دانلود مقاله مختصری از تاریخ طب ایران

بخشی از مقاله

مختصري از تاريخ طب ايران

قدمت علم طب در ايران تقريباً به نزديكي آغاز تمدّن بشر برميگردد. طبق افسانه‌هاي تاريخي ايران، آغاز طبّ ايران به جمشيد، چهارمين پادشاه افسانه‌اي اين سرزمين نسبت داده شده است. طبّ باستاني ايران پيوندي جدائي‌ناپذير با آئين زردتشتي كه در اوستا ذكر شده است، دارد. جراحي (كارد پزشكي) در ايران باستان فقط در صورتي انجام مي‌گرفت كه درمان با گياه، دارو، تلقين و ... مفيد واقع نمي‌شد. يكي از قديمي‌ترين شواهد مربوط به انجام جراحي در ايران به 4850 سال قبل مربوط مي‌شود كه بصورت ترپاناسيون (برداشتن بخشي از استخوان) جمجمه در يك دختر هيدروسفال سيزده‌ساله كه در كاوش باستاني يك مدفن دسته‌جمعي در شهر سوخته از اماكن باستاني نزديك شهرستان زابل كشف شده است.

اوج شكوفائي علم طب در ايرانِ پيش از اسلام به تأسيس دانشگاه جندي‌شاپور توسط پادشاه ساساني شاپور اوّل برميگردد. اين دانشگاه در طي چند قرن بعنوان يكي از مهمترين مراكز علمي جهان متمدّن آن روز درآمده و دانشمندان بسياري از سراسر جهان بويژه يونان، روم و ... به آن روي آوردند. زبان تدريس در آن پهلوي و بويژه آرامي بود و اوّلين آكادمي علمي جهان به دستور خسروانوشيروان با تجمّع كليه دانشمندان مشهور جهان در زمينه پزشكي در آن تشكيل شد. اين دانشگاه در قرون هفتم و هشتم ميلادي كمك شاياني به پيشرفت پزشكي در اروپاي غربي نمود.

با ظهور اسلام و گسترش آن به ايران، زبان رسمي علمي جهان اسلام (عربي) گسترش بيشتري يافت و دانشمندان و پزشكان مسلمان ايراني عموماً آثار بزرگ علمي خود را به زبان عربي تأليف نمودند. آثار و تأليفات پزشكان بزرگ قرون نهم و دهم ميلادي ايران (1) سالهاي متمادي بر طب اروپاي غربي سايه افكنده بود. اين آثار پس از ترجمه در مراكز علمي ديگر جهان تدريس مي‌شد. قرن دهم و يازدهم ميلادي با شكوفائي دوتن از دانشمندان بزرگ ايران و جهان يعني ابن‌سينا و بيروني نقطة عطفي در تكامل علم طب در ايران و جهان بوده است. بزرگترين اثر طبي ابن‌سينا «قانون» بمدّت پنج قرن در مدارس پزشكي اروپا و آسيا بعنوان مرجع اصلي علم طب مورد استفاده قرار مي‌گرفت. در حالي كه در مغرب زمين از قرون دوازدهم تا هفدهم ميلادي آموزش طب با كمك آثار پزشكان ايراني ادامه داشت زوال علمي بويژه طب با يـورش خانـمان‌برانـداز مغولان به ايـران در سال 1208 ميلادي آغاز شد. آنان شهرها را ويران، مراكز علمي و آموزشي را تخريب كردند و كتابخانه‌ها را سوزاندند و بسياري از مردم اين سرزمين را از لبة تيغ گذراندند. با اين وجود گهگاه دانشمندان و پزشكان بزرگي (2) در طي اين قرون ظهور نموده‌اند.

طب نوين در ايران در زمان قاجاريه و با ظهور بزرگ‌مردي بنام ميرزاتقي‌خان اميرنظام (اميركبير) و تأسيس دارالفنون توسط او رونق گرفت. اين مدرسة عالي در سال 1849 ميلادي تأسيس و داراي رشته‌هاي مختلفي از جمله طب و داروسازي، رياضيات، ادبيات، هنرهاي زيبا، تعليمات نظامي و اقتصاد سياسي بود. اين مدرسه با استخدام معلّمين خارجي و اعزام برخي از دانشجويان به خارج درسال 1858 ميلادي سهم عمده‌اي در گسترش و آموزش طب نوين ايفا نمود.1.از ميان آنها مي‌توان به علي‌بن‌ربن‌طبري، ابوبكرمحمدبن‌زكرياي رازي و علي‌بن عباس مجوسي اهوازي اشاره كرد.
2.از ميان آنها مي‌توان به سيداسماعيل جرجاني، محمد عوفي، قطب‌الدين شيرازي، رشيد‌الدين فضل‌ا... و حكيم‌محمد اشاره كرد.

تاريخچه دانشگاه (در يك نگاه)
پيش از تأسيس مدرسه دارالفنون، براي تحصيل طب در ايران برنامه مدوني وجود نداشت و علاقمندان به اين رشته پس از طي مقدمات اوليه علوم در مطب پزشكان معروف به فراگيري قسمت‌هاي عملي طب مي‌پرداختند. درسال 1228هجري شمسي (1849 ميلادي )با تأسيس دارالفنون، طب بعنوان يكي از دروس اصلي آموزشي كلاس جداگانه‌اي را به خود اختصاص داد و اولين دوره فارغ‌التحصيلان كلاس طب در سال( 1235) 1856 شروع بكار نمودند. مدرسه طب دارالفنون را شايد بتوان نخستين مدرسه عالي جديد ايران بشمار آورد. در آن زمان دروس رشته طب به سه قسمت مجزا تقسيم مي‌شد كه شامل طب ايراني، طب اروپايي و طبيعيات و داروسازي بود. در سال (1297) 1918، براي اولين بار رشته طب از دارالفنون جداشد و بصورت مدرسه مستقلي درآمد و رئيس و محل جداگانه‌اي به آن اختصاص يافت. در همان سال اوّلين بيمارستان زنان ايران رسماً افتتاح شد. مدرسه داروسازي دارالفنون در سال (1301) 1922 و مدرسه دندانسازي در سال (1307) 1928 به عنوان ضميمه مدرسه عالي طب تأسيس شدند.

تا سال (1313) 1934، امور فني، علمي و اداري موسسات آموزش عالي تحت‌نظر وزارت معارف قرار داشت ولي با ايجاد سياست تمركز موسسات آموزش عالي، مجلس شوراي ملي اساسنامه تأسيس دانشگاه تهران را تصويب نمود و دولت قطعه زميني به مساحت 20000 مترمربع را در تهران خريداري كرد و عملاً دانشگاه تهران با شش دانشكده (پزشكي، حقوق و علوم سياسي، علوم، ادبيات، فني، معقول و منقول) راه‌اندازي شد و كرسي‌هاي اصلي دانشكده پزشكي شامل كرسي پزشكي، كرسي داروسازي و كرسي دندانپزشكي معين گرديد. در زمان تأسيس دانشگاه هيچ‌يك از دانشكده‌هاي فوق در محلهاي اصلي خود نبودند. دانشكده پزشكي كه نخستين دانشكده دانشگاه از نظر انتقال به محل اصلي دانشگاه محسوب مي‌شود سه سال بعد در سال (1316) 1937 به محل دانشگاه انتقال يافت. نخستين بخش دانشگاه تهران كه ساخته شد تالار تشريح بود كه در آن زمان دستگاه ابن‌سينا ناميده مي‌شد. بنابراين شروع ساختمان دانشكده طب، در واقع شروع بناي دانشگاه تهران است. ساير بخش‌هاي دانشكده‌هاي پزشكي و داروسازي و دندانپزشكي نيز در اين زمان البته با كمي تأخير در دست ساختمان بودند. ساختمان تشريح كه در آن زمان دستگاه ابن‌سينا نام داشت در بهمن ماه سال (1313) 1934 افتتاح گرديد بنابراين افتتاح دستگاه ابن‌سيناي دانشكده پزشكي در واقع افتتاح دانشگاه تهران است. در سال (1328) 1939 به بعد دوره دكتري در شعب داروسازي و دندانسازي دانشكده پزشكي دائر گرديد و در سال بعد تمامي بيمارستانهاي آن زمان تهران به دانشكده پزشكي ضميمه شدند. اين دو دانشكده سالها وابسته به دانشكده پزشكي بودند و سرانجام در سال (1335) 1956 از نظر آموزشي بصورت دانشكده‌هاي مستقل درآمدند.

در سال (1365)1986، بدنبال تصويب قانون تأسيس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در مجلس شوراي اسلامي، آموزش رشته پزشكي و رشته‌هاي وابسته به آن كه تا آن زمان به عهده وزارت علوم بود به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي واگذار گرديد و در اين راستا، دانشگاه‌هاي علوم پزشكي ايجاد شدند و دانشگاه علوم پزشكي تهران با منفك شدن تعدادي از دانشكده‌هاي حرف پزشكي و رشته‌هاي وابسته به آن از دانشگاه تهران فعاليت خود را بصورت مستقل ادامه داد. پس از ادغام سازمانهاي منطقه‌اي بهداشت و درمان در دانشگاه‌هاي علوم پزشكي در سال 1993 (1372)، وظيفه ارائه خدمات بهداشتي ـ درماني و نظارت بر امر درمان برعهده دانشگاههاي علوم پزشكي گذاشته شد و دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي ـ درماني تهران به شكل امروزي به فعاليت خود ادامه داد.

محيط دانشگاه
مكاني كه 70 سال قبل تالار تشريح و تالار ابن‌سينا بعنوان اولين بخش از دانشكده پزشكي دانشگاه تهران در آن بنا شد، زميني بود به مساحت 20000 مترمربع كه در شمالي‌ترين نقطه شهر تهران قرار داشت. با گذر ايام و گسترش پايتخت، محل استقرار دانشگاه در مركز شهر تهران قرار گرفت و به نقطه عطفي براي فعاليتهاي علمي، فرهنگي، سياسي و اجتماعي اين شهر بزرگ و پرجمعيت تبديل گرديد.
” پرديس مركزي “ دانشگاه علوم پزشكي تهران محل استقرار بخش عمده‌اي از دانشگاه از جمله دانشكده‌هاي پزشكي و حرف وابسته مي‌باشد. آنچه كه امروزه در پرديس مركزي دانشگاه علوم پزشكي تهران قرار دارد مجموعه‌اي از قديمي‌ترين دانشكده‌هاي پزشكي، داروسازي، دندانپزشكي و بهداشت كشور است. علاوه بر اين سازمان مركزي دانشگاه، دانشكده ابوريحان و دانشكده پيراپزشكي هم در داخل اين مجموعه واقع شده‌اند. بدنبال تأسيس رشته‌ها و دانشكده‌هاي جديد و بدليل محدوديت فضاي فيزيكي پرديس مركزي دانشگاه‌، دانشكده توانبخشي در منطقه پيچ‌شميران و دانشكده پرستاري و مامايي در مجاورت مجتمع بيمارستاني امام خميني(ره) مستقر گرديدند.

” كوي دانشگاه “ مجموعه اصلي خوابگاه‌هاي دانشجويي است كه در فاصله‌اي نه چندان دور از پرديس مركزي و در منطقه‌اي مشجر و باصفا ساخته شده كه هم‌اكنون هم آثاري از مناظر طبيعي زيبا در آن مكان وجود دارد. علاوه بر كوي دانشگاه، مجتمع‌هاي مسكوني ديگري نيز بصورت پراكنده در شهر تهران وجود دارند كه محل اسكان برخي از دانشجويان مي‌باشند.
بيمارستانهاي وابسته به دانشگاه نيز كه از مهمترين مراكز آموزشي ـ درماني سطح كشور هستند در سطح شهر تهران بخصوص در مناطق مركزي و پرجمعيت شهر قرار گرفته‌اند.
ايستگاه‌هاي تحقيقاتي وابسته به دانشگاه كه از وجوه تمايز مهم اين دانشگاه با ساير دانشگاههاي علوم پزشكي كشور است در 11 استان كشور قرار گرفته‌اند كه وظيفه ارائه دوره‌هاي آموزشي و انجام امور تحقيقاتي و بررسي مسائل بهداشتي ـ درماني استان مربوطه را برعهده دارند.
كليات
طرح راه‌اندازي مركز آموزش مهارت‌هاي باليني در دانشگاه‌هاي سراسر كشور در دي ماه 1378 از سوي كميته كارشناسي ستادي مربوطه به معاون آموزشي وقت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي پيشنهاد گرديد. با توجه به نظر مثبت معاون آموزشي طرحي با عنوان «راه‌اندازي آزمايشي مركز آموزش مهارت‌هاي باليني در دانشگاه‌هاي شهر تهران» تدوين شد. اولين جلسه سياست‌گذاري با شركت رؤساي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي تهران, ايران، شهيد بهشتي و معاون علوم پزشكي دانشگاه آزاد اسلامي برگزار گرديد و مراحل اوليه برنامه‌ريزي و هدف‌گذاري نسبتاً به سرعت انجام شد و سپس از هر دانشگاه يك نفر به عنوان مسؤول راه‌اندازي مركز به معاونت آموزشي اين وزارت براي اجراي طرح راه‌اندازي معرفي گرديد.

طراحي درسي برنامه‌ريزي آموزشي
در طي چند هفته بحث و گفتگو با مسؤولان مراكز كه با حضور رييس مركز مطالعات و توسعه آموزش پزشكي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي برگزار شد, عناوين و مهارت‌هاي ضروري براي پزشكان عمومي استخراج و طبقه‌بندي گرديد. نگارش طرح درس(Lesson Plan) اين مهارت‌ها بين نمايندگان چهار دانشگاه مورد نظر تقسيم و طرح درس‌هاي جمع آوري شده اصلاح شد كه تكميل اين مرحله (نگارش طرح درس) تا اواسط سال 1379 به طول انجاميد.

تجهيز فضا
در حالي كه نگارش برنامه‌ها و طرح درس‌ها ادامه داشت, تجهيز فضاي مناسب نيز پيگيري شد. دانشگاه علوم پزشكي تهران كه از قبل اين ايده را دنبال مي‌كرد، قسمتي از ساختمان سابق دانشكده بهداشت را به اين امر اختصاص داده بود و در تجهيز فضا پيشرو بود و حتي چند دوره كارگاه آموزشي نيز در همين مكان برگزار كرده بود. بر اساس مشاهدات در آخرين بازديد‌هاي رسمي, محل اختصاص داده شده در دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي نيز (واقع در ساختمان جديد دانشكده پزشكي) مراحل تجهيز را پشت سر مي‌گذاشت.

مولاژ
بر اساس مطالعات انجام شده توسط كميته ستادي تقريباً چهل نوع مولاژ آموزشي براي راه‌اندازي مرحله اول اين مراكز در دانشگاه مورد نياز است. اين مولاژ‌ها كه عمدتاً توليد كشور‌هاي خارجي بودند و بايد از خارج از كشور وارد مي‌شدند در دو نوبت به متخصصان امر نمايش داده شدند و نظرات كارشناسان در مورد تناسب آن‌ها با نياز‌هاي آموزشي گرفته شد. متأسفانه در اثر عدم هماهنگي جهت تخصيص بودجه ارزي يا ريالي و عدم وضوح روال كاري معاونت در آن سال اقدام عملي براي خريد اين مولاژ‌ها انجام نشد و اين خود بزرگترين معضل براي راه‌اندازي اين مراكز بود.

وسايل سمعي بصري
تجهيزات لازم براي بخش سمعي – بصري در اين مراكز, اعم از تلويزيون, ويدئو, اسلايد پروژكتور و ... در اغلب دانشگاه‌ها موجود است اما نرم افزار‌هاي لازم براي استفاده در اين مراكز (فيلم‌‌هاي ويدئويي, نوار‌هاي صوتي, اسلايد و CD) تنها در چند مركز و به صورت پراكنده در سطح كشور وارد يا توليد شده‌اند. جهت توليد فيلم‌‌هاي ويدئويي ضروري و جمع آوري نرم افزار‌هاي رايانه‌اي لازم مراكز توسعه برخي دانشگاه‌ها در حال فعاليت مي‌باشند.

مدرسان و نيروي انساني
نياز مراكز آموزش مهارت‌ها به همكاري اعضاي هيأت علمي واضح است. بر اساس طرح پيشنهادي از هر گروه آموزشي يك نفر به عنوان رابط و مشاور علمي با اين مركز همكاري خواهد داشت. علاوه بر اين، هر مركز به حداقل يك نفر عضو هيأت علمي تمام وقت به عنوان مسؤول و مدير مركز احتياج دارد. حداقل نيروي انساني تمام وقت مورد نياز علاوه بر مسؤول مركز شامل كارشناس آموزشي, منشي, كارشناس كامپيوتر و سمعي و بصري است كه بايد به صورت پست‌هاي تمام وقت تعريف شده و امكان جذب نيرو براي اين مراكز فراهم شود. در اين مورد مكاتبات اوليه با سازمان مديريت و برنامه‌ريزي انجام شده است.

ساختار تشكيلاتي
نهادينه كردن اين مراكز در دانشگاه‌ها نيازمند تعريف آن‌ها به عنوان يك واحد مشخص آموزشي در ساختار دانشكده‌ها يا دانشگاه‌ها است. براي تحقق اين امر, لازم است تا جايگاه اين مركز در كاريكولوم‌ها در تعريف شود. اين مهم يكي از سياست‌هاي پيشنهادي در بازنگري رشته‌ها است.
مركز آموزش مهارت‌هاي باليني را مي‌توان به صورت يك مركز متمركز براي تمامي دانشكده‌ها و زير نظر دانشگاه در نظر گرفت و يا اين كه هر دانشكده مركز مخصوص به خود داشته باشد.

راهنماي تأسيس و راه‌اندازي
تجربيات و مطالعات كميته ستادي در قالب كتابچه‌‌اي با عنوان «راهنماي مديران و مدرسان براي راه‌اندازي مراكز آموزش مهارت‌هاي باليني» جمع‌آوري و به مقدار محدود تكثير شد. اين كنابچه كه مي‌تواند راهنماي خوبي براي مدبران مراكز باشد، هم اكنون در حال بازنگري است.

آينده
در حال حاضر چندين دانشگاه كشور داراي مركز آموزش مهارت‌هاي باليني فعال هستند و ساير دانشگاه‌ها نيز در حال راه‌اندازي و توسعه اين مراكز مي‌باشند. در صورت راه‌اندازي اين مراكز در تمام دانشگاه‌هاي علوم پزشكي مي‌توان آموزش مهارت‌هاي باليني در رشته‌هاي پزشكي و پرستاري و دندانپزشكي را به اين مراكز واگذار كرده و حتي به صورت واحد‌هاي درسي عملي در برنامه «دوره مقدمات باليني» گنجاند.

سرفصل دروس دوره كارشناسي مديريت خدمات بهداشتي درماني
پيشنياز:
هدف: آشنا ساختن دانشجويان با مسائل زيستي- اجتماعي رفتار آدمي و كمك به آنان در زمينه شناخت رفتار خويش و كسب مهارتهاي رفتاري لازم براي كل سازمان به عنوان عضوي از نيروي انساني آن سازمان و تجهيز دانشجويان با مفاهيم لازم و ضروري براي پرورش توانايي رهبري و مديريت در خود.
1- علم روانشناسي: روانشناسي و موجود زنده، تعريف روانشناسي، ماهيت علم، حوزه عمل و ميدان روانشناسي، زمينه هاي تازه تحقيق در روانشناسي و تاثير زيست شناسي در روانشناسي، آغاز روانشناسي كودك، تحقيق در مورد فرد، سيستم هاي روانشناسي، روانشناسي عمومي.

2- مطالعه علمي رفتار: سوالاتي كه براي روانشناسان مطرح است، منابع موجود براي كسب اطلاعات روانشناسي، تحقيق تجربي، آزمايش هاي روانشناسي و شرايط لازم براي انجام تحقيق در روانشناسي.
3- اورگانيزم آدمي: آغاز حيات، رشد مغز، مكانيزمهاي اصلي عصبي، سيناپس جريان عصبي، اصل همه يا هيچ، دوره مقاومت، ساختمان عصبي، كرتكس مخ آدمي، مناطق مختلف مغز.
4- تفاوتهاي فردي و اساس آن: چگونگي افراد آدمي با يكديگر تفاوت پيدا مي كنند. مطالعه علمي تفاوتهاي فردي، تجزيه و تحليل تفاوتهاي فردي، وراثت، ژنها، تكثير سلولها، رشد داخلي سلولهاي تناسلي، محيط، وراثت و محيط نابهنجاري هاي محيطي، آزمايشهاي تجربي، رشد داخلي و تمرين، تاثير فعاليت محدود، رشد داخلي و يادگيري
5- ماهيت اندازه گيري و تفاوتهاي موجود در هوش: معني هوش، تاريخچه آزمونهاي هوش، آزمونهاي هوشي را از چه سني ميتوان بكار برد، آزمونهاي استانفورد بينه، آزمونهاي وكسلر، آزمونهاي گروهي، تحقيق در مورد عوامل هوشي، كودكان پر هوش، كودكان عقب افتاده عقلي، تفاوتهاي فردي در رشد عقلي، محدوديتهايي كه در رشد عقلي وجود دارد، تاثير محيط نامناسب، آيا نژادهاي مختلف از لحاظ هوش متفاوت هستند، مقايسه سفيد پوستان و نژادهاي ديگر، تاثير نسبي وراثت و محيط

6-ماهيت ارزيابي شخصيت و منشا، اختلالات شخصيت : تحقيق در مورد صفات اوليه، صفاتي كه از لحاظ جسماني اهميت دارند، تحقيق در مورد انواع شخصيت، ارزيابي شخصيت، روش ارزيابي كلي، آزمونهاي فرافكني، رشد شخصيت، نهاد، خود و فرا خود، نقش اولياء در فرامين هاي ناقص، تاثير موقعيتها در شخصيت شخصيتهاي پيسكونورونيك، نوراستني، بي تصميمي و ترديد، پريشاني، نوروزهاي اضطرابي، روان درماني و انواع آن شخصيتهاي پسيكوتيك، درمان اختلالت رواني شديد، پيشگيري اختلالات شخصيت.
7- انگيزش: احتياجات و انگيزه ها، نقش مكانيزمهاي عصبي، گرسنگي، تشنگي، سائقهاي تحريك: احتياج به محبت، احتياج به محرك، انگيزه هاي شخصي، اجتماعي، سطوح آرزو- داعيه ها- علايق و گرايشها، عمل متقابل انگيزش شخصي، اجتماعي و فيزيولوژيكي، نيروي عادت.

8- احساس و هيجان: جنبه هاي موثر- هيجان و انگيزه جنبه هاي فيزيولوژيك احساس و هيجان، هيجان به عنوان كنش كلي اورگانيزم، دستگاه كناري و كرتكس مخ، سيستم عصبي خود مختار، رشد رفتار هيجاني در كودكان، بلوغ و يادگيري در رشد هيجاني، اثر موقعيتها در رشد هيجاني، ترس و اضطراب، خشم و پرخاشگري، لبخند زدن، خنديدن و شوخي، خوشحالي و محبت، حسادت، هم حسي.
9- تعارض و سازگاري: تعارض، ناكامي شديد، واكنش مبني بر واقعيت نسبت به ناكامي نتايج تعارض حل نشده، واكنش هاي جبراني، خيالبافي، كوچك كردن و سرزنش كردن ديگران، افراط در جبران، فرافكني، دليل تراشي، برگشت سركوبي، واكنش نسبت به تعارضهايي كه به طور تجربي ديده شده است، تعارض قدرت اراده و شروع عمل.
10- فرايند يادگيري: يادگيري و رفتار آدمي، شرطي كردن، پاولف و پاسخ بزاقي تحقيقات پكتريف، بعضي جنبه هاي شرطي كردن، ارتباط زماني و ترتيب آورده محركها، شرطي كردن وسيله اي، شرطي كردن عامل، حذف رفتار نامطلوب، كسب مهارت، منحني يادگيري، مهارتهايي كه خاص آدمي است، حل مسئله، يادگيري از طريق تقليد، سطوح مختلف، پيچيدگي مهارتها، انتقال، اساس انتقال.
11- اساس يادگيري: اهميت حواس در يادگيري، يادگيري و مغز، نقش انگيزش، يادگيري ارادي و اتفاقي، يادگيري و آگاهي، صرفه نسبي، روشهاي مختلف يادگيري، نظريه هاي يادگيري.
12- به ياد آوردن و فراموش كردن: اثر حافظه، دلايل غير كلامي نگهداري، يادگيري مجدد به عنوان دليل براي حافظه، واكنش تاخير شده، ياد آوري كلامي، بازشناسي، نگهداري و يادگيري اصلي، فراموشي، چرا مطالب را فراموش مي كنيم.

13- فكر كردن: دلايل موجود در استدلال كردن، ماشينهايي كه فكر مي كنند، فرايند استدلال كردن، زبان و فكر، مفاهيم، آزمايش در زمينه تشكيل مفهوم، فكر خلاق.
14- ارتباط و زبان: محدوديت ارتباط در نزد حيوانات، ريشه هاي زبان، مكانيزمهاي سخن گفتن، يادگيري سخن گفتن، فرايند ارتباط، معني كلمات، ارتباط غير كلامي.
15- توجه كردن و درك كردن: بعضي جنبه هاي توجه كردن، جنبه هاي اساسي ادراك بينايي، گروه بندي ابتدايي ادراك تفاوتها، آمادگي در ادراك، آمادگي دستوري، آمادگي انگيزشي، تجزيه قبلي و معني، عمق و فاصله بصري، ادراك فاصله شنوايي، همكاري متقابل حواس.
16- رفتار اجتماعي: رفتار اجتماعي ابتدايي، رقابت و همكاري، منزلت و نقش اجتماعي، مطالعه رفتار در گروههاي كوچك، مطالعه اقليم هاي اجتماعي، اثرات شركت گروهي، فشار گروهي روي قضاوت فردي، شايعه، جنبه هاي وسيعتر رفتار جمعي.
17- كارآيي : استعدادها، كارآيي و طرح وسايل كار، خستگي در كار، روانشناسي و امور انساني. 

جامعه شناسي پزشكي و بهداشتي
هدف: آشنا ساختن دانشجويان با مسائل و عوامل اجتماعي در رابطه با بيماريها مي باشد. از رهگذر بررسيهاي پزشكي در اجتماعات و روابط آن با مجموعه ساخت فرهنگي. تفاوتهاي موجود در زمينه بهداشت و درمان به وضوح آشكار مي شود. آنچه از اين بررسيها نتيجه مي شود تنها تنوع روشهاي درماني و برخورد با بيماري نيست بلكه هدف بررسي مسائلي مانند موقعيت اجتماعي بيمار و پزشك تجربيات موجود در بيماري و اصولا شناخت حالات عادي و غير عادي و تميز آنها از يكديگر مطرح مي باشد. در واقع آنچه مورد نظر مي باشد ارائه مباني جامعه شناسي پزشكي و شيوه تفكر پيرامون مسائل آن است. مي توان گفت كه جامعه شناسي پزشكي و بهداشت از جديدترين رشته هايي است كه آشنا ساختن دانشجويان را با اموري مانند بهداشت بيماري، و مراقبت هاي پزشكي از ديدگاه جامعه شناسي لازم و ضروري مي سازد. بيماري پديده اي است جهاني كه هميشه و در همه جا مطرح بوده و مي باشد. اما در زمانها و نقاط مختلف دنيا از نظر نوع، درجه اهميت و نحوه مقابله با آن شرايط متفاوتي دارد در واقع توزيع بيماريها ميان انسانها متفاوت است و شناخت و آگاهي نسبت به بيماري در چهارچوب الگوهاي فرهنگي صورت مي گيرد. وقتي كه مساله بيماريها مطرح ميشود هر جامعه، افراد، گروهها يا سازمانهايي را مامور درمان مي كند و در سير و جريان درمان عوامل و شرايط اجتماعي مداخله پيدا مي كند.

1- كليات: موضوع جامعه شناسي پزشكي - جامعه شناسي و ساير رشته ها- جامعه شناسي و خدمات پزشكي- جامعه شناسي و بهداشت عمومي، دشواريهاي حرفه اي در جامعه شناسي پزشكي، تاريخچه جامعه شناسي پزشكي.
2- تندرستي، بيماري و بهداشت: تندرستي و سلامت، بيماري چيست؟ مفهوم بيماري در بستر، تاريخ، بيماري به عنوان يك انحراف اجتماعي، عليت و بيماري، بيماري و آموزش فرهنگي، مظاهر زيستي، اجتماعي بيماري، بهداشت
3- محيط، جامعه و بيماري : نوع شناسي جامعه ها و بيماريها- كوچ نشيني و مسائل اجتماعي بهداشتي- روستا نشيني و مسائل اجتماعي بهداشتي- شهر نشيني و مسائل اجتماعي بهداشتي.
4- ساخت فرهنگي و بيماري: علت شناسي بيماري- ابعاد فرهنگي و توصيف بيماري- تضادهاي فرهنگي.
5- نهادهاي اجتماعي و بيماري: شبكه روابط اجتماعي- قشر بندي اجتماعي بهداشت و بيماري- مباني طبقه بندي- نابرابري در برابر تندرستي- طبقه اجتماعي و خدمات پزشكي.
6- حرفه پزشكي و سازمان اجتماعي: پزشكي بدوي- پزشكي در يونان باستان- پزشكي در قرون وسطي زمينه هاي تاريخي پزشكي ايران- پزشكي سنتي- پزشكي جديد- آموزش پزشكي و جريان اجتماعي شدن- آموزش پزشكي در ايران- نقشها و ارزشهاي حرفه اي در پزشكي- پزشكي و نظام حرفه اي- عرضه خدمات پزشكي- خدمات پزشكي ايران- خدمات بهداشتي اوليه.
7- بيمار رفتار و درمان: رفتار شناسي بيماري- خواص رواني اجتماعي بيماري- روانشناسي اجتماعي بيماري- حالت بيماري- حالت بيماري و نقشها و حقوق بيمار- نقش گروه در درمان- نقش پزشك- رابطه پزشك با بيمار- صور روابط پزشكي و بيمار- نظارت حرفه اي در روابط درماني.

8- خدمات پرستاري و جامعه: زمينه هاي تاريخي حرفه پرستاري در جامعه نوين- پرستار و علوم اجتماعي- پرستار و بيمارستان- پرستار و بهداشت عمومي- پرستار و خانواده- پرستار و مسائل اجتماعي.
9- جامعه شناسي بيمارستان: بيمارستان در بستر تاريخ تحول نظام بيمارستاني در غرب- بيمارستان و جامعه- كاركردهاي بيمارستان- بيمارستان به عنوان يك سازمان اجتماعي- بيمار و بيمارستان- پزشك و بيمار و بيمارستان- عرضه خدمات درماني.
10- بهداشت: توسعه اقتصادي و اجتماعي: بهداشت و توسعه نيافتگي- اقليم توسعه و بهداشت- بهداشت و مشاركت اجتماعي- بهداشت و رشد فرهنگي- آموزش، توسعه و بهداشت- مرگ و مير و توسعه- اميد زندگي، يك شاخص توسعه- علل مرگ و مير و توسعه.
11- بهداشت و سياستهاي اقتصادي: ارزش حيات انساني- تندرستي و اقتصاد جامعه- هزينه هاي بهداشت و درماني- سياستهاي بهداشتي و درماني
12- جامعه شناسي تغذيه : تغذيه در جوامع اوليه- توليد مواد غذايي- تغذيه و ساخت اجتماعي اقتصادي- تغذيه و عوامل فرهنگي- جمعيت و غذا- سوء تغذيه- گرسنگي و بهداشت.

اقتصاد خرد
هدف: آشنا ساختن فراگير با مفاهيم اقتصاد خرد و تحليل كردار و رفتار اقتصادي در سطوح خرد جامعه.
- تعريف و هدفهاي علم اقتصاد و بررسي فعاليتهاي اقتصادي
- مكاتب مختلف و روشهاي تجزيه و تحليل در اقتصاد
- مباني ارزش از جنبه عرضه و تقاضا
- بررسي منحني هاي عرضه و تقاضا و تعيين معادلات مربوطه
- تعريف و محاسبه كشش قيمتي تقاضا و ارتباط آن با دريافتي كلي
- بررسي انواع مختلف كشش هاي عرضه و تقاضا (كشش قيمتي، درآمدي و متقاطع)

- تعريف منحني هاي مطلوبيت كل، نمايي و نحوه به حداكثر رسانيدن مطلوبيت در بازار
- تعريف منحني هاي بي تفاوتي، مشخصات آن، و بررسي تقاضاي معرف كننده از طريق آن
- توليد، توليد نمايي، توليد كل، قانون بازده نزولي، منحني هاي توليد يكسان و معادلات آن
- هزينه، انواع مختلف هزينه، منحني هاي مربوطه و معادلات آن

- محاسبه سود و طريقه به حداكثر رسانيدن سود از دو طريق هزينه هاي كل و هزينه هاي واحد
- محاسبه ضرر و طريقه حداقل نمودن زيان از دو طريق هزينه هاي كل و هزينه هاي واحد
- چگونگي تعيين قيمت و ميزان توليد در بازار رقابت خالص
- چگونگي تعيين قيمت و ميزان توليد در بازار انحصار خالص

منابع :
- سيستم قيمتها و تخصيص منابع توليدي، لغت ويچ، ترجمه مير نظام سجادي
- تئوري و مسائل اقتصاد خرد، دوسينك سالواتوره، ترجمه حسن سجادي
- تحليلهاي ميكرو اقتصادي، باقر قدير اصلي.

اقتصاد كلان
هدف: آشنا ساختن فراگير با مفاهيم اقتصاد كلان و تحليل هاي اقتصادي در سطوح كلي جامعه.

- معني و مفهوم اقتصاد كلان
- اقتصاد اثباتي، دستوري و انواع روابط موجود در اقتصاد كلان
- بررسي جريان دوراني در انواع الگوهاي اقتصادي
- مفاهيم اقتصاد دو بخشي، سه بخشي و چهار بخشي
- معادلات حسابداري و روابط شرط تعادل در الگوهاي مختلف اقتصادي
- حسابداري ملي و وجوه افتراق آن با حسابداري خصوصي
- اهداف مهم در اقتصاد كلان

- تعريف و محاسبه توليد ناخالص ملي، توليد خالص ملي، درآمد ملي، درآمد شخصي و درآمد قابل تصرف
- تعديل قيمتها و نحوه محاسبه توليد ناخالص ملي واقعي
- چگونگي تعيين درآمد ملي در الگوهاي مختلف اقتصادي
- ضريب تكاثري و اجراي سياستهاي مختلف مالي به منظور رفع بحرانهاي تورمي يا كسادي در بازار
- تعادل در بازار كالا و خدمات و نحوه استخراج منحني IS و تعيين معادله آن و بررسي اثرات تغييرهاي مربوطه
- پول، بازار پول، عرضه، تقاضاي پول

- ابزار سياستهاي پولي و نحوه كاربرد آنها
- تعادل در بازار پول و نحوه استخراج منحني LM و تعيين معادله آن و بررسي اثرات متغيرهاي مربوطه
- تعادل بين بازار پول و كالا و خدمات، تعيين معادله، نرخ و بهره و درآمد تعادلي

منابع :
مقدمه اي بر سياستهاي پولي و مالي، عبدالناصر همتي
تئوري اقتصاد كلان، محمود روزبهان
نظريه و سياستهاي اقتصادي، فريدون تفضلي

اصول حسابداري (1)
هدف: هدف اصلي اولين درس حسابداري آشنا ساختن دانشجويان با مفاهيم حسابداري و نقش حسابدار در تهيه اطلاعات مفيد در مورد سازمانهاي اقتصادي است. در اين درس دانشجويان با صورتهاي مالي داخل و خارج سازمان و بالطبع با طرز نگهداري دفاتر حسابداري كه مبناي تهيه اطلاعات مالي است آشنايي پيدا مي كنند.

- مقدمه

- اصول و طرز عمل حسابداري
- مراحل مختلف حسابداري
- تكميل مراحل مختلف حسابداري
- حسابداري كالا و معاملات صندوق
- تهيه و گزارشات دوره اي
- ديون و مطالبات
- موجودي كالا
- پيش پرداختهاي هزينه، پيش دريافتهاي درآمد و هزينه ها و درآمدهاي ثبت نشده
- داراييهاي ثابت و داراييهاي غير مادي

اصول حسابداري (2)

هدف: اين درس دنباله درس اصول حسابداري (1) مي باشد.
سرفصل دروس: (34 ساعت)
- سيستم هاي حسابداري
- تنظيم سيستمها و ماشينهاي محاسب الكترونيكي
- اصول و مفاهيم حسابداري
- شركتهاي تضامني

- شركتهاي سهامي
اصول حسابداري (3)
هدف: اين درس دنباله درس اصول حسابداري (2) مي باشد.
سرفصل دروس: (34 ساعت)
- حسابداري كنترل
- تصميم گيري
- صورتهاي مالي اضافه
- تجربه و تحليل صورتهاي مالي
رياضيات و كاربرد آن در مديريت

هدف: آموزش و احيانا بازآموزي فنوني كه در غالب دوره اي مقدماتي مورد بحث قرار ميگيرد همچنين آشنايي با كاركرد اين فنون در مسائل مديريت
سرفصل دروس: (51 ساعت)
1- خصوصيات اعداد و اصول جبر و آناليز
2- مجموعه ها و عمليات مربوط به آنها
3- توابع
4- توابع خطي
5- دستگاههاي معادلات خطي
6- دستگاههاي نا معادلات خطي
7- مقدمه اي بر برنامه ريزي خطي
8- بردارها
9- ماتريسها

10- ماتريس معكوس و دترمينانها
11- برنامه ريزي خطي روش سيمپلكس
12- مقدمه اي بر حساب فاضله ها (ديفرانسيل)
13- مقدمه اي بر حساب جامعه ها (انتگرال)