بخشی از مقاله
چکیده
ایـــن مقالـــه بـــا هـــدف بررســـی روشهـــای تعلـــیم و تربیـــت از دیـــدگاه امـــام خمینـــی صـــورت گرفتـــه اســت. گرچــه دربــاره اندیشــه حضــرت امــام(ره) ســخن گفــتن کــار مشــکلی اســت. مخصوصــا در بــاب اندیشــه و روشهــای تربیتــی ایشــان، زیــرا وســعت وجــود، ظرافــت فکــر و اندیشــه حضــرت امــام(ره) در بخــش تربیتــی افکــار ایشــان تجلــی یافتــه اســت. بــیتردیــد یکــی از بنیــادیتــرین ابعــاد فکــری ایشــان مقولــه تعلــیم و تربیــت و تزکیــهی نفــس اســت، کــه همــواره و در همــه مراحــل زنــدگی بــدان توجــه ویــژه مبــذول نمــود. ایشــان تربیتــی را پایــهگــذاری کــرد کــه همچــون پیــامبران و اولیــاء الهــی، از جامعیــت و شــمول کــم نظیــری برخــوردار اســت. از ویژگــیهــای امــام، جامعیــت ایشــان در وحــدت بخشــیدن میــان دو حــوزه علــم و عمــل اســت، چــه آنهــایی کــه متفکــر تربیتــی هســتند، همــه مربــی نیســتند و آنهــایی کــه مربــیانــد همــه نظریــهپــرداز تربیتــی نیســتند، در حــالی کــه امــام بــه ایــن دو جنبــه مهــم و اساســی اتحــاد بخشــید. او جــامع علــم و عمــل بــود. در آرمــان تربیتــی امــام، کــودک بــه منزلــه یــک فــرد نیســت، بلکــه بــه مثابــه یــک ملــت اســت و در صــورت مطلــوب، موجــب ســعادت یــک جامعــه و در غیــر ایــن صــورت موجــب شــقاوت یــک ملــت مــیتوانــد باشــد. بــه ایــن منظــور بــه آثــار بــاقی مانــده از آن بزرگــوار مراجعــه کــرده و مطالــب مربــوط بــه روش تربیــت را مــورد پــژوهش قــرار داده، در ابتــدا بــه توضــیح معنــای تربیــت پرداختــه و بــرای شــناخت روشهــای تعلــیم و تربیــت ازدیــدگاه ایشــان از بیــنش امــام(ره) پرداختــه مــیشــود. بررســی انجــام شــده در پــژوهش حــاکی از آن اســت کــه ایشــان هــر اصــلاحی را نقطــه اولــش خــود انســان مــیدانســت و مــیفرمودنــد تــا انســان، خــود تربیــت نشــود نمــیتوانــد دیگران را تربیت کند. امید است نتایج این پزوهش راهگشای پژوهشهای آینده باشد.
واژههای کلیدی : تعلیم و تربیت، روشهای تربیتی، انسان، نقش، خمینی
-1 کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی saeidmanesh1394@gmail.com
-2کارشناس ارشد آموزش سلامت
-3 کارشناس مبارزه با بیماریها
1
.1 مقدمه
بیتردید اگر بخواهیم شاهد یک تربیت صحیح، ایدهآل و پربازده در جامعه اسلامی باشیم، میبایست از شیوهها و روشهای تربیتی مناسب که مطابق با موازین و راهکارهای عقلی و شرعی است، بهرهجویی کنیم. بهترین و کلیدیترین شیوههای تربیتی را میتوان در اقوال و افعال شایسته حضرات پیشوایان معصوم(ع) پیجویی کرد؛ زیرا آنان به عنوان بالاترین و برترین مربیان تربیتی بشر به حساب میآیند و تمامی مکاتب تربیتی عالم، از مکتب انسانگرایی اگوست کنت و مکتب تجربهگرایی جان دیوئی تا سایر مکاتب پوزتیویستی و ...، چارهای جز تسلیم، رهجویی از مکتب تربیتی اسلام و اهل بیت(ع) ندارند؛ چنان که قرآن کریم، همه را به پیروی کامل از آن بزرگواران فراخوانده استأَیّهَا:(یاالّذینَآمَنُواأَطیعُواللّهَاوأَطیعُوا
الرّسُولَأُولِیوَاْلأَممِنْرِکُمًْ)( نساء .[1](59 /
لـــذا موضـــوع تربیـــت در فرهنـــگ و معـــارف اســـلامی، از منزلـــت و جایگـــاهی بـــس رفیـــع برخـــوردار اســـت. بـــیتردیـــد یکـــی از ابعـــاد فکـــری بنیـــانگـــذار جمهـــوری اســـلامی، حضـــرت امـــام خمینـــی(ره)، کـــه از بنیــادیتــرین رویکــرد ایشــان مــیباشــد، مقولــه تعلــیم و تربیــت و تزکیــهی نفــس اســت، کــه همــواره و در همــه مراحــل زنــدگی بــدان توجــه ویــژه مبــذول نمــود و در گونــههــای مختلــف تــدریس، تــدوین نوشــتههــا، تألیفــات، ســخنرانیهــا، نامــههــا و ... بــر ضــرورت و بایســتگی طــرح آن تأکیــد و پافشــاری فرمــود؛ از ایــنرو مــیتــوان گفــت: حضــرت امــام(ره) پــیش از آنکــه سیاســتمــداری قــاطع و انقلابــی باشــد، یــا بــه عنــوان مرجعــی تــام، مرجعیــت و زعامــت دینــی را معنــایی تــازه بخشــد، مربــی بــزرگ و معلــم نمونــه بــود کــه توانســت بــا دریــافتی عمیـــق و ژرف از مبـــانی تعلـــیم و تربیـــت الهـــی، در میـــدان ســـخت مجاهـــدهی نفـــس، خـــود را بیازمایـــد و نیـــز بــه تربیــت نســلی کــه بــار اصــلی انقــلاب را بــر دوش مــیکشــد، همــت گمــارد. و بــر همــین اســاس، غایــت و فلســفه بعثــت را تربیــت بشــر معرفــی فرمــود. در اندیشــههــای»امــام)«ره) توجــه داشــتن بــه خداونــد، محــور فعالیــتهــای تربیتــی اســت و امــام بــا تأکیــد مکــرر بــر ایــن امــر، لــزوم توجــه بــه کــودک در ســالهــای اولیــه رشــد(نقش مــادر) برنامــهریــزی تربیتــی بــرای شــکل دادن بــه رفتــار کــودک، خــانواده و نقــش مکــانهــای آموزشی در پرورش اعتقادها و معیارهای ارزشی(مدرسه) را از محورهای اساسی تربیت دانستهاند.[1]
.2 تعلیم و تربیت
»تربیــت« در لغــت بــه معنــای رشــد و نمــا دادن، زیــاد کــردن و مرغــوب یــا قیمتــی ســاختن اســت.[2] انســان، اســتعدادهای گونــاگونی دارد کــه بــا تقویــت و تربیــت هــر یــک از آنهــا شخصــیتی مــییابــد و چــون در ابتــدا و پــیش از تربیــت، بعــد حیــوانی انســان بالفعــل اســت، بــر مقتضــای فطــرت و بعــد معنــوی خــود عمــل کــردن دشــوار مــینمایــد. پــس بــر خــلاف بعــد مــادی یــا حیــات طبیعــی محــض، بعــد روحــی انســان، بــه تعلــیم و تربیــت و اراده بـــه فعلیــت رســـاندن اســـتعدادهای خــود نیـــاز شــدید دارد. فقـــط ایـــن اراده اســت کـــه انســـان را متولــد مــیســازد؛ یعنــی از موقــع بــروز ایــن اراده اســت کــه فــرد در جایگــاه انســان شــروع بــه زنــدگی مــیکنــد. پــیش از بــروز آن، حیــوانی اســت کــه اســتعدادهای متنــوعی دارد.[3] بنــابراین، بــرای بــه فعلیــت رســاندن بعــد معنــوی انســان، بــه شــرایط مســاعد و مناســب نیــاز اســت کــه چــون ایــن شــرایط فــراهم آیــد، رشــد اســتعدادها آغــاز مــیشــود. بــه بیــان دیگــر، منظــور از تربیــت انســان، بــه فعلیــت رســاندن اســتعدادهای بــالقوه موجــود در او است.[4]
