بخشی از مقاله
مقدمه
صبحانه به عنوان مهم ترین وعده غذایی در روز شناخته شده (1) و مصرف آن به عنوان یک شاخص مهـم سـبک زنـدگی سالم در نظر گرفته میشود .(2) ازآنجاکه زمان بین مصـرف شام و صبحانه در روز بعد، معمولاً طولانیتـرین دوره بـدون جذب انرژی و مواد مغذی است، حذف صبحانه ممکن است
* نویسنده مسئول: اکرم کریمی شاهنجرینی، همدان، روبروی پارک مردم، دانشگاه علوم پزشکی همدان، دانشکده بهداشت، گروه بهداشت عمومی.
شماره تماس: 081 - 38380398 ، ایمیل: karimi.a@umsha.ac.ir
منجر به تغییرات متابولیکی شده و اثر منفـی بـر عملکـرد شناختی فرد داشته باشد. همچنین حـذف صـبحانه بـه در دسترس بـودن گلـوکز و برخـی از مـواد مغـذی لازم بـرای ساخت انتقال دهنده های عصبی کـه بـرای عملکـرد صـحیح سیستم اعصاب مرکزی ضروری میباشـند، لطمـه مـیزنـد .(3-4) در مطالعات مختلف گزارش شـده اسـت کـه حـذف صبحانه اغلب بـا سـطوح پـایین تـر فعالیـت بـدنی، عوامـل خطرساز بیماری های قلبی و شاخص توده بدنی بـالا همـراه
http://jech.umsha.ac.ir
21 مصرف منظم صبحانه و تئوری شناختی اجتماعی
اســت .(5-7) هــدف اکثــر افــرادی کــه صــبحانه را حــذف
می کنند صرفه جویی در مصـرف انـرژی اسـت، درحـالی کـه
نتایج یک مرور نظام مند نشان داد کـه مصـرف صـبحانه بـا
کــاهش خطــر اضــافهوزن و چــاقی در کودکــان و نوجوانــان
همراه است .(8) در افرادی که صبحانه نمی خورند، مصـرف
روزانه چربـی، کلسـترول، و انـرژی بیشـتر و مصـرف فیبـر،
ویتامین ها، و مواد معدنی کمتر می باشد، در نتیجه احتمـال
ابتلا به بیماری های گوارشـی در زنـدگی آینـده ایـن افـراد
بیشتر خواهد بود .(9) بر پایه یافته های مطالعات افرادی که
صبحانه میخورند در طـول صـبح شـادتر و آرامترنـد .(10)
همچنین همبستگی مثبت بین حذف صـبحانه و اخـتلالات
قاعدگی گزارششده است .(11)
بــهرغــم اهمیــت گســترده و شــناختهشــده مصــرف مــنظم
صبحانه، میـزان حـذف آن در بسـیاری از جمعیـت هـا بـالا
می باشد .(12) در بسیاری از کشورها مصرف روزانه صبحانه
در نوجوانان دارای رفاه کمتر و تک والد پایین تـر مـی باشـد
.(13) میزان حذف وعده صبحانه در جمعیت هـای مختلـف
یکسان نبوده و از 1/7 درصد در کرواسـی تـا 30 درصـد در
برزیل گزارش شـده اسـت .(12) در مطالعـهای کـه بـر روی
دانشــجویان علــوم پزشــکی در چــین صــورت گرفــت 41/7
درصد مردان و 23/5 درصد زنان صبحانه مصرف نمی کردند
.(14) در ایران مطالعـه ای کـه بـر روی دانشـجویان دختـر
اصفهان صورت گرفت نشان داد که 52 درصد از دانشجویان
وعده صبحانه را حذف کرده بودند .(15) این در حالی است
کــه خــوردن صــبحانه بــرای دانشــجویان طیــف وســیعی از
پیامدهای مثبت ازجمله حضور بهتـر در دانشـگاه، عملکـرد
تحصیلی بهتـر، دریافـت مـواد مغـذی، تناسـب انـدام و وزن
مناسب تر را به دنبال دارد .(16-18) جوانان بـه ویـژه گـروه
سنی19 - 24 سال صبحانه را بیشتر از سایر وعدههـا حـذف
می کنند .(19-20) همچنین مطالعـات نشـان داده انـد کـه
حذف صبحانه در دختران نسبت به پسـران شـایعتـر اسـت
.(21)
در مطالعات گذشته به عوامل متعددی ازجملـه متغیرهـای
جمعیت شناختی (مانند سطح تحصـیلات والـدین و سـن)،
عوامل رفتاری (مانند ساعت خواب در شب و ساعت بیداری
http://jech.umsha.ac.ir
نوشین سلیمی و همکاران
در صبح و فعالیت جسمانی)، عوامل محیطـی (ماننـد نفـوذ دوســتان و والــدین) و نیــز عوامــل شــناختی (ماننــد موانــع درک شده، خودکارآمدی و نگرش) به عنوان تعیینکنندههای مصرف صبحانه اشـاره شـده اسـت 14-24)،.(22 همچنـین نقش عوامل محیطی، شناختی و رفتاری در رابطه با تغذیـه دانشجویان مورد تأکید قرارگرفته اسـت .(25) لـذا بـه نظـر می رسد در بررسی عوامل مؤثر در مصرف منظم صبحانه در دانشجویان، استفاده از تئوری شناختی اجتماعی بـه عنـوان یک چارچوب نظری مفید عمل نماید. ایـن مطالعـه باهـدف تعیین عوامل مؤثر در مصرف صبحانه در میـان دانشـجویان دختر دانشگاه علوم پزشکی همدان و با استفاده از چارچوب نظری تئوری شناختی اجتماعی انجام شد.
مواد و روشها
این مطالعه مقطعی بر روی 423 دانشجوی دختـر دانشـگاه علوم پزشـکی همـدان در سـال 1392 انجـام شـد. در ایـن مطالعه نمونه گیری به صورت تصادفی چندمرحله ای بود. بـر این اساس پـس از همـاهنگی بـا دانشـکده هـای مختلـف و دریافت اطلاعات در مورد تعداد دانشجویان دختر هر یک از دانشکده ها، تعداد نمونه هـر دانشـکده بـه نسـبت جمعیـت مشخص شد. سپس بر اساس برنامه کلاس های هر دانشکده در طی دو هفته، برحسب جمعیت کلاسها، تعدادی از آنهـا به صورت تصادفی انتخاب شده و دانشجویان دختر حاضـر در کلاسهای منتخب، پرسشنامهها را تکمیـل کردنـد. معیـار ورود دانشجویان شامل مؤنث بودن و رضایت به شرکت در مطالعه بود. جمع آوری اطلاعـات بـا اسـتفاده از پرسشـنامه محقق ساخته انجام شـد. نسـخه اولیـه ایـن پرسشـنامه بـا استفاده از مطالعات مختلف انجام شده در این زمینه طراحی شد 23)،.(22-26
پرسشنامه شـامل سـنجش آگـاهی بـا اسـتفاده از 6 سـؤال (حداکثر نمره: (12، انتظار پیامد و امید پیامد هر یـک بـا 5 سؤال (حداکثر نمره: (25، یادگیری مشاهده ای بـا 3 سـؤال (حداکثر نمره: (15، حمایت اجتماعی با 6 سـؤال (حـداکثر نمره: (30 و خودکارآمدی با 7 سـؤال (حـداکثر نمـره: (35 بود.
برای سنجش روایی محتوا و صوری پرسشنامه، از نظـرات 5
نفر از متخصصین آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت اسـتفاده شد و نظرات پیشنهادی آنهـا اعمـال شـد. همچنـین بـرای ســنجش پایــایی پرسشــنامه از روش همبســتگی درونــی استفاده شد، بدین صورت که پرسشنامه آماده شده به صـورت آزمایشی توسط 30 نفر از دانشجویان دختر دانشـگاه علـوم پزشکی همدان که در نمونه اصلی حضور نداشـتند تکمیـل گردید و ضریب آلفا کرونباخ محاسـبه شـد. بـهایـنترتیـب ضریب آلفای کرونباخ بـرای سـازه آگـاهی 75/6، انتظـارات پیامد 0/73، امیـدهای پیامـد 0/80، یـادگیری مشـاهده ای 0/75، خودکارآمدی 0/85 و حمایت اجتماعی 0/79 درصد حاصل شد. پس از هماهنگی بـا مسـئولین دانشـگاه و اخـذ رضایتنامه از نمونهها مطالعه اصلی انجام شد.
پرسشــنامه نهــایی در طــی دو هفتــه توســط دانشــجویان منتخــب تکمیــل شــد. در هنگــام تکمیــل پرسشــنامههــا، توضـیحات لازم در مـورد نحـوه پاسـخگویی بـه سـؤالات قسمتهای مختلـف پرسشـنامه توسـط محقـق ارائـه شـد. دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 16و با استفاده از آزمون کایدو، آنالیز همبسـتگی و رگرسـیون خطـی مـورد تحلیل قرار گرفتند. سطح معنیداری برای کلیه تحلیـلهـا کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد.
یافتهها
میانگین ( انحراف معیـار) سـنی دانشـجویان موردمطالعـه 21/7 ( 2/88) سال بود. 60 درصد دانشـجویان سـاکن در خوابگاه بودند، 88 درصد از دانشجویان مجرد بودند، معـدل ترم گذشته 43 درصد دانشـجویان بـین 16-18 بـود. اکثـر نمونــههــا از چهــار دانشــکده پزشــکی 22/3) درصــد)، پیراپزشــکی 20/8) درصــد)، بهداشــت 20/6) درصــد) و پرستاری مامایی 19/9) درصد) بودنـد و سـایر نمونـه هـا از
مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 3، پاییز 1393 22
دانشکده های توانبخشـی 7/5)درصـد)، دندانپزشـکی 5/4) درصد) و داروسازی 3/5) درصد) انتخاب شـدند. میـانگین تعداد دفعات مصرف صـبحانه در دانشـجویان 4/2 بـار در هفته بـود. 24 درصـد دانشـجویان موردمطالعـه بـهصـورت منظم در هرروز صبحانه میخوردند، 10درصـد هرگـز و 66 درصد بین 1 تا 6 بار در هفته صبحانه مصرف میکردند. از بین عوامل فردی در این مطالعـه تنهـا معـدل دانشـجویان رابطه معنیداری با رفتار مصرف صـبحانه در طـول هفتـه داشت (P<0/001)، بطوریکه دانشجویانی کـه دارای معـدل بالاتر بودند، دفعات بیشتری صبحانه میخوردند.
جدول شماره -1 میانگین و انحراف معیار نمرات سازههای تئوری
شناختی اجتماعی در دانشجویان موردمطالعه(تعداد(423=
سازهها میانگین انحراف معیار
آگاهی 9/55 1/98
انتظارت پیامد 21/27 2/76
امیدهای پیامد 22/85 2/58×
یادگیری مشاهدهای 12/16 2/23
خودکارآمدی 20/09 5/66
حمایت اجتماعی 22/14 4/73
میانگین و انحراف معیار سازهها در جـدول شـماره 1 ارائـه شــده اســت. آنــالیز رگرســیون خطــی بــا هــدف تعیــین پـیشبینـیکننـدههـای مصـرف صـبحانه در دانشـجویان موردمطالعه انجام شد (جـدول شـماره .(2 بـر اسـاس ایـن آنــالیز، از بــین ســازههــای تئــوری، تنهــا خودکارآمــدی (P<0/001) و حمایــت اجتمــاعی (P<0/001) توانســتند مصرف صبحانه را پیش بینی نمایند. این دو متغیر درمجموع 64 درصد از تغییـرات مصـرف صـبحانه در دانشـجویان را پیشبینی کردند.
جدول شماره -2 آنالیز رگرسیون جهت پیشبینی رفتار مصرف صبحانه بر اساس سازههای تئوری شناختی- اجتماعی
سازه ×ضرایب غیراستاندارد ضریب استاندارد سطح معنیداری ضریب تعیین
× ضریبB ×خطای استاندارد Beta ضریب ( R2)
آگاهی 0/06 0/04 0/05 0/13
انتظارت پیامد 0/04 0/03 0/05 0/21
امیدهای پیامد 0/01 0/03 0/01× 0/64 %64
یادگیری مشاهدهای 0/05 0/03 0/04 0/21
خودکارآمدی 0/23 0/01 0/57 <0/001
حمایت اجتماعی 0/18 0/01 0/38 <0/001
http://jech.umsha.ac.ir
23 مصرف منظم صبحانه و تئوری شناختی اجتماعی
بحث
بر پایـه جسـتجوهای انجـام شـده، مطالعـات بسـیار انـدکی
مصرف صبحانه در دانشجویان را موردبررسی قرار دادهاند. بر
اساس یافته های مطالعـه حاضـر، از بـین دانشـجویان مـورد
مطالعه، 24 درصد دانشجویان موردمطالعه 7 بـار در هفتـه
صبحانه میخوردند، 10درصد هرگز و 66 درصد بین 1 تا 6
بار در هفته صبحانه مصرف میکردنـد. نتـایج مطالعـه آزاد
بخت و همکاران نشان داد که تنها 25 درصد از دانشـجویان
دختر اصفهان به صورت منظم صـبحانه مصـرف مـیکردنـد
.(15) به نظر میرسد حذف صـبحانه در میـان دانشـجویان
بیشتر از دانش آموزان باشد به طوریکه نمکین و همکـاران
در طی مطالعـه خـود در بیرجنـد گـزارش کردنـد کـه 5/5
درصد دانـش آمـوزان موردمطالعـهاصـلاً صـبحانه مصـرف
نمی کردند .(27) همچنین در مطالعه ای با مشـارکت دانـش
آموزان مقاطع مختلف سـمنان میـزان حـذف صـبحانه 4/4
درصد گزارش شد (24) درمجموع این نتایج نشان میدهـد
که بخش قابل تـوجهی از جوانـان و نوجوانـان کشـور وعـده
صبحانه را به صورت کامل یا نسبی حـذف مـیکننـد. نتـایج
حاصل از مطالعـات در بـین دانشـجویان برخـی از کشـورها
میزان های مشابهی را در رابطه با حـذف صـبحانه در میـان
دانشــجویان دختــر نشــان مـیدهــد. هرچنــد در برخــی از
کشورها مقادیر متفاوتی از میزان حـذف صـبحانه در میـان
دانشــجویان گــزارششــده اســت. در مطالعــهای در میــان
دانشجویان عربستانی میزان حـذف صـبحانه در حـدود 72
درصد گزارش شده است .(28) این نتایج متفاوت عـلاوه بـر
تفاوت الگوهای تغذیـه ای در میـان فرهنـگ هـای مختلـف،
