بخشی از مقاله
سیاره ها و ستاره ها
سیاره به جسمی فضایی با جرم بسیار زياد گفته مي‌شود كه گرد يك ستاره در گردش باشد و خود نیز ستاره نباشد.
بنا بر تعریف ۲۴ اوت ۲۰۰۶ (میلادی) اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی سیاره در منظومه خورشیدی جرمیست که:
۱- در مداری به دور خورشید در حرکت باشد.
۲- آن قدر جرم داشته باشد که گرانش خودش بر نیروهای پیوستگی جسم صلب آن غلبه کند .یعنی در تعادل هیدرواستاتیک باشد و شکلش نیز تقریباً مدور باشد.
۳- توانسته باشد که مدار خود را از اجرام اضافه بزداید.
جرمی که تنها سازگار با دو شرط اول باشد و یک قمر هم نباشد سیاره کوتوله تعریف شده‌است.
واژه
واژه سیاره در فارسی از عربی (به معنی «راه‌پیما») گرفته شده که ترجمه دقیقی است برای واژه πλανήτης (پلانِتِس) یونانی. در عربی به سیاره «کوکب» می‌گویند.
سیاره‌ها
سیاره از ستاره کوچکتر است و از خود نوری نمي‌تاباند. بخاطر بزرگی سياره‌ها، نيروی گرانش (جاذبه) شكل آنها را بصورت كروی درآورده است. به اجرامی كه گرد خود سیاره‌ها می‌گردند سیاره نميگويند بلكه آن دسته از اجرام، ماهک يا قمر نام دارند.
پيش از دهه ۱۹۹۰ میلادی تنها ۹ سیاره (و همگی در سامانه خورشیدی ما) شناخته شده بودند، ولی امروزه (در سال ۲۰۰۴) تعداد ۱۳۰ سیاره شناسایی شده است. همه سیاره‌های تازه‌یاب در بيرون از منظومه خورشیدی ما قرار دارند، از اينرو گاه به آنها برون‌سیاره نیز گفته میشود. سیاره‌ها مقدار كمی انرژی از طريق همجوشی توليد مي‌كنند، برخي هم هيچ انرژی‌ای توليد نميكنند. کره زمین نيز يك سیاره است.
سیاره‌های سامانه خورشیدی
هشت سیاره اصلی و برسمیت‌شناخته‌شده منظومه ما به ترتيب فاصله از خورشيد بدين شرحند:
تیر
ناهید
زمین
بهرام
مشتری - اقمار مهم مشتری عبارت‌اند از: گانیمید- اروپا-یو- کالیستو- و نزدیکترین قمر به سطح آن آمالته آ است.
کیوان - میماس و تیتان. ولی مهم‌ترین قمر آن تیتان است که حتی از عطارد بزرگتر است.
اورانوس
نپتون - هشت قمر دارد؛ دو قمر به نامهای تریتون و نرئیداز دیگرقمرها بزرگ‌ترند. اما نرئید از سطح سیاره بسیار دور است.
(اورانوس و نپتون چون در چند سدهٔ اخیر کشف شده‌اند تنها نامهای اروپایی دارند.)
سیاره‌های کوتوله
پلوتون- قمر آن شارون است که بیشتر شبیه یک جفت برای سیاره است تا یک قمر.
سرس
۲۰۰۳ یو‌بی۳۱۳ (این اسم موقت است)
تیر (سیاره)
تیر(یا عطارد)، Mercury واژه لاتین که در مقابل نام یونانی هرمس است. خدائی که پیغام برنده برای خدایان دیگر بوده و به همین دلیل هرمس در اغلب تصاویر با صندلهای بالدار کشیده میشود. علاوه بر پیغام‌رسانی، او نگهدار بازرگانان و مسافران بود.
سیاره عطارد (سیاره تیر) نزدیکترین سیاره منظومه شمسی به خورشید است. به خاطر نزدیکی این سیاره به خورشید اگر در طرف رو به خورشید آن (بخشی که روز است) قرار بگیرید به راحتی در دمای ۴۶۵ سانتیگراد پخته خواهید شد و به علت حرکتی وضعی آرامش اگر در طرف شب آن قرار بگیرید آن قدر سرد خواهد شد که در دمای ۱۴۸- سانتیگراد به راحتی مرگ را بر اثر یخ بستن تجربه میکنید.
به خاطر دهانه‌های آتشفشانی و آبگیرها خیلی شبیه کرهماه است. دانشمندان فکر می‌‌کردند که فعالیتهای آن مانند کره ماه است. اما اکنون میدانیم که سیاره عطارد با کره ماه بسیار متفاوت است.
سیاره عطارد قمر ندارد. عطارد کوچکترین سیاره منظومه شمسی است و جو بسیار کوچکی دارد. بادهای خورشیدی به شدت به عطارد می‌‌دمند و این میرساند که تقریباً هیچ هوایی در آن وجود ندارد.
مشخصات سیاره عطارد
قطر به کیلومتر : ۴۸۷۸
فاصله از خورشید به کیلومتر : ۷۵۹۱۰۰۰۰
جرم بر حسب سانتیمتر بر گرم : ۴/۵
مدت زمان گردش به دور خود : ۵۹ روز
مدت زمان گردش به دور خورشید : ۸۸ روز
اتمسفر : ندارد
میانگین دما : روز:۴۲۷ شب:۱۸۰- (سانتیگراد)
قمر یا حلقه : ندارد
حالت (غالب) : جامد
ناهید (سیاره)
ناهید یا زهره دومین سیاره منظومه شمسی (به ترتیب فاصله از خورشید) است. دارای ابرهای ضخیمی است که سطح آن را غیر قابل رویت میکند و قسمت زیادی از گرمای خورشید را جذب میکند. این جذب اضافی گرما، که به سبب پدیده گلخانه‌ای صورت می‌گیرد، گرمای متوسط آن‌را بیشتر از هر سیاره دیگری در سامانه خورشیدی کرده است. زهره از خیلی جهات شبیه زمین است. ناهید دارای آتشفشانهای فعال، "ناهید‌لرزه" و کوهواره است. تفاوت بزرگ ناهید با زمین جو آن است که آن را آنقدر گرم کرده است که در آن زندگی غیر ممکن است (دمای میانگین ۴۴۹ درجه سانتی گراد).
ناهید قمر ندارد.
چون ناهید و زمین اندازه تقریباً یکسانی دارند آن‌را خواهر زمین نامیده اند. سالها دانشمندان فکر می‌‌کردند که در ناهید گیاهان و جانواران و حتی موجوداتی شبیه انسان وجود دارند. اکنون میدانیم به علت گرمای بسیار زیاد زهره در آن حیات وجود ندارد.
نگاه اجمالی
ناهید یکی از سیاره‌هایی است که می‌توان آن را به آسانی در آسمان پیدا کرد. ناهید گاهی 'ستاره شام' نامیده میشود. این سیاره درخشان بیش از هر سیاره دیگر، به زمین نزدیک میشود و در نزدیکترین نقطه به 42 میلیون کیلومتری ما میرسد. در روشنترین حالت، پس از ماه، درخشنده‌ترین جرم آسمانی است. هنگام طلوع خورشید در مشرق دیده میشود و هنگام غروب خورشید در مغرب. شعاع ناهید نزدیک به 6100 کیلومتر و چگالی آن 501 گرم بر سانتیمتر مکعب است.
سیاره دوقلوی زمین
ناهید دومین سیاره خاکی از طرف خورشید و نزدیکترین سیاره به زمین است. ناهید در فرهنگ غرب ونوس 'الهه عشق' نامیده میشود و شباهت زیادی در اندازه و جرم به زمین دارد. ناهید و زمین دوقلو هستند، زیرا جرم و اندازه تقریباً یکسانی دارند. با وجود این در سایر جهات به مقدار زیادی متفاوت هستند.
جو ناهید
جو زمین و ناهید بسیار متفاوت است. اکسیژن و نیتروژن گازهای اصلی جو زمین هستند، ولی در جو ناهید، گاز مسموم کننده دی‌اکسیدکربن وجود دارد. در بالای جو ناهید، حتی ابرهایی از اسید سولفوریک نیز یافت میشود. یکی از ویژگیهای مهم جو زهره آن است که مانند شیشه گلخانه عمل میکند. شیشه‌های گلخانه، پرتوهای پرانرژی خورشید را به درون گلخانه راه می‌دهند و در نتیجه خاک گرمای کافی به‌دست می‌آورد. اما این شیشه‌ها از خروج انرژی که به وسیله خاک و گیاهان تولید میشود، جلوگیری می‌کنند. از این رو، انرژی در گلخانه حفظ میشود و دمای آنجا بالا می‌رود اثر گلخانه‌ای.
گرمای به دام افتاده
در اثر گلخانه‌ای، گرمای منعکس شده ازسطح سیاره توسط جو سیاره به دام می‌‌افتد. مانند حفظ گرما در گلخانه ها.
در ناهید نیز گاز چگال دی‌اکسید کربن تقریباً همین رفتار را دارد. حفظ شدن گرما در آن، دمای ناهید را به 500 درجه سانتیگراد میرساند، که از دمای سطحی عطارد (نزدیکترین سیاره به خورشید) نیز بیشتر است. در جو ناهید، به قدری دی‌اکسیدکربن وجود دارد که فشار ناشی از آن، حدود یکصد برابر فشار جو زمین است. این فشار برابر است با فشاری که در عمق یک کیلومتری اقیانوسهای زمین وارد میشود. حرکت ظاهری تقریباً چرخش دایره‌ای (e=0.0068) مدار زهره نسبت به دایره‌البروج 3.39 درجه شیب دارد و دارای نیم قطر اطول 0.7233 Au و دوره تناوب مداری نجومی 224.70 شبانه‌روز است. در هر مدار زهره، عطارد و
زمین سیاره‌های فوق‌العاده درخشانی هستند. مطالعات انتقال دوپلری راداری نشان می‌دهند که سیاره‌ای با یک دوره تناوب نجومی 243.01 شبانه‌روز با حرکت برگشتی می‌چرخد و شیب صفحه مدار نسبت به استوایش فقط 3 درجه است. چرخش این سیاره به دور محور خود، معکوس است و یک دور آن 243 روز زمینی طول میکشد. در حالی که در 225 روز، یک بار خورشید را دور می‌زند. روز خورشیدی در زهره برابر 118 روز زمین است، یعنی هر سال آن دو شبانه‌روز طول میکشد
مشخصه‌های فیزیکی
فاصله متوسط از خورشید 108/20 کیلومتر قطر استوا 12104 کیلومتر مدت حرکت وضعی 243/01 روز زمینی مدت حرکت انتقالی 224/70 روز زمینی سرعت مداری 35/03 کیلومتر در ثانیه دمای سطحی 480 درجه سانتیگراد جرم زمین=1 0/81 چگالی متوسط آب=1 5/25 جاذبه زمین=1 0/93 تعداد قمر 0
فاصله زمین تا ناهید
فاصله زمین تا ناهید را می‌توان مستقیما توسط رادار اندازه گرفت، سپس شعاع فیزیکی آن را از روی قطر زاویه‌ای بدست آورد. ناهید دارای شعاع 6052 کیلومتر است که فقط 5 درصد از شعاع زمین کوچکتر است. زهره مانند عطارد هیچ قمر طبیعی شناخته شده‌ای ندارد و بنابراین تنها وقتی که یک فضاپیما از آن
می‌گذرد، یا آن را دور می‌زند، می‌توان به دقت جرم آن را محاسبه کرد. بسیاری از سفینه‌های فضایی که سعی داشتند در سطح ناهید فرود آیند در اثر تراکم جو و گرمای زیاد آن نابود شده‌اند، ولی سرانجام در 1975 میلادی (1354شمسی) دو سفینه روسی، که شبیه به دستگاههای اکتشاف اعماق دریا بودند، نخستین عکسها را با موفقیت از سطح آن به زمین مخابره کردند. در این عکسها، منظره‌ای از صخره‌های تیز و نمودهای هموار دیده میشود. اندازه بیشتر صخره‌ها از 30 تا 60 سانتیمتر است. اشکال سطحی سطح زهره را با ارسال خاک‌نشین‌هایی برای عکسبرداری یا انتشار علامتهای راداری برای نقشه‌برداری از عوارض آن
می‌توان مورد بررسی قرار داد. این کار اخیر فلات بلند، آتشفشانهای غول پیکر، حفره‌های بهم فشرده و شکافهای طولانی دره‌ها را آشکار کرده است. سرتاسر زهره کاملاً مسطح به نظر میرسد. اختلافات ارتفاعات سطحی کوچکند و به استثنا تعداد کمی از نواحی مرتفع، آنها 2 تا 3 کیلومتر ارتفاع دارند.
در سطح ناهید اختلاف بین سطوح بلند و پست 112 کیلومتر است. در حالی که این اختلاف برای ماه و عطارد 4 کیلومتر و برای مریخ 25 کیلومتر و برای زمین 9 تا 20 کیلومتر است. سیمای نقشه‌برداری شده زهره، در دو نیمه جنوبی و شمالی، بطور قابل توجهی با یکدیگر اختلاف دارد. ناحیه شمال، کوهستانی با فلاتهای مرتفع بدون آتشفشان است. در مقابل، قسمت جنوبی، شامل سطح نسبتاً تخت آتشفشانی زمینی است. میدان مغناطیسی یک هسته آهن _ نیکل که قسمتی از آن مایع است، در مقایسه با زمین، دلالت بر این دارد که بایستی زهره یک میدان مغناطیسی داشته باشد. چون زهره 43 مرتبه آهسته‌تر از زمین
می‌چرخد، انتظار داریم که دیناموی ذاتی آن ضعیفتر و شدت میدان مغناطیسی آن کمتر از زمین باشد، اما تا به امروز هیچ وسیله‌ای هیچگونه میدان مغناطیسی‌ای را آشکار نکرده است. اگر میدان مغناطیسی وجود داشته باشد، اندازه‌گیری‌ها دلالت می‌کنند که بایستی حداقل 14-10 برابر میدان مغناطیسی زمین باشد، اما این مقدار خیلی ضعیفتر از میدان مغناطیسی است که از یک مدل دیناموی ساده انتظار می‌رود.
یک توضیح ممکن آن است که: میدانیم که میدان مغناطیسی ضرورتا صفر است. بنابراین، ممکن است وضعیت کنونی زهره نیز چنین باشد (معکوس شدن اخیر قطبهای زمین تقریباً هر یک میلیون سال یا در آن حدود اتفاق افتاده است). تحول سطح
پوسته ناهید همان‌طور که تحت تأثیر ظهور دره‌های تنگ و عمیق، جایی که صفحات کمی جدا شده‌اند و نیز جلگه‌های کوهستانی مرتفع، محلی که صفحات با هم تصادم کرده‌اند، قرار گرفته است. این صفحات مقداری جابه‌جایی‌های سطحی نیز دارند. ناحیه حفره‌ای پراکنده شده زمینی بر این دلالت دارد که حرکات صفحات سطحی یک فرآیند گسترده سیاره‌ای نبوده‌اند. در صورتی‌که، بر روی زمین این چنین بوده است.
تاریخ اولیه زهره (دیرتر از چهار میلیارد سال قبل) بایستی از تاریخ زمین پیروی کرده باشد، زیرا این دو سیاره، چگالی، جرم و اندازه‌های مشابهی دارند. حدس می‌زنیم که زهره در حدود 4.6 میلیارد سال قبل با سایر سیارات خاکی شکل گرفته باشد. لایه‌های داخلی زهره، همان طور که برای زمین اتفاق افتاده است، به سبب گرمای داخلی تشکیل شده‌اند. رصد زهره فضاپیماها توانسته‌اند با استفاده از رادار، نقشه 98 درصد سطح سیاره زهره را ترسیم کنند. روی هم رفته، سطح زهره صاف تر از سطح زمین است و صحراهای داغ و دشتهای وسیع آتشفشانی حدود دو سوم سیاره را پوشانده اند. نواحی فلاتی متعددی نیز به ارتفاع چند کیلومتر در دشتها وجود دارند. ناحیه کوهستانی ماکسول مونته با ارتفاعی حدود 11 کیلومتر (8/6 مایل) بیش از حد متوسط ارتفاع، مرتفع‌ترین نقطه سیاره زهره است. آتشفشانها در تمام سطح سیاره پراکنده شده‌اند که وسعت بعضی هایشان به 160 کیلومتر (10 مایل) میرسد.
اگر از بالای قطب شمال نگاه کنیم خواهیم دید که اکثر سیارات و قمرهای منظومه شمسی به دور محور خود چرخیده و در جهت عکس عقربه‌های ساعت به دور خورشید در حال گردش‌اند. اما جهت چرخش سیاره زهره برخلاف سایر سیارات، در جهت عقربه‌های ساعت است. دلیل قطعی این امر هنوز مشخص نیست، اما به نظر بعضی ستاره شناسان جهت چرخش سیاره زهره نیز زمانی مانند سایر سیارات بوده، اما بر اثر تصادم با یک سیاره یا سیارک دیگر، این جهت معکوس شده است.
روند شبیه سازی سایر سیارات به زمین، زمین سازی نامیده میشود. به نظر بعضی دانشمندان این روند می‌تواند با کاشت هاگهای گیاهی در جو سیاره زهره شروع شود. در مورد اینکه یک موجود زمینی بتواند در دمای سیاره زهره زنده بماند تردید وجود دارد. ولی فرض بر این است که هاگهای دی‌اکسید کربن موجود در جو زهره را جذب کرده، از طریق فتوسنتز اکسیژن آزاد خواهند کرد. این کار منجر به زنجیره‌ای از حوادث شده و احتمالاً شرایط حیاتی مناسبتری از آنچه ما از آن مطلع هستیم بوجود آید.
زمین
زمین سومین سیارهٔ منظومهٔ شمسی است .فاصلهٔ زمین ازخورشید به اندازه‌ای است که کره دمای مناسبی را برای زندگی انسان ماگیاهان و جانوران فراهم می‌‌سازد. یعنی بر روی کمربند حیات قرار گرفته است.
سیارهٔ زمین از دور به رنگ آبی و سفید دیده میشود که وقتی به این سیاره نزدیک می‌‌شویم می‌‌فهمیم قسمتهای آبی اقیانوس‌ها قست‌های سفید ابرها هستند. زمین سیاره ایست تشکیل شده از انواع سنگ‌ها و مقدار بسیار زیادی آب و دارای جوی با نیتروژن و اکسیژن زیاد است.(یک پنجم اکسیژن و چهار پنجم نیتروژن). این سیاره در فاصلهٔ 150 میلیون کیلومتری از خورشید به دور آن گردش میکند. زمین از نظر فاصله از خورشید در بین زهره (یا ناهید) و مریخ (یا بهرام) قرار دارد و جزو سیارات داخلی منظومه شمسی محسوب میشود مرتفع ترین نقطه بر روی خشکی های زمین نزدیک به 9 کیلومتر از سطح دریا بلند تر است .عمیق ترین قسمت دریاهادر مجاور جزایر فیلیپین در اقیانوس آرام است.عمق این ناحیه حدود 11 کیلومتر از سطح دریا است
حرکات چند گانه زمین
حرکت انتقالی زمین به دور خورشید
سرعت این حرکت زمین در مدار خود به دور خورشید یکسان نیست ودر نزدیکی خورشید بیشتر میشود.از اثرات این حرکت ایجاد یک سال شمسی شکل گرفتن فصول مختلف و تغییر ظاهری چهره ی آسمان شب در طول سال است مدت این چرخش 365.25 روز است و سرعت زمین در این مدار 30کیلومتر بر ثانیه است.
حرکت وضعی
حرکت زمین به دور محور شمالی و جنوبی آن مدت این چرخش 23ساعت و56دقیقه و4ثانیه است
حرکت رقص محور
این حرکت درواقع که ارزش سینوسی در مدار زمین است که بواسطه چرخش ماه (قمر زمین) بدور این کره ایجاد می شود. ماه تقریبا هر 29 روز یک دور به دور زمین می چرخد. با توجه به اینکه جرم ماه بسیار کمتر است لذا تنها یک لرزش سینوسی در مدار زمین ایجاد می کند.
مشخصات
قطر به کیلومتر : 12756 فاصله از خورشید به کیلومتر 149500000 جرم یک سانتیمتر بر گرم : 5/5 مدت زمان گردش به دور خود : حدود 24 ساعت مدت زمان گردش به دور خورشید : 365 روز و6ساعت اتمسفر : رقیق میانگین دما : 15 (سانتیکراد) سرعت حرکت به کیلومتر بر ثانیه : 30 قمر یا حلقه : یک قمر حالت (غالب) : جامد
بهرام (سیاره)
بهرام یا مریخ چهارمین سیاره در سامانه خورشیدی است. جو بهرام سرخ‌فام است و در آسمان شب از زمین نیز سرخی آن دیده میشود. کره بهرام دو ماه کوچک به نامهای فوبوس و دِیموس دارد که شکلی نامنظم دارند. این دو ماه احتمالاً شهابسنگ‌هایی هستند که در مدار بهرام به دام افتاده‌اند.
بهرام، سیاره سرخ فام منظومه شمسی، نصف زمین قطر دارد و مساحت سطح آن برابر با مساحت خشکی‌های روی زمین است. همانند زمین، یخ‌های قطبی، دره‌های عمیق، کوه، غبار، طوفان و فصل دارد. در دشتهای آن مانند ماه، گودال‌هایی حاصل از برخورد سنگ‌های آسمانی دیده میشود. با وجود اندازه کوچکش، بلندترین کوه و بزرگترین دره منظومه شمسی در این سیاره پیدا شده‌است.
جوّ زمین شامل ۷۷ درصد نیتروژن و ۲۱ درصد اکسیژن است. درحالی که در جو مریخ ۹۵ درصد دی اکسید کربن و فقط ۲۰ درصد اکسیژن وجود دارد. جو سیاره سرخ بسیار رقیق است، به طوری که فشار جوی سطح آن، معادل یک صدم فشار جو زمین در سطح دریاست. علاوه بر این جو مریخ محافظ خوبی در برابر تابش‌های مرگبار فضایی نیست.
به دلیل رقیق بودن «هوای» مریخ، دمای هوا به سرعت تغییر میکند. مثلاً فقط لحظاتی پس از طلوع خورشید دما در سطح بیش از ۲۰ افزایش می‌یابد. جالب تر آنکه در هر لحظه دمایی که پای شما احساس میکند (هوای نزدیک سطح) با دمای هوای اطراف سر شما ممکن است تا ۲۰ درجه اختلاف داشته باشد. به این ترتیب اگر روی استوای مریخ باشید، دمای سطح ۲۰ درجه سلیسیوس و دمای اطراف سر شما صفر درجه‌است.
مریخ. نام ستارهٔ فلک پنجم از ستاره‌های خنس و آن را بهرام نیز گویند، منحوس و دال بر جنگ و خصومت و خونریزی و ظلم است. (منتهی الارب). کوکبی است از جملهٔ سبعهٔ سیاره و در آسمان پنجم است. (برهان). ستاره‌ای است از خنس، گویند سبب تسمیهٔ آن سرعت سیرش است و برخی گویند بسبب رنگ زرد و سرخ آن است که شبیه مرداسنج (مردار سنگ) باشد. (از اقرب الموارد). چهارم کوکب سیار در عالم شمسی که بهرام نیز گویند و به اعتقاد بطلمیوس کوکب
سیاری که در آسمان پنجم واقع شده‌است. (ناظم الاطباء). از کواکب سبعهٔ سیاره‌است و مأخوذ از مرخ و آن درختی است که از چوب آن آتش‌زنه سازند و سبب تسمیهٔ آن تشبیه به آتش است از نظر سرخی، و گویند مریخ در لغت عبارت از تیر بدون پر است که در حرکت خود پیچ و تاب میخورد و ستارهٔ مذکور نیز بسبب به چپ و راست رفتن در حرکت بدین نام خوانده شده مریخ در فلک پنجم است و فاصلهٔ آن از زمین سه هزار هزار و نهصد هزار و دوازده هزار و هشتصد و شصت و
شش میل است. (از صبح الاعشی ج ۲). از کلدانی مَرداخ، و شاید اصل مرداخ نیز فارسی باشد، یا فارسی و کلدانی از مرد (رجل) و آک به‌معنی اسب به فارسی یا به کلدانی. یکی از پیکرهایی که یونانیان باستان برای مریخ می‌پنداشتند اسب بود، و واژه مارس از همین مریخ آمده‌است یعنی مرداخ و مرداس نامی است که به پدر ضحاک میداده‌اند و این نام در میان عرب بسیار است.
نامهای دیگر بهرام در زبان عربی: مریخ، بِخون. کوکب القاهر. غضبان. حصار. ترک فلک. (دهار). ترک معربد. نحس اصغر. خانس. خنس. سیارة. کانسر. (دهار). در کتاب‌های قدیمی فارسی آن را فلک شحنهٔ پنجم و سایس رواق پنجم نیز نامیده‌اند.
جدول مشخصات مریخ
مشخصات مداری (ژانویه 2000)
نیم قطر بزرگ 227،936،637 کیلومتر
141،632،976 مایل
1.523،662،31 واحد نجومی
پیرامون مدار 1،429،000،000 کیلومتر
887،900،000 مایل
9.553 واحد نجومی
خروج از مرکز 0.093،412،33
حضیض 206،644،545 کیلومتر
128،402،967 مایل
1.381،333،46 واحد نجومی
اوج 249،228،730 کیلومتر
154،863،553 مایل
1.665،991،16
تناوب مداری 686.9600 روز
1.8808 سال
تناوب هلالی 779.69 روز
2.135 سال
سرعت مداری:
~میانگین
~بیشینه
~کمینه
24.077 کیلومتر در ثانیه (53.859 مایل در ساعت)
26.49 کیلومتر در ثانیه (59.277 مایل در ساعت)
21.972 کیلومتر در ثانیه (49.150 مایل در ساعت)
تمایل نسبت به:
~صفحه مداری زمین
~صفحه استوایی خورشید
1.850،61 درجه
5.65 درجه
طول دایره البروجی اعتدال بهاری 49.578،54 درجه
شناسه حضیض 286.462،30 درجه
تعداد ندیم های طبیعی 2
مشخصات فیزیکی (ژانویه 2000)
قطر استوایی 6,804.9 کیلومتر
4،228.4 مایل
0.533 برابر قطر زمین
قطر قطبی 0.533 برابر قطر زمین
4،197.2 مایل
0.531 برابر زمین
پخی 0.007،36
مساحت سطح 144،798،465 کیلومتر مربع
55,906,771 مایل مربع
0.284 برابر زمین
حجم 1.631،8×1011 کیلومتر مکعب
0.151 برابر زمین
جرم 6.418،5×1023 کیلوگرم
0.107 برابر زمین
چگالی متوسط 3.934 گرم در سانتیمتر مکعب
گرانش استوایی 3.69 متر در مجذور ثانیه
0.376 برابر زمین
سرعت فرار 5.027 کیلومتر در ثانیه
11.245 مایل در ساعت
تناوب گردش 1.025،957 روز
24.622،962 ساعت
تمایل محور 25.19 درجه
بعد سرسو در قطب شمال 317.681،43 درجه
21:10:44
بازتاب 0.15
دمای سطحی:
~کمینه
~متوسط
~بیشینه
140- درجه سانتی گراد (133 درجه کلوین)
63- درجه سانتی گراد (210 درجه کلوین)
20 درجه سانتی گراد (239 درجه کلوین)
مشخصات جوی
فشار جوی 0.7 تا 0.9 کیلو پاسکال
دی اکسید کربن 95.72 درصد
نیتروژن 2.7 درصد
آرگون 1.6 درصد
اکسیژن 0.13 درصد
مونو اکسید کربن 0.07 درصد
بخار آب 0.03 درصد
اکسید نیتریک 0.01 درصد
نئون 0.00025 درصد (2.5 ذره در هر میلیون)
کریپتون 0.00003 درصد (300 ذره در هر بیلیون)
زنون 0.000008 درصد (80 ذره در هر بیلیون)
ازن 0.000003 درصد (30 ذره در هر بیلیون)
مشتری (سیاره)
هرمز یا مشتری یا برجیس بزرگترین سیاره سامانه خورشیدی است. از نظر فاصله از خورشید، مشتری پنجمین سیاره بعد از تیر و ناهید و زمین و مریخ است.
نگاه کلی
معمولا مشتری چهارمین شی درخشان آسمان میباشد (بعد از خورشید، ماه و زهره) اگرچه بعضی اوقات مریخ درخشان‌تر به‌نظر می‌آید.
جرم مشتری ۲٫۵ بار از مجموع جرم سیارات منظومه شمسی بیشتر است. جرم مشتری ۳۱۸ بار بیشتر از جرم زمین است. قطر آن ۱۱ برابر قطر زمین است. مشتری می‌تواند ۱۳۰۰ زمین را درخود جای دهد. میانگین فاصله آن از خورشید در حدود ۷۷۸ میلیون و ۵۰۰ هزار کیلومتر میباشد یعنی بیشتر از ۵ برابر فاصله زمین از خورشید. ستاره‌شناسان با تلسکوپهای مستقر در زمین و ماهواره‌هائی که در مدار زمین می گردند به مطالعه مشتری می پردازند. ایالات متحده تا کنون ۶ فضاپیمای بدون سرنشین را به مشتری فرستاده است. در ژوئیه ۱۹۹۴، هنگامی که ۲۱ تکه از دنباله دار شومیکر-لوی ۹ با اتمسفر مشتری برخورد نمود ستاره‌شناسان شاهد رویدادی بسیار تماشائی بودند. این برخورد باعث انفجارهای مهیبی شد که بعضی از آنها قطری بزرگتر از قطر زمین داشت.
خصوصیات فیزیکی
مشتری گوی غول پیکری از مخلوط گاز و مایع است و احتمالا مقداری سطح جامد دارد. سطح سیاره از ابرهای ضخیم زرد، قرمز، قهوه‌ای و سفید رنگ پوشیده شده است. مناطق روشن رنگی «ناحیه» و قسمتهای تاریک تر «کمربند» نامیده می‌شوند. کمربندها و ناحیه‌ها به موازات استوای سیاره قرار دارند.
مدارو چرخش
مشتری در یک مدار کمی بیضی شکل یک دور به دور خورشید می‌زند که ۱۲ سال زمینی طول میکشد. همچنان که سیاره به دور خورشید می گردد، به دور محور فرضی خود نیز می گردد. چرخش مشتری به دور خود سریع‌تر از هر سیاره دیگری است. چرخش مشتری به دورخود ۹ ساعت و ۵۶ دقیقه به طول می انجامد (مقایسه کنید با چرخش ۲۴ ساعته زمین به دور خود.) دانشمندان نمی‌توانند به طور مستقیم سرعت گردش داخلی سیارات گازی شکل را اندازه‌گیری کنند و به طور غیر مستقیم اندازه گیری می کنند. ابتدا سرعت متوسط چرخش ابرهای قابل مشاهده را اندازه‌گیری می‌نمایند. مشتری به قدر کافی امواج
رادیویی ارسال میکند که به وسیله رادیو تلسکوپهای زمینی دریافت گردد. در حال حاضر دانشمندان از اندازه امواج برای محاسبه سرعت جرخش مشتری استفاده می نمایند. قدرت امواج تحت تاثیر میدان مغناطیسی سیاره در یک الگوی ۹ ساعت و ۵۶ دقیقه‌ای که تکرار می گردد تغییر می نماید زیرا سرچشمه میدان مغناطیسی هسته سیاره میباشد. این تغییرات نشان دهنده میزان سرعت جرخش داخلی سیاره میباشد. جرخش سریع مشتری باعث برآمدگی در استوا و پخی در قطبهای آن می شود. قطر استوا ۷ درصد بیشتر از قطر قطب‌ها میباشد.
جرم و چگالی
مشتری از هر سیاره دیگری در منظومه شمسی سنگین‌تر است. جرم آن ۳۱۸ بار بیش تر از زمین میباشد ولی با وجود جرم زیاد، نسبتا دارای چگالی کمی میباشد. متوسط چگالی آن ۱٫۳ گرم در سانتیمترمکعب میباشد یعنی اندکی بیشتر از چگالی آب. چگالی مشتری در حدود یک چهارم چگالی زمین میباشد زیرا سیاره به صورت عمده از عناصر سبک هیدروژن و هلیوم تشکیل شده است. از سوی دیگر زمین عمدتا از عناصر سنگین آهنی و سنگی تشکیل شده است. عناصر شیمیائی سازنده مشتری بیش تر شبیه خورشید میباشد تا زمین. احتمالا مشتری دارای هسته‌ای از عناصر سنگین میباشد. هسته احتمالا ترکیبی مشابه هسته زمین اما ۲۰ تا ۳۰ برابر سنگین‌تر میباشد.
نیروی جاذبه در سطح سیاره ۲٫۴ برابر بیش تر از سطح زمین میباشد. یعنی شئی که روی زمین ۱۰۰ کیلو گرم وزن دارد، در روی مشتری وزنی برابر با ۲۴۰ کیلو خواهد داشت. جو مشتری تشکیل شده است از ۸۶ درصد هیدروژن ۱۴ درصد هلیوم و مقدار ناچیزی متان، آمونیاک، فسفین، آب، استلین، اتان، ژرمانیوم و مونو اکسید کربن. درصد هیدروژن بر پایه تعداد مولکول‌های موجود در جو میباشد تا جرم کلی آنها.
این سیاره از لایه های رنگی از ابرها در ارتفاعات مختلف تشکیل شده است. مرتفع ترین ابرهای سفید از کریستال‌های منجمد آمونیاک تشکیل شده‌اند. قسمتهای تاریک‌تر و ابرهای کم ارتفاع‌تر در کمربندها واقع شده‌اند. پایین ترین سطحی را که می توان مشاهده کرد ابرهای آبی رنگ تشکیل داده‌اند. دانشمندان انتظار کشف ابرهای آب‌دار را در ۷۰ کیلومتری سطح زیرین ابرهای آمونیاکی دارند. هر چند که تاکنون چنین سطحی کشف نشده است.
لکه بزرگ سرخ
بارزترین جلوه سطح مشتری لکه بزرگ سرخ آن میباشد که توده گاز چرخانی است که شباهت به گردباد دارد. قطر این لکه سه برابر قطر زمین است. رنگ لکه معمولا از قرمز آجری به قهوه‌ای کمرنگ تغییر میکند و گاه این لکه کاملا محو می گردد. رنگ آن احتمالا ناشی از مقدار کم فسفر و گوگرد در کریستال‌های آمونیاک میباشد. سرعت چرخش لکه در لبه آن در حدود ۳۶۰ کیلومتر در ساعت است. این لکه در فاصله یکسانی از استوا به آرامی از شرق به غرب حرکت می کند. ناحیه‌ها و کمربندها و لکه بزرگ بسیار پایدار و مشابه سیستم چرخش زمین میباشد. از زمانی که منجمان در سال ۱۶۰۰ از تلسکوپ برای مشاهده استفاده نموده‌اند این خصوصیات تغییرات چندانی نداده‌اند.
دما
دمای هوا در ابرهای بالائی مشتری در حدود ۱۴۵- درجه سانتیگراد میباشد. اندازه‌گیری‌ها نشان می دهد که دمای مشتری با افزایش عمق در زیر ابرها افزایش می‌یابد. دمای هوا در سطحی که فشار اتمسفر ۱۰ برابر زمین میباشد، به ۲۱ درجه سانتیگراد می رسد. دانشمندان فکر می‌کنند که اگر مشتری دارای گونه‌ای از حیات باشد، حیات در این سطح ساکن خواهد بود، چنین حیاتی در گاز خواهد بود زیرا در این سطح هیچ قسمت جامدی وجود ندارد.
دانشمندان تا کنون هیچ مدرکی از حیات برروی مشتری نیافته اند. نزدیک مرکز سیاره دما بسیار بیشتر میباشد. دمای هسته در حدود ۲۴ هزار درجه، یعنی داغ‌تر از سطح خورشید میباشد. ستاره‌شناسان عقیده دارند که خورشید، سیارات و دیگر اجسام منظومه شمسی از چرخش ابرهائی از گاز و غبار شکل گرفته اند. جاذبه گازی و ذرات غبار آنها را به صورت ابرهای ضخیم گوی مانند از مواد در آورد در حدود ۴،۵ میلیارد سال پیش مواد به هم فشرده شدند تا اجسام متعدد منظومه شمسی به وجود آمدند. فشردگی مواد تولید حرارت نمود. حرارت بسیاری هنگامی که مشتری شکل گرفت تولید شد.
میدان مغناطیسی
مشتری نیز همانند زمین و اکثر سیارات، مانند یک آهنربای بزرگ عمل می کند. میدان مغناطیسی مشتری ۱۴ بار قوی‌تر از زمین میباشد. بر طبق اندازه‌گیری‌های گرفته شده توسط فضاپیماها، میدان معناطیسی مشتری قوی‌ترین در منظومه شمسی میباشد (به جز لکه‌های خورشیدی و ناحیه های کوچکی از سطح خورشید). دانشمندان به طور کامل از چگونگی تولید میدان مغناطیسی مطلع نیستند هر چند که احتمال می دهند که حرکت هیدروژن فلزی داخل هسته سیاره تولید میدان می نماید. میدان مغناطیسی مشتری بسیار قوی تر از میدان مغناطیسی زمین میباشد زیرا مشتری بسیار بزرگ تر و با سرعت بیشتری به دور خود می گردد. میدان مغناطیسی مشتری الکترونها و پروتون‌ها و دیگر ذرات دارای بار الکتریکی را در کمربند رادیواکتیو که در اطراف
سیاره قراردارد به دام می اندازد. این ذرات بسیار قدرتمند می‌باشند به طوری که می توانند به ابزارهای فضاپیماهایی که نزدیک سیاره شده اند آسیب برساند. در داخل ناحیه ای از فضا که مگنتوسفر نامیده می شود میدان مغناطیسی مشتری همانند یک زره عمل می کند. این زره سیاره را از بادهای خورشیدی و ذرات پر انرژی متوالی که از خورشید می آیند محافظت می نماید. اغلب این ذرات الکترونها و پروتونهائی هستند که با سرعت ۵۰۰ کیلومتر در ثانیه حرکت می کنند. میدان، ذرات الکتریکی باردار شده را در کمربند رادیواکتیو به دام می اندازد مرکز تله مگنتوسفر نزدیک قطبهای میدان مغناطیسی میباشد. در آن قسمت از
سیاره که از خورشید دور میباشد مگنتوسفر به صورت دنباله‌ای عظیم در فضا کشیده می شود که دنباله مگنتو نامیده می شود. طول این دنباله ۷۰۰ میلیون کیلومتر میباشد. امواج رادیویی که از مشتری به رادیو تلسکوپهای زمینی می رسند دو نوع می باشند فورانهای انرژی و تششعات پی در پی. فورانهای قوی هنگامی رخ می دهند که آیو، نزدیک ترین قمر مشتری و چهارمین آنها از میان مرکز مغناطیسی سیاره عبور می نماید تششعات پی در پی از سطح مشتری و همجنین ذرات پر انرژی کمربند رادیواکتیو مشتری می آیند.
قمرها
مشتری حداقل دارای ۶۳ قمر است که ۱۶ قمر آن قطری بیش از ۱۰ کیلومتر دارند. چهار قمر از بزرگترین قمرهای مشتری به ترتیب فاصله از این سیاره عبارتند از: آیو، اروپا، گانیمد و کالیستو. این چهار قمر را قمرهای گالیله‌ای می‌نامند زیرا ستاره‌شناس ایتالیایی گالیله آنها را در سال ۱۶۱۰ به وسیله اولین تلسکوپ کشف کرد. آیو دارای آتشفشانهای فعال بسیاری میباشد. هر فوران گازی آن دارای گوگرد میباشد. رنگ زرد نارنجی سطح آیو احتمالا از مقدار بسیار زیاد گوگرد جامد که در سطح سیاره انباشته شده میباشد. اروپا کوچکترین قمر گالیله‌ای میباشد با قطری برابر با ۳ هزار و ۱۳۰ کیلومتر. اروپا دارای سطحی از یخ صاف و ترک خورده میباشد.
بزرگترین ماه گالیله‌ای گانیمد با قطری برابر با ۵۲۶۸ کیلومتر است. گانیمد بزرگتر از سیاره تیر میباشد. کالیستو با قطری برابر با ۴۸۰۶ کیلومتر اندکی کوچکتر از تیر میباشد. به نظر می‌آید کالیستو و گانیمند از یخ و اندکی مواد سنگی ساخته شده باشند. هر دو قمر دارای دهانه‌های بسیاری می‌باشند. بقیه قمرهای مشتری بسیار کوجکتر از قمرهای گالیله‌ای هستند. امالیتا و هیمالایا دو قمر بزرگ بعدی می‌باشند. امالیتا به شکل سیب زمینی میباشد با قطری برابر با ۲۶۲ کیلومتر. قطر هیمالیا برابر با ۱۷۰ کیلومتر میباشد. بیشتر ماههای باقیمانده مشتری با تلسکوپهای بزرگ زمینی کشف شده‌اند. دانشمندان متیس و اداریستا را در سال ۱۹۷۹ با مطالعه عکسهائی که فضاپیمای ویجر گرفته بود کشف کردند.
حلقه ها
مشتری دارای سه حلقه باریک در اطراف استوای خود میباشد. این حلقه‌ها بسیار کم‌نورتر از حلقه‌های زحل می باشند. به نظر می‌آید حلقه‌های مشتری عمدتا از ذرات ریز غبار ساخته شده باشند. حلقه اصلی درحدود ۳۰ کیلومتر ضخامت و بیشتر از ۶۴۰۰ کیلومتر عرض دارد. مدار امالیتا درون حلقه قرار می‌گیرد.
برخورد دنباله دار شومیکر-لوی ۹
در مارس ۱۹۹۳ سه ستاره‌شناس به نام های یوجین شومیکر، کارولین شومیکر و دیوید اچ لوی یک دنباله‌دار را نزدیک مشتری کشف نمودند. این دنباله‌دار بعدها شومیکر-لوی ۹ نام گرفت. به علت جاذبه مشتری دنباله‌دار به سوی مشتری کشیده شد. هنگامی که دنباله‌دار کشف شد به ۲۱ تکه شکسته شده بود احتمالا هنگامی که به سیاره نزدیک شده بود در اثر جادبه سیاره متلاشی شده بود محاسبات بر مبنای مکان و سرعت دنباله دار نشان داد که در ژوئیه ۱۹۹۴ تکه‌های
دنباله‌دار با اتمسفر مشتری برخورد خواهند نمود. دانشمندان امیدوار بودند که اطلاعات زیادی از اثرات برخورد دنباله‌دار و سیاره به دست بیاورد. ستاره‌شناسان تلسکوپهای بزرگ و مهم روی زمین را در تاریخ پیش بینی شده به سوی مشتری نشانه روی کردند. دانشمندان همچنین مشتری را به وسیله تلسکوپ قذرتمند هابل و فضاپیمای گالیله که در راه خود به سوی مشتری بود مشاهده می نمودند. تکه ها به پشت مشتری که از زمین و تلسکوپ هابل قابل مشاهده نبود برخورد نمود اما چرخش مشتری باعث می‌شد که بعد از نیم ساعت اثر برخورد قابل مشاهد باشد.
کیوان (سیاره)
کیوان یا زُحَل، پس از مشتری، دومین سیاره بزرگ منظومه شمسی ماست و ششمین سیاره دور از خورشید میباشد. کیوان یک گلوله گازی غول‌پیکر است و چگالی‌اش آن اندازه کم است که اگر در آب بیفتد روی آب می‌‌ماند! یک روز کامل در کیوان برابر ۱۰ ساعت و ۳۹ دقیقه در زمین میباشد و بر خلاف آن طول مدت سال آن برابر ۲۹٫۵ برابر سال زمینی میباشد. از آنجایی که مدار استوایی کیوان تقریبآ همانند زمین در ۲۷ درجه میباشد ازاینرو تغییرات زاویه سیاره نسبت به
خورشید شبیه به زمین میباشد و در این سیاره نیز همان چهار فصل مشاهده میشود. جرم سیاره کیوان همانند مشتری از گاز میباشد و بیشترین گازی که در جو آن سیاره موجود است هیدروژن میباشد و کمی هم هلیوم و متان. جرم حجمی سیاره کیوان از آب کمتر میباشد و از این بابت در نوع خود در میان دیگر سیارات سامانه خورشیدی یگانه میباشد. به علت سرعت حرکت کیوان به دور خود در قطبهای آن نوعی حالت تخطی مشاهده میشود.
در آسمان شب زمین، کیوان به دلیل اندازه بزرگ , دارای جوی درخشان است. زیبایی آسمان کیوان به خاطر نوارهای روشن حلقه‌های اطراف آن و نیز به خاطر قمرهای زیادش است.
کیوان از جنبه‌های زیادی شبیه مشتری است، جز اینکه در اطراف آن چندین حلقه شگفت انگیز وجود دارد. جرم کیوان، صد بار بیش از جرم زمین است.
