود 1500 متری نوغان . در آن دوران و حتی تا قرن سوم ه.ق نوغان از تابران ،ترغبد و رادكان كه سه شهر مهم منطقه توس بوده اند بزرگتر بوده و سناباد در مجاورت نوغان گویا از آب و هوايی خوش برخوردار بوده است . تا آنجا كه به قول طبری و یاقوت حموي در سناباد عمارتي ييلاقي ساخته شده بود و رجال آن دوران در آن اقامت داشتند .

نهبندان : این شهر كه در سالهای اخیر از شهرستان بیرجند جداشده است از جنوبی ترین شهرهای استان محسوب مي شود . نهبندان كه در متون كهن به ((نه)) به معنی(( شهر ))شهرت داشته است از شهرهای مهم قرون اوليه اسلامی بوده است . بررسیهای اخير نشان مي دهد تپه عظيم ميان اين دو شهر روزگاري كهندژ شهر ((نه)) بوده كه سابقه آن به دوران اشكانيان مي رسد . وجود قلعه مهم و زيباي (( شاه دژ)) در 5 كيلومتر يشهر نهبندان دليلي برحضور پررنگ اسماعيليه در آن منطقه است .

نيشابور : از اواخر هزاره دوم و اوايل هزاره اول پيش از ميلاد ، اقوام آريايي مهاجرت خود را به ايران آغاز كردند .و در مناطق مختلفي سكونت گزيدند .قوم پارت در شمال خراسان ساكن شدند كه نيشابور در زمره قلمرو حكومتي آنان بود . با عنايت به همين امر برخي ابرشهر (نام قديم نيشابور ) را اپر شهر ومنسوب به طايفه پارت دانسته اند ولي بعضي مورخلن نيشابور را به شاپور ساساني نسبت مي دهند .

مراكز مهم تفريحي و جاذبه هاي طبيعي خراسان

مراكز تفريحي ، گردشگري و جاذبه هاي طبيعي زيادي در استان خراسان وجود دارد كه هر ساله ميلونها نفر از مردم استان ، زايران امام رضا (ع) و گردشگران از اين مكانها استفاده و گاه در آن اطراق مي كنند . ييلاقهاي مشهد نيز هميشه مورد توجه بوده است كه در اينجا به اختار از اين مراكز معرفي مي شو
مشهد

پارك ملت (در ميدان آزادي – ابتداي بلوار وكيل آباد )2- پارك كوهسنگي ( جنوبغربي مشهد و انتهاي خيابان دكتر علي شريعتي )3- كوهستان پارك شادي (مجاور پارك وكيل آباد –انتهاي بلوار وكيل آباد )4- پارك وكيل آباد (5كيلومتري غرب مشهد )5-طرقبه(16 كبلومتري شمال غربي مشهد )6- بند گلستان (4 كيلومتر ي طرقبه) 7- حصار و مايانات (ادامه راه روستاي گلستان ) 8- زشك(50 كيلومتري غرب مشهد از دو راهي وكيل آباد ) 9-كنگ(جنوب رشته كوه بينالود و در فاصله 22 كيلومتري جنوبغربي طرقبه )10-نقندر ( منطقه كوهستاني و بفاصله 11 كيلومتري غرب طرقبه ) 11- شانديز (38 كيلومتري شمال غربي مشهد همراه با امكانات پيست اسكي ) 12- جاغرق( 21 كيلومتري شمالغربي مشهدو 5كيلومتري جنوب غربي

طرقبه) 13- چشمه گيلاس(50 كيلومتري شمال باختري مشهد و 21 كيلومتر يشمال غربي آرامگاه فردوسي ) 14- اخلمد( مسير جاده مشهد –قوچان و به فاله 84كيلومتري مشهد و فاصله جاده فرعي آن تا جاده آسيايي16 كيلومتر مي باشد .)15- غارمغان(30 كيلومتري جنوب شهر مشهد) 16- چشمه سبز( 60 كيلومتري شمالغربي مشهد –كوههاي بينالود ) 17-رودخانه و سد كارده ( 20 كيلومتري جاده مشهد –كلات