بخشی از مقاله
چکیده
در طی روند تـولید محصولات، مواد زائـد بـه حالات مختلف تولیـد می شوند. علاوه بر مشکلات زیست محیطی ناشی از این مواد، اتلاف مواد با ارزش قابـل استفاده از فـرآیند تـولیـد و نیـز هزینه گزاف کنتـرل آلودگی کـه نهایتاًـ بـه صنعت تحمیـل می گردد از معضلات تولید مواد زائد می باشد. در این پژوهش به شناسایی، طبقه بندی و ارائه راهکارهای مدیریتی در مجتمع زیست فناوری شرکت کشت و صنعت دعبل خزاعی پرداخته شده است . جهت نیل به اهداف پژوهش پس از شناخت فرآیند تولید، ویژگی های کمی و کیفی و همچنین علل تولید مواد زائد در مجتمع، مورد مطالعه قرار گرفت و چشمه های تولید و نحوه مدیریت فعلی مواد زائد شناسایی شدند. پس از شناسایی مواد زائد، بر اساس اطلاعات و مدارک موجود در مجتمع در خصوص میزان مواد زائد تولیدی، کمیت و کیفیت این مواد تعیین گردید. بررسی ها حاکی از آن بود کـه در مجتمع زیست فنـاوری مورد مطالعه سالانـه حدود 125841021 کیلوگرم مواد زائـد تولیـد می شود. سپس در مجتمع مورد مطالعه اقدام به طبقه بندی مواد زائد بر اساس معیار UNEP (برنامه زیست محیطی سازمان ملل متحد) گردید. بر اساس این معیار از میان 42 نوع ماده زائد شناسایی شده، پسماندهای خطرناک 99/94% و پسماندهای غیر خطرناک 0/06% را به خود اختصاص دادند. در ادامه راهکارهایی جهت کمینه سازی و مدیریت پسماندها ارائه گردید.
کلمات کلیدی: پسماند، الکل، خمیرمایه، برنامه زیست محیطی سازمان ملل متحد ، زیست فناوری
-1 مقدمه
امروزه رشد روز افزون جمعیت موجب افزایش مصرف در همه ابعاد خود شده است. از سویی ارتقای تکنولوژی، گسترش و توسعه صنایع گوناگون و دستیابی به انواع محصولات و مواد متنوع از اهداف اصلی دولت ها، شرکت ها، سازمان های دولتی و خصوصی است و از سوی دیگر مواد زائد مربوط به مصرف این مواد و کالاها و آلودگی و پسماندهای ناشی از تولید آنها بخش چشمگیری از کل آلودگی های زیست محیطی را تشکیل می دهد.[1] با توجه به شرایط کنونی کشور و توسعه روز افزون فعالیت های صنعتی، نیاز به ایجاد یک سیستم کنترل و مدیریت مواد زائد احساس می شود و همواره جهت ایجاد یک سیستم برای کنترل و مدیریت باید ابتدا منابع ایجاد این مواد زائد و همچنین کمیت و کیفیت آن ها را تا حد امکان به درستی شناخت. لازم به ذکر است که دقت در مطالعاتی که در این مرحله صورت می گیرد و داده هایی که در این مرحله به دست خواهد آمد، پایه و مرجع تصمیمات در مراحل بعدی خواهد بود.[2] زیرا آگاهی از ویژگی های یک ماده زائد خطرناک و بطورکلی شناسایی مواد و وجود اطلاعات کافی درباره سرچشمه ها و کانونهای انتشار آنها می تواند دست اندرکاران را در انتخاب بهترین و ارزانترین گزینه ها برای تصفیه، نگهداری و دفع مناسب این مواد یاری نماید4]و.[3
در مطالعه ای که منصور ناصرین در سال 1388 انجام داد، پسماندهای خطرناک جامد صنعتی در واحدهای دوم اوره و دی آمونیوم فسفات مجتمع پتروشیمی رازی بر اساس معیار UNEP به منظور امکان سنجی کمینه سازی پسماندها طبقه بندی و مدیریت شد.[5] همچنین سولمون در سال 2005 مطالعه ای تحت عنوان آلودگی های زیست محیطی و مدیریت آنها در صنعت شکر در هند انجام داد، در این مطالعه به منظور استقرار استاندارد بین المللی EMS و ISO 14001 در صنعت شکر به بررسی گازها و مایعات منتشر شده از این صنعت پرداخته شده است.[6]
شرکت کشت و صنعت دعبل خزاعی یکی از شرکت های هفتگانه شرکت مادر تخصصی توسعه نیشکر و صنایع جانبی است که در کیلومتر 25 جاده اهواز- آبادان واقع شده و در سال 1380 افتتاح و به بهره برداری رسید. این شرکت از سه بخش صنعت، کشاورزی و پشتیبانی تشکیل شده است8]و.[7 صنایع مستقر در شرکت دعبل خزاعی شامل کارخانه تولید شکر، خوراک دام، تولید نئوپان و مجتمع زیست فناوری است.[8]
واحدهای کشت و صنعت نیشکری بزرگترین مجموعه صنایع تولیدی بعد از صنایع نفت و گاز در کشور می باشند و یکی از مسائل و جنبه های زیست محیطی بارز و عمده آنها مواد زائد تولید شده توسط این مراکز می باشد.[7] مواد زائد تولید شده در کشت و صنعتهای نیشکری از نظر ویژگی، مقدار تولید، میزان خطرناک بودن و سایر ویژگیها متنوع می باشد که در این بین مواد زائد با ارزشی ازجمله باگاس، ملاس، گل صافی، لجن فاضلاب مجتمع زیست فنـاوری، پوشال نیشکر، پیت (مغزه نیشکر) و... به چشم می خورد. نظر به اهمیت و گستردگی این مراکز در سطح استان خوزستان و نقش آنها در تأمین شکر مصرفی، تأمین تخته مصرفی، فراهم آوردن امکانات تولید گوشت قرمز با استفاده از خوراک دام تولیدی و تولید محصولات زیست فناوری مانند خمیرمایه و الکل از یکسو و تنوع پسماندهای کشاورزی و صنعتی از سوی دیگر، شناسایی و طبقه بندی آنها ضرورت می یابد.
در این مطالعه که با هدف شناسایی و طبقه بندی پسماندهای مجتمع زیست فناوری به منظور مدیریت بهینه پسماندها صورت پذیرفت، از میان صنایع مستقر در این شرکت مجتمع زیست فناوری به دلیل دارا بودن بزرگترین و بی نظیرترین کارخانه الکل سازی کشور با جدیدترین فناوری های موجود در جهان در میان 20 کارخانه فعال الکل سازی در کشور و داشتن ظرفیت های قابل توجه در خاورمیانه و همچنین دارا بودن یکی از بزرگترین کارخانه های تولید خمیر مایه نان در کشور با فناوری بسیار روزآمد و تنها مجتمع زیست فناوری در سطح واحدهای هفتگانه به عنوان محدوده مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفت.
-1-1 معرفی مجتمع زیست فناوری شرکت کشت و صنعت دعبل خزاعی
مجتمع زیست فناوری شرکت دعبل خزاعی مشتمل بر کارخانه های تولید الکل و خمیرمایه خشک فعال می باشد که در زمینی به مساحت 14 هکتار در مجاورت کارخانه شکر این شرکت احداث شده است. کارخانه الکل ایـن مجتمع توان تولید سالانه 33 میلیون لیتر الکل و کارخانه خمیر مایه این مجتمع نیز ظرفیت تولید 10 هزار تن خمیر مایه در سال از ملاس نیشکر را دارا می باشد.[8]
فرآیند تولید خمیرمایه و الکل که در حیطه دانش زیست فناوری می باشد بسیار ظریف و حساس است. ماده اولیه اصلی مورد استفاده در این دو کارخانه، ملاس نیشکر می باشد که این ماده از کارخانه شکر دعبل خزایی به مخازن نگهداری ملاس کارخانه خمیرمایه و الکل منتقل می شود. همچنین بخشی از ملاس مورد نیاز این مجتمع از طریق سایر واحد های کشت و صنعت نیشکر و کشورهای خارجی نظیر هند و پاکستان تأمین می شود. این مجتمع علاوه بر دارا بودن 2 واحد تولید الکل و خمیر مایه دارای واحدهای تصفیه آب، برق و ابزار دقیق، کولینگ تاور، بویلر، مکانیک، تأسیسات، بازرگانی، امور مالی، اداره انبارها، امور اداری و خدمات می باشد.[9]
-1-1-1فرآیند تولید الکل در فرآیند تولید الکل همانطور که در شکل((1 ملاحظه می شود ملاس خام و مواد کمکی پس از آماده
سازی به بخش تخمیر پمپ می شوند، پس از انجام فرآیند تخمیر و لجن گیری از محتویات مخزن تخمیر، مش الکلی وارد فرآیند تقطیر می شود تا اتانول موجود از سایر ترکیبات تولید شده در حین تخمیر جدا گردد. در این بخش سه نوع محصول شامل: الکل طبی، الکل صنعتی و روغن الکل تولید می شود که در مخازن جداگانه ذخیره می شوند. این محصولات پس از بارگیری توسط تانکر به مصرف داخل و خارج از
کشور می رسد.[10] محلول سازی دریافت و ذخیره
بسته بندی ذخیره ملاس ملاس
تقطیر تخمیر
محلول سازی دریافت و ذخیره
مواد کمکی مواد کمکی
شکل(:(1 نمودار فرآیند تولید الکل
-2-1-1 فرآیند تولید خمیرمایه در فرآیند تولیـد خمیرمایـه نیز همانطور که در شکـل((2 ملاحظه می شود ملاس خام و مـواد کمکی
