بخشی از مقاله
سازمان های نوین
مقدمه :
مدل سنتی سازمان یا به عبارتی گروه های بزرگ کارکنان که وظایف تخصصی را با هماهنگی متمرکز انجام می دهند، در سال های زیادی از قرن بیستم، از نظر اقتصادی قابل قبول بود. ولی امروزه این نوع سازمان ها اعتبار و سودمندی چندانی ندارد، زیرا بسیار پرهزینه هستند و از کاربری لازم نیز بی بهره اند. سازمان های جدید دیگر در بند هرم های سلسله مراتبی نیستند که در قله آن مدیر ارشدی که همه چیز را می داند و همه چیز را می بیند قلمرو پیرامون را تحت نظر داشته باشد.
به اعتقاد شوان تایسون، احتمالات بی شماری وجود دارند که اشکال سازمان های مقتدر جریه*** حاصل از بین رفتن لایه ها و سلسله مراتب هاست.
آنچه درآینده به وفور دیده خواهد شد، اشکال سازمانی هستند که ساختارشان مبتنی بر تشریک مساعی واحدهای مستقل بنا می شود.
(محمدعلی حسین نژاد، 1381)
چارلز هندی در کتاب «عصر بی خردی » می گوید که در اینده گردش کار سازمان ها دچار تحولات و تغییرات عمیقی خواهد شد. به عقیده او سازمان ها در حال تبدیل از سازمان های کار فشرده به ساختارهای جدید که بر پایه دانش استوار است، می باشند. هندی پیدایش سه نوع سازمان را در آینده پیش بینی کرده که عبارتند از :
الف) سازمان شامروک یا شبدری
هندی می گوید این نوع سازمان دارای سه لایه مرتبط و به یکدیگر پیوسته می باشد که از سه گروه کاملا مشخص و متمایز از کارکنان تشکیل می گردد و هر گروه اهداف و انتظارات خاص خود را از سازمان دارد. این سه لایه عبارت می باشند از :
الف -1- کارکنان هسته ای
این گروه سلسله اعصاب سازمان هستند و برای سازمان دارای اهمیت حیاتی می باشند. هم دارای تخصص های خاص بوده و هم تخصص های عام و کلی را دارند که سازمان اداره و فن آوری را که جایگزین قسمت اعظم نیروی کار شده، کنترل می نمایند.
کارکنان هسته ای وفاداری زیادی نسبت به سازمان دارند، از مهارت و انعطاف پذیری قابل توجهی برخوردارند، اغلب در کسوب مربی، مشاور و تسهیل کننده فعالیت ها می باشد تا در مقام مدیر یا مدیر عامل و امثال آن.
(دکتر سیدرضا سید جوادین، 1382)
الف – 2- کارکنان قراردادی
این کارکنان بر اساس قرارداد و بر پایه حقوق مشخص متعهد به انجام کاری خاص می شوند و پرداخت به آنها بر اساس نتایج کار خواهد بود تا زمان مصروفه.
امتیاز این لایه سازمان این است که سازمان ها و شرکت ها فقط در مقابل نتیجه ای که دریافت می کنند پول پرداخت می نمایند و هم اینکه در هنگام تقلیل تقاضا برای کالائی و یاکم شدن منابع تأمین آن کالا طرف قرارداد باید با مشکل درگیر شود تا مدیریت سازمان و شرکت.
(فرزاد فخیمی، 1379)
الف – 3- نیروی کار قابل انعطاف
این لایه شامل افرادی است که تمایلی به کار تمام وقت ندارند، معمولا کارهای متفاوتی انجام می دهند، متعهد به کار یا احتمالا یک گروه کاری اند ولی تعهد قوی نسبت به خود سازمان و یا مفهوم یک حرفه برای خود ندارند ولی سازمان را قادر می سازند که به تغییرات غیر قابل پیش بینی پاسخگو باشند و در برآوردن نیاز و تقاضای مشتریان به موقع اقدام نمایند.
به هر حال «سازمان شامروک» در حالی که از نظر کارکنان رسمی بسیار کوچک است دارای بازده زیادی می باشد و می توان آن را بر اساس یک بوروکراسی کوچک و یا مدیریت مدرن سازماندهی کرد. (سید رضا سید جوادین، 1382)
ب ) سازمان فدرال یا شبکه ای
فدرالیسم عبارت است از گروه های مستقلی که تحت یک پرچم واحد به هم می پیوندند و دارای برخی جنبه های هویتی مشترک هستند. فدرالیسم به دنبال بزرگ شدن از طریق کوچک نگه داشتن، یا حداقل حفظ استقلال، از طریق پیوستن به یکدیگر به صورت اختیاری و در جهت مشارکت است.
سازمان شبکه ای، شبکه ای از سازمان هاست و مرزهای سازمان مختلف، استقلال کاری بالا و برنامه ریزی استراتژیک بوده، هدف های چندگانه مورد توجه است.
این نوع سازمان از اختیارات سازمان با ساختارهای کوچک و محدود استفاده می نماید، ولی از قدرت و منابع سازمان های بزرگ بهره می برد. سازمان از نوع فدرال بیش ترین توجه را به آینده دارد و همواره کارکنان خود را برای رقابت های فشرده آماده نگه می دارد.
(سیدرضا سیدجوادین، 1382)
ج ) سازمان سه بعدی
سازمان شامروک و سازمان فدرال در صورت توسعه و تکامل به سازمان دیگری تبدیل می شود که «چارلز هندی» آن را سازمان سه بعدی با سه بعد هوش، اطلاعات و عقیده عنوان کرده است.
در این نوع سازمان کارمند باید دارای هوش کافی برای حل و فصل مسائل درون و برون سازمانی باشد و مرام خود را اطلاعات کافی مجهز نماید.
وظیفه مدیر در این گونه سازمان در نقش مربی، مشاور و تسهیل کننده فعالیت ها و امور جاری سازمان می باشد تا برخورد رسمی و ریاست گونه با مشکلاتی که در سازمان پدیدار می شود.
(فرزاد افخمی، 1379)
سازمان های مجازی
امروزه دیدن یک سازمان کار چندان ساده ای نیست. ما شاهد سازمان های گوناگون تجاری، آموزشی و ... هستیم که هر روز گسترده تر می شوند. سازمان ها دارای مرزهای مشخص و نامشخص و چرخه حیات می باشند.
ویژگی عمده مسائل سازمان های امروزی در بزرگی و وسعت میزان داده ها و اطلاعات است.
ساختارهای جدید سازمانی با بهره گیری از تکنولوژی اطلاعاتی و تأکید بر بهره وری نیروی انسانی به وجود آمده است. ازجمله این سازمان ها، سازمان مجازی است.
(فریبا عدلی، 1380)
تعریف سازمان مجازی
سازمان مجازی سازمانی است که گردآوردن بهترین تخصص ها، نبود مرزبندی های سنتی، برخورداری از قدرت انعطاف و بهره گیری از فرصت های محیطی از ویژگی های آن است.
(سید مهدی الوانی، 1380)
فلسفه وجودی سازمان های مجازی
سازمان های مجازی قواعد خود را بر اصول ویژه ای استوار کرده اند که عبارتند از :
- فلسفه اول : رضایت و کامیابی مشتریان است.
- فلسفه دوم : مهارت و دانایی کارکنان است.
- فلسفه سوم : سازمان مجازی به روحیه عمیق همکای کارکنان با یکدیگر تأکید دارد. (اساس سازمان مجازی)
- فلسفه چهارم : آمادگی برای تغییر است، سازمان باید خود را برای بهره گیری از فرصت های نهفته و تغییرات آینده آماده سازد. (وفا غفاریان، 1378)
نمودار فلسفه وجودی سازمان های مجازی
ویژگی های سازمان مجازی
- مبتنی بر اطلاعات است.
- غیرمتمرکز است ولی از نظر فن آوری شدیداً متمرکز عمل می کند.
- انعطاف پذیر، چابک و سریعاً قابل انعطاف است.
- سرمایه گذاری های آن بهینه بوده و هزینه های سربار در آن حذف می شود.
- خلاق، پویا، سازگار و همراه با ساختار مجازی مبتنی بر کار گروهی است.
- تکنولوژی ارتباطات از ویژگی مهم و اصل آن است.
- مهارت و تخصص کارکنان بالاست.
- سازمان وجود دارد ولی قبل رؤیت نیست.
(احمد تابنده، 1379)
مشخصات سازمان های مجازی
- نداشتن مرز مشخص
- استفاده از منابع مشترک (توان مالی نیروی انسانی)
- غیرمتمرکز بودن از نظر زمانی
- متغیر بودن شرکا
- همسانی و برابری شرکا
- ارتباط الکترونیکی (پست الکترونیکی، پست صوتی، ویدئو کنفرانس)
- گرد آوردن بهترین تخصص ها و تجربه ها
- کارائی و اثربخشی بالا
- حضور فیزیکی در کل جهان
- ارتباط کارکنان از راه دور
- عملیات تجاری به صورت الکترونیک
24/2/86 ، www.AFTab.ir)
اهداف عمده سازمان مجازی
1- بهره برداری به موقع از انواع منابع موجود در بازار به منظور ارتقاء کیفیت و افزایش ارزش محصولات.
2- به کار گماردن نیروی کار متخصص از هر قشر، طبقه و ملیت
3- ایجاد نظارت درونی و خودجوش که تنها از محیطی بودن ابهام، قدرتمند و دارای اصول اجرائی مشترک و اعتماد قلبی و واقعی برمی آید.
(علیرضا رضایتمند، 1380)
مزایای مجازی شدن
1- کاهش هزینه ها
2- افزایش کارایی
3- افزایش سوددهی
4- افزایش سرویس دهی به مشتریان
(غلامحسین حیدری، رضا یوسفی سعیدآبادی – اسدا... خدیوی، 1381)
معایب مجازی شدن سازمان ها
1- افزایش ساعات انجام کار
2- کاهش تحرک به ویژه فعالیت فیزیکی کار
3- افزایش میزان کارهای رویتن
4- کاهش میزان فرصت های شغلی
(حیدری، سعیدآبادی، خدیوی، 1381)
انواع سازمان مجازی
الف) سازمان مدولار (پارندی) :
این سازمان فعالیت های غیر راهبردی را در زنجیره ارزشی مشخص و آن ها را به واحدهای خارجی محول می کند با این شیوه هزینه های سازمان کاهش و نیروی مدیریت صرف فعالیت های اصلی و اساسی می شود.
ب) سازمان شبکه ای (Net work) :
سازمان شبکه ای از سازمان هاست که با ارتباطات درونی و بیرونی، گروه های شایسته و متخصص انعطاف پذیری بالا، محور قرار دادن مشتری و هماهنگی با شرکا بیرونی، شکل مناسبی برای انجام کار در محیط متغیر و متحول امروزی است.
ج) سازمان بدون مرز :
سازمان در ارتباط با درون و بیرون هیچ گونه مرزی نمی شناسد، محدودیت های سازمانی از میان می رود و ارتباط مؤثری میان تولیدکنندگان، مشتریان و افراد درونی و بیرونی سازمان به وجود می آید.
(حیدری، سعیدآبادی، خدیوی، 1381)
* نارسایی ها و چالش های موجود بر سر راه سازمان مجازی
1- عدم وجود شغل مادام العمر برای کارکنان
2- حضور زمان زیاد مدیران در پشت میز
3- نیاز به فن آوری های اطلاعاتی و مخابراتی
4- کاسته شدن از میزان قدرت و کنترل و هماهنگی مدیریت
5- نیاز به دسترسی اطلاعات به صورت گرافیکی
6- آشنایی کارکنان با مهارت هایی چون سواد رایانه ای، زبان های خارجی و کار تیمی
7- تفاوت در مدیریت ها، شیوه کارهای انفرادی و گروهی و روش های ارتباطی
8- مشکل فرهنگی و روانی برخورد با فن آوری های نوین که معمولاً بخشی از مردم در مقابل تغییر واکنش منفی نشان می دهند و باعث تأخیر در استفاده مناسب از آن ها می شود.
(www.Aftab.ir)
موج چهارم یا عصر مجازی
تاریخ پیشرفت بشر در طول سه عصر کشاورزی، صنعت و اطلاعات به عنوان سه موج اساسی اتفاق افتاده است. وقتی الوین تافلر در کتاب موج سوم، عصر اطلاعات را به عنوان موج جدید مطرح کرد و آن را تغییر اساسی جهان برشمرد، کسی فکر دولت الکترونیکی، آموزش الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و ایجاد میلیون ها شغل جدید را در این زمینه نداشت.
چهارمین موج تغییر عصر مجازی نام دارد. عصر مجازی نهایت توسعه و پیشرفت فن آوری اطلاعات در فضای سه بعدی و محیطی مبتنی بر دانش است.
خصوصیات عصر مجازی
1- بیشتر امور به صورت غیرفیزیکی انجام می شود (مثلا برای خرید از فروشگاه دور دست و حتی در کشوری دیگر نیاز به حضور فیزیکی خریدار و فروشنده در یک مکان ثابت نیست).
2-گسترش و توسعه مدارس و دانشگاه های مجازی (یک استاد در آن واحد می تواند در منزل دانشجو وارد ده ها روستا، شهر و کشور و مکان دلخواه آموزش مجازی دهد.)
3- تولید انبوه کالاهای فیزیکی محدود می شود و کالاهای غیرفیزیکی مانند اطلاعات، موسیقی و فیلم افزایش چشم گیری خواهند یافت.
4- تمام اموری که امروزه در عصر اطلاعات و موج سوم با پسوند الکتریکی مطرح می شوند در عصر مجازی دارای پسوند مجازی خواهند بود.
(پول مجازی جایگزین پول الکترونیکی، تجارت مجازی جایگزین تجارت الکترونیکی و نهایتاً دولت مجازی جایگزین دولت الکترونیکی)
5- فردگرایی و دیکتاتوری (به علت دوسویه بودن رسانه ها) از جوامع حذف و کار گروهی و تفکر جمعی شکل خواهد گرفت.
6- چون از نظر تئوری در عصر مجازی مشکلات معیشتی، تهیه ابزار کار، دسترسی به دانش و اطلاعات وجود نداردف شرایط برای توجه بیشتر به مسائل معنوی و مذهبی افزایش خواهد یافت.
7- در این عصر تغییرات اساسی در رفتار و اخلاق بشر به وجود خواهد آمد.
(حذف بعضی از صفات بر بعضی انسان ها مانند دروغگویی، کلاهبرداری، قتل و غارت و...) بدلیل علنی و قابل پی گیری بودن.
سازمان بدون مرز
این ساختار فاقد مرزهای سنتی هستند. در این ساختارها جریان روان اطلاعات و ارتباطات با واحدهای خارجی مشتریان، تولیدکنندگان و سایر واحدها برقرار است و سازمان در ارتباط با درون و بیرون هیچ گونه مرزی را نمی شناسد.
