بخشی از مقاله
توليد گندم مقاوم به بيماري «بلايت فوزاريومي» سنبله گندم توسط محققان پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي با بهره‌گيري از تكنيك‌هاي اصلاح مولكولي
دكتر محسن مردي، رييس بخش ژنوميكس پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي با اعلام اين مطلب به خبرنگار پژوهشي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) گفت: بلايت فوزاريومي سنبله گندم (FHB) يكي از بيماريهاي زيان آور گندم زارها در مناطق گرم و مرطوب جهان است كه باعث ايجاد خسارات متعددي به گياه و سلامت انسان و دام مي‌شود. اين بيماري از سالها پيش به طور پراكنده در ايران وجود داشته و يكي از بيماريهاي مهم گندم در استان‌هاي مازندران، گلستان، زنجان، فارس و اردبيل (دشت مغان) به شمار مي‌رود.
وي خاطرنشان كرد: در چند سال اخير به علت وجود منابع آلودگي، كشت ارقام حساس به بيماري و مهيا بودن شرايط جوي، خسارات ناشي از اين بيماري بسيار چشمگير بوده است. با توجه به اينكه استفاده از روش‌هاي شيميايي و زراعي براي كنترل FHB در گندم كارايي چنداني ندارد، استفاده از ارقام مقاوم، بهترين و موثرترين روش كنترل FHB در گندم مي‌باشد.
از آنجا كه اصلاح براي افزايش مقاومت به FHB با استفاده از روش‌هاي متداول اصلاح نباتات مشكل و وقت‌گيرست، نشانگرهاي مولكولي مي‌توانند در جهت تكميل روش‌هاي اصلاحي مفيد باشند. وي گفت: پژوهشگران اين پژوهشكده در تحقيقات خود با مطالعه جمعيت هاي در حال تفكيك براي مقاومت به FHB در گندم و همچنين مكان‌يابي ژن‌هاي كنترل كننده مقاومت، امكان انتقال قطعات كروموزومي حامل ژن‌هاي مقاومت، به والدين حساس زراعي و در نهايت ايجاد رقم مقاوم جديد، ميسر شده است. بدين منظور جمعيت‌هاي در حال تفرق حاصل از تلاقي والدين حساس و مقاوم در يك دوره دو ساله مورد ارزيابي فنوتيپي قرار گرفتند. آلودگي مصنوعي تحت شرايط كنترل شده انجام شد و پس از آن درصد آلودگي و بسيار از صفات مهم زراعي مورد ارزيابي قرار گرفتند.
دكتر مردي با اشاره به اينكه تركيبي از 421 نشانگر DNA جهت تجزيه مولكولي مورد استفاده قرار گرفته، تصريح كرد: نتايج تجزيه مولكولي نشان داد كه دو قطعه كروموزومي قادرند مقاومت را تا حدود 30 درصد افزايش دهند؛ بر اين اساس، مراحل بعدي آزمايش شامل تاييد و انتقال قطعات كروموزومي شناسايي شده به والد حساس در حال اجرا مي‌باشند.
نتشار خبر توليد انبوه آزمايشي برنج تراريخته توسط محققان پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي وزارت جهاد كشاورزي كه براي نخستين بار در جهان صورت گرفته در هفته‌هاي اخير واكنش‌هاي مختلفي را به همراه داشته است. صرف‌نظر از مطالبي كه درباره مجوزهاي مربوط به توليد انبوه برنج تراريخته در سطح شاليزارها مطرح شده، انتقاد و نگراني‌هايي نيز درباره اثرات احتمالي مصرف اين قبيل محصولات حاصل از دستكاري‌هاي ژنتيكي بر سلامت مصرف‌كنندگان، محيط زيست و تنوع ژنتيكي گونه‌هاي گياهي ابراز شده است.
سرويس فناوري استراتژيك خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) در اين راستا در گفت‌وگو با سه تن از دست‌اندركاران اجراي اين طرح، نقطه نظرات علمي و تخصصي آنها را در زمينه برنج ترا
نس ژنيك (تراريخته) و نگراني‌هاي مطرح شده درباره مخاطرات احتمالي آنها جويا شده است.
پروتئين ضد آفت حاصل از ژن Bt كاملا بي‌خطر بوده و تنها در بخش‌هاي سبز گياه توليد مي‌شود
دكتر علي اكبر حبشي، رييس بخش كشت بافت و انتقال ژن پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي درباره نحوه توليد برنج تراريخته و ويژگي ژن Bt كه در اين طرح استفاده شده، اظهار داشت: برنج تراريخته كه وجه تمايز آن با گونه‌هاي طبيعي در مقاومت در برابر آفات پروانه‌اي است از انتقال ژني موسوم به Bt به گونه برنج طارم مولايي توليد شده است. ژن Bt كه پيش از اين براي توليد ذرات، سويا، كلزا و پنبه تراريخته مقاوم به آفات در ساير كشورها مورد استفاده قرار گرفته از نوعي باكتري خاكزي به نام «باسيلوس تورنجينسيس» (Bt) جداسازي شده است.
وي خاطر نشان كرد: ژن Bt پروتئيني به نام Cry را توليد مي‌كند كه سمي نيست ولي به صورت كاملا اختصاصي آفات پروانه‌اي گياه برنج را نابود مي‌كند.
آژانس محيط زيست آمريكا كه از جمله معتبرترين مراجع در اين زمينه است پس از آزمايشهاي فراوان اعلام كرده كه مصرف پروتئين Cry تا ميزان 4 گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن بدن هيچگونه ضرري براي انسان ندارد و حتي مصرف اين پروتئين را براي تغذيه نوزادان و كودكان كاملا مجاز دانسته است.
به گفته وي باكتري باسيلوس تورنجينسيس (Bt) بيش از 40 سال است كه به صورت يك عامل بيولوژيك ضد آفات در مزارع بسياري از كشورها استفاده شده و تا كنون هيچ اثر سويي در كاربرد آن گزارش نشده است.
رييس بخش كشت بافت و انتقال ژن پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي درباره احتمال انتقال اين ژن از طريق مصرف برنج تراريخته به بدن مصرف كنندگان و عوارض سوء احتمالي اين مساله اظهار داشت: با اين كه ژن Bt در تمام سلولهاي گياه وجود دارد ولي بيان اين ژن و سنتز پروتئين Cry تنها در قسمتهاي سبز گياه (ساقه و برگ) امكان پذير است و به هيچ عنوان در دانه گياه كه مورد استفاده خوراكي قرار مي‌گيرد بيان نمي‌شود. از طرف ديگر بايد توجه داشت كه مصرف برگ و ساقه برنج تراريخته نيز كوچكترين ضرري براي انسان، حيوانات و حتي حشرات مفيد موجود در محيط زيست ايجاد نمي‌كند.
پروتئين ضد آفت Bt عملكردي كاملا اختصاصي داشته و تنها بر برخي حشرات تاثير دارد
دكتر مسعود توحيد فر، عضو هيات علمي پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي و مجري طرح توليد پنبه ترا ريخت درباره علت بي اثر بودن پروتئين حاصل از ژن Bt بر حشرات مفيد و ساير جانوران علي رغم تاثير شديد آن بر آفات پروانه‌اي به ايسنا گفت: پروتئين Cry تنها در pH=11 يعني در محيط‌هاي
قليايي شديد عمل مي‌كند كه اين وضعيت تنها در دستگاه هاضمه برخي حشرات وجود دارد و در محيط معده انسان كه شديدا اسيدي (pH=2) است جذب مي‌شود. از طرف ديگر تاثير اين پروتئين مستلزم وجود گيرنده‌هاي فوق العاده اختصاصي در سلولهاي دستگاه هاضمه است و حشرات و موجوداتي كه فاقد اين گيرنده‌ها باشند در مقابل اين پروتئين كاملا مصونند.
وي با اشاره به وجود انواع مختلف پروتئين Cry خاطر نشان كرد: عملكرد اين پروتئين به حدي اختصاصي است كه حتي Cry ضد آفات پروانه‌اي برنج و Cry ضد كرم غوزه خوار پنبه كاملا با يكديگر تفاوت داشته و هر يك از آنها بر آفت گونه ديگر بي تاثيرند.
عضو هيات علمي پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي درباره احتمال انتقال ژن Bt از گياهان تراريخته به ساير گياهان گفت: احتمال انتقال اين ژن به ساير گونه‌هاي گياهي و جانوري به هيچ وجه وجود ندارد و تنها احتمال مطرح انتقال اين ژن به گونه‌هاي وحشي برنج است كه امكان آن بسيار ضعيف است.
وي خاطر نشان كرد: اين ادعا كه با توليد گياهان تراريخت تنوع زيستي به مخاطره مي‌افتد درست نيست همچنان كه با توليد برنج تراريخته از نابودي گونه‌اي نظير برنج طارم مولايي جلوگيري شد. دكتر توحيد فر اضافه كرد: محققان پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي در اجراي طرح‌هاي توليد گياهان تراريخته ضمن ارزيابي دقيق محصولات توليدي از لحاظ الزامات و اصول ايمني زيستي پيش از توليد انبوه و عرضه آنها در دراز مدت نيز با كنترل مستمر و مديريت خطر اين محصولات از بروز هرگونه مشكل و مساله‌اي در اين زمينه پيشگيري مي‌كنند.
مساله احتمال بروز تغييرات ژنتيكي در اثر مصرف گياهان تراريخت كاملا منتفي است
دكتر حبشي، رييس بخش كشت بافت و انتقال ژن پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي نيز با تاكيد بر اينكه بر اساس مطالعه مستمر انجام شده در كشورهاي مختلف از جمله تحقيقي كه طي مدت 15 سال با مشاركت 400 مركز پژوهشي اتحاديه اروپا اجرا شده گياهان تغيير يافته ژنتيكي (GMO) هيچ گونه خطري براي انسان و محيط زيست ندارند خاطر نشان كرد: نگراني‌هايي نظير اين كه در اثر مصرف محصولات گياهي تراريخته(ترانس ژنيك( ممكن است تغييراتي در DNA مصرف كنندگان ايجاد شود كاملا غيرعلمي و بي مورد است.
به گفته اين پژوهشگر ژنتيك، هر فرد روزانه حدود يك گرم DNA را با جيره غذايي خود مي‌خورد كه اين DNA در مجاورت بافت‌هاي معده به قسمتهاي كوچك (معمولا كمتر از 400 جفت باز) تبديل مي‌شود كه براساس برخي آزمايشات حدود 1/0 درصد از DNA تقسيم شده پيش از تجزيه در خون و كبد جذب سلولهاي روده مي‌شود و بدون ايجاد هرگونه عوارضي ساعت‌ها در آنجا باقي
مي‌ماند. دكتر حبشي معتقد است: فرايند گوارشي مواد غذايي حاصل از گياهان تراريخته دقيقا مشابه ساير موارد است و تا به حال هيچگونه مشكلي در ارتباط با هضم DNA ترانس ژنيك كه البته مقدار آن در جيره غذايي كمتر از يك دويست هزارم كل DNA مصرفي است گزارش نشده است.
محصولات وارداتي حاصل از گياهان تراريخت از سالها پيش بدون هيچ نگراني در كشور مصرف شده است
دكتر خوش خلق سيما، قائم مقام پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي نيز در گفت‌وگو با ايسنا با تاكيد بر ضرورت استفاده از فناوري پيشرفته توليد گياهان ترانس ژنيك و اهميت موفقيت پژوهشگران
ايراني در دستيابي به اين فناوري اظهار داشت: پس از حدود 20 سال تحقيق و 9 سال استفاده از گياهان تراريخته در كشورهاي مختلف تاكنون هيچگونه مشكل خاصي كه حاكي از مضر بودن مصرف اين قبيل محصولات باشد مشاهده نشده است. از طرف ديگر براي توليد محصولات ترانس‌ژنيك قوانين و مقررات سخت گيرانه‌اي وضع و اعمال شده كه آنها را شديدا تحت كنترل قرار داده است در حالي كه براي مصرف بي رويه كودها و سموم شيميايي كه تاثيرات سوء و زيان جبران ناپذير آنها بر سلامتي انسان‌ها و محيط زيست كاملا محرز است چنين نظارتي وجود ندارد.
وي افزود: اتحاديه اروپا كه تا چندي پيش به واسطه برخي مسائل فرهنگي و اقتصادي از واردات محصولات ترانس ژنيك جلوگيري مي‌كرد هفته گذشته واردات و عرضه ذرت تراريخته را با نصب برچسب‌هاي ويژه مجاز اعلام كرده است؛ اين در حالي است كه بسياري از كشورهاي پيشرفته و در حال توسعه از جمله آمريكا، كانادا، چين، آرژانتين، استراليا، پرتغال و مكزيك سالهاست كه از اين قبيل محصولات استفاده مي‌كنند و بالغ بر 75 ميليون هكتار از اراضي زارعي اين كشورها به كشت گياهان ترانس ژنيك اختصاص يافته است.
دكتر خوش خلق سيما با اشاره به اين كه ژن Bt كه در توليد نخستين برنج تراريخته جهان در پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي به كار رفته پيش از اين در برخي ديگر از محصولات كشاورزي تراريخته در كشورهاي مختلف مورد استفاده قرار گرفته اظهار داشت: در حال حاضر بخش زيادي از سويا، كلزا و ذرت مصرفي در توليد روغن‌هاي نباتي از نوع تراريخته هستند و از آنجا كه بخش عمده‌اي از روغن‌هاي مصرفي كشور وارداتي است محصولات گياهي ترانس ژنتيك از سالها پيش بدون هرگونه مخالفتي به سبد غذايي كشور وارد شده است اما امروز كه متخصصان ايراني خود به فناوري توليد اين محصولات كه دير يا زود به كارگيري آن اجتناب ناپذير خواهد بود دست يافته‌اند عده‌اي با آن مخالف مي‌كنند و انتظار دارند كه تا ده‌ها سال ديگر از اين فناوري چشم‌پوشي كنيم تا به زعم آنها بي ضرر بودن اين محصولات در دراز مدت اثبات شود.
قائم مقام پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي خاطر نشان كرد: محققان اين پژوهشكده حدود 10 سال در زمينه توليد برنج و ساير گياهان تراريخته تحقيق و آزمايش كرده و از صحت اين محصولات كاملا اطمينان دارند و قادرند در آينده نزديك توليد انبوه پنبه كلزا، سويا، ذرت و زيره تراريخته را نيز آغاز كنند.
دكتر خوش خلق سيما در پايان با طرح اين ادعا كه ابراز نگراني‌ها و مخالف‌هايي كه با طرح توليد برنج تراريخته در كشور صورت مي‌گيرد بيش از آنكه مبناي علمي داشته باشد از برخي اختلاف
نظرهاي بين دستگاهي ناشي مي‌شود اظهار داشت: اگر سازمان محيط زيست به يك مركز قوي ايمني زيستي مجهز بود مطمئنا اين قبيل سوالات و ترديدهاي غير علمي را مطرح نمي‌كرد. از طرف ديگر بايد توجه داشت كه پروتكل ايمني زيستي كارتاهنا به هر حال يك قانون فرامرزي است و تا زماني كه يك قانون ملي ايمني زيستي هماهنگ با شرايط فرهنگي، زيست محيطي و اقتصادي
كشور تدوين نشود، مشكلات موجود در زمينه توليد و واردات محصولات كشاورزي ترانس ژنيك همچنان ادامه خواهد داشت كه اين امر نيازمند عزم و همكاري جدي تمامي وزارتخانه‌ها و سازمانهاي ذي ربط در زمينه ايمني زيستي در كشور مي‌باشد.
