بخشی از مقاله
بررسی شهرستان فریدونشهر
چکیده:
حوضه مصیر در محدوده سیاسی شهرستان فریدونشهر بخش پشتکوه از سرشاخه های حوضه دز می باشد. راه دسترسی به حوزه به صورت کوهستانی و صعب العبور بوده و از نظر زمین شناسی در زون زاگرس واقع گردیده است.
از نظر چینه شناسی قدیمی ترین رخساره های منطقه شامل واحد سنگی ژوراسیک بوده و سپس واحدهای کرتاسه شامل بعد از آن واحدهای اتوسن و اولیگو – میوسن EO و سپس واحدهای کوارتزنر ختم می گردد. ازلحاظ فرسایش پذیری سازندهای مارنی ائوسن بیشترین و واحد های کمترین میزان فرسایش پذیری را دارا هستند و واحد های کوارترنر دارای فرسایش پذیری نسبی زیادی هستند.
از لحاظ نفوذپذیری واحدهای کوارترنر بیشترین و واحدهای ائوسن کمترین نفوذپذیری را دارا هستند.
یکی از مباحث با اهمیت در حوزه وجود زمین لغزشهای فراوان در این حوزه می باشد که عامل شیب و بارندگی از عوامل اصلی آن می باشند.
از خصوصیات هیدرودینامیکی سازندها می توان به آهکهای اوربیتولین دار اشاره نمود که با توجه به شکستگی و کارستی بودن از منابع آب خوبی هستند.
از لحاظ منبع قرضه ریزدانه و درشت دانه و همچنین قرضه سنگی مشکلی نیست ولی شن و ماسه دارای کیفیت کمی می باشد.
از لحاظ مورفولوژی بیشترین بخش حوزه، کوهستانی می باشد در حقیقت این حوزه دارای دو رشته کوهستان به موازات هم بوده که در وسط آنها یک دره قرار دارد و تیپ و ریخت کلی حوزه را تشکیل داده است.
1- کلیات
1-1- موقعیت طبیعی و جغرافیایی حوضه مورد مطالعه:
حوضه آبخیز مصیر در غربی ترین نقطه استان اصفهان و محدوده سیاسی شهرستان فریدونشهر در بخش پشتکوه مرگوئی در مختصات با طولهای تا و عرضهای و قرار دارد.
این حوضه از سرشاخه های حوزه سد دز می باشد که با شکل کشیده و روند شرقی غربی در منطقه ساختاری زاگرس واقع شده است. از سوی شمال به ارتفاعات شاهان کوه و دره غول، از غرب به ادامه ارتفاعات فردان کوه، از جنوب به کوه فردان و از شرق به ادامه کوههای شاهان کوه محدود می شود. مرتفع ترین بخش حوضه با ارتفاع 4038 متر در نزدیکی کوه شاهان واقع در شمال حوضه و پست ترین بخش حوضه با ارتفاع 1800 متر در نزدیکی کوه فردان واقع در جنوب غرب قرار دارد.
شیب حوضه ا زشمال به جنوب کاهش یافته و کلیه روانآبهای جاری بر سطح حوضه توسط شبکه آبراهه های پراکنده در سطح حوضه در نزدیکی تنگ هورو در بستری تنگ و کوهستانی به یکدیگر پیوسته و به خارج تخلیه می گردند. این حوضه دارای جریانات سطحی دائمی بوده و بطورکلی حوضه ای کوهستانی می باشد. آبادیهای مهم حوضه شامل پشندگان، حومه و مصیر می باشند.
1-2- تقسیم بندی سیاسی و راههای دسترسی:
از نظر تقسیمات اداری و کشوری محدوده مطالعاتی در قلمرو استان اصفهان و شهرستان فریدونشهر قرار دارد.
دسترسی به حوضه به شرح نقشه کروکی شماره(3) از جهت غرب و شرق توط دو جاده میسر می باشد.
1) مسیر جاده اصفهان – فریدونشهر – قلعه سرخ(میدانک) – پشتکوه که تا قلعه سرخ آسفالته درجه یک و سپس بقیه آن خاکی می باشد. این مسیر از سمت شرق وارد حوضه می گردد.
2) مسیر جاده فریدونشهر – اسلام آباد- پشتکوه تا اسلام آباد آسفالته بوده و تا پشتکوه خاکی وکوهستانی می باشد. این مسیر از سمت غرب وارد حوضه می گردد.
1-3- زمین ساخت منطقه:
زون زاگرس یکی از واحدهای اصلی و عمده ای است که درجنوب و جنوب غربی ایران قرار دارد. با توجه به گسترش سازند های دوران اول تا عهد حاضر در این زون بررسیهای ساختاری منطقه مذکور بطور خلاصه به شرح زیر مورد بحث قرار می گیرد.
در پرکامبرین پسین، کوهزائی بایکالین یا کاتانگائی اتفاق افتاده است. که اثرات آنرا می توان در سنگهای دگرگون شده ملاحظه کرد.
دگرگون شدن تشکیلات پرکامبرین دگر شیبی در قاعده رسوبات اینفراکامبرین، پیدایش پلاتفرم چسبیده ایران و عربستان قطعه قطعه شدن پلاتفرم ایران و عربستان، ایجاد گسل ها و ریفت های قاره ای ناشی از پیآمد حرکات کوهزائی و متمرکز شدن آتشفشانهای اسید و آلکالن در طول ریفتهای فوق الذکر می باشد. از گسلهای مهم که بر اثر این کوهزائی حادث شده است، می توان به گسل زاگرس اشاره نمود.
حرکات کالدونین را در ایران از نوع حرکات خشک زائی می دانند. در این مرحله قسمت اعظم ایران از آب خارج بوده است. در زاگرس چین خورده، رسوبات مربوط به اردویسین فوقانی سیلورین یا نبود چینه شناسی همراه بوده و این وضع تا کروبونیفر ادامه داشته به نحوی که رسوبات پرمین بطور دگر شیب برروی اردویسین قرار دارد.
( باستثنای کوههای فراغون و کهگم در شمال بندرعباس که جزء ساختمان زاگرس مرتفع است.)
اشتوکلین، فاز هرسینین را در ایران از نوع حرکت خشکی زائی می داند. در این فاز، در جنو
ب ایران شکاف جدیدی که بنام اقیانوس آلپی زاگرس مرتفع نامیده شده است، پدید می آید.
در حرکات سیمربن پیشین، رسوبگذاری دریای پرمین تا ترباس میانی که در اثر نقاط ایران کم و بیش وجود دارد، در تریاس بالائی قطع شده و در تمام ایران( بجزء زاگرس) دگرشیبی در زیر رسوبات ترباس فوقانی و ژوراسیک زیرین مشاهده می شود، که در پاره ای از نقاط ایران با دگرگونی و ماگماتیسم مهمی همراه است.
حوزه زاگرس که رسوبگذاری آن در تریاس با رسوبات تخریبی و کم عمق شروع شده بود تا اواخر
تریاس بطور مداوم در حال فرونشینی بوده است.
بعد از این فاز تکتونیکی به گودالی تبدیل گردیده است که در طی دوران دوم و ترشیری در حال فرونشینی و رسوبگذاری بوده است. در اواخر ترشیری تحت اثر چین خوردگی شدید واقع می شود.
بربریان وگینگ وجود گدازه های عدسی شکل دوره پرمین زاگرس را نشانه ای از موقعیت ریفتی این قسمت از ایران می دانند.
آثار حرکات سیمرین در زون زاگرس وجود دگرشیبی های مشخص است که در قاعده رسوبات کرتاسه در اکثر نقاط ایران به چشم می خورد. حرکات مذکور در روند رسوبگذاری زاگرس تغییراتی را بوجود آورده، بطوریکه رسوبات تبخیری قرمز و سنگ های تبخیری این زمان بر روی رسوبات قبلی
گذاشته شده و نشاندهنده بالاآمدن کف حوزه رسوبی بوده است.
در زاگرس، درکرتاسه پایانی، عقب نشینی عمومی دریا موجب تشکیل رخساره های کم عمق گردیده و فرسایشی شدید ناشی از کوهزائی این دوره، موجب تشکیل رسوبات تخریبی فلیش های ایران به سن کرتاسه پایانی- پالئوسن در نواحی لرستان گردیده است.
این فلیش ها در پاره ای از نواحی زاگرس از قطعه سنگهای رادیولاریت و برخی خرده
سنگهای افیولیتی تشکیل شده اند. در حرکات پاسادنین، فشارهای ناشی از این کوهزائی رسوبات زاگرس را چین داده است.
فرسایش بعد از کوهزائی ارتفاعات در طی دوره پلیوسن، رسوبات کنگلومرایی خاص بنام کنگلومرای بختیاری را در زاگرس و ایران مرکزی بوجود آورده است.
براثرکوهزائی فلات ایران شکل امروزی خود را بدست آورده است و حوادث ناشی از عملکرد این فاز در زاگرس، چین خوردگی نهائی و رسوبات حوزه زاگرس می باشد.
1-4- روش مطالعه
کلیات روشهای اتخاذشده جهت بررسی بخش های مختلف این مطالعه به شرح ذیل است:
- دریافت نقشه های توپوگرافی و عکس های هوایی منطقه با مقیاس و نقشه های زمین شناسی با مقیاس
- فتوژئولوژی عکس های هوای بمنظور تفکیک واحد های سنگی، عناصر ساختاری اشکال
ژئومورفولوژیک متداول در حوزه و تعیین محدوده گسترش آنها.
- تشخیص ابهامات و سئوالات مربتط با موضوعات مورد بررسی و برنامه ریزی جهت پاسخگویی به آنها از طریق مراجعه به منابع موجود و انجام عملیات صحرایی.
- انجام عملیات صحرایی بمنظور ارزیابی و کنترل نتایج بدست آمده از فتوژئولوژی عکس های هوای و رفع ابهامات و سئوالات مطروحه
- تهیه نقشه های نهایی، زمین شناسی، ژئوموروفولوژی، حساسیت و نفوذپذیری از طریق انعکا
س اطلاعات برداشت شده از عکس های هوایی برروی نقشه پایه.
- توصیف ویژگی های زمین شناسی منطقه در قالب عناوین چینه شناسی و زمین ساخت و غیره مبتنی بر اطلاعات مندرج در نقشه های تهیه شده.
- معرفی خصوصیات سنگ شناسی و فرسایش پذیری انواع واحدهای سنگی پراکنده در حوزه و ارزیابی فرآیند های فرسایشی متداول در منطقه، مبتنی بر آثار و شواهد موجود.
- دریافت اطلاعات موردنیاز از بخشهای فیزیوگرافی، هواشناسی – هیدرولوژی و منابع آب بمنظور بررسی و ارزیابی نقش هر یک از این عوامل در توسعه و تکوین منطقه.
2- چینه شناسی:
ارزیابی و شناسایی واحدهای سنگی و رسوبی با استفاده از نقشه زمین شناسی چهارگش شهر کرد با مقیاس و اطلاعات بدست آمد از بادزدیدهای صحرایی و فتوژئولوژی عکس های هوایی صورت گرفته است.
انواع رخساره های رسوبی و سنگی متداول در حوضه از قدیم به جدید عبارتند از:
- رخساره های ژوراسیک شامل واحدهای
- رخساره های کرتاسه شامل واحدهای:
- رخساره های ائوسن شامل واحدهای:
- رخساره های الیگو – میوسن شامل واحدهای:
- رخساره های کوآترنری شامل واحدهای:
مشخصات چینه شناسی و سنگ شناسی هر یک از رخساره های فوق به شرح ذیل می باشد:
2-1- رخساره های ژوراسیک :
تنها رخساره این واحد که در تکثیر مطالعاتی گسترش دارد شامل شیل های سیاه بی تومین دار با میانلابه های ماسه سنگ و آهک در بخش پائین، آهک سفید یا میانلابه های چرت در بخش میانه و آهک سفید مارنی در بخش بالا می باشد. یعنی در حقیقت این رخساره شامل سه بخش پائینی، میانه و بالایی بوده که در زیر حوضه شماره5 به مساحت حدود 1225 هکتار گسترش دارد.
2-1- رخساره های کرتاسه:
رخساره های کرتاسه متعلق به این مقطع زمانی شامل واحدهای می باشد که بیشترین سطح حوضه را به خود اختصاص داده اند.
این واحدهای سنگی که اکثراً منطبق بر ارتفاعات حوضه می باشد شامل آهک سفید آهک اوربیتولین دار و آهک مارنی و شیل و مارن می باشند.
که خصوصیات آنها به شرح ذیل می باشد:
واحد سنگی«k »:
واحدهای سنگی کرتاسه در محدوده چهارگوش شهر کرد به هفت واحد از تا و یک واحد عمومی تحت عنوان k توسط دکتر زاهدی تقسیم گردیده است، که در محدوده مطالعاتی سه واحد مربوط به کرتاسه و واحد مرز کرتاسه و پالئوس معرفی گردیده است. واحد شامل آهکهای خاکستری اوربتیولین دار و صخره ساز با درز و شکاف فراوان و هوازده و فرسایش لانه زنبوری بوده که در بعضی نقاط دارای چرت و نیمه متبلور با لایه بندی متوسط تا ضخیم می باشند. آهکهای چرتی این بخش در اثر هوازدگی دارای حفره های کاسه ای شکل و ترک های زیاد هستند. این آهکها تحت تأثیر مستقیم گسل اصلی زاگرس قرار گرفته و برروی واحدهای ائوسن و واحدهای جوانتر رانده شده اند. فسیل های فراوان موجود در این بخش نشانگر سن نئوکومین تا آپسین می باشد.
واحد سنگی :
این واحد شامل آهک مارونی فسیل دار و لایه های نازک آهک رسی ماسه ای می باشد. این
واحد که از آهک های مارنی به رنگ کرم یا میانلایه های نازک آهک رسی به رنگ کرم تا قهوه ای می باشد. دارای شکستگی با درز و شکاف فراوان و لایه بندی نازک می باشد. آهک های مارنی دارای لایه بندی خوب بوده و مجموعاً در قسمتهایی برشی و به صورت قلوه قلوه دیده می شوند.
واحد سنگی k8 :
این واحد معادل سازنده گورپی می باشد، این بخش که آخرین واحدهای کرتاسه را شامل می گردد، شامل مارنهای دریائی، شیل ای تیره آبی رنگ و آهک مارنی است.دو واحد آهکی در سازنده گورپی شناخته شده، بخش آهک امام حسن، که آهکی مارنی به رنگ سفید بوده و در آن لایه ای از مارن و مارلستون تیره دیده می شود و دیگری بخش آهک لوفادار که شامل آهک شیل
ی و مارن است و به سبب دارابودن فسیل لوفا به آهک لوفادار مشهور است. سن آن ماستریشین است.
واحد سنگی kp :
این واحد سنگی که پایان کرتاسه و شروع پالئوسن می باشد، شامل رادیولاریت، کوارتزیت، کنگلومرا و چرت می باشد. سنگهای فوق دارای لایه بندی مشخص بوده ولی کاملاً شکسته و
دارای درز شکاف می باشند. این سنگ ها به رنگ قهوه ای مایل به قرمز و چرتهای به رنگ سفید می باشند. در نمونه دستی سختی بالا دارند. ولی به دلیل شکستگی و عملکرد فیزیکی قطعات از منشاء جدا و در پایه دامنه رها شده اند. این واحد معادل سازند امیران می باشد.
2-3- رخساره ائوسن E :
تنها رخساره ائوسن در محدوده شامل آهک سفید نومولیت دار، آهک مارنی و آهک دولومیتی م
ی باشد. این واحد معادل سازند جهرم و آسماری می باشد. روند این واحد شمالغربی و جنوب شرقی بوده و آهک های مارنی دارای لایه بندی نازک و حالت برشی شده می باشد این آهکهای خردشده و دارای فسیل فراوان نومولیت می باشد بطوریکه در نمونه دستی قابل مشاهده است مرز زیرین این واحد با امیران گسله و مرز بالایی آن با واحد به طور عادی می باشد.
2-4- رخساره های اولیگوسن om :
رخساره های الیگوسن در محدوده شامل دو واحد می باشند.
واحد سنگی :
این واحدکه از دور به رنگ کرم می باشد، شامل مارنهای کرم تا سبز رنگ بوده که حساسیت بسیار زیاد به فرسایش نشان می دهند. در بین مارنها لایه های نازک با ضخامت کم از آهک مارنی و آهک ماسه ای دیده می شوند که در اثر فرسایش گاهاً لایه های فوق شکسته و در بین مارنها رها گردیده اند.
واحد سنگی :
این واحد که از لحاظ ظاهری تفاوتی با واحد ندارد و فقط فسیل شناسی واحد فوق را با واحد جدا می کند. شامل مارن سبز رنگ و زیتونی با میانلایه های ماسه سنگ می باشد. واحد فوق فرسایش داشته و اکثراً تحت تأثیر حرکت کرده اند.
2-5- رخساره های کوآترنر:
مجموعه نهشته هایی که سن آنها به کوآترنر نسبت داده می شود بطورکلی شامل رسوبات آبرفتی، رودخانه ای سیلابی و رسوبات جدید آواری می باشد. علاوه بر آن در دامنه ارتفاعات و کوهپایه ها و مجموعه هایی از فرریخته ها و واریزه های دامنه ای جزء این گروه محسوب می شود.
- پادگانه های آبرفتی(Qt ):
این نهشته ها که در ارتفاع بالاتری نسبت به سایر آبرفتها قرار داشته و شامل آبرفتهای کمی
سخت شده با لایه بندی ناچیز می باشد. این رسوبات متشکل از دانه های نسبتاً گرد تا گوشه دار شده می باشد. این رسوبات انتقال چندانی نیافته، گسترش آنها کم و ضخامت نسبتاً ناچیز دارند.
منشأ اصلی این رسوبات بطورکلی محصولات فرسایشی و هوازده ارتفاعات مشرف به آن می باشد که توسط جریانهای محلی به فاصله کم انتقال یافته اند. این رسوبات بیشتر از قلوه ها و ریگ های گوشه دار تا نیمه گرد شده، سنگ های آهکی کرتاسه تشکیل شده اند.
- واریزه ها:
در دامنه ارتفاعات پرشیب، مجموعه ای از رسوبات واریزه ای دامنه ای دیده می شود که پوشش نسبتاً قابل توجهی را خصوصاً در دامنه شمالی ارتفاعات فردان کوه تشکیل داده اند. از آنجا که مسافت انتقال یافته ناچیز می باشد، دانه های کم و بیش متساوی البعد و اکثراً گوشه دار می باشد. این واحد نتیجة فرسایش سطحی سنگها و ریزش آنها بصورت ثقلی در پای دامنه ها است. بطوری که قطر دانه ها از بالا به پائین بزرگتر می شود.
