بخشی از مقاله

مقدمه
يكي از هدفها و وظايف مهم بيمه مركزي ايران، تعميم، ارشاد و هدايت امر بيمه در كشور است . بيمه مركزي ايران ايفاي اين مسئوليت مهم را از طريق برگزاري سمينارها و دوره‌هاي آموزشي، پژهشهاي كاربردي وبنيادي بيمه‌اي، اطلاع رساني و انتشار كتابها و جزوات بيمه‌اي، وجهه همت خود قرار داده است.
د راين زمينه افزون بر انتشار فصلنامه تخصصي صنعت بيمه و نشريات ديگر بيمه مركزي توفيق يافته است تا به تهيه و انتشار بيش از ده عنوان كتاب تخصصي بيمه اي اقدام نمايد.


پيشگفتار
«خطر» كه پيشينه اي به قدمت تاريخ بشر دارد و حاصل كارش جز ويراني و ضرر و زيان نيست از بدو خلقت انسان پيوسته همراه او بوده و موجب دل مشغولي انسان بوده است. در آغاز خطر گستره چندان پهناوري نداشت . چون سرمايه اندك بود. رفته رفته و با توسعه جوامع بشري و با پيشرفت تمدن، ثروت و دارايي انسان افزونتر شد و ميزان درگيري انسان با خطر يا ريسك افزايش يافت و دزدي دريايي هم به آن اضافه شد. با رخ نمودن انقلاب صنعتي تنوع، تواتر و شدت ريسك روز به روز گسترش يافت . به طوري كه امرزه با پيشرفت تكنولوژي و ورود انواع فرآورده‌هاي صنعتي به زندگي بشر به رغم تسهيلات فراواني كه براي رفاه انسان در پي داشته ريسكهاي جديدي را با خود وارد اجتماع كرده است.


با ريسك به روشهاي متعددي با توجه به ماهيتشان مي توان برخورد كرد . مهمترين و موثرترين شيوه انتقال ريسك به بيمه گر است. نقش بيمه گر تشكيل اجتماع بزرگي از بيمه‌گذاران است كه در معرض ريسك يگانه اي قرار دارند. بيمه گر با استفاده از آمار و حساب احتمالات و تجربيات گذشته هزينه ريسك يا حق بيمه فني را محاسبه و مبلغي را به عنوان هزينه عملياتي و سود معقول خود به آن اضافه مي كند تا حق بيمه تجاري به دست آيد . اين رقم حق بيمه‌اي است كه بيمه گذار بابت انتقال ريسك به بيمه گر مي پردازد . هر چه اجتماع بيمه‌گذاران زيادتر باشد بر اساس قانون اعداد بزرگ پيش بيني هاي بيمه گر به واقعيت نزديكتر مي‌شود، در نتيجه حق بيمه اي كه بيمه گر بر اساس حساب احتمالات و تجربيات گذشته محاسبه كرده پاسخگوي تعهدات او خواهد بود.
قرارداد بيمه


تعريف عقد و عقد بيمه
عقد عبارت است از اينكه يك يا چند نفر در مقابل يك يا چند نفر ديگر تعهد بر امري نمايند و مورد قبول آنها باشد.
قرار داد بيمه بين بيمه گر و بيمه گذار كه طرفين اصلي عقد هستند و مستقيما در قرار داد ذينفع منعقد مي شود. بيمه عقدي است كه به موجب آن يك طرف تعهد مي كند در ازاي پرداخت وجه يا وجهي از طرف ديگر در صورت وقوع يا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده يا وجه معيني بپردازد.


متعهد را «بيمه گر» طرف تعهد را «بيمه گذار» وجهي را كه بيمه گذار به بيمه گر مي‌پردازد «حق بيمه» و آنچه را كه بيمه مي شود «موضوع بيمه» نامند.
در عقد بيمه رابطه حقوقي كه بين بيمه گذار و بيمه گر به وجود مي آيد منشا تعهد است. متعهد كه بيمه گر است تعهد مي كند كه تحت شرايط معيني در صورت بروز حادثه كه به تعهد بيمه گر تحقق مي بخشد از بيمه شده رفع زيان كند. بيمه گذار يا بيمه شده كسي است كه دارايي يا شخص او در معرض خطر مورد تعهد بيمه گر قرار گرفته باشد. بيمه گذار براي رفع زيان مالي احتمالي يا جبران آثار مالي صدماتي كه به جان و سلامت او وارد مي شود حق بيمه مي

پردازد و با پرداخت حق بيمه موجب مي شود كه قرار داد اعتبار بايد . جز بيمه عمر اصولا بيمه عقدي است لازم که «عقد لازم آن است كه هيچ يك از طرفين معامله حق فسخ آن را نداشته باشد مگر در موارد مشخص» هرگاه هر يك از طرفين يا هر دو بتوانند عقد را به ميل خود فسخ كنند آن عقد جايز است. عقد ممكن است براي يك طرف عقد لازم و براي طرف ديگر جايز باشد. مثلا عقد رهن براي راهن لازم است ولي براي مرتهن جايز. بيمه عمر را مي‌توان براي بيمه گر لازم و براي بيمه گذار جايز دانست. زيرا بيمه گذار مي‌تواند هر وقت مايل باشد از پرداخت اقساط حق بيمه خودداري كند و تقاضاي فسخ، باز خريد يا تخفيف بيمه نامه را بنمايد.


عقد بيمه عقدي است معوض
زيرا بيمه گر در مقابل امري كه انجام دادن آن را تعهد مي كند. (پرداخت خسارت) حق بيمه دريافت مي دارد و بيمه گذار در ازاي پرداخت حق بيمه وعده دريافت غرامت مي گيرد. تعهد بيمه گر موجل و افزون بر اين مشروط به وقوع حادثه مورد تعهد است. اگر واقعه اي كه مورد تعهد بيمه گر است روي ندهد بيمه گر تكليفي ندارد حق بيمه هم قابل استرداد نخواهد بود. براي بيمه گر عقد بيمه عقدي معلق و اتفاقي است زيرا تعهد بيمه گر تعهدي است كه متوقف و مشروط به واقعه آينده و محتمل الوقوع است . معلق عليه ممكن است بروز واقعه يا واقع نشدن آن باشد. عقد بيمه به دليل آنكه وقوع معلق عليه در آن به تصادف وابسته است عقدي اتفاقي محسوب مي‌شود زيرا ميزان پرداختي بيمه گر معلوم نيست مگر بيمه فوت كه دير يا زود به وقوع خواهد پيوست.


خصوصيات اتفاقي بودن عقد بيمه
-نمي توان آن را يكجانبه فسخ كرد.
-تا زمانيكه شرط تحقق نيافته متعهد له نمي تواند اجراي تعهد را از طرف ديگر بخواهد.
-به محض حصول شرط متعهد له مي تواند انجام تعهد را از متعهد بخواهد و در صورت استنكاف او را ملزم به انجام تعهد نمايد.

عقد بيمه قراردادي است الحاقي
قرار داد الحاقي قرار دادي است كه شرايط معامله را قبلا يكي از طرفين تهيه كند و طرف ديگر مي تواند آن را رد يا قبول نمايد. قراردادهاي حمل از جمله نخستين قراردادهاي الحاقي بوده اند ولي امروزه تعداد اين قبيل قراردادها روبه افزايش گذاشته است. بيمه هم قرار دادي الحاقي محسوب مي شود . شرايط عمومي بيمه‌نامه‌ها را بيمه گر تهيه و در بيمه نامه چاپ مي كند . اين خصوصيت قرار داد بيمه موجب مي شود كه بيمه گر و بيمه گذار در شرايط مساوي قرار نگيرند. و امكان اجحاف براي بيمه گر وجود داشته باشد. براي حفظ منافع و مصالح جامعه و بيمه گذاران دولتها به قرار دادهاي بيمه و طرز عمل موسسه هاي بيمه نظارت و از حقوق بيمه گذاران دفاع مي كنند.

عقد بيمه از عقود معوق است.
در عقد معوق ارزشي در مقابل ارزش ديگر واقع مي شود. عقد بيمه عقد دو تعهدي است. تعهد دو طرف در مقابل يكديگر قرار مي گيرد. عقد بيمه عقدي مستمر با آثار تدريجي فوري و آني مثل بيع نيست. آثار آن در يك مرحله پديد نمي آيد بلكه تدريجا د رطول مدت قرار داد آشكار مي شود . تعهد بيمه گر در تمام مدت قرار داد ادامه دارد. هر لحظه خسارتي پيش آيد بايد آن را جبران كند. حق بيمه كه از طرف بيمه گذار پرداخت مي شود در مقابل ايفاي تعهد در سراسر مدت قرار داد از طرف بيمه گر قرار دارد. بدين معنا كه در تحليل هر قسمت از حق بيمه در ازاي مدتي از زمان كه تعهد بيمه گر در آن جريان دارد واقع مي شود.


اهم نتايجي كه از خاصيت تدريجي بودن قرار داد بيمه به دست مي آيد به قرار زير است: هر گاه يكي از طرفين قرار داد در حين اجراي قرار داد از عهده انجام تعهد خود بر نيايد عقد از ابتداي انعقاد باطل نمي شود. بلكه نسبت به گذشته به اعتبار خود باقي است و نسبت به آينده فسخ مي شود.


بيمه گر موظف است براي پرداخت خسارت ذخيره نگهداري كند. بنابر اين اگر موسسه بيمه اي حق بيمه را كه بايد ذخيره خسارت باشد به عنوان منافع تقسيم كند به لحاظ تقسيم منافع موهوم تحت تعقيب قرار مي گيرد. اگر موسسه بيمه اي وثايقي را كه به اعتبار آن بيمه گذار حاضر براي انعقاد قرار داد شده است از راه انتقال يا فروش تقليل دهد بيمه گذار حق دارد فسخ قرار داد را بخواهد.


- در صورت ورشكستگي يا اعسار بيمه گر يا بيمه گذار اين حق به طرف مقابل داده مي شود كه قرار داد را فسخ كند. بر قراري حق فسخ در مورد اخير از اين بابت است كه هر گاه بيمه گذار ورشكسته شود و اختيار فسخ قرار داد با بيمه گر نباشد و قرار داد به قوت خود باقي بماند بيمه گر با التزام به ادامه قرار داد در عداد طلبكاران ورشكسته قرار مي گيرد و چه بسا فقط قسمتي از حق بيمه عايد او بشود. همين طور در مورد ورشكسته شدن بيمه گر هر گاه حق فسخ قرار داد با بيمه گذار نباشد . وي ملزم به پرداخت تمام حق بيمه است ودر مقابل احتمال دارد كه خسارت وارده به او جبران نشود.
- بيمه يك قرار داد الزام آور است. مباني يك قرار داد الزام آور را مي توان چنين خلاصه كرد.


- پيشنهاد و قبول
- اهليت طرفين
- ايفاي تعهد مالي طرفين
- مشروع بودن جهت قرار داد


در بيمه دو عامل ديگر نيز اضافه مي شود. يكي كتبي بودن قرار داد و ديگري وجود نفع بيمه پذير .
شرايط اساسي صحت عقد
براي صحت هر معامله شرايط زير اساسي است:
1-قصد طرفين و رضاي آنها
2-اهليت طرفين
3-موضوع معين كه مورد معامله باشد.
4-مشروعيت جهت معامله


اين شرايط اساسي است و نبودن هر كدام موجب بطلان قرار داد مي شود و درست مثل اين است كه عقدي واقع نشده باشد. براي اينكه عقد بيمه معتبر باشد بايد طرفين آن اهليت داشته باشند و رضاي آنان بي‌عيب و نقص. بيمه اصولاً قراردادي است که براساس توافق و رضاي طرفين استوار است.

قصد و رضاي طرفين قرار داد.
قرار داد بيمه بر اساس حسن نيت و اعتماد متقابل بيمه‌گذار و بيمه گر استوار است. رضاي بيمه گر بايد تمام و كمال وجود داشته باشد و از عيب و نقص خالي. آثار معلول بودن رضا با در نظر گرفتن علت آن متفاوت است . اظهارات نادر ست بيمه گذار هنگام پيشنهاد بيمه موجب معلول شدن رضاي بيمه گر مي‌شود.

اهليت
اهليت توانايي قانوني است كه افراد براي انجام دادن امور اجتماعي و قانوني و غير ه بايد دارا باشند.اهليت بر دو نوع است: اهليت تمتع و اهليت استيفا.
1.اهليت تمتع قابليت شخص است براي انكه از حقوق مدني منتفع شود و دارا ي حق و تكليف گردد. اهليت تمتع با زنده متولد شدن نوزاد آغاز و با مرگ وي تمام مي‌شود.


2.اهليت استيفا قدرت اعمال حق و قابليت استيفا تصرف در اموال و دارايي از جمله انجام دادن معاملات است و هيچ كس نمي تواند حقوق خود را اجرا كند مگر اينكه براي اين امر اهليت قانوني داشته باشد.
شرايط سه گانه اهليت عبارت است از بلوغ . رشد و عقل.


در بيمه شرط اهليت اصولا فقط در مورد بيمه گذار صدق مي‌كند و بديهي است كه براي انعقاد عقد بيمه مانند ساير عقود بيمه گذار بايد به سن قانوني رسيده و از مداخله در اموال خود قانونا منع نشده باشد. بدين ترتيب صغير نمي تواند قرار داد بيمه منعقد كند. معامله صغير غير مميز كمتر از پانزده سال باطل است. صغير مميز كمتر از هجده سال بيش از پانزده سال با اجازه ولي و قيم مي تواند قرار داد بيمه منعقد كند. كلا قرار داد بيمه صغير غير مميز و مجنون باطل و صغير مميز و غير رشيد با اجازه ولي و قيم صحيح است.

 

توافق طرفين قرار داد و تنظيم بيمه نامه
در تنظيم قرار داد بيمه نامه ،بيمه گذار معمولاً مستقيماً به شركت بيمه يا نمايندگي آن مراجعه مي كند يا نماينده و دلال شركت بيمه براي تشويق بيمه گذار به محل اقامت او مراجعه و مزاياي بيمه يا بيمه هاي مورد نظر را تشريح و او را به خريد بيمه تشويق مي نمايد . در هر دو حالت فرم پيشنهاد بيمه كه قبلا بيمه گر آماده است در اختيار متقاضي بيمه گذاشته مي شود تا آن را تكميل و پس از امضا به بيمه گر تسليم كند. در صورتي كه پيشنهاد بيمه مورد موافقت بيمه گر قرا ر گيرد ، بيمه نامه تهيه مي شود و بيمه گر آن را امضا مي كند . سپس خود بيمه گر مستقيما بيمه نامه امضا شده را براي بيمه گذار مي‌فرستد يا اين كار را بر عهده نماينده اش محول مي كند.


موضع مهم اين است كه جريان اين تشريفات قرار داد بيمه از چه تاريخي به وجود مي آيد و تعهد بيمه گر از چه وقتي آغاز مي‌شود؟ پيشنهاد بيمه به تنهايي موجب تعهد بيمه گر و بيمه گذار نيست. فقط صدور بيمه نامه يا بيمه نامه موقت پرداخت حق بيمه نشانه شروع تعهد طرفين قرار داد بيمه است. پيشنهاد بيمه در واقع وسيله اي است براي كسب اطلاعات و راهنماييهاي لازم براي اتخاذ تصميم بيمه‌گر. موافقت بيمه گر بايد كاملا منطبق با پيشنهاد بيمه گذار باشد .اگر بيمه گر در پاسخ خود به بيمه گذار قيد و شرطي مطرح كرده باشد بيمه گر هنوز به قبول تعهد رضايت نداده و در واقع پيشنهاد هاي بيمه گر قرار داد را معتبر مي

سازد بايد توجه داشت كه سكوت بيمه گر بعد از دريافت پيشنهاد بيمه گذار نشانه رضا نيست و قوانين فرصت و مهلتي در اين مورد پيش بيني نكرده‌اند كه بعد از سپري شدن آن سكوت دال بر رضاي بيمه گر باشد. تا زماني كه بيمه گر با امضاي بيمه نامه يا بيمه نامه موقت يا به نحو ديگري از قبيل ارسال نامه قبولي خود را اعلام نداشته است بيمه گذار پوشش بيمه اي ندارد در صورت بروز حادثه حق ادعاي غرامت نخواهد داشت. گهگاه بيمه گر براي آنكه بيمه گذار را بدون بيمه نگذارد و در نگراني نگاه ندارد بيمه موقتي صادر مي‌كند كه معمولا مدت آن كوتاه است و به بيمه گر فرصت مي دهد كه با انديشه و تحقيق كافي تصميم بگيرد.

رابطه اعتبار قرار داد با پرداخت حق بيمه
در شرايط عمومي بيمه نامه مي توان شرط كرد كه آغاز اعتبار قرار داد مشروط به پرداخت حق بيمه باشد. آنچه از نظر قانون گذار موجب تعهد براي طرفين قرار داد مي شود صدور بيمه نامه يا بيمه نامه موقت است و نه پرداخت حق بيمه . اگر پرداخت حق بيمه شرط لازم براي آغاز اعتبار بيمه نامه باشد در واقع اعتبار دادن به قرار داد به عهده بيمه گذار محول مي شود و بيمه گذار بايد اين حق بيمه را به صندوق بيمه‌گر بپردازد . بديهي است در صورت قصور بيمه گذار در پرداخت حق بيمه عوارض ناشي از اين تاخير پرداخت دامنگير او مي شود يعني اگر بعد از صدور بيمه نامه و قبل از پرداخت حق بيمه حادثه موضوع بيمه روي دهد بيمه گر تعهدي نخواهد داشت . گهگاه بيمه گر خود از مشروط كردن اعتبار قرار داد به پرداخت حق بيمه صرف نظر مي كند . علتهاي اين انصراف به شرح زير است:
-تقسيط حق بيمه با قبول تعهد فوري.


-اعتماد بيمه گر به بيمه گذار و پرهيز از مطالبه فوري حق بيمه.
-صدور بيمه نامه موقت به منظور تعهد فوري تا صدور بيمه نامه اصلي كه در اين صورت چون با صدور گواهي موقت بيمه آغاز شده چنين شرطي كان لم يكن خواهد بود.
-هنگامي كه تاريخ شروع اعتبار بيمه نامه صريحا در بيمه نامه قيد شده است. در اين صورت نيز اگر شرط مخالفي در بيمه نامه وجود د اشته باشد كان لم يكن خواهد بود. بيمه عقدي است كه به موجب آن يك طرف تعهد مي‌کند در ازاي پرداخت وجه يا وجوهي از طرف ديگر در صورت وقوع يا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده يا وجه معين بپردازد ... اعتبار عقد بيمه موكول به پرداخت حق بيمه از طرف بيمه گذار است.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید