بخشی از مقاله
خواص فيزيكي آبهاي آشاميدني
الف) درجه گرماي آب آشاميدني: آب بسيار سرد اثرهاي بدي بر دستگاه گوارش انسان دارد و آب با درجة گرماي بسيار حالت بيمزگي داشته و گوارا نيست. درجه گرماي آب آشاميدني بايد ميان 5 تا 15 درجه باشد. مناسبترين درجة گرماي آب آشاميدني 8 تا 12 درجه سانتيگراد است.
ب) رنگ آب آشاميدني: آب آشاميدني بايد بيرنگ باشد و در ضخامتهاي زياد رنگ آبي مايل به سبز زلالي را داشته باشد.
ج) بوي آب آشاميدني: آب آشاميدني بايد بيبو باشد وجود اسيد سولفوريك، كلر، فنول، آمونياك به آب بوي ناخوشايند ميدهند. با 50 تا 60 درجة گرم كردن آب بوي آن بيشتر نمودار ميگردد. آزمايش تعيين بو بهتر است در محل برداشت آب انجام گيرد تا اينكه پيش از آزمايش گازهاي بودار از آب بيرون نروند.
د) مزهي آب آشاميدني: مزة آب گوارا باشد. آب با درجة سختي كم حالت بيمزگي ناخوشايندي را ميدهد. شوري آب نشانهي وجود نمك خوراكي و تخلي آن دليل زيادي تركيبهاي منيزيم ميباشد. آبهاي قليايي (9PH>) مزة آب صابون را دارند در حالي كه آبهاي اسيدي (6PH<) ترش مزه هستند. وجود زيادي نمكهاي آهن و آلومينيوم مزه آب را گس ميكند در حالي كه مزة گنديدگي آب به علت آلودگيهاي آلي آنست كه ممكن است همراه با ميكروبهاي بيماريزا نيز باشد.
براي بررسي كيفيت آب در تصفيه خانه گامهاي زير برداشته ميشوند:
نمونهبرداري از آب: در يك تصفيه خانه و يا يك منبع طبيعي آب، نمونهبرداري از آب بايد منظم و در چند نقطه از مسير جريان آن انجام گيرد. نمونهبرداري از نقطهي وارد شدن آب به تصفيه خانه و نقطهي بيرون رفتن آن كافي نيست بلكه براي كنترل كار واحدهاي گوناگون نيز بايد نمونهبرداريها و آزمايشهاي لازم انجام گيرد. بسته به وسايل آزمايش و سيستم كار در آزمايشگاه تصفيهخانه نمونههاي برداشت. آب 2 تا 3 ليتر ميباشد و بايد هنگام برداشت توجه شود كه هيچگونه
گازي از آن بيرون نرود و فوراً شيشهي نمونه بسته شود. زمان ميان برداشت نمونه و آزمايش آن نبايد از 72 ساعت تجاوز كند. شيشه نمونهبرداري بايد قبلاً با آب مورد آزمايش چند بار شسته شود. فاصلة دو نمونهبرداري براي آزمايشهاي تعيين خواص فيزيكي و شيميايي منبعهاي طبيعي آب حداكثر 3 ماه و براي آزمايشهاي باكتريولوژي در مورد شهرهاي كوچك حداقل يك تا دوهفته و براي شهرهاي بزرگ هر روز بايد انجام گيرد. از آب تصفيه شدهاي كه براي فرستادن در شبكه آماده شده است بايد هر روز نمونهبرداري و آزمايش به عمل آيد.
آزمايش آب
معمولاً دو گروه آزمايش روي آب انجام ميگيرد:
نخست، آزمايشهاي روزمره- آزمايشهاي روزمره در يك تصفيه خانه شامل تعيين خواص فيزيكي نظير تعيين درجة گرماـ رنگـ بو و مزة آب و تعيين خواص شيميايي نظير درجة سختي آبـ درجة اسيديـ مقدار گازهاي محلول در آب و مقدار تركيبهاي شيميايي گوناگوني كه ممكن است در آب از حد مجاز بيشتر باشند. بالاخره تعيين خواص بيولوژيك و باكتريولوژيك يعني كشت باكتري و تعيين تعداد موجودهاي زنده در يك صد ميليليتر آب و نوع آنها.
دوم، آزمايش كاملـ براي طرح يك تصفيهخانه و انتخاب واحدهاي مناسب براي تصفية آب مورد نظر را و تعيين ابعاد يكانهاي نامبره نياز به آگاهي كامل بر تمام خواص فيزيكي و شيميايي آب ميباشند. يكي از اين آزمايشها، آزمايش تعيين نوع و مقدار مواد منعقد كنندة لازم براي تهنشيني مواد معلق ميباشد. همچنين در اين آزمايش تعيين مقدار همة نمكهاي موجود در آب حتي به مقدارهاي بسيار ناچيز لازم است تا پيشبيني اثر آن مواد در بازدة كار يكانهاي
گوناگون تصفيةخانه امكانپذير باشد براي اين آزمايشها بايد نمونهبرداري از آب در روزهاي گوناگون سال و در ساعتهاي گوناگون روز انجام گيرد. ساعت و روز برداشت نمونه بايد متناوباً تغيير كنند تا اينكه همة حالتهاي گوناگون آب در منبع طبيعي مورد برداشت بررسي شده باشند.
روشهاي تصفيه آب:
آبي كه در طبيعيت بدست ميآيد معمولاً قابل استفاده نبوده و بايد تصفيه گردد. اين كار به ويژه براي آبهاي روي زمين خيلي لازم است. آبهاي آلوده را ميتوان به سه روش مكانيكي ـ شيميايي و زيستي (بيولوژيك) تصفيه نمود. در تصفيةآب آشاميدني ممكن است چند گونه از تصفيههاي نامبرده تواماً در يك دستگاه انجام گيرد. مهمترين روشهاي متداول در تصفية آب آشاميدني عبارتند از:
1- گرفتن مواد درشت با كمك آشغالگير
2- تهنشين كردن مواد خارجي معلّق در آب
3- تصفية آب با كمك صافيها
4- اكسيد كرد مواد آلي موجود در آب با كمك هوا رساني
5- گندزدايي آب توسط مواد شيميايي
شبكه آشغالگير
پيش از ورود آب به تصفيهخانه با كمك اين شبكههي فلزي مواد بزرگ شناور در آب گرفته ميشوند. از اين رو تنها براي برداشت از منبع روي زميني مانند رودخانهها به كار ميروند. در صورت زياد بودن مواد شناور در آب رودخانه و براي جلوگيري از بسته شدن شبكههاي نامبرده آنها را در دو يا سه رديف با سوراخهاي گوناگون قرار ميدهند شبكههاي آشغالگير درشت با سوراخهاي 20 تا 30 ميليمتر و شبكههاي ريز با سوراخهاي 2 تا 5 ميليمتر و شبكههاي خيلي ريز كه به ندرت مورد استفاده قرار ميگيرند با سوراخهاي 2/0 تا يك ميليمتر ساخته ميشوند. مجموع سطح سوراخهاي نخستين شبكه بايد 5/1 تا 2 برابر سطح مقطع لوله آورنده آب به تصفيهخانه باشد و سرعت آب در سوراخهاي شبكه نبايد بيش از 66/0 متر بر ثانيه گردد.
روش تهنشين كردن مواد خارجي آب
تهنشين ردون استفاده از مواد شيميايي: تصفيه در استخرهاي تهنشيني را معملولاً تصفية مقدماتي آب نيز مينامند. چون آبهاي موجود د رطبيعت دراراي مقداري مواد معلق مي باشند ۀكه در مرحلهي نخست بايد از آب گرفته شوند نبابراين آّ را وارد استخرهاي بزرگي ميكنند و از سوي ديگر خارج ميسازند آب پس از وارد شدن به استخر سرعتش كاسته شده و به 2 تا 10 ميليمتر در ثانيه ميرسد اين سرعت كافي است كه به ذرات معلق امگان تهنشيني را بدهد. اين كار ممكن است به شكل متناوب نيز صورت گيرد يعني استخري را پر ا آب كرده بگذارند تهنشين گردد و سپس آبرا خلي نموده و استخر را بشويند. ولي اين شك لكار تنها براي دريهاي كم اجرا پذير است و نياز به تعداد زيادي استخر ميگردد. از اين رو امروزه كمتر از اين روش استفاده ميشود.
تهنشيني با استفاده از مواد شيميايي
براي كوتاه كردن مدت زمان تهنشني و نيز برا ي كم كردن مقدار نمكهاي محلول در آب غالباً استخرهاي ساده تهنشيني كفايت نكرده و كاربرد مواد شيميايي جهت تصفية آب لازم ميگردد. نوع و مقدار مواد شيميايي لازم بايد نسبت به نوع آب و مواد آن در آزمايشگاه تعيين گردد.
مواد شيميايي كه براي تهنشيني مواد خارجي آب مصرف ميشوند به صورت زير كار ميكنند:
نخست ـ مواد شيميايي مصرفي كه بيشتر داراي بار الكتريكي مثبت ميباشند مواد ريز معلق در آب را كه معمولاً داراي بار منفي هستند به دور خود جذب كرده و ذرات معلق بزرگ و سنگينتري را ميسازند و براي تهنشني آماده ميكنند اين پديده را انعقاد مينامند.
دوم: مواد شيميايي با نمكهاي محلول در آب تركيب شيميايي نموده و از نمكهاي محلول نمكهاي نامحلول به وجود ميآورند و آنها را براي تهنشيني آماده ميسازند. مواد شيميايي كه در تصفية آب آشاميدني به كار ميروند بسيار گوناگون ميباشند و مهمترين آنها عبارتند از: سلوفات آلومينيوم (زاج سفيد)(o2H18.3)4So)2Al) ـ آلومينيوم سديم(2NaAlo) ـ كلرور آلومينيوم (o2H6,3Alcl) ـ كلرور آهن (o2H6,3Fecl)ـ سولفات آهن سهارزشيo2H9,3(4So)2Fe ـ سولفات آهن (o2H7,4seF)ـ سولفات مس (كات كبود) (o2H5,4CuSo).
كاربرد روشهاي گوناگون تصفية آب
بسته به نتايج آزمايش آب خام بايد يك رشته تصفيههايي براي آن پيشبيني نمود تا از نظر بهداشتي مناسب براي آشاميدن گرديده و تا آنجا كه ممكن است جواب گوينيازهاي ديگري نيز مانند شستشوي روزانه و كاربرد در كارخانهها باشد. مهمترين كاربردهايي كه از روشهاي گوناگون تصفية آب در شهرها لازم ميآيند به ترتيب اهميت عبارتند از:
گندزدايي آب آشاميدني: كارگندزدايي و كشتن باكتريهاي موجود در آب ممكن است به صورت شيميايي و يا فيزيكي انجام گيرد. كمترين تصفيهايست كه در شبكه آبرساني هر شهر بايد به اجرا درآيد. گندزدايي به روشهاي زير انجام پذير است:
الف) كلر زدن: روشكلر زني ارزانترين راه گندزدايي آب است. كلر را ممكن است به صورت گازي شكل (2cl) و يا به صورت تركيب هيپوكلريت كلسيم 2(clo)ca و يا هيپوكليريت سديم cloNa (آب ژاول) بكار برده كلر گازي شكل داراي اثر بيشتري ميباشد و سمي است . كلر و يا تركيبهاي آن پس از ورود به آب تجزيه شده و توليد اسيد هيپوكلروس clo , Hclo ميكند كه روي پرتو پلاسم سلول زنده اثر كرده و فعل و انفعال آنزيم از كار مياندازد. در مورد گاز كلر نتيجه ميشود.
در صورت به كار بردن تركيب هيپو كلريت كلسيم نتيجه ميشود.
پس خاصيت گندزدايي Hclo بيشتر از clo- است. اگر آب داراي خاصيت قلياتي باشد اسيد مزبور خنثي شده و از خاصيت گندزدايي كلر كاسته ميشود. پس مقدار كلر لازم براي گندزدايي آب با درجة pH آب بستگي دارد.
عامل ديگر كه در ميزان مصرف كلر مؤثر است درجة گرماي آب ميباشد. براي نمونه اثر كلر در محيطي با درجة اسيدي ثابت در گرماي 30 درجه سهبرابر اثر آن در 4 درجه است بجز دو عامل نام برده درجة آلودگي آب نيز در تعيين مقدار كلر لازم تأثير اساسي دارد. براي كلرگازي شكل مقدار مصرف با توجه به عوامل ياد شده از 3/0 تا 5 گرم و يا بيشتر براي هر متر مكعب آبهاي آلوده است. ولي براي آبهاي خام مصرفي در آبرساني معمولاً بيش از يك تا 3 گرم كلر براي هر متر مكعب آب خام مصرف نميكنند. هنگام بيرون آمدن آب از تصفيه خانه بايد كنترل نمود كه كلر باقيمانده در آب از 3/0 در هر متر مكعب بيشتر نباشد. وجود كلر زياد رنگ و بوي آب را تغيير داده آن را بد رنگ و بد بو ميسازد از نظر بهداشتي تا 50 ميليگرم در ليتر (50 گرم در متر مكعب ) كلر در آب اثر مسموميت آني ندارد. در صورتي كه هنگام تصفيه، كلر زيادي به آب زده باشند بايد آن را دوباره از آب بيرون آورد. اين كار معمولاً يا با كمك هوادهي و يا بوسيله افزودن مواد شيميايي از قبيل تيو سولفات سديم 3o2S2Na و يا گاز 2So انجام ميشود.
بهجز روشهاي نامبرده ميتوان جذب كلر اضافي را از آب با كمك پودر زغال فعال كه روي صافيها قرار داده شده است انجام داد.
كلر مادهايست اكسيد كننده پس در تعيين مقدار مصرف آن بايد توجه نمود كه آنقدر كلر به آب افزود تا بجز اكسيد كردن مواد اكسيد كردن مواد اكسيدپذير آب به مصرف كشتن ميكروبها نيز رسيده و مقدار همه در آب باقي بماند. بايد در نظر داشت كه كلر در كار بعضي از واحدهاي تصفيهخانه (همچون واحدهاي تصفية زيستي و يكانهاي كم كردن آهن و منگنز) اخلال ميكند. پس با توجه به اين موضوع محل كلر مزيت را خواهد داشت كه آب كلردار پس از عبور از صافي به ويژه
وقتي در صافي از زغال فعال نيز استفاده شده باشد مقدار زيادي از بوي خود را از دست ميدهد. اينگونه كلر زني را كلر زني پيشين مينامند. معمولاً در آخر تصفيه ممكن است به آب دوباره به مقدار كمي كلر بزنند كه بنام كلرزني نهايي ناميده ميشود. هيپو كلريت كلسيم كه از جذب گاز كلر بر روي آب آهك به دست ميآيد مخلوطي است از o2H4,2(clo)ca و ميتوان آن را به صورت پودر به بازار تهيه نمود. پودر نام برده را به نسبت ده درصد در آب حلكرده و پس از تهنشين
شدن تركيبهاي آهكي آن، بسته به نياز از محلول آن براي افزودن به آب آشاميدني استفاده ميشود. در مصرف هيپوكلريت بايد توجه نمود كه نزديك به دهدرصد از كلر موجود در هيپوكلريت به صورت لجن هدر ميرود. مصرف هيپوكلريت سادهتر و در روستاها كاربرد بيشتري دارد ولي اثر آن ضعيفتر از كلرگازي است. دستگاههاي كلر زني گازي ـ كلر گازي را مستقيماً وارد آب مورد تصفيه نميكنند. بلكه نخست آن را با آب ميآميزند و سپس محلول به دست آمده را در لولة آب شهر تزريق و يا در منبعهاي ذخيرة آب وارد و آنرا با آب مخلوط ميكنند.
كاربرد اُزون: با كمك جريان متناوب برق با فشار 8 تا10 هزار ولت و با فركانس 500 ميتوان اُزون (3o) توليد نمود و براي گندزدايي آب آشاميدني به كار برد. مقدار اُزون مصرفي بسته به درجة آلودگي آب و نيز بر حسب اينكه تصفيه با اُزون به عنوان تنها وسيلهي تصفيه در نظر گرفته شده باشد و يا به هم راه صافي بكار رود تغيير ميكند مقدار اُزون لازم براي گندزدايي آب 5/0 تا يك گرم اُزون در هر متر مكعب آب و مدت كار گندزدايي 10 تا 15 دقيقه ميباشد. در اين مدت زمان اُزون گازي شكل و مخلوط با هوا را بايد به درون آب وارد نمود امتياز كاربرد اُزون در اين است كه پس از گندزدايي در آب نميماند و ضمناً بو و مزة آب را بر خلاف كلر تغيير نميدهد ولي در عوض گران بهاتر است.
گندزدايي با كمك اشعه ماوراء بنفش: اين روش فيزيكي براي تصفيه خانههاي كوچك قابل استفاده است طول موجهاي لازم 200 تا 300 ميلي ميكرون ( ) مدت گندزدايي 3 ثانيه و مصرف برق حدود 40 وات ساعت براي هر متر مكعب آب ميباشد.
كاربرد يد و برم: براي گندزدايي آب به اندازههاي كم ميتوان از يد و برم استفاده نمود كار با آنها آسان است و امروزه قرصهايي از اين مواد در بازار براي گندزايي آب وجود دارد.
جوشانيدن آب: عملاً باكتريها در درجه گرماي 75 درجه در آب ميميرند ولي از نظر اطمينان بايد آب را جوشانيد. گندزدايي آب به روش جوشانيدن خيلي گران تمام ميشود و براي هر مقدار كم در خانهها قابل استفاده است.
انواع منبعهاي ذخيرة آب
مقدار مصرف شهري زير تأثير يك رشته نوسانهايي قرار ميگيرند كه مهم ترين آنها عبارتند از نوسانهاي سالانه و نوسنانهاي رزانه و نوسانهاي ساعتي و از سوي ديگر آبدهي منبعهاي طبيعي تهية آب نيز بع علت تغييرات فصلي و سالانه در مقدار بارندگي نوسانهايي به همراه دارند. براي مطابقت دادن مقدار مصرف آب با مقدار آّ موجود در طبيعت هميشه نياز به تأسيساتي بنام منبعهاي ذخيرة آب هست كه بتوانند در زمان پرآبي و يا كمي مصرف آب را در خود ذخيره نموده و در زمان كمآبي و يا زيادي مصرف آن را در اختيار مصرفكنندگان بگذارند.
منبعهاي ذخيره بسته به نوع نوسانهاي مصرف انواع گوناگوني دارند. منبعهاي ذخيرة فصلي كه غالباً در پشت سدها ايجاد ميگردند. جبران نوسانهاي فصلي و سالانه را نموده، مصرف آب شهرها و آبياري كشاورزي را تأمين ميكنند. همچنين سفرههاي زيرزمين منبعهاي طبيعي هستند كه با تغذيهي مصنوعي آنها در سالهاي پرباران، ميتوان در سالهاي كه باران توسط چاهزني آب مورد نياز را دوباره از آنها برداشت نمود. منبعهاي ذخيرهاي كه در اين بخش مورد
بررسي قرار ميگيرند براي تأمين نوسانهاي ساعتي و روزانه مصرف آب شهرها به كار ميروند. اين منبعها غالباً بجز جبران نوسانهاي مصرف شهر كار تأمين فشار لازم در شبكه شهري را نيز انجام ميدهند. اين نوع منبعها بهنام منبعهاي بلند ناميده ميشوند. براي ذخيرة آب و تأمين فشار در شهركها و يا شهرك و يا در ساختمانهاي بلند گاهي از منبعهاي زير فشار نيز استفاده ميگردد كه مستقيماً توسط پمپي فشار درون آن در حد معيني ثابت نگهداري ميشود.
منبعهاي زميني هم تراز با ناحيهي مصرف كنندهي آب ـ منبعهاي بلندـ منبعهاي زيرزميني بلند.(از كتاب آبرساني شهري)
كلر باقيمانده به روش كاليمتري DPD :
وقتي N-N دي اتيل P فنيلن ديآمين (DPD ) را به عنوان آب شامل كلر آزاد باقيمانده اضافه كنيم. واكنش فوري صورت ميگيرد. و رنگ قرمز حاصل ميشود. شدت اين رنگ قرمز را كه متناسب با غلظت كلر باقيمانده است ميتوان با روش كاليمتري تعيين كند.
معرفهاي مخصوص:
1- بستههاي پودر كلر باقيماندة آزاد Hach DPD : اين بستهها براي ml 25 نمونه مناسب است.
2- بستههاي پودر كلر كل باقيماندهH ach DPD : اين بستهها براي ml 25 نمونه مناسب است.
3- محلول ذخيره پرمنگنات پتاسيم: 891/0 گرم از پرمنگنات پتاسيم (4kmno) را وزن كرده و به بالن يك ليتري منتقل كنيد. ابتدا پرمنگنات را در ml200 DDw حل كنيد و سپس آن را به حجم يك ليتر برسانيد.
4- محلول استاندارد پرمنگتات پتاسيم (معادل كلرmg/L 10): ml10 از محلول ذخيره 4Kmno را در بالن يك ليتري بريزيد و آن را با DDw به حجم يك ليتر برسانيد.
نياز اكسيژن بيوشيميايي BoD:
آزمايش BoD مقدار نسبي اكسيژن براي اكسيداسيون بيولوژيك فاضلابها، پسآب ها و آبهاي آلوده را تعيين ميكند. اين تنها آزمايش تعيين مقداراكسيژن لازم براي باكتريها است تا مواد آلي قابل تجزيه تثبيت شوند. تثبيت كامل براي مقاصد عملي نياز به مدت زمان طولاني كشت دارد. بنابراين مدت زمان 5 روز استاندارد تلقي ميشود. نمونهها در تاريكي و دماي 20 در دستگاه انكوباتور نگهداري ميشود. مقدار اكسيژن حل شده در ابتدا و در پايان 5 روز با استفاده از روش وينكر (روش اصلاح شدة آزيد) اندازهگيري ميشود. نمونة 5 روز كشت داده شده بايد از mg/L 2 اكسيژن حل شده را مصرف كرده باشد و بيش از mg/L 5/0 اكسيژن حل شده باقي مانده باشد.
آزمايش BoD را بلافاصله پس از جمعآوري نمونه انجام دهيد. در كتاب روشهاي استاندارد (1989.صص 37-1) حداكثر زمان نگهداري نمونه براي آزمايش BoD، 6 ساعت توصيه ميشود.
معرفها و تجهيزات مخصوص:
1- انكوباتور BoD: دما را روي 20 ميزان كنيد. دماي روزانه را يادداشت كنيد.
2- براي دقيق كردن آب
الف) محلول بافر صنفات :gr 5/8. 4po2kH , 6/44 گرم o2H12 , 4HPo2Na (4/33 گرم (o2H7 , 4HPo2Na ) و 7/1 گرم cl4NH را در ml 500DDw حل كنيد و آن را به حجم يك ليتر برسانيد. PH را در هر ماه چك كنيد. PH بايد 1/0 4/7 باشد. اگر PH بافر در اين محدوده نبود آن را دور بريزيد.
ب) محلول سولفات منيزيم: 5/22 گرم o2H7 , 4mgSo را در DDw حل كنيد به حجم يك ليتر برسانيد.
ج) محلول كلريد كلسيم: 5/27 گرم 2cacl ايندر (يا 4/36 گرم o2H2 . 2cacl ) را در DDw حل كنيد و آن را به حجم يك ليتر برسانيد.
د) محلول كلريد فريك: 25/0 گرم o2H2 , 3Fecl را در DDw حل كنيد و آن را به حجم يك ليتر برسانيد.
1- كلر زدايي:
الف) محلول سولفيت سديم، N25% : 5/787 ميلي گرم 3So2Na ايندر را در 500 DDw حل كنيد اين محلول را هر روز تازه تهيه كنيد.
ب) محلول اسيد سولفوريك، 7/507 1 : ml410 اسيد 4So2H غليظ را به ml150 DDw اضافه كنيد. سپس آن را خنك و تا حجم ml20 رقيق كنيد.
ج) محلول يديد پتاسيم: 10 گرم KI را در ml100 DDw حل كنيد. اين محلول را هر ماه تازه تهيه كنيد. آن را در تاريكي نگهداري كنيد. اگر محلول زرد رنگ شد، آن را دور بريزيد.
1- براي ميزان كردن PH:
الف) اسيد سولفوريك، N1 : 40 گرم NaoH را همراه با همزن در DDw حل كنيد. آن را خنك كنيد به حجم يك ليتر برسانيد.
بذر (seed): بذر عبارتست از يك جمعيت موجوات بيولوژيك كه قادرند مواد آلي را اكسيد كنند. يك نوع از اين بذرها، فاضلاب خانگي تصفيه نشده تهنشين شدهاي است كه در cْ 20 به مدت 1 تا 36 ساعت نگهداري شده است. بعد از اين مدت اوليه در cْ 20 بذر را در يخچال نگهداي كنيد بهتر آن است كه از بذر جمعآوري شده از منبعي كه ارگانيسمهاي آن با ويژگيهاي فاضلاب تحت بررسي سازگار باشند، استفاده كنيد.
كتاب روشهاي استاندارد (1989، ص 6-5) بذر پسآب سيستم تصفيه بيولوژيك فاضلاب را توصيه ميكند. راه ديگر، تهيه بذر از محل بعد از تخليه پسآب در آبهاي دريافت كننده ميباشد.
روش كار
1- نمونههاي رقيق نشده: اينگونه نمومهها، از آبهاي داراي كيفيت بالا هستند كه BoD پنچ روزة آنها كمتر از L/mgDo7 است. Do اوليه بايد نزديك به سطح اشباع باش، در غير اينصورت، نمونه را تا رسيدن به حالت اشباع هوادهي كنيد. Do اوليه را زود اندازه بگيريد. در 20 به مدت 5 روز كشت دهيد و Do نهايي را اندازه بگيريد.
1D = اكسيژن حل شدة اوليه
5D= اكسيژن حل شدة 5 روزه.
2- نمونههاي رقيق شده: چون قابليت از حلال اكسيژن در آب محدود است، نمونههايي را كه مشكوك به داشتن BoD بالا هستند. بايد رقيق كرد. هميشه براي رقيق كردن آب از DDw با كيفيت بالاي آزمايشگاهي استفاده كنيد. آب را با منبعي از هواي فشردة تميز هوادهي كنيد. آبي را كه براي رقيق كردن به كار ميبريد بايد داراي دماي 20 باشد. به ازاي هر ليتر آب مورد نياز براي رقيق كردن، ml1 از هر يك از محلولهاي بافر فسفات منيزيم ـ كلسيم و كلول فريك اضافه كنيد. اگر آب مخصوص رقيق كردن را ذخيره ميكنيد، بافر فسفات را درست قبل از استفاده اضافه كنيد. براي آزمايش كيفيت آب رقيق كردن، يك بطري پر از آب رقيق كرد
ن را 5 روز در cْ20 كشت دهيد. مقدار اوليه (1D) و 5 روز (5D) D¬o را تعيين كنيد. مقدار Do مصرف شده را در 5 روز نبايد بيشتر از L/mg 2/0 و بهتر است كه بيشتر از L/mg 1/0 نباشد. اگر مصرف Do بيشتر از L/mg 2/0 باشد نتايج به دست آمده براي نمونههايي كه با اين رقيق شدهاند، مردود است. براي توصيههاي مربوط به بهبود كيفيت آب رقيق كنده به كتاب روشهاي استاندارد (1989ـ ص 4-5 تا 6-5 ) و يانگ و همكاران (1981ـ ص 1259ـ1253) مراجعه كنيد.
تقاضاي شيميايي اكسيژن (CoD)
خلاصه روش: اكسيژن مورد نياز شيميايي، معياري از اكسيژن معادل با مقدار مادة آلي موجود در نمونه كه قابليت اكسيد شدن با يك اكسيد كنندة شيميايي قوي را دارد، به دست ميدهد. روش رفلاكس دي كرومات براي تعيين CoD از اين جهت انتخاب شده است كه نسبت به اكسيد كنندههاي ديگر از نظر قابليت
اكسيد كردن و قابليت كاربرد براي دامنه وسيعي از نمونههاي و آساني عمل، داراي مزايا و برتريهايي است. بيشتر مواد آلي در اثر جوشاندن با مخلوط اسيد كروميك و سولفوريك تخريب ميشوند. نمونه را با مقدار مشخصي از ديكرومات پتاسيم و اسيد سولفوريك رفلاكس ميكنند و سپس مقدار اضافي ديكرومات را با سولفات مضاعف آمونيوم و آهن II تيتر ميكنند. مقدار ماده آلي قابل اكسيد شدن كه به صورت اكسيژن معادل اندازهگيري ميشود، متناسب با مقدار ديكرومات پتاسيم مصرف شده است. اين روش براي فاضلابهاي معمولي طراحي شده است. ولي با تغييراتي ميتوان آن را براي نمونههاي ديگر نيز به كار برد، براي جزئيات بيشتر به كتاب روشهاي استاندارد (1989 ص 10-5 تا 14-5) مراجعه كنيد.
تذكّر: 1- جيوه يك مادة خطرناك است. تمام محلولهاي زايد حاوي جيوه بايد در ظرف برچسبدار نگهداري شوند.
2- در تعيين CoD ، مراقبت و تميز كردن ظروف شيشهاي از اهميت خاصي برخوردار است. زيرا كمترين مقدار آلودگي آلي نتايج آزمايش را بسيار تغيير ميدهد. بالن و لبردها را بايد قبل از هر بار مصرف با دقت با o4S2H 7/7 %50 و سپس با DDw شسته شوند.
اندازهگيري BoD و CoD
مهمترين عواملي كه در تعيين شدت آلودگي فاضلاب يا پساب دخالت دارد و اندازهگيري آنها در آزمايشگاه نهايت ضرورت را خواهد داشت تعيين مقادير BoD (Biochemical oxygen Demand) و CoD (Chemical oxygen demand) و (permangnat value) مي باشد. چون اندازهگيري BoD در آزمايشگاه عملاً پنج روز به طول ميانجامد لذا آن را به BoD5 نمايش ميدهند، ميزان اكسيژن تزريقي براي اكسيداسيون آلوده كننده فاضلاب را از روي رقم BoD5 محاسبه نمايند. بنابراين تعريف كلي BoD5 خواهد بود (اكسيژن لازم براي اكسيداسيون آلودگيهاي فاضلاب بطريقه بيولوژيكي).
CoD نيز كه تعريف آن عبارت است از: (اكسيژن لازم براي اكسيداسيون آلودگيهاي فاضلاب بطريقه شيميايي) در زماني كه حداكثر 2 ساعت تعيين ميگردد.
از اين رو در آزمايشگاهها ترجيح ميدهند براي اطلاع از شدت آلودگي فاضلاب يا پساب اغلب به اندازهگيري CoD اكتفا شود. چون در فاضلاب شهري و قسمت مهمّي از پسابهاي صنعتي نسبت به حدود 5/1 تا 2 است يا اندازهگيري CoD براحتي BoD5 را با تقريبي قابل قبول محاسبه ميكنند. ممكن است بجاي استفاده از نسبت مذكور بعد از تعيين CoD از منحنيهايي كه نسبت بين CoD و BoD را تعيين نموده است براي محاسبه BoD5 استفاده كنند.
الف ) اندازهگيري BoD5:
براي اندازهگيري BoD لازم است فاضلاب يا پساب را با آبي كه از نظر مواد غذايي مورد نياز باكتري و همچنين اكسيژن محلول غني اس و تحت عنوان آب رقيق كننده موسوم است رقيق نموده و مدت 5 روز در تماس قرار داده و سپس اكسيژن محلول در نمونههاي رقيق شده را اندازهگيري و با استفاده از رابطه (Dob –DoI) = (BoD5) i/mg BoD5 را محاسبه نمود.
ظروف محتوي فاضلاب رقيق شده درمدت 5 روز در حرارت 20 درجه سانتيگراد در انكوباتور مخصوص نگهداري خواهد شد. براي تهيه آب رقيق كننده محلولهاي زير مورد نياز است:
1) محلول محتوي 5/22 گرم در ليتر سولفات منيزيم
2) محلول رقيق 25/0 گرم در ليتر كلروفريك
3) محلول محتوي 5/8 گرم در ليتر فسفات منو پتاسيك يا 75/21 گرم در ليتر فسفات دي پتاسيك و يا 4/33 گرم در ليتر فسفات ديسديك و 4/1 گرم در ليتر كلرور آمونيم
4) محلول محتوي 5/27 گرم در ليتر كلرور كلسيم
5) محلول يا نرمال تيوسولفات سديم ( اين محلول بهتر است از رقيق نمودن محلول نرمال تيوسولفات تهيه گردد). هر ميليليتر از تيوسولفات نرمال معادل 2/0 ميليگرم اكسيژن محلول است.
6) محلول حاصل از انحلال 480 گرم از تيو سولفات منگنز o2H4.MN4So يا 400 گرم در ليتر o2H2.MN4So و يا 364 گرم در ليتر o2H .MN4So .
7) محلول يدور پتاسيم قليايي حاوي مخلوطي از 500 گرم در ليتر هيدروكسيد سديم يا 700 گرم در ليتر هيدروكسيد پتاسيم و 135 گرم در ليتر يدور پتاسيم يا 150 گرم در ليتر يدور پتاسيم.
8) محلول اسيد سولفوريك حجم به حجم.
9) معرف نشاسته تازه تهيه شده
10) ظروف مخصوص اندازهگيري BoD5 به ظرفيت تقريبي 250 ميلي ليتر.
11) بورت ساده يا اتوماتيك 50 ميليليتري.
در صورت وجود مواد معلق در نمونه توصيه كردهاند عمل رقيق نمودن در نمونه صاف شده بوسيله كاغذ صافي انجام گيرد.
پس از ريختن مقادير تعيين شده از فاضلاب يا پساب در ظرف اندازهگيري BoD5 بقيه ظروف را با آب رقيق كننده كه در هر ليتر آن يك ميليليتر از محلولهاي 1، 2، 3، 4 ريخته شده و چندين ساعت نيز بطور مصنوعي در آن هوا دميده شده است پر مينماييم و پر شدن بايد طوري انجام ميگيرد نيز حباب هوا داخل آن نشود پس از پنج روز كه نمونهها در حرارت 20 درجه سانتيگراد قرار گرفت به هر ظرف يا نمونه به ترتيب دو ميليليتر از محلولهاي شماره 6 و 7 ريخته وقتي رسوبات حاصل در نيمه دوم ظرف تهنشين شده روي آن 2 ميليليتر يا زيادتري از محلول شماره 8 تا انحلال رسوبات ميريزيم ممكن است محتويات ظروف را يكجا يا 100
ميليليتر از آن را با تيو سولفات يا در حضور معرف نشاسته تيتراسيون نمود اگر Dob اكسيژن محلول آب رقيق كننده بدون فاضلاب يا پساب به عنوان شاهد 5 روز در انكوباتور قرار گرفته باشد و DoI اكسيژن محلول در نمونه رقيق شده به ميليگرم در ليتر باشد، مقدار BoD5 فاضلاب را از رابطه زير محاسبه خواهد شد.