بخشی از مقاله
چکیده:
هنر معماری در ایران از سابقه ای کهن برخوردار است و در هر زمان دستهای توانا، ذهن خلاق و ذوق و سلیقه مـردم هنـر دوسـت ایـن سـرزمین، پدیده های شگرفی بوجود آورده که در بسیاری از موارد، اصول آن ریشه هنر معماری جهان شده است. پـاره ای از ایـن آثـار در گوشـه و کنـار کشــــور پهنــــاور ایــــران حکایــــت ازمعمــــاری باشــــکوه ادوار هزارســــاله را در قامــــت هــــای اســــتوار بناهــــا نگهــــداری میکننــــد در معماری سنتی ایران بناها با توجه به هویت و فرهنگ ایرانی و قومی شکل گرفته انـد و هیچگـاه ترکیـب و معمـاری بنـا بـر خـلاف بـاور هـای فرهنگی، دینی وقومی مردم آن ناحیه نبوده است. حتی تزیینات بکار برده شده نیز که از ارکان فرعی معماری بشمار می آیند، از این قاعده مستثنا نبوده اند.
در این بناها، ضمن حفظ هویت های فرهنگی در ساخت وساز، همواره پنج اصل مردم واری, پرهیز از بیهودگی, درونگرایی, نیارش و استفاده از مصالح بوم آورد (اصول کلی معماری ایرانی مطرح شده توسط استاد پیرنیا) رعایت شده است
آنچه در این بخش شایان توجه است این است که، بیشتر اصولی که در معماری پایدار نوین در قرن بیستم مطرح شد، در معماری سنتی و قـدیمی این مرز و بوم در اقلیم های مختلف رعایت می شد، که خود موید تاثیر صحیح فرهنگ، دین و سنتهای مردم ایران بر چگونگی سـاخت و سـاز و معماری در سده های پیشین بوده است .این همان اصولی است که در عصر حاضر به فراموشی سپرده شده و با دوباره آفرینی این اصول، منطبق با معماری معاصر، رویکرد جدیدی را در معماری معاصرایران ایجاد خواهد نمود
×واژه های کلیدی:معماری سنتی،معماری پایدار،معماری بومی،بادگیر،اقلیم
مقدمه
آب و هوا و نوع اقلیم در این نوع معماری ها همیشه مسئله ای بوده که انسانها از دیرباز با آن مقابله کرده اند. مسلما مشکلات زیادی برای زیسـت مردم نواحی اقلیمهای گرم و خشک و گرم و مرطوب، مانند مسئله آفتاب سوزان، گرمای زیاد و اختلاف درجه حرارت و نوسانات آن در روز و نقصان یافتن آن به مقدار قابل توجه در نسیمهای شب مورد توجه بوده است. تابستانهای سـخت و زمسـتانهای سـرد ناشـی از محـیط کـویری و در مواردی، طوفانهای پر گرد و غبار و بادهای خشک و داغ و نامطبوع، انسان را بفکر چاره واداشـته اسـت. بشـر بـا گذشـت هـزاران سـال و کسـب تجربه، راه حلهایی در اشکال گوناگون برای این امر مهم در دنیا و بخصوص در ایران پیدا کرده که هدف همگی آنهاراحت سازی مکان زندگی فردی و دربرخی موارد اماکن اجتماعی نیز بوده است .
امروزه با پیشرفت تکنولوژی، فناوری های جدید جایگزین این راه حلهای بومی گشته انـد. امـا ایـن راه حـل هـا در پـی خـود مشـکلاتی از قبیـل آلودگی محیط زیست،مصرف بیش از حد سوخت های فسیلی و اتلاف انرژی های حرارتی و گرم شدن زمین ومشکلاتی از این قبیل را به همراه
دارند. از این رو بروز کردن این راه حلهای بومی و سنتی می توان با کاهش مصرف سوخت های فسیلی نقش شـایانی در پایـداری معمـاری ایفـا کرد.
شناخت معماری بومی می تواند به منزله شناخت جامعه باشد. در معماری سنتی به این جهت پایداری به وجود می آمد که خود افراد ساکن منطقه ان را خلق می کردند همانطور که پیش تر گفته شد معماری پایدار ،معماری دوستار محیط زیست و تابع شرایط منطقه است پـس بایـد بـا مطالعـه دقیقتر معماری سنتی منطقه خود و تبدیل انها به الگو های قابل ارائه ازعلم پیشینیان استفاده کرده و انها را به صورت مـدرن ولـی بـا همـان شـرایط پایداری در معماری امروز خود استفاده کنیم
توسعه پایدار: ×
واژه توسعه پایدار از اواسط دهه 07 میلادی و پس از بحران نفتی سـال 3701، بسـیار بکـار رفتـه اسـت. امـروزه، بحـث توسـعه پایـدار، یکـی از بحثهای بسیار مهم و رایج در سطح بین المللی است. سازمانها و نهادهای پر طرفدار محیط زیست در جهـان و همچنـین سـازمان ملـل از مهمتـرین ارگانهای دخیل در این امر هستند. بحث جدی و کارشناسانه در این مورد، پس از بحران مـذکور، آغـاز شـد کـه نقطـه اوج ایـن بحثهـا، در سـال 3771 به کنفرانس جهانی توسعه پایدار، معروف به "اجلاس زمین "در شهر ریودوژانیرو برزیل انجامید که بعدها به اجلاس ریو مشهور شد و در آن قطعنامه ای برای ارائه راه بردهایی در جهت توسعه پایدار کشورهای جهان صادر شد و کشورهای جهان ملزم به پیرویی از این قطعنامه شـدند. 37 سال بعد، در سال 2002، کنفرانس دیگری در شهر ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی در سطح وزرای کشورها و کارشناسان محیط زیسـت برگزار شد و هدف آن تاکید بر مصوبات کنفرانس ریو و اجرایی تر کردن این مصوبات در سطح جهانی بود. مهمتـرین تعریفـی کـه در اجـلاس ریو از توسعه پایدار ارائه شده، بدین قرار است: توسعه ای که نیازهای کنونی بشر را بدون مخاطره افکندن نیاز نسلهای آینـده، بـرآورده سـاخته و در آن به محیط زیست و نسلهای فردا نیز توجه شود. هر چند تا کنون تعریفهای زیادی از توسعه پایدار ارائه شده، ولی محور تمامی آنها توجه بـه نسلهای بعدی، آینده محیط زیست و حفاظت از محیط زیست جهانی، بوده است. توجه به فرهنـگ، ویژگیهـای بـومی و تجربیـات گذشـته، بهـره گیری از انرژی های تجدید شونده و پرهیز از بکارگیری انرژی های تجدید ناپذیر از اصول توسعه پایدار است، گرایش به این مسئله در معمـاری معاصر ایران، که با تفکرات معماری سنتی فاصله زیادی گرفته است، امری ضروری بنظر می آید
الگوهای معماری پایدار
امروزه ساختمانها نیز بخشی از محیط زیست ما را تشکیل می دهند و بخش اعظمی از آلودگی های زیست محیطی را ایجاد می کننـد. البتـه نمـی توانیم ساخت وساز را متوقف کنیم ولی با یک تفکر، طراحی وبرنامه ریزی دقیق، می توان ساختمانهایی سـاخت کـه کمتـرین تـاثیر منفـی را بـر
محیط زیست ما داشته باشند. معماری پایدار یکی از ایده های برنامه ریزی و طراحی برای ساخت چنین ساختمانهایی است. بطور کلی در تعریف پایداری با سه رکن اصلی زیر روبرو هستیم:
- ارتقای کیفی زندگی و سلامت انسانها (نسل حاضر ونسل های آینده)
- تامین نیازهای انسان
- حفظ سیستم های اکولوژیکی و منابع انرژی
هدف کلی از طراحی پایدار در یک ساختمان این است که به واسطه بهره وری صحیح از انرژی و منـابع طبیعـی تـاثیر سـوء سـاختمان بـر محـیط زیست کاهش یابد. یک طرح پایدار همزمان در پی رسیدن به ارزش های زیباشناختی، زیست محیطـی، اجتمـاعی، اقتصـادی، اخلاقـی و معنـوی است. بنابراین می توان الگوهای زیر را در معماری پایدار ارائه کرد:
- به حدافل رساندن بهره برداری از منابع تجدید ناپذیر و به کارگیری انرژی های طبیعی و تجدید پذیر
- ارتقاء کیفیت محیط زیست و گسترش محیط زیست طبیعی
- از بین بردن یا به حداقل رساندن مصرف مواد آلوده و سمی
- حفظ هویت فرهنگی و قومی
- ترویج زندگی سالم
- استفاده خردمندانه از زمین و همگونی شکل ساختمان با محیط زیست
- اقتصادی بودن ساخت و ساز با استفاده از فناوری های جایگزین
- هماهنگ سازی ساختمان با محیط و تاحد امکان استفاده از روش های ساخت و ساز با مصالح بومی و طراحی و اجرای کارآمد
- جلوگیری از ایجاد آلودگی صوتی و هوا
بنابراین معماری پایدار بر خلق یک محیط سالم بر پایه بهره وری از منابع و اصول اکولوژیکی اهتمام مـی ورزد و بـا اسـتفاده معقـول و منطقـی از منابع طبیعی و مدیریت مناسب بر ساخت و ساز، به حفاظت از منابع تجدید ناپذیر، کاهش مصرف انرژی های تجدید پذیر و ارتقاء کیفی زیسـت کمک خواهد کرد
اصول طراحی پایدار:
طراحی پایدار همکاری متفکرانه مهندسی با مهندسی مکانیک ، برق وسازه است علاوه بر فاکتورهای متـداول طراحـی ماننـد زیبـایی ، تناسـب و
بافت و سایه و نور و امکاناتی که باید مد نظر قرار گیرند وبه عوامل طولانی مدت محیطی ، اقتصادی و انسـانی توجـه نمـوده و اصـول اولیـه آن را
که با قرار زیر است مد نظر قرار دهد :
الف) گوناگونی و تنوع
×ب) اقلیم و آب و هوا
×ج ) پوشش ساختمان ها
