بخشی از مقاله
چکیده:
طرحریزی حفاظتی، فرایند تعیین مکان و طراحی مناطق حفاظتی برای افزایش پایداری تنوعزیستی میباشد. برای رسیدن به این هدف، مناطق حفاظتشده باید تا جای ممکن، تهدیدات متوجه تنوعزیستی را کاهش دهند. داشتن اطلاعات راجع به فرایندهای تهدیدآمیز و آسیبپذیری نسبی مناطق و ویژگیهای آنها نسبت به این فرایندها، برای یک طرحریزی حفاظتی هدفمند، امری ضروری میباشد. یک طرحریزی حفاظتی کارامدباید نرخ و الگوی تهدیدات پویای متوجه تنوعزیستی، از جمله، تغییرات شدید در کاربری اراضی را پیشبینی کند. پیشبینی ضعیف در مورد محرکها و الگوهای تغییر زیستگاه، مانع ارزیابیهای صحیح در مورد مناطق آسیبپذیر میشود. براورد آسیبپذیری و بکارگیری آن در طرحریزی حفاظتی، امری دشوار میباشد. در این مقاله، سعی بر آن است که انواع روشهای موجود برای براورد آسیبپذیری بررسی و گروهبندی شود و سپس نقاط قوت و ضعف هرکدام شناسایی شود. با استفاده از روشهای گفتهشده در این مقاله، میتوان از مدل آسیبپذیری بدستآمده در طرحریزی حفاظتی برای مناطق مختلف و همچنین تکمیل شبکههای حفاظتی استفاده نمود.
واژگان کلیدی:طرحریزی حفاظتی، آسیبپذیری، تهدیدات،تنوعزیستی، تغییر کاربری اراضی
*1دانشجوی کارشناسی ارشد محیطزیست ، دانشگاه صنعتی اصفهان، shekoofenematallahy@yahoo.com،09132291802 2استادیارگروهمحیطزیست،دانشکدهمنابعطبیعی،دانشگاهصنعتیاصفهان،s.fakheran@cc.iut.ac.ir
1
مقدمه:
افزایش جمعیت جهانی و تقاضای بیشتر برای غذا،علوفه، فیبر و سوخت باعث تغییرات سریع در الگوهای کاربری اراضی شدهاست و در اثر فعالیتهای انسانی، مناطق یکباره، بیفایده تلقی شده و در معرض تهدید قرار گرفتهاند .)and others 2012 :2 Wilson 2005 a:2( تغییر زیستگاه طبیعی گونهها برای استفادههای انسانی از اراضی از مواردی )Ricketts 2003:1( که با وجود تلاشهای حفاظتی، از دست رفتن پیوستهی تنوعزیستی در سطح جهانی را بدنبال داشتهاست )Emaily and others 2012:2( امروزه نرخ انقراض گونهها 100 تا 1000 بار بیشتر از زمانی است که انسان وجود نداشته .)Wilson, Pressey et a1.2005.1( فرایندهای بنیادین از عوامل ریشه-ای در انقراض گونهها هستند که به طور غیر مستقیم عمل میکنند. فرایندهای بی واسطه نمود فیزیکی فرایندهای بنیادین هستند که تهدیدی مستقیم برای تنوع زیستی محسوب میشوند که شامل : گسترش فعالیتهای کشاورزی، شهرسازی، مرتعداری و معدنکاری میباشد .)Wilson, Pressey et a1. 2005:1( این تغییر اراضی به انسان در برآورده کردن انرژی، آب و حاصلخیزی زمینهای کشت کمک میکند ولی در عین حال باعث کاهش توان طبیعی اکوسیستمها برای تولید پایدار میشود. فعالیتهای کاربری اراضی چه تغییر سیمای سرزمین برای استفادهی انسانی و چه تغییر روشهای مدیریتی بر روی زمینهای تحت تسلط انسان ، باعث تغییر تناسب اراضی در سطح جهانی شدهاست. پاکسازی جنگلهای بارانی، گسترش تولیدات کشاورزی و گسترش مراکز شهری و دیگر فعالیتهای انسانی باعث تغییر سیمای سرزمین به صورت فراگیر شدهاست. تغییرات محیطزیستی ایجاد شده به وسیله انسان بسیار گسترده و عظیم است. طوری که بیش از 83 درصد از نواحی حفاظت شده دریایی و بیش از 95 درصد از مناطق حفاظتشده خشکی حال حاضر دنیا در نواحی قرار گرفتهاند که به شدت تحت تاثیر انساناند . )Halpern 2008:2( مناطق حفاظتشده تا حدودی میتوانند در کاهش تهدیدات بیواسطه متوجه تنوعزیستی موثر باشند. طرحریزی حفاظتی، فرایند مکانیابی و طراحی مناطق حفاظتشده برای حمایت از تداوم تنوعزیستی میباشند ) .)Rouget and others 2003:2 ; Wilson , Pressey et a1.2005:2
2
Wilson and (
یک برنامهریزی حفاظتی موثر باید نرخ و الگوی تهدیدات پویای متوجه تنوع زیستی از جمله تغییرات سریع در کاربریهای اراضی را پیشبینی کند. شناخت و پیشبینی ضعیف (ناکافی) محرکها و الگوهای تغییر زیستگاه میتواند از ارزیابیهای مربوط به حساسیت نسبی زیستگاههای طبیعی باقیمانده در برابر تغییرات و همچنین شناسایی زیستگاههایی که نیاز فوری به حفاظت دارند جلوگیری کند. شناخت عواملی که باعث تغییر زیستگاه و تغییر الگوی مکانی میشوند برای الویتبندی آگاهانه فعالیتهای حفاظتی برای به حداقل رساندن از بین رفتن تنوعزیستی در آینده ضروری است .)Margules 2000:10( از اجزای اصلی آسیبپذیری، تغییر زیستگاه میباشد.
آسیبپذیری (حساسیت) یعنی: احتمال از دست رفتن تنوعزیستی در طول فرایندهای تهدیدآمیز حاضر یا در شرف وقوع
)H & Weston 2005b:3 ; Emaily and others 2012:2
تا کنون روشهای زیادی توسعه یافته که طرحریزی حفاظتی از طریق سیستماتیک صورت گیرد. چارچوب کلی برای برنامهریزی سیستماتیک حفاظت بصورت مراحل زیر توصیف میشود ) modified Margules and Pressey 2000:3, Cowling and Pressey :)2003:3 ;Wilson, Pressey et al. 2005:2
(1 شناسایی و دخیل کردن زینفعان (2 تعیین فرصتها و محدودیتها برای اجراییکردن حفاظت
(3 شناسایی اهداف برای فرایند برنامهریزی (4 جمعآوری داده از منطقه برنامهریزی
(5 تنظیمکردن اهداف حفاظتی براساس خصوصیات تنوعزیستی (6 بررسی اهداف بدستآمده در منطقه حفاظتی موجود (7 انتخاب مناطق حفاظتی جدید (8 اجرای برنامه حفاظتی در مناطق انتخابشده
(9 حمایت از ارزشهای مناطق حفاظتی
فرایندهای تهدیدآمیز و حساسیت نسبی مناطق و خصوصیات آنها نسبت به این فرایندها میتواند روی هر یک از مراحل گفتهشده برای برنامهریزی سیستماتیک حفاظت تاثیر بگذارد. برای مثال، ممکن ایت در نظر گرفتن زینفعانی که فعالیتهایشان برای تنوعزیستی تهدیدآمیز است دارای اهمیت باشد.آگاهی از تهدیدات میتواند در شناسای فرصتها و محدودیتها برای برنامهریزی و همچنین شناسایی فعالیتهای لازم برای حمایت از مناطق حفاظتی موثر باشد.
روش کار:
3
Wilson, Pressey et al.
برای ارزیابی آسیبپذیری روشهای مختلفی وجود دارد که براساس نوع دادهی مورد استفاده در 4 گروه طبقهبندی میشوند. این روشها در مقیاسهای مکانی مختلف و در کشورهای مختلف از نظر سطح توسعه مورد استفاده قرار میگیرند، حتی در کشورهایی که از نظر داده فقیر هستند از جمله هند، برزیل، مکزیک و غیره.
