بخشی از مقاله
غزوه بدر
در پى كاروان
پيامبر اسلام(ص) اطلاع يافت كه كاروانِ بازرگانى بزرگى از قريش به سرپرستى ابوسفيان از شام راهى مكه شده و تعداد سى يا چهل مرد حفاظت آن را برعهده دارند.رسول اكرم(ص) تصميم گرفت راه را بر اين كاروان بسته و اموال آن را مصادره كند تا از اين راه قريش را در بحران مالى و اقتصادى سختى قرار دهد، لذا براى دستيابى بر آن كاروان ياران خود را فراخواند تا همراه وى از شهر خارج گردند. تعداد 313 تن نداى حضرت را لبيك گفتند، اين تعداد جنگجو مىتوانست كار مورد نظر او را عملى سازد، لذا به همان تعداد اكتفا نموده و به سمت راهى كه به بدر منتهى مىشد حركت نمود.
كاروانهايى كه قصد داشتند مسير سوريه تا مكه را از طريق ساحل طى كنند، از منطقه «بدر» مىگذشتند و مسافت بين «مدينه» و «بدر» بيش از 160 كيلومتر بود، و تعداد مركبهاى سوارى آنان دو اسب و هفت شتر بود كه به نوبت بر آنها سوار مىشدند. بنابراين سهميه خود رسول اكرم(ص) با على بنابىطالب و مرثدبن أبى مرثهغنوى يك شتر بود، برخى پياده رفته و بعض
ى به استراحت مىپرداختند، دو يار پيامبر عرضه داشتند: «ما به جاى شما پياده روى مىكنيم». حضرت فرمود: «نه شما دو تن از من نيرومندتريد و نه من از شما به اجر و پاداش بىنيازترم». حضرت با اين سخن خواست، با هر يك از نيروهاى خود تساوى داشته باشد.
فرار كاروان
به ابوسفيان خبر رسيد كه پيامبر براى دستيابى به كاروان وى از شام خارج گشته است، ازاين رو يكى از مردان خود را به مكه نزد قريش فرستاد تا آنها را در جريان امر قرار دهد و خود، راهى جدا از راه كاروانيان برگزيد، به اين اميد كه از چنگال كسانى كه در كمين وى هستند بگريزد. بزرگان قريش با سپاهى متشكل از 950 جنگجو و يك صد اسب و هفتصد شتر بار از آذوقه و اسلحه به سرعت خود را به يارى وى رساندند. در بين راه فرستادهاى از ابوسفيان به آنان رسيد و آنها را در جريان نجات يافتن ابوسفيان و كاروانش قرار داد و از آنان درخواست كرد به مكه باز گردند، ولى به غيرت ابوجهل برخورد و از بازگشت سرپيچى كرد و اصرار بر ادامه مسير داشت و فرياد زد و گفت: به خدا سوگند ما باز نمىگرديم تا وارد بدر شده و در آنجا سه روز اقامت كنيم و با ذبح گوسفند، طعام تدارك ديده و بخوريم و شراب بنوشيم و كنيزكان آوازهخوان برايمان آواز بخوانند، تا عرب در جريان امر حركت و جمعيت ما قرار گرفته، و از آن پس براى هميشه از ما احساس بي
م و خطر نمايند و اينان كسانىاند كه خداوند درباره آنها فرموده است:
وَلا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَراً وَرِئاءَ النّاسِ؛(1)
و مانند كسانى نباشيد كه از ديار خود براى خوشگذرانى و هوس و تظاهر بيرون رفتند.
برخى از آنان دچارشك و ترديد شده و باز گشتند و بقيه، نظر ابوجهل را پذيرفته و مسير خود را طى نمودند تا به منطقه بدر رسيدند و در مكانى كه به بدر چندان نزديك نبود، فرود آمدند.
كسب خبر از كاروان
مسلمانان به سرعت حركت كردند تا مبادا كاروان از چنگال آنها بگري
زد، آنان تلاش مىكردند از وضعيت كاروان اطلاع حاصل كنند تا اينكه به منطقه «ذفران» رسيده و در آنجا اطراق كردند. در همان مكان خبر يافتند كه قريش براى دفاع از
اموال و كالاهاى خود باسپاهى گران از مكه خارج شده است و بدين سان صحنه عوض شد؛ زيرا آنان توان رويارويى با كاروان كم جمعيت را داشتند و خود را جهت برابرى با سپاهى انبوه آماده نكرده بودند.
پيامبر اسلام(ص) با سپاه خويش به مشورت پرداخت و به آنها اطلاع داد كه خداوند وعده پيروزى بر يكى از دو گروه (كاروان بازرگان يا سپاه قريش) را به او داده است. بدين وسيله براى رسول خدا(ص) مشخص شد كه عدهاى ميل دارند تنها بر كاروان پيروز شوند و دليلشان هم اين است كه وقتى پيامبر(ص) آنها را فرا خواند بدانان نفرمود قصد جنگ دارد، تا ساز و برگ جنگ و نبرد را تدارك ببيند، خداوند با نازل كردن اين آيه شريفه، آنان را مورد نكوهش قرار داد: «وَإِذ يَعِدُكُمُ اللَّهُ إِحْدى الطّائِفَتَيْنِ أَنَّها لَكُمْ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَيْرَ ذاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ(2)». يعنى شما در پى امرى آسان بوده و از كسب قدرت و سربلندى براى خود روگردان هستيد.
يكى از ياران حضرت به نام مقداد بن عمرو به پيامبر عرض كرد: «اى رسول خدا(ص)، هر گونه كه خداوند به شما دستور داده عمل نماييد، به خدا سوگند، ما سخنى را كه بنىاسرائيل به موسى گفتند كه تو و خدايت برويد و بجنگيد و ما در اينجا مىنشينيم، به شما نخواهيم گفت، بلكه شما و خدايت به جنگ آنها رفته و ما نيز در كنار شما به نبرد خواهيم پرداخت، به خدايى كه شما را به پيامبرى مبعوث فرموده، اگر ما را به «بَرْك الغماد»(3) ببرى در كنار تو خواهيم جنگيد تا به اهداف خويش دست يابى».
رسول اكرم(ص) او را دعاى خير فرمود و سپس متوجه ياران خود - منظورش مردم مدينه بودند - شد؛ زيرا از پيمانى كه حضرت با آنان بسته بود، چنين استفاده مىشد كه يارى پيامبر جز در داخل مدينه واجب نيست. سعد بن معاذ رئيس قبيله اوس به حضرت عرضكرد: اى رسول خدا(ص) به خدا سوگند گويى منظورتان ما هستيم؟ حضرت فرمود: آرى، سعد عرضه داشت: ما به شما ايمان آورديم و تصديقتان نموديم و گواهى داديم آنچه را مىگويى حقّ است و در اين راستا عهد و پيمان بستيم كه به دستورات شما گردن نهيم. اى رسول خدا(ص) به هر سمت كه قصد دارى برو، ما در خدمت شما هستيم. به خدايى كه شما را به صدق و راستى برانگيخ
ت، اگر بخواهى ما را به دريا فرو ببرى با شما خواهيم بود و حتى يك
نفر از فرمان شما سرپيچى نخواهد كرد، و اگر فردا دشمن با ما روبهرو شود، هيچ نگرانى نداريم، ما در جنگ و نبرد، پايدار و مقاوم بوده و در برابر دشمن مردانه مىايستيم، شايد خداوند به سبب عملى كه از ما سر مىزند شما را خرسند گرداند، بنابراين با عنايت الهى حركت كنيد.
چهره مبارك رسول اكرم(ص) از اين سخنان شكفته شد و مسرور گرديد و سپس فرمود: «حركت كنيد؛ زيرا خداوند پيروزى بر يكى از اين دو گروه را به من وعده داده است، به خدا سوگند گويى به قتلگاه آنان مىنگرم».
مسلمانان در بدر
پس از اين سخنان، مسلمانها به حركت در آمده تا به نزديكى بدر رسيدند. پيامبراكرم(ص) سوار بر شتر خويش گشت و در مسير خود به پيرمردى عرب برخورد، از وضعيت او متوجه شد كه سپاه قريش در نزديكى اوست، لذا برخى از ياران خود را براى كسب اطلاع
از آنها اعزام نمود، آنان به دو جوان از قريش برخورد كردند كه از آب بدر برمىگرفتند. رسول خدا(ص) با ديدن آن دو نفر به محل و تعداد سپاه آنها پىبرد.
مسلمانان در نزديكترين جهت منطقه بدر و دور از آب، در سرزمينى
خشك فرود آمدند و دسترسى به آب نداشتند و از آنجا كه تازه مسلمان بودند بيم آن مىرفت كه تصميم و اراده آنها رو به ضعف و سستى گرايد، چنان كه خستگى راه نيز آنها را از پا در آورده و خواب بر آنان مستولى گشته بود، ولى پس از آن، آسمان بر آنان پىدرپى باران باريد و از آب باران نوشيدند و خود را شستشو دادند، حوضهاى آب ساختند و ظروف آبى خويش را پر از آب نمودند و بر زمين زير پايشان آب جارى شد، همه اين امور سبب شد كه دلهاى آنان شاد گشته و آرامش يابد، قرآن به اين كمك غير قابل انتظار اشاره فرموده است:
إِذ يُغَشِّيكُمُ النُّعاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءاً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ وَيُذهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطانِ وَلِيَرْبِطَ عَلى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدامَ؛(4)
آنگاه كه خواب راحت شما را فرا گرفت، براى اينكه از ناحيه خدا ايمنى يافتيد و از آسمان آبى فرستاد تا شما را پاك گرداند و پليدى و وسوسه شيطان را از شما دور سازد و دلهاى شما را به يكديگر مرتبط نمايد و گامها را استوار دارد.
ولى نزول اين باران بر مشركين بسيار زيانآور بود؛ زيرا آب به گونهاى منطقه آنها را فراگرفت كه توان نقل و انتقال و پيشروى را از آنها سلب كرد، و شنزارهاى منطقه مسلمانان را به گونهاى محكم ساخت كه عبور از آن به راحتى انجام مىشد و بدين سان پيامبر(ص) و يارانش براى رسيدن به آب، بر مشركين پيشى گرفته و در نزديكترين بخش محل آب بدر، فرود آمدند. حُباب بن مندز كه انسانى صاحب نظر بود به پيامبر عرض كرد: اى رسول خدا(ص) آيا خداوند دستور داده كه ما در اين محل بمانيم و نبايد جلو و عقب برويم، يا اينكه اين عمل به جهت تاكتيك
جنگى مناسب است. حضرت فرمود: براى تاكتيك جنگ. حباب عرض كرد: اىرسول خدا(ص) اينجا محل مناسبى نيست، به مردم دستور فرماييد حركت كرده تا در محل نزديكترين چاه آب فرود آييم و سپس چاههاى پشت سر را پر كنيم و آنگاه بر روى آن حوضى بنا كرده و آن را پر از آب كنيم و سپس به نبرد با دشمن بپردازيم و بدين ترتيب ما، آب در اختيار داريم و از آن مىنوشيم و دشمن از نوشيدن آب بىبهره است. پيامبراكرم(ص) فرمود: نظريها
ى پسنديده دادى و بدين وسيله آنچه را حُباب گفته بود عملى ساخت.
قابل يادآورى است كه پذيرفته شدن نظريه حُباب از ناحيه پيامبر مىتواند درسى آموزنده باشد كه آرا و نظريات را بايد بين مسلمانان به مشورت گذاشت و رهبر جامعه نيازمند مشورت با افراد صاحبنظر است، لذا خداوند به پيامبر خود حضرت محمد(ص) دستور مىدهد: «وَشاوِرْهُمْ فِى الأَمْرِ».
به سبب علاقه فراوانى كه مسلمانان به سلامتى پيامبر خود داشتند، سعد بن معاذ به آن حضرت عرض كرد: اى پيامبر خدا، آيا موافقيد براى شما سايهبانى بسازيم كه در آن به سر ببرى و مركبتان را آماده كنيم و پس از آن با دشمنان رويارو گرديم؟ اگر خداوند ما را بر سربلندى بر دشمنانمان پيروز ساخت، كه در اين صورت اين همان خواسته ماست و اگر پيروز نگشتيم شما بر مركب خود سوار شده و به يارانمان در پشت جبهه بپيونديد؛ زيرا علاقه كسانى كه در جنگ حاضر نشدند، به شما كمتر از ما نبوده و اگر آنها هم تصور مىكردند كه شما نبردى در پيش دارى، از يارى شما باز نمىايستادند، و خداوند به واسطه آنها شما را از شرّ دشمنان حفظ مىكرد، آنها از خيرخواهان شما بوده و در كنارتان مبارزه مىكردند. پيامبر(ص) وى را ستوده و دعاى خير فرمود. آنگاه بر فراز تپهاى، سايبانى براى پيامبر ساختند تا از آنجا بر صحنه كارزار نظارت داشته باشد.
آمادگى نبرد
وقتى كه مسلمانها گرد هم آمده و آماده نبرد شدند، رسول اكرم(ص) بهپاخاست و صفوف آنها را منظم ساخت و بدانها دستور داد تا زمانى كه وى به آنان فرمان نداده است، حقّ ندارند بر دشمن حمله كنند و اگر دشمن به آنان هجوم برد، آنان را آماج تيرهاى خود قرار دهند و تا زمانى كه دشمن بدانها نرسيده، دست به شمشير نبرند. پس از اين سفارشات به سايبانى كه جهت نظارت وى بر صحنه كارزار ساخته بودند بازگشت.
سپاه قريش، صبحگاهان به سمت منطقه به حركت در آمد. وقتى پيامبر(ص) آنها را ديد عرضه داشت: «بار خدايا، قريش با تكبر و نخوت به دشمنى تو و تكذيب فرستادهات برخاسته، پيروزى خويش را كه به من وعده دادى نصيب ما گردان، خداوندا، صبح امروز اينان را نابود و هلاك گردان» و سپس نگاهى به ياران خود نمود كه تعدادشان سيصد و اندى نفر بود و به مشركان نگريست و آنان را هزار نفر يافت، لذا رو به سمت قبله كرد و عرضهداشت: «پر
وردگارا، وعدهاى را كه به من داده بودى عملى ساز، بار خدايا
، اگر اين گروهاز گروندگان به دين و آيين تو كشته شوند، هرگز در روى زمين مورد پرستش قرارنخواهى گرفت» و پيوسته از خداى خويش يارى مىخواست و او را مىخواند تا آنجا كهرداى آن حضرت به زمين افتاد. خداوند پس از اين يارى طلبى اين آيه شريفه را نازلفرمود:
إِذ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجابَ لَكُمْ أَنِّى مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ المَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ؛(5)
آنگاه كه از پروردگار خود درخواست كمك مىكرديد، او دعايتان را مستجاب گرداند و من شما را با هزار فرشته به طور منظم، حمايت و پشتيبانى كردم.
و پس از آن رسول خدا(ص) در حالى كه زره خود را برتن مىكرد، اين آيه شريفه را زمزمه مىفرمود:
سَيُهْزَمُ الْجَمْعُ وَيُوَلُّونَ الدُّبُرَ * بَلِ السّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَالسّاعَةُ أَدْهى وَأَمَرُّ؛(6)
به زودى آن جمعيت شكست خورده و پا به فرار مىگذارند، بلكه وعدهگاه آنها قيامت است و روز رستاخيز سختتر و ناگوارتر است.
پيروزى مسلمانان
نبرد، با يك درگيرى آغاز شد كه در پى آن سه تن از سپاه قريش كشته شدند. سپس دو سپاه با يكديگر درآويختند و رسول خدا(ص) مسلمانان را با اين سخنان به جنگ ترغيب مىفرمود: «به خدايى كه جان محمد در اختيار اوست، امروز هر كس با صبر و پايدارى با دشمن رويارو گشته و عقب نشينى نكند، خداوند او را وارد بهشت مىگرداند».
عمير بن حمام در حالى كه تعدادى خرما در دست داشت و مشغول خوردن آنها بود باخود گفت: به به، آيا واقعاً فاصله ميان من و ورود به بهشت كشته شدن به دست اينان است؟ اين را گفت و خرماهايى را كه در دست داشت، به دور افكند و شمشير برگرفت و با دشمن به نبرد پرداخت تا كشته شد.
از اين گذشته رسول الله(ص) شخصاً در نبرد شركت داشت. على(ع) فرمود: اگر در روز بدر ملاحظه مىكرديد، هر گاه كه كارزار دشوار مىگشت، ما به رسول خدا(ص) كه نزديكترين فرد ما به دشمن بود، پناه مىبرديم، آن روز پيامبر(ص) در شرايطى سختتر از همه مردم قرارداشت.
و آنگاه كه آتش جنگ شعلهور گرديد، رسول خدا(ص) كفى شِن برگرفت و در برابر دشمن قرار گرفت و سپس فرمود: چهرههايتان زشت باد و آنها را به سمت آنان پرتاب كرد و به يارانش فرمان حمله داد و در اين نبرد شكست سختى نصيب سپاه قريش گرديد و بسيارى از دلاوران آن كشته و تعداد زيادى از اشراف و بزرگان آنها به اسارت در آمدند، و اين آيهشريفه در اين باره نازل گرديد:
فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلكِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَما رَمَيْتَ إِذ رَمَيْتَ وَلكِنَّ اللَّهَ رَمى؛(7)
شما آنها را نكشتيد، بلكه خدا آنان را به هلاكت رساند. آنگاه كه تير
انداختى نه تو، بلكه خدا تيرانداخت.
و سپس پيامبر اكرم(ص) دستور داد كشتههاى مشركان را در چاه بيفكنند، وقتى اين كار عملى شد، حضرت در دل شب در حالى كه يارانش صداى او را مىشنيدند، با آنان چنين سخن مىگفت: اى كسانى كه چاه جايگاه شماست، اى عتبة بن ربيعه و اىابوج
هل - و كسانى را كه جسدشان در چاه بود، بر شمرد - آيا وعدهاى را كه پروردگارتان به شما داده بود حقّ و پابرجا يافتيد؟ و من آنچه را خدايم به من وعده كرده بود، حقّ و درست يافتم، مسلمانان عرض كردند: اى رسول گرامى، شما با مردگان سخن مىگويى؟ فرمود: شما براى سخنان من از آنان شنواتر نيستيد، ولى آنها قادر بر پاسخ دادن به من نيستند.
تعداد كشتگان سپاه قريش به هفتادتن رسيد و هفتاد نفر ديگر به اسارت در آمدند ومسلمانان به غنيمتهاى هنگفتى دست يافتند و از سپاه مسلمانان چهارده نفر به شهادت رسيدند و خداوند بر مسلمانان منّت نهاد و اين پيروزى را نصيب آنها گرداند و فرمود: «وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنْتُمْ أَذِلَّةٌ».(8)
قريش اسراى خويش را با پرداخت فديه آزاد كردند و هر كس كه مالى براى دادن فديه نداشت، ولى خواندن و نوشتن مىدانست، ده نفر از كودكان مدينه را به او مىسپردند تا به آنها خواندن و نوشتن بياموزد و اين كار، فديه او به شمار مىآمد. از اين جاست كه حضرت محمد(ص) نخستين فردى بود كه به مبارزه با بىسوادى پرداخت و تلاش كرد تا علم و دانش، همه جا گسترش يابد.
مكان غزوه بدر
بدر، روستای کوچکی میان مکه و مدینه بود که چند غزوه از غزوات پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به نام آن خوانده شده اند که مهمترین آنها جنگ بدر کبری بود
ه است. این جنگ در ماه رمضان سال دوم هجرت بین مسلمانان و مشرکان مکه در سرزمین بدر رخ داده است.
غزوه بدر از بزرگترین جنگهاى سرنوشت ساز مسلمانان بود،در این جن
گ برای نخستین بار نیروى پیروان دین جدید به آزمایش در آمد. اگر در این نبرد مشركان پیروز مىشدند، با توجه به این كه قدرت اسلامى در ابتداى كار بود، هر آینه كار اسلام و قوانین آن تمام شده بود. هیچ كس جز شخص پیامبر (ص) نمىتوانست میزان اهمیت نتایج آن را درك كند. عمق احساس آن حضرت را در دعایش پیش از شروع جنگ می توان دریافت؛آن جا كه ایستاده بود و بزارى پروردگارش را مىخواند و مىگفت:«بار خدایا!اینك مردم قریش با همه كبر و غرور خویش قصد تكذیب پیامبر تو را دارند،بار خدایا!هنگامه هلاكت آنان را برسان!بار پروردگارا اگر این گروه مسلمان امروز هلاك شوند، دیگر كسى تو را در روى زمین پرستش نخواهد كرد»
در این جنگ نیروهاى شرك به نهصد و پنجاه تن جنگجو مىرسید،و نیروى ایمان بیش از سیصد و چهارده مجاهد (با خود پیامبر كه در بین آنان بود). دفاع از اسلام بر سه عنصر متكى بود كه آن سه به منزله سه خط دفاعى بودند:
1- شخصیت پیامبر و رهبرى والا و پایدارى بىنظیر او،كه براستى در جنگ بدر و در هر میدان نبردى كه خود آن حضرت حضور داشت،براى اسلام و مسلمانان آخرین پناهگاه بود.
2- مردان هاشمى (یا خویشاوندان پیامبر) و در راس آنان على بن ابى طالب (ع) كه ناشناس و گمنام در این جنگ وارد صحنه شد و با شهرت و آوازه از آن بیرون آمد،و در میان یكه تازان در طول و عرض شبه جزیره عربستان به قهرمانى زبانزد شد.
3- صدها تن از یاران پیامبر كه دلهایشان سرشار از ایمان و فداكارى بود.و بعضى از آنان شهادت را رستگاریى مىدیدند كه با زندگى توام با پیروزى یكسان بود.
در این غزوه بود كه اركان دولت اسلامى با پیروزی مسلمین استوار گشت،و از مسلمانان نیرویى به وجود آمد كه دشمنان از آن مىترسیدند. حضور علی(ع) در این جنگ و دیگرمیادین نبرد، نقشی تعیین كننده و سرنوشت ساز داشت. و پس از این جنگ بود که حضرت علی (ع) با حضرت صدیقه طاهره(ص) ازدواج نمود، پیوندی كه آغاز زندگی بانشاط و سرنوشت ساز و ارایه الگوی موفق به آرزومندان خانواده ایده‌آل بود.
درس هاى غزوه بدر
1 ـ تنها قوّت دليل و برهان، وضوح علمى و استيلاى سلطان حق در ضماير و قلوب، بدون استيلاى آن بر عالم خارج و ظواهر اجتماع، سبب حكومت مطلق حق، و محو باطل نخواهد شد و تنها عقيده به اين كه امرى حق و امر ديگر باطل است، حق را در دنياى مردم و زندگى جامعه، ميزان و مرجع نساخته و باطل را از دنياى انسان ها بيرون نمى راند.
مادامى كه سلطنت باطل باقى باشد و مانند عصر فرعون، اهل حق، استضعاف شوند، جامعه از بركات حكومت حق محروم خواهد بود.
بايد باطل رانده و كوبيده شود، و حق جانشين آن گردد; بايد حق و حق پرستان غالب، و سپاه باطل مغلوب شود، و معناى: (لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ)1 ظاهر شود.
اسلام، دينِ حركت و انقلاب عليه چهره هاى ظلمانى و باطل پرستان است; و يك نظريّه و عقيده ساده ايجابى و علمى نيست.
اين درس، از دروس بسيار مهمِّ اين واقعه است كه مسلمانانِ عصر ما ضرورت آن را بايد درك كنند، و علّت انحطاط مسلمانان را در عدم توجّه به آن جستجو نمايند.
اسلام در عصر حاضر، براى صدها ميليون از پيروانش به صورت يك عقيده ساده و نظريّه صحيح و استوار، كه منطق و علم و برهان آن را تأييد كرده، در آمده است، و مفاهيم ديگر و لزوم ارتباطش با عالم خارج منظور نمى شود.
مسلمانان، با كثرت جمعيّت، نفوذ كشورها و ممالكى كه در اختيار دارند، حركت و نهضت، تشكيل حكومت و ترقّى صنعتى وعلمى و تطبيق اسلام را با واقعيّت اوضاع واجتماع خود، عملاً جزء مفاهيم اسلام نمى گيرند; بنابر اين جامعه جاهلى، در سراسر عالم اسلام، جايگزين جامعه اسلام شده و زشت ترين قيافه هاى مهيب ارتجاع، در اجتماعات آنها خودنمايى دارد.
پرى نهفته رخ و ديو، در كرشمه وناز ب
سوخت عقل زحيرت كه اين چه بوالعجبى است
2 ـ مؤمنان بايد متّكى به تدبير خدا و يارى او باشند، و باتوكّل در برابر كثرت اهل باطل، خود را نبا زند، و شكسته نگردند، و بدانند كه نيرومندترين عاملى كه در جهاد حق پرستان با اهل باطل، سبب غلبه و پيروزى است، ايما
ن به مبدأ و حقيقت، ثبات، استقامت، شرافت، هدف و مقصد است.
مجاهدان غزوه بدر، با روحيّه قوى، عزم وشوق به يارى حق، ميل به شهادت ولقاء الله و اين كه جهاد، منتهى به اِحدى الحُسَنَينْ، يا نصر و پيروزى و يا شهادت و بهشت است، نبرد مى كردند و از غرور به اسلحه و زيادىِ مهمّات و تكبّر و خودخواهى پرهيز داشتند.
با اين پشتوانه ها، اهل حق هميشه پيروزند، اگر چه به ظاهر هم مغلوب شوند. اهل باطل مغلوبند، اگر چه به ظاهر غالب شوند.
به طور خلاصه، اسباب نصر و پيروزى چنانچه از آيات مربوط به غزوه بدر استفاده مى شود ـ عبارت است از:
1 ـ ثبات در هنگام جهاد و ديدار دشمن و در هر گونه مبارزه با اهل باطل.
2 ـ اتّصال به ذكر خدا و اتّكا به كمك و تدبير او.
3 ـ اطاعت خدا و رسول.
