دانلود مقاله مراقبت ، تجارب روزانه و بهزیستی معنوی در پرستاران بیمارستانهای شهر تهران

بخشی از مقاله

مقدمه

انسانها در زندگی نیازهاي متنوع و متفـاوت دارنـد. یکـی از ایـن نیازهـا، نیازهـاي معنـوي اسـت کـه معمولاً خود را زمان مواجه به مشکلات، چالشها و بحـرانهـا نشـان مـیدهـد. پژوهشـگران نیازهـایی همچون نیاز به هدف، معنا و امید در زندگی، نیـاز بـه فراتـر رفـتن از شـرایط موجـود، نیـاز بـه تحمـل فقدان، نیاز بـه مـذهب، نیـاز بـه همراهـی و یـاري، نیـاز بـه چشـمانـداز مثبـت در زنـدگی را ازجملـه

نیازهاي معنوي میدانند Emblen & Halstead, 1993)؛ Hermann, 2001؛ .(Mattes, 2013 در این زمینـه،

یکی از مسیرهایی که انسان بهوسیله آن میتواند احساس معناداري، هدفمندي کنـد، معنویـت و مـذهب

است .(Rippentrop & et al, 2006)

غباري بناب معتقد است: معنویت، ارتباط با وجود متعالی، باور به غیـب، بـاور بـه رشـد و بالنـدگی انسان در راستاي گذشتن از پیچ و خمهاي زندگی و تنظیم زندگی شخصی بر مبنـاي ارتبـاط بـا وجـود متعالی و درك حضور دائمی وجود متعالی در هستی است (غباريبناب، .(1386 از سوي دیگر، معنویت داراي یک ساختار چندبعدي است که برخی مؤلفههاي آن شامل بعد روحانی یا فرامادي، معنا و هدف در زندگی، داشتن رسالت در زندگی و نوعدوستی است (شهیدي و شیرافکن، 1387، ص .(27

کونیگ و همکاران معتقدند که معنویت، جستوجو براي فهم پاسخهایی است که به بنیـاد هسـتی و زندگی ارتباط پیدا میکند. یافتن پاسخهایی که در مورد معنـاي زنـدگی اسـت. از همـه مهـمتـر، شـامل ارتباط درونی با ماوراي هستی و با خداوند متعال است. احتمال دارد رسیدن به معنویت در اثر تمرینـات مذهبی تسهیل گردد .(Koenig & et al, 2001, p. 514-518) یکی از کارکردهاي باورهاي معنوي و معنویـت، کمک به افراد زمان مواجهه با شرایط بحرانی است. ایمان و معنویت از عوامل مـؤثر بـر سـازگاري بـراي کاهش شرایط تنشزا بهشمار میروند و توانایی بیشتر براي چیره شـدن بـر شـرایط دشـوار و ناخواسـته محیطی را به همراه دارد. باور معنوي و دینی فرد، بر چگونگی تعبیر و تفسیر وي از رویدادها اثر میگذارد و فرایند سازگاري و پذیرش رویدادها را آسان میکند .(Fallah & et al, 2010, p. 405-406)

بیماري یکی از مواقع بحرانی در زندگی افراد است که زنـدگی، مـرگ و سـایر موضـوعات معنـوي ممکن است، هرچه قويتر در آگاهی یک بیمار جلوهگـر نمایـد. پرسـتاران در فـراهمسـازي مراقبـت و ایجاد آرامش براي مقابله با بیماري مزمن و یا تجربه فرایند مرگ توسط بیمـاران نقـش مهمـی بـر عهـده دارند. یکی از فعالیتها در این راستا، مراقبت معنوي است.

مراقبت، تجارب روزانه و بهزیستی معنوی در پرستاران بیمارستانهای شهر تهران  ۱۲۱

مراقبت معنوي از بیمار، مجموعه فعالیتهایی است که به افراد کمک میکند تا بهتر بتوانند با بحـران مواجه شوند و زمانی ضرورت مییابد که فرد دچار شک، اضطراب، بحران و فقدان شود. ایـن حمایـت شامل حمایت مذهبی، همچون عبادت کردن با بیمار، صحبت کردن با وي در مورد خدا، بحث مـذهبی، روشن کردن رابطه بیمار با خدا، استفاده از متون دینی و مذهبی، مهارتهاي ارتباطی، برقرار کردن رابطـه واقعی با بیمار، حمایت عاطفی از وي، امید دادن به بیمار، تشویق بیمار به ابـراز احساسـات، گـوش دادن فعال و تشویق بیمار به تفکر مثبت، ارتباط همدلانه با فرد شامل تسلی دادن به بیمار، نشان دادن توجـه و مراقبت از بیمار، در دسترس بودن بیمار، پذیراي دیدگاه و احساسات بیمـار بـودن و نشـان دادن احتـرام است .(Hummela & et al, 2009) بدینترتیب، اینگونـه مراقبـتهـا موجـب احسـاس آرامـش در افـراد میشود و رشد معنا و هدف را در زندگی در پی دارد .(Harding& et al, 2008)

معنوي بودن اولین گام در دادن مراقبت معنوي میباشد. به نظـر مـیرسـد، پرسـتارانی کـه در مـورد معنویت آگاه هستند، بهتر مراقبت معنوي ارائه میکنند. یک پرستار معنوي، دانـش و تجـارب خـود را از معنویت خود، به مرکز مراقبت میآورد و موجب میشود بخشی از نیاز معنوي بیمـار را بـرآورده سـازد (فاطمی و همکاران، .(1390 پرستاري قادر به ارائه مراقبتهاي معنوي است که براي ایـن مفهـوم ارزش قایل بوده و در رابطه با آن آموزش لازم را دیده و توانایی خود براي ارائه چنین مراقبتی باور داشته باشـد. به نظر میرسد، دو عامل مؤثر در این راستا تجربه روزانه معنوي و بهزیستی معنوي پرستاران باشد.

تجربه روزانه معنویت، شامل معنایابی در زندگی است که شامل درك معناي زنـدگی، تجربـه مثبـت در زندگی، احساس خوشبختی و رضـایت از زنـدگی اسـت. احسـاس فـرد در مـورد زنـدگی، شـامل امیدواري، کامروایی، شور و هیجان است. یکـی از عوامـل مـؤثر در تجربـه روزانـه معنویـت، رابطـه بـا خداست که متأثر از رابطه انسان با خداست. مانند عبادت، راز و نیاز، رابطه صمیمانه و دوسـتی بـا خـدا، احساس توجه خدا به فرد و احساس مثبت از رابطه داشتن با خداست. مـکشـري و همکـاران، تجربـه معنویت را شامل امیـدواري، معنایـابی در زنـدگی، توانمنـدي گذشـت از خطاهـاي دیگـران، باورهـا و ارزشهاي اخلاقی، مراقبت معنوي، داشتن رابطـه حسـنه بـا دیگـران، بـاور بـه خـدا، اخلاقـی بـودن و خلاقیت و اظهار وجود میدانند .(McSherry & et al, 2004)

تجربه درونی و آگاهی معنوي، یک قسمت حقیقی از زندگی معنوي و مذهبی افراد است. تحقیقـات مختلف نشان داده است که تجارب معنوي میتوانند نقـش برجسـتهاي در سـلامت و پیامـدهاي مثبـت روانشناختی داشته باشند Cohen & et al, 1997)؛ (Cohen & et al, 2000 و احتمالاً بهزیسـتی معنـوي را بـه

۲۲۱  ، سال ششم، شماره چهارم، زمستان ۲۹۳۱

همراه خواهد داشت. بهزیستی معنوي، بهعنوان حسی از متصـل بـودن، همـاهنگی بـین خـود، دیگـران، طبیعت و وجود متعالی، که از طریق یک فرایند رشد پویا و منسجم دستیافتنی است و به یک شـناخت هدف نهایی و معناي زندگی منجر میشود .(Hungelman & et al, 1985) گولز و فیشر بیان میکنند که فرد در صورت دارا بودن بهزیستی معنوي، احساس هویت، کمال، رضایتمندي، لـذت، خرسـندي، زیبـایی، عشق، احترام، نگرش مثبت، آرامش و توازن درونی میکند و در زنـدگی احسـاس هدفمنـدي مـیکنـد
.(Gomez & Fisher, 2003)

فري و همکاران، بهزیستی معنوي را متـأثر از روانبنـههـاي زنـدگی و خودکارآمدپنـداري مـیداننـد .(Frey & et al, 2005) معنویت، موجب شکلگیري روانبنههاي زنـدگی مـیشـود. روانبنـههـا، موجـب بازنمایی شناختی امور زندگی و معنادهی به آنها میشود. بـدینترتیـب، در زنـدگی افـراد جهـتدهـی، هدف و معنا را به وجود میآورد و احساس یکپارچگی، مثبت بودن و فراگیر بودن را در آنها بـه وجـود میآورد. از سوي دیگر، خودکارآمدپنداري، باور افراد در مورد توانـاییشـان بـراي سـازماندهـی، انجـام فعالیتها و رسیدن به هدف است. در چارچوب و مفهوم معنویت، باور به خودکارآمدپنـداري، موجـب

غلبه بر چالشها و مشکلات براي رسیدن به اهداف میشود.

بنابراین، در حرفهها و موقعیتهایی که صاحبان مشاغل همچون مشاوران، روانشناسـان و پرسـتاران با افرادي که دچار بحران شدهاند مواجه میشوند، باید توانایی یـاريرسـانی بـه ایشـان را داشـته یاشـند. ازاینرو، براي نمونه پرستاران براي یاري به بیماران، بهویژه بیماران مزمن، که ممکن اسـت دچـار بحـران معنوي شوند، باید تجربه معنوي داشـته و از بهزیسـتی معنـوي برخـوردار باشـند تـا بتواننـد از بیمـاران مراقبت معنوي داشته باشند.

پژوهشگران در پژوهشهاي مختلف به این مهم پرداختهاند. براساس نتایج تحقیقـات مختلـف، بـین معنویت درونی پرستار و میزان توجه و تمایل به ارائه مراقبت معنوي ارتباط تنگاتنـگ وجـود دارد. ایـن بدان معناست که هر قدر معنویت درونی پرستار قـويتـر باشـد، دفعـات بیشـتري را مبـادرت بـه ارائـه مراقبت معنوي به بیمار مینماید Chung& et al, 2007)؛ .(Chan & et al, 2006 ونگ و یو در پژوهش خـود پیرامون تجربه معنوي و مراقبت معنوي پرستاران هنک کنگ نشان دادند که مراقبت معنوي پرسـتاران بـا تجربه معنوي پرستاران همراه است .(Wong & Yau, 2010) ایشان مطرح کردند پرسـتارانی کـه از زنـدگی خود رضایت دارند و براي آن معنا و هدف دارند، به خوبی این حـس را بـه بیمـاران منتقـل کـرده و در ایشان احساس امیدواري ایجاد میکنند. در پژوهشی که پیرامون نگرش پرستاران به معنویـت و مراقبـت

مراقبت، تجارب روزانه و بهزیستی معنوی در پرستاران بیمارستانهای شهر تهران  ۳۲۱

معنوي انجام گرفته، به دست آمد که نگرش پرستاران به معنویت و مراقبت معنوي در سطح بالایی قـرار دارد و براي دانشجویان پرستاري، درگیري در روابط میان فردي و احترام و توجه به باورهـاي مـذهبی و استقلال بیمار از اهمیت بالایی برخوردار است (مظاهري و همکاران، .(1387 توجه به این مهم از سـوي پزشکان و جراحان نیز مورد توجه است. در پی بررسی نظرات جراحـان در مـورد ضـرورت آگـاهی از باورهاي مذهبی، بیماران دریافتند که جراحان معتقدند که باید از باورهاي مذهبی و معنوي بیماران خـود آگاهی پیدا کنند و از آن بهعنوان ابزاري براي تسریع فرایند درمان اسـتفاده کننـد .(Taylor, 2003) نیـاز بـه چنین مراقبتی از سوي بیماران نیز احساس میشود. زند و رفیعی (1390) در بررسی نیاز به مراقبتهـاي مذهبی در بیماران بستري دریافتند، انجام مراقبتهاي مذهبی از نظر بیماران بسیار مهم و ضروري اسـت. فرامین مذهبی و دینی در بهبود و توانمندسازي بیماران نقش مؤثري دارند و موجب میشوند کـه بیمـار سلامتی خود را زودتر به دست آورد. فاطمی و همکـاران((1390 دریافتنـد کـه ارتبـاط معنـاداري میـان سطح معنویت پرستاران با میزان رضایت بیماران وجـود دارد و معنویـت، قسـمتی از مراقبـت پرسـتاري است که بر میزان رضایت بیماران مؤثر است. بالداکینو و والسبورن و همکـاران در دوره آموزشـی، بـراي آموزش مراقبت معنوي به دانشجویان پرستاري داشت، نشان دادند که آموزشهـاي مـوردنظـر، موجـب تغییر نگرش پرستاران نسبت به مراقبت معنوي شد و نظر بیماران نسبت به مراقبت معنوي پرسـتاران در

پیش و پسآزمون تفاوت معناداري را نشان داد Baldacchino, 2008)؛ .(Vlasblom & et al, 2011, p. 790

با توجه به مطالعات صورتگرفته، ضرورت توجه به پیش آیندهاي مراقبت معنوي وجـود دارد. ازاینرو، هدف از این پژوهش، شناسایی رابطه میـان مراقبـت معنـوي، تجـارب روزانـه معنـوي و بهزیستی معنوي بوده وبه دنبال پاسخ به این پرسش کـه: آیـا تجـارب روزانـه معنـوي و بهزیسـتی معنوي، قادر به پیشبینی مراقبت معنوي در پرستاران است؟

روش پژوهش

روش پژوهش این تحقیق، توصیفی از نوع همبسـتگی اسـت. جامعـه آمـاري ایـن پـژوهش، کلیـه بخشهـاي بیمارسـتانی وابسـته بـه دانشـگاه علـوم پزشـکی تهـران اسـت. در ایـن مطالعـه روش نمونهگیري خوشهاي تصادفی استفاده شد . بدین ترتیب، از میان بخشهاي مختلف متناسب با تعداد و به صورت تصادفی بخشهایی انتخاب شد. با توجه به جدول کرجسی و مورگـان (1970) و بـا توجه به حجم جامعه، 250 نفر از پرستارانی که حداقل 6 ماه در یکی از بخشهاي بـالینی مشـغول

۴۲۱  ، سال ششم، شماره چهارم، زمستان ۲۹۳۱

به کار بوده و داراي یکی از مدارك کارشناسی و کارشناسی ارشـد پرسـتاري بـوده و حـداقل یـک شیفت کامل در بخش موردنظر انجام وظیفه نموده بودند، در این پـژوهش شـرکت کردنـد. از آنهـا خواسته شد به پرسشنامههاي پژوهش حاضر پاسخ دهند. از میان 250 پرستار، 188 نفـر زن و 62 نفر مرد بودند. میانگین سن زنان 30/1 سال با انحراف معیار 5/9 و میانگین سن مـردان 29/5 سـال با انحراف معیار 5/3 بود. محاسبه فراوانی نشان داد که اکثریت پرستاران شاغل در بیمارسـتانهـا را افراد با تحصیلات کارشناسی تشکیل میدهند. وضعیت تأهل ایشان نشان داد که 52 درصـد ایشـان متأهل و 48 درصد ایشان مجرد هستند. سابقه کار پرستاران در دامنه 6 ماه تا 30 سال و با میـانگین 7 سال و انحراف معیار 5/ 6 بود.

ابزارهای پژوهش

پرسشنامه مراقبت معنوي: پرسشنامـه مراقبـت معنـوي توسـط ایـرانمنش و همکـاران سـاخته شـد .(Iranmanesh & et al, 2011) این پرسشنامه، که به ارزیـابی ادراك پرسـتاران ایرانـی از مراقبـت معنوي میپردازد، از 33 گویه تشکیل شده است. آلفاي کرونباخ پرسشنامه برابـر بـا 0/78 اسـت و نتیجه بازآزمایی مقیاس حاضر برابـر 0/8 اسـت. در ایـن پـژوهش، پایـایی ایـن مقیـاس بـه روش همسانی درونی بررسی شد و ضریب آلفاي کرونباخ 0/91 به دست آمد. روایی این مقیاس نیـز بـه روش تحلیل عاملی اکتشافی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد کـه پرسـشنامـه از 4 مؤلفـه ملاقات بیمار براي دادن امید، ملاقات بیمار براي برقراري ارتباط، ملاقات بیمار براي فرد مـذهبی و ملاقات بیمار بهعنوان شخص مستقل تشکیل شده است. مقـدار ضـریب KMO =0/871 (شـاخص کفایت نمونهگیري) و آزمون کرویت بارتلت (شاخص کفایت ماتریس همبستگی)، نشان از وجـود شواهد کافی براي انجام نحلیل عاملی دارد. نتایج این تحلیل بیانگر این بـود کـه ایـن مقیـاس از 4 عامل معنادار اشباع شده اسـت کـه بـار عـاملی آنهـا بـین 0/65 الـی 0/87 اسـت. عوامـل حاضـر رويهمرفته 50/37 درصد از کل واریانس را پیشبینی میکند.
مقیاس تجارب معنوي روزانه: مقیاس تجارب معنوي روزانـه، توسـط انـدروود و ترسـی (2002) براي تهیه یک ابزار چند بعدي از معنویت ساخته شد. این مقیاس قصد دارد ادراك افراد از یک نیروي برتر در زندگی روزمره و ادراك او را از تعاملش با این وجود مافوق جهان مادي مورد سنجش قرار دهد. در پژوهشی پیرامون بررسی خصوصیات روان سنجی مقیاس حاضـر نشـان

مراقبت، تجارب روزانه و بهزیستی معنوی در پرستاران بیمارستانهای شهر تهران  ۵۲۱

داده شد که ضریب آلفاي کرونباخ 0/91 است. تحلیل عاملی اکتشـافی نشـان داد کـه مقیـاس حاضر از دو خرده مقیاس »احساس حضور خداوند« و »ارتباط با خدا« و »احسـاس مسـئولیت در قبال دیگران« تشکیل شده است (تقوي و امیري، .(1389 نتیجه بازآزمایی نشان داد کـه در فاصله دو تا سه هفته 0/96 بود. در این پژوهش، ضریب آلفاي کرونباخ 0/96 بـه دسـت آمـد. روایی این مقیاس نیز به روش تحلیل عاملی اکتشافی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که پرسش نامه حاضر از 3 مؤلفه ذکر شده تشکیل شـده اسـت. مقـدار ضـریب KMO =0/946 (شاخص کفایت نمونه گیري) و آزمون کرویت بارتلت (شاخص کفایت مـاتریس همبسـتگی) نشان از وجود شواهد کافی براي انجام تحلیل عاملی دارد. نتایج این تحلیل، بیانگر این بود که مقیاس حاضر از 3 عامل معنادار اشباع شده است که بار عاملی آنها، بین 0/45 الی 0/76 است. نتایج این تحلیل بیانگر این بود که عوامل حاضر روي هم رفته، 72 درصـد از کـل واریـانس را پیش بینی می کند.

مقیاس شاخص بهزیستی معنوي: مقیاس شاخص بهزیستی معنوي توسط دلمن و فري (2004) سـاخته شده است. این پرسشنامه، براي سنجش بهزیستی و کیفیت زندگی است که شامل 12 سؤال است که براساس طیف لیکرت پنج درجهاي طراحی شده است که از دو زیرمقیاس »خودکارآمدپنـداري« و »طرح زندگی« تشکیل شده است. ضریب آلفاي کرونبـاخ بـراي کـل مقیـاس زیـرمقیـاس طـرح زندگی و خودکارآمدپنداري و به ترتیب برابر 0/91 و 0/86 اسـت .(Daaleman & Frey, 2004) در این پژوهش، نخست پرسشنامه اصلی به فارسی ترجمه و سپس، بهوسـیله یـک متخصـص زبـان انگلیسی برگردانده شد. با بررسی تفاوت میان دو نسخه اصلاحات نهایی صورت گرفتـه و نسـخه نهایی تهیه شد، در این پژوهش ضریب آلفاي کرونباخ 0/93 بهدست آمد. روایی این مقیاس نیز بـه روش تحلیل عاملی اکتشافی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که پرسشنامـه حاضـر از دو مؤلفه ذکرشده تشکیل شده است. مقدار ضریب KMO=0/903 (شـاخص کفایـت نمونـهگیـري) و آزمون کرویت بارتلت (شاخص کفایت ماتریس همبستگی) نشـان از وجـود شـواهد کـافی بـراي انجام تحلیل عاملی دارد. نتایج این تحلیل، بیانگر این بود کـه مقیـاس حاضـر از دو عامـل معنـادار اشباع شده است که بار عاملی آنها بین 0/55 الی 0/87 است. نتایج این تحلیل بیانگر ایـن بـود کـه عوامل حاضر در مجموع، 71 درصد از کل واریانس را پیشبینی میکند.

۶۲۱  ، سال ششم، شماره چهارم، زمستان ۲۹۳۱

یافتههای تحقیق

براي بررسی وضعیت بهزیستی معنوي، تجربه معنوي و مراقبت معنوي پرستاران شهر تهران، از آزمـون t براي مقایسه میانگینهاي بهدستآمده با میانگین فرضی مقیاسها استفاده شد. مراقبت معنوي با 33 مـاده در مقیاس لیکرت 5 درجهاي انجام شد. بنابراین، دامنه نمره 165-33 با میانگین فرضی 99 است. تجربـه روزانه معنوي با 16 ماده در مقیاس لیکرت 6 درجه است. بنابراین، دامنه آنهـا میـان 96-16 بـا میـانگین فرضی 56 است. بهزیستی معنوي با 12 ماده در مقیاس لیکرت 5 درجه است. بنابراین، دامنـه آنهـا میـان

60-12 با میانگین فرضی 36 است.