بخشی از مقاله

مساله ترس

ترس را بعنوان یکی از مهمترین مشکلات جامعه بشری معرفی کرده اند ، مساله ایست مهم و نگران کننده که بسیاری از والدین و مربیان در رابطه با خود و فرزندان خود با آن مواجهند و هم بسیاری از نابسامانی های رفتاری کودکان و نوجوانان ، سوء عمل ها ، بی تصمیمی ها ، ضعف اراده ها ، عدم توان اندیشیدن درست و حتی لغزش ها و سقوط های اخلاقی آنان به این امر مربوط می شود.


معرفی ترس :
اینکه ترس چیست و چه تعریفی دارد پاسخ جامع و مانعی برای آن تهیه نشده است. روانشناسان و علمای علم النفس ، هر یک به تناسب مذاق و نوع تلقی و دریافت خود تعریفی از ان ارائه داده اند که ذیلا برخی از آنها را عرضه میداریم :
1- ترس حالتی است هیجانی ناشی از یک احساس نا امنی .


2- ترس حالتی است هیجانی که بر اثر اختلالی پدید آمده و رفتار عادی را از آدمی باز می دارد.
3- ترس عاطفه ای است به صورت یک محرک که آدمی را در مبارزه با مشکلات و رفع موانع دچار آسیب کرده و توان تلاش را از آدمی باز می ستاند.
4- ترس حالتی است روانی- احساسی که در اثر روبرو شدن با خطری برای فردی پدید می آید.


5- ترس واکنشی است در برابر عوامل تهدید کننده ای که فرد قدرت مقابله مستقیم با آن را ندارد.
6- ترس واکنشی است در برابر محرکهای وحشتناک و آزار دهنده که سبب اجتناب از خطر است.
7- ترس توقع مکروهی است از روی علامت مظنون و نامعلوم.


8- ترس یک واکنش هیجانی است که در انسان و حیوان بوجود می آید و حالات و رفتارش کاملا عوض می شود.
9- ترس واکنشی است در برابر یک خطر واقعی که دارای وجود خارجی و به دور از خیالبافی است
تعریف هایی دیگری نیز در این زمینه وجود دارند که مفاهیم آنها در همین تعریف های فوق گنجانده شده است و از ذکر آنها خودداری می کنیم.


فرق ترس با اضطراب و خشم و هیجان:
گاهی ترس و اضطراب را مرادف هم بکار می برند در صورتی که بین لیندو تفاوتهاست. ترس پاسخی است به خطری آنی و آشکار درباره پدیده ای که قابل رویت و تصور است و اضطراب پاسخی است به خطری احتمالی که ریشه آن در وجود آدمی ناپیدا و نامعلوم است.
در ترس علتی واقعی ، پنهان یا آشکار وجود دارد ولی در اضطراب علت ناشناخته و ریشه آن مبهم و ناپیدا ست.
ترس از علتی خارجی منشاء می گیرد و در حالیکه اضطراب را ریشه در داخل وجود است.


در فرق آن با خشم گفته اند : پاسخ ناشی از ترس اجتناب ، گریز و ترک صحنه است . در صورتیکه پاسخ ناشی از خشم حمله ، تجاوز و تعدی است. ترس سبب عقب نشینی فرد از صحنه است و خشم سبب تهاجم و با تمام قدرت به پیش رفتن و با موضوع خشم درگیری پیدا کردن است.
در مورد ترس و هیجان هم تفاوت قائلند. اصولا کلمه هیجان به واقع لغتی است که برای توصیف درجه و شدت یک عاطفه یا احساس بکار می برد. عشق ، ترس ، نفرت ، خوشی ، و ... عاطفه اند و این عواطف زمانی که شدت و حدت پیدا کند و در آدمی بنحوی متجلی گردد هیجان خوانده می شود.


اساس و ماهیت آن :
ماهیت ترس یک رفتار اجتنابی است که در آن آدمی به سوی مقصدی امن می گریزد و سعی دارد خود را از صحنه و موضوعی معین بدور دارد. مکانیسمی دفاعی است که در آدمی احساس رمندگی بوجود آورده و زمینه را برای سلامت و امنیت آدمی فراهم می آورد.
اساس آن احساس یک آفت ، یک صدمه بدنی ، یک آسیب روانی است که آدمی را وا می دارد نسبت به آن یک حالت دفاعی به خود بگیرد. در واقع پاسخی است به تهدیدهای واقعی یا تصوری ، و معلول انفعالات آمیخته به حالت انتظار انسان است که روانکاوان آن را مایه نخستین تداعی های ذهنی فرد ذکر کرده اند.
تجلی آن :


ترس بهنگامی در انسان ظهور می کند که آدمی خود را در معرض یا احتمال آسیب ها و یا فنا و یا نابودی ببیند. میل و علاقه او به ادامه زندگی و رغبت او به حفظ وجود و صیانت ذات او را وامیدارد که از موضوع ترس اجتناب کند و یا خود را از آن دور دارد.


بروز و ظهور آن :
بروز و ظهور ترس در افراد به صورتهای مختلف است و ما تجلیات آن را در بدن ، در ذهن و عاطفه ، در وضع سخن و کلام و در مواضع و حالات آدمی می بینیم و اینک بشرح مختصر آنها می پردازیم :
1- در ظاهر بدن : ما از طریق ظاهر افراد می توانیم به مساله ترس و میزان آن در افراد پب ببریم . اهم نشانه های ظاهر عبارتند از :
الف- لرزش بدن
ب- پریدگی رنگ و زردی چهره و یا مات شدن آن
ج- گرد شدن چشم و برامدن و برجسته شدن آن


د- پیدایش عرق بر چهره آنهم با قطراتی درشت ولی سرد
ه- برآمده شدن ( سیخ شدن ) مو بر بدن
و- سستی و ضعف و فتور در بدن
2- در عضلات : ترس در عضلات آدمی نیز اثر می گذارد و به علت اختلال در گردش خون و نرسیدن مواد قندی و سوخت و ساز در بدن قدرت عضلات و توان فعالیت او را بحداقل می رساند.
الف- عضلات صورت به وضع مشهودی به لرزش می افتد.


ب- مردمک چشم فراخ می شود.
ج- عضله قلب تندتر می شود.
د- عضلات غدد عرق بی اختیار منبسط می شوند
ه- عضلات فک گشوده شده و دهان باز و لبها متشنج می شود


و- ابرو ها به بالا کشیده می شود
ن- در ترسهای ضعیف خمیازه ها شروع می شوند
پ- گاهی آدمی قوز می کند و دولا می شود
ی- انقباض عضلات و گرفتگی در آن
3- در درون بدن: در درون بدن نیز تحولات و دگرگونی هایی پدید می ایند که اهم آنها عبارتند از :
الف- احساس گرفتگی در گلو
ب- خشک شدن دهان و مخاط آن


ج- احساس گرفتگی در تنفس و اختلال در آن
د- کم شدن ترشحات دستگاه گوارش
ه- در مواردی کثرت تنفس و یا به نفس نفس افتادن و یا به بند آمدن نفس
و- امواج مغز تا حدودی متوقف می گردد و فهم و ادراک اندک می شود.


ن- و بالاخره در درون بدن آشوبی است ، وضع به گونه ای است که گویی سیستم وجودی در حال رکود و یا توقف است
4- در وضع سخن : ترس در وضع کلام و سخن نیز اثر می گذارد مثلا :
الف – دهان خشک می شود و زبان در کام نمی گردد
ب- گاهی لکنت زبان پدید می آید
ج- ممکن است بی اختیار و به صورتی عادی و وحشتناک فریاد بزند


د- گاهی سخنان و کلمات و عبارات رکیک و ناموزون بر زبان جاری می سازد
ه- انقباض تارهای صوتی سبب می شود که آهنگ صدا عوض شوند.
و- در عبارات و بیانات او نوعی حالت عصبی به چشم می خورد.
5- در ذهن و خرد: ترس در ذهن و عقل آدمی نیز اثر می گذارد :


الف- حافظه تا سرحد محو شدن و پاک شدن افت می کند
ب- هوشمندی و زیرکی تقریبا از دست میرود
ج- ترس سبب ضعف در یادگیری می شود
د- قدرت تمیز و تشخیص حسن از قبح را از دست می دهد
ه- در موارد حاد ممکن است اراده خود را از دست بدهد


و- اختلال در فهم و درک علائم و تصاویر
6- در عواطف : ترس سبب می شود که افراد مهر و محبت خود را نسبت به فردی فراموش کنند ، حتی دیده شده که در مواردی مادری فرزند خود را رها می کند تا بتواند خود را برهاند . ما مثال را از مادران ذکر کردیم تا تکلیف دیگران که در درجه ضعیفی از محبت هستند روشن باشد.


7- در احساس : ترس در مواردی موجود احساسهای جدید است و زمانی از بین برنده آنها ، آنچه را که در این زمینه قابل ذکرند عبارتند از :
الف- احساس خستگی مفرط و ناراحتی در بدن
ب- احساس فشار در سینه
ج- احساس درد در دل و قسمت قلب


د- احساس سیری و بی اشتهایی
ه- احساس تنگنا در تنفس
و- احساس درماندگی و بی پناهی
8- در مواضع : مواضعی که فرد ترسو در حال ترس اتخاذ می کند شگفت آور است. جلوه های این مواضع عبارتند از :
الف- فرار و گریز از محل ترس آور به نقطه ای که گاهی ممکن است مبهم و نامعلوم باشد.


ب- پنهان کردن خود
ج- موضع حمله و تهاجم به خود گرفتن
و- عقب نشینی از صحنه و ترک محل و دویدن


ه- اقدام به برخی از کارها از روی شتاب و عجله
د- پوشاندن چهره خود با دست تا صحنه ترسناک را نبیند
ی- گریستن و اشک ریختن پنهان و آشکار
ن- دست به دامان کسی شدن ، کمک خواستن ، غش و ضعف و بیهوشی
در ترسهای مزمن :
برای آنها که دچار ترسهای مزمن هستند آثار و ظواهر به شرح زیر به چشم می خورد :


1- انزوا جوئی و قبول یک زندگی تنها و به دور از جمع
2- مکیدن انگشت ، جویدن لب ، جویدن ناخن ، کندن مو و ...
3- بروز و ظهور شورش به اشکال و صور مختلف
4- کمروئی و پریشانحالی ، گیجی و ماتی که به صورت کم حرفی پنهان شدن از جمع و نجوشیدن با انهاست
5- آشفتگی درون ، دلشکستگی ، یاس از زندگی و دلسردی و تلاش و انجام وظیفه


6- وابستگی و احساس تعلق شدید به فردی که برای او عامل پناه به حساب می آید
7- بدخوابی و اختلال در خواب که جلوه دیگر آن در اضطراب به چشم می خورد
8- میل به دروغ برای فریب دادن و نجات خود از مخمصه ها که در اثر ترس های دائم و مزمن پدید می آیند.
انواع دسته بندی های ترس :


در این زمینه دسته بندیهای متعددی از سوی صاحبنظران عرضه شده که ذکر همه آنها در این بررسی میسر نیست و شاید هم چندان ضرورری نباشد .
1- ترسهای فطری
2- ترسهای مدرسه ای چون ترس از امتحان و معلم و مدرسه
3- ترسهای بهداشتی
4- ترسهای خانوادگی

5- ترسهای اقتصادی
6- ترسهای اجتماعی چون ترس از افراد نامانوس ، جمعیت ، فشارهای اجتماعی
7- ترسهای اجتماعی چون ترس از انحراف و گناه و لغزش جنسی ، عدم همراهی با افراد مسئول
8- ترسهای روانی و عاطفی
گروه دیگری ترس ها را به سه دسته تقسیم کرده اند بشرح زیر :


1- ترس های اکتسابی ناشی از بدآموزی های اطرافیان کودک که بیشترین ترس را تشکیل می دهد
2- ترسهایی که نتیجه تاثیر انگیزه ها هستند مثل صداهای بلند و نابهنجار که ترس آفرینند
3- ترسهای ناشی از تجارب ناگوار خود کودک در زندگی مثل ترس از پزشک و آمپول


برخی از دانشمندان ترس را با دیدی دیگر به سه دسته تقسیم کرده اند :
1- ترس از اشیاء و حیوانات و پدیده ها مثل ترس از مار و طوفان
2- ترس از روابط اجتماعی مثل ملاقات با مردم
3- ترس مربوط به خود مثل ترس از بیماری
عده ای ترس را از این دید دیده اند :


ترسهای ذاتی یا عادی ، ترس های اموخته شده یا مکتسب و ترس های مرضی یا فوبیک دسته بندیهای دیگری هم هست که از ذکر آنها خودداری می کنیم .
دسته بندی ما : آنچه که ما در اینجا عرضه می کنیم به صورت زیر است :
1- فطری و اکتسابی : برخی از ترسها صورت فطری دارند مثل :
الف- ترس از بی پناهی
ب- ترس از فریاد و صداهای هولناک


ج- ترس از عدم تعادل
و- ترس از افتادن و سقوط ، ترس از درد ، ترس از افراد ناآشنا ، ترس از ارتفاع
برخی از ترسها صورت اکتسابی و آموختنی دارند مثل ترس از تکرار تجارب تلخ گذشته و ترس از ازدواج برای افرادی که شاهد تیره روزیهای والدین خود بوده اند ، ترس از آمپول ف از مدرسه ، از شکست ، از تحقیر و طرد و .... که اغلب اینها یادگیری دارند و برخی از آنها صورت شرطی دارند.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید