بخشی از مقاله
مقدمه
امروزه بـا وجـود فشـارها و محـدودیت هـایی از قبیـل کـار، مسئولیت های خانوادگی، مسئولیت های اجتماعی و نداشتن زمان کافی افراد با سرعت بیشتر و تلاش کمتر غـذای خـود را آماده میکنند تـا در زمـان و انـرژی صـرفه جـویی کننـد
* نویسنده مسئول: اکرم کریمی شاهنجرینی، دکتری آموزش بهداشت، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی همدان، ایران. تلفن: 081-38380398 ایمیل: Karimi.a@umsha.ac.ir
2)،.(1 غذا خوردن خارج از خانه به طـور چشـمگیری شـایع شده است و رفتن به رستوران های غذای آمـاده بـا سـرعت زیادی در حال رشد اسـت .(3) مصـرف غـذاهای آمـاده در سراسر جهان از دهه 1970 روند رو به رشدی داشته اسـت. به عنوانمثال در فاصـله سـالهـای 1977 تـا 1996 میـزان
http://jech.umsha.ac.ir
عوامل موثر بر مصرف غذا های فوری در زنان Archive of SID
20 نوشین بیرانوندپور و همکاران
مصرف این نوع غذاها در بین کودکان 300 درصـد افـزایش چهارچوبی را برای شناخت رفتـار در بافـت خـانواده فـراهم
پیدا کرده است .(4) نتایج مطالعه ای در ایران نشان می دهد می کند و بیان می کند رفتار، ازجمله رفتار تغذیـه ای، ناشـی
که میانگین دفعات مصرف غذاهای آماده در دانش آموزان 6 از عوامل فردی و محیطی اسـت .(23) ایـن تئـوری ضـمن
تا 18 ساله کشورمان در حدود 2 بار در هفته میباشـد .(5) بیان عوامل پیشبینی کننده و اصول مـؤثر در شـکلگیـری
غــذاهای فــوری نظیــر انــواع ســاندویچهــا، انــواع پیتزاهــا، رفتــار، راهکارهــایی را جهــت ایجــاد تغییــر در رفتــار ارائــه
سیب زمینی سرخ کرده، ناگـت مـرغ، مـاهی و میگـو و مـرغ می دهد. بر این اسـاس، تئـوری شـناختی اجتمـاعی فـرض
سوخاری غذاهایی هستند که سریع تهیه می شـوند و پخـت می کند که رفتار، ازجملـه رفتارهـای تغذیـه ای بـا اسـتفاده
آنها آسان است (6) واکثراً بـا نوشـابه هـای گـازدار و سـس (الــف) عوامــل فــردی نظیــر ترجیحــات مــزه، نگــرشهــا و
مصرف میشوند .(7) اعتقادات، خودکارآمـدی، نگرانـی دربـاره سـلامت، رضـایت
استفاده از غذای فوری به عنوان وعـده غـذایی یـک راه حـل بدنی، نگرانی درباره وزن؛ (ب) عوامل رفتاری مانند الگوهای
ساده برای خانواده های پرمشـغله فـراهم مـی کنـد .(8-10) مصرف وعده های غذایی، رفتارهای مربوط بـه کنتـرل وزن،
مادران شاغل اظهار مـی کننـد ایـن غـذاها بـه آنهـا کمـک مشارکت در تدارک غذا و مشـارکت در خریـد؛ (ج) عوامـل
می کند تا بتوانند در وضعیت کمبـود وقـت یـا هنگـامیکـه اجتماعی-محیطی یا عوامل بین فردی ماننـد دسترسـی بـه
انرژی برای آشپزی ندارند، غذای اعضـای خـانواده را فـراهم مواد غذایی سالم در خانه، رفتار والدین، تداوم غـذا خـوردن
کنند .(1) مصرف غذاهای فوری بـه دلیـل اینکـه غـذاهایی با خانواده و حمایت دوسـتان بـرای سـالم خـوردن، تبیـین
پرانرژی، پرچربی بوده و فیبر کمی دارند؛ ازنظر ریز مغزی ها میشود .(24)
فقیــر هســتند و شــاخص گلیســمی بــالایی دارنــد و باعــث با توجه به شواهد فـوق و همچنـین تـأثیر زنـان در تهیـه و
می شوند انرژی دریـافتی بـدن از نیـاز روزانـه بیشـتر شـود انتخاب وعده های غذایی خانواده، به عنوان همسر یـا مـادر و
.(11-15) مطالعات نشـان مـی دهنـد کـه افـزایش مصـرف این که بسیاری از مفاهیم رژیم غذایی به وسـیله آنهـا کسـب
غذاهای فوری با دریافـت بیشـتر انـرژی و چـاقی و نیـز بـا مـیشــود، اثــرات ثابــت و دائمــی روی ســلامت کودکــان و
مصرف کمتر میوه و سبزیها و غذاهای سـالم در کودکـان، خانواده آنها خواهد داشت (25)؛ این مطالعه با هدف تعیین
نوجوانان و بزرگ سالان رابطه دارد 16-20) ،11،.(6 افزایش عوامل مرتبط با مصرف غذاهای فوری در خانواده بر اسـاس
نسبت رژیم های غذایی پرچرب و با حجم بالای انرژی مثـل تئوری شناختی اجتماعی در زنان مراجعه کننـده بـه مراکـز
غذاهای فوری همـراه بـا کـاهش فعالیـت هـای جسـمانی و بهداشتی و درمانی شهر همدان در سال1392 انجام گردید.
افزایش رفتارهای نشسـته و غیـر متحـرک از عوامـل مهـم مواد و روشها
افزایش وزن بدن هستند 22)،.(21 در این پژوهش مقطعی، 384 زن مراجعه کننـده بـه مراکـز
خانواده و به ویژه مادر یک زمینه مهـم بـرای کنتـرل چـاقی بهداشتی و درمانی شهر همدان در شهریور و مهرمـاه سـال
فراهم می کند. والدین این توانایی را دارند که بـر رفتارهـای 1392 مورد مطالعه قرار گرفتند. از میـان مراکـز بهداشـتی
تغذیه ای و فعالیت های فیزیکی کودکانشان تـأثیر بگذارنـد و درمانی شهری و پایگاه های بهداشتی ضمیمه شهر همـدان،
خطر چاقی را از طریق عواملی مانند ارائه الگو برای استفاده تعداد 10 مرکـز بـه صـورت تصـادفی انتخـاب شـدند. روش
از رژیم های غذایی سالم، افزایش فعالیـت بـدنی، حمایـت و انتخاب مراکـز بهداشـتی درمـانی بـه صـورت نمونـه گیـری
تشویق کودکان بـرای رفتارهـای تغذیـه ای سـالم، افـزایش سیستماتیک بود. همچنین متناسب با جمعیت گروه هـدف
دسترسی از طریق خریداری سبزیها و مواد غذایی متفاوت تحت پوشش هر یک از مراکز منتخب، تعـداد نمونـه مـورد
و مصرف آنها در هر وعده غذایی، کاهش دهند .(8) نیاز از بین مراجعه کنندگان دارای پرونده بهداشتی بهصورت
تئوری شناختی اجتماعی و اصول تعیینکنندگی متقابـــل، تصــادفی انتخــاب و وارد مطالعــه شــدند. رضــایتنامـــــه
http://jech.umsha.ac.ir
Archive of SID
مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 1، بهار 1393 21
کتبی از افراد شرکتکننده در مطالعه اخذ شـد. جمـعآوری انجام شد.
ابزار مورد استفاده برای گردآوری داده هـا در ایـن پـژوهش، پرسشــنامهای محقــق ســاخته شــامل مشخصــات جمعیـت شناختی افراد مورد مطالعه، سؤالات بسامد مصرف در طـول یک هفته گذشته و سؤالات مربـوط بـه سـازه هـای تئـوری شناختی اجتماعی بود. تعاریف متعـددی در مـورد غـذاهای فوری موجود است. در این مطالعه منظـور از غـذای فـوری غذاهایی بود که پخت آنها سـریع و آسـان بـوده (26) و در تهیه آنها مواد غذایی ناسالم استفاده می شـود، شـامل انـواع ساندویچ ها (سوسیس، کالباس، همبرگرها، هات داگ)، انـواع پیتزا، سیب زمینی سرخ شده (تهیه شده از اغذیه فروشیهـا)، سمبوسه، فلافل، انواع ناگت های آماده (مرغ، مـاهی، میگـو، گوشت) و مـرغ سـوخاری(تهیه شـده از اغذیـه فروشـیهـا). به منظور دریافت پاسخ هـای معتبـر، ایـن تعـارف در هنگـام تکمیل پرسشنامه به زنان شرکتکننده ارائه میشد.
مشخصات جمعیت شناختی افراد بـا اسـتفاده از 12 سـؤال بررسی شد. برای سنجش بسامد دریافت غذاهای فـوری در هفته گذشته از 8 سؤال (مانند در هفتـه گذشـته چنـد بـار پیتزا خورده اید؟ با پاسخ هرگز-یکبار-دوبار-سه تا چهاربـار-پنج بار و بیشتر) استفاده شد. همچنین سـازه هـای تئـوری شناختی اجتماعی شامل 8 سؤال آگـاهی تغذیـهای (ماننـد؛ "آیا غذاهای فوری دارای ویتامین و مـواد معـدنی بیشـتری هستند؟"با پاسخ بله، خیـر، نمـیدانـم)، 4 سـؤال فراهمـی (مانند؛ "در خانه ما اغلب اوقات غذاهای فوری وجـود دارد" با پاسخ هرگز-به ندرت-گاهی-معمـولا-همیشـه)، 7 سـؤال محیط (مانند؛"وقتی بیرون غذا می خـورم ظـاهر و طراحـی داخلی رستوران برای من ..." با پاسخ خیلی مهم است-مهم است-نظری ندارم-مهم نیست-اصلا مهم نیسـت)، 8 سـؤال انتظارات پیامد (مانند؛ "من بیرون غذا خوردن را بـه خـاطر احساس خوبی که در یک مکان متفاوت احساس مـی کـنم، ترجیح می دهم" بـا پاسـخکـاملاً مخـالفم-مخـالفم-نظـری ندارم-موافقم-کاملا موافقم )، 8 سؤال امیـد پیامـد (ماننـد؛ "اینکه در زمان غذا خوردن احسـاس خـوبی داشـته باشـم برای من..." با پاسخ خیلی مهـم اسـت-مهـم اسـت-نظـری
ندارم-مهم نیست-اصلا مهم نیست)، 5 سـؤال مهـارت هـای آشپزی (مانند؛"من می توانم به سـرعت یـک غـذای سـالم و خوشمزه بپزم" با پاسخ هرگـز-بـه نـدرت-گـاهی-معمـولا-همیشه)، 4 سؤال یادگیری مشاهدهای(ماننـد؛ "پـدر، مـادر، خواهر، برادر من زیاد، غذاهای فوری مصرف مـی کننـد" بـا پاسخکاملاً مخالفم-مخـالفم-نظـری نـدارم-مـوافقم-کـاملا مــوافقم)، 7 ســؤال خودکارآمــدی (ماننــد"باوجوداینکــه بــه غذاهای فوری و کنسروها بیشتر دسترسی دارم، اگر بخواهم میتوانم مصرف آنها را کم کنم" بـا پاسـخکـاملاً مخـالفم-مخالفم-نظری ندارم-موافقم-کاملاً مـوافقم) مـورد بررسـی قرار گرفتند.
به منظور بررسی روایی محتوایی از نظر 6 نفر از متخصصـین آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت استفاده شد. بر این اسـاس نسبت روایی محتوای((CVR سـنجیده شـد. ایـن شـاخص برای کل ابزار 0/96 به دست آمد. همچنین پـس از اعمـال اصلاحات پیشنهادی شاخص روایی محتوا((CVI برای کلیه مقیاس ها بیش از 0/9 به دست آمد. پایـایی پرسشـنامه بـر اساس تکمیل پرسشـنامه توسـط 30 نفـر از مـراجعین بـه مراکز بهداشتی درمانی با اسـتفاده از محاسـبه ضـریب آلفـا کرونباخ سنجیده شـد. بـه علـت پـایین بـودن نمـرات آلفـا کرونباخ سازه های بسامد دریافت، آگاهی، فراهمی، مهارت و یادگیری مشاهده ای، تغییرات لازم در سؤالات ایجـاد شـد و
مجـدداً توسـط 30 نفـر از مــراجعین تکمیـل شـد و نهاتــاًی همبســتگی درونــی بــرای آگــاهی0/76 ، فراهمــی0/83، محـــیط0/74، انتظـــار پیامـــد 0/63، امیـــد پیامـــد0/75، مهــارتهــای آشــپزی 0/75، یــادگیری مشــاهدهای0/71 و خودکارآمــدی 0/65 بــه دســت آمــد
