بخشی از مقاله
نانو در صنعت ايران
نقش محوری فناوریهای نوظهور در رشد و توسعه اقتصادی و توسعه سریع این فناوریها در دهههای اخیر، از جمله مواردی هستند که توجه بسیاری از سیاستگذاران و محققان کشورهای توسعه یافته و نوظهور را به خود جلب کردهاند. سیاستگذارن، به مسائل برنامهریزی مربوط به توسعه این فناوریها و نیز کاربردهای آنها برای رشد و توسعه اقتصادی توجه ویژهای دارند. «تعریف جدید و چارچوبی برای توسعه راهبرد ملی فناوری: مطالعه موردی فناوری نانو در ایران»، عنوان مقاله ای است که به این موضوع پرداخته است. این مقاله حاصل پژوهش آقایان دکتر سپهر قاضی نوری، علی دیوسالار و صوفی است که در مجله بین المللی «Technological Forecasting & Social Change» در سال 2008 منتشر شده است. در ادامه خلاصه ای از این مقاله آمده است.
تدوین راهبردهای توسعه فناوری در سطح ملی، نیازمند دامنه گستردهای از تکنیکها و مکانیزمهایی است که تحت عنوان «سیاست ملی علم و فناوری» تعریف میشوند. سیاستهای ملی فناوری، دربرگیرنده برنامهریزی کلی است که توجه خاصی به فناوریهای نوظهوری چون فناورینانو، زیستفناوری و ... میکند.
توجه ایران به علم و فناورینانو از سال 2001 آغاز شد. برای تدوین راهبرد ملی فناورینانو در ایران از ترکیب « راهبرد فناوری شرکت» و «سیاست فناوری ملی» استفاده شده است. راهبرد فناوری شرکت، مدلی از تصمیمات مدیریتی مربوط به استفاده از اهداف و ابزارهای فناوریهای کلیدی، برای تحقق اهداف کسب و کار و اولویتبندی برنامههای فناورانه آینده شرکت است.
سیاست ملی فناوری، عبارت است از «مجموعه اقدامات دولت که بر تولید، اخذ، تطابق، انتشار و استفاده از دانش فناورانه، به گونهای که دولت برای جامعه سودمند میداند، تاثیر میگذارد».
در صورتی که ما بخواهیم از مفهوم راهبرد فناوری شرکت در سطح ملی استفاده کنیم این راهبرد نمیتواند معادل سیاست فناوری ملی باشد. یکی از دلایل مهم این امر، این است که این راهبرد عمدتا به مفهوم انتخاب مسیر بوده و یک فرد باید از بین گزینههای موجود یک گزینه را انتخاب کند؛ هرچند که برای این سیاست ممکن است گزینههای ارزشمندی وجود نداشته باشد. برای مثال در سیاستهای افقی ، انتخاب از بین حوزههای مختلف فناوری وجود ندارد بلکه این سیاستها بر طرحها، ابزارها یا سیاستهای کارکردی که هدف آنها بهبود کارکردهای بازار است تمرکز دارند. در حالی که طبق سیاستهای عمودی دولت به طور کلی از فناوریهای خاص حمایت میکند. این حمایتهای عمودی، توسط دولت ارائه میشوند.
اما در سیاستهای افقی حمایتهای دولت کلی بوده و در قالب ارائه یارانه به فعالیتهای تحقیق و توسعه شرکتها است. سیاستهای افقی دولت، بازار محور بوده و باعث ارتقای کارایی بازار میشوند.
با مقایسه دو مفهوم سیاست ملی فناوری و راهبرد فناوری شرکت، مفهوم سومی مطرح شد که راهبرد ملی فناوری نام دارد. راهبرد ملی فناوری، مجموعهای از حوزههای فناوری مرتبط مطلوب است که از حمایتهای دولت در قالب اهداف خاص برای هر شاخه از فناوری بهرمند میشوند. این راهبرد وظایف و مسوولیتهای سازمانهای دولتی مربوط را، که مسوول اجرای این اهداف برای هر حوزه فناوری هستند، تعیین میکند. لازم به ذکر است که مفهوم اولویتگذاری به طور طبیعی در این تعریف نهفته است.
مدل پیشنهادی برای تدوین راهبرد ملی فناوری نانو
تهیه لیستی از فناوریهای حیاتی؛ هدف اصلی این گام تهیه لیستی از فناوریهای حیاتی و تعیین مجموعه اقدامات سیاستی است که منجر به تحقق اهداف شوند. رتبهبندی فناوریها با استفاده از دو ویژگی جذابیت و امکانپذیری انجام شد. جذابیت یک فناوری براساس مزایای اقتصادی- اجتماعی و فرصتهای علمی و فناورانه مربوط به آن تعیین میشود. امکانپذیری نیز به پتانسیل تحقیق و توسعه و توانایی اجتماعی برای بهرهبرداری اثربخش از فناوری جدید مربوط میشود.
راهبرد فناوری ملی پیشنهاد شده در این مقاله یک روش جدید در حل مسائل پیشروی کشور در مدیریت شاخههای مختلف این فناوری است. با استفاده از تحلیل SWOT و رویکرد PROMTHEE (روش سازمانی رتبهبندی ترجیحی برای غنای ارزیابی)، ماتریس جذابیت- توانمندی برای توسعه فناورینانو در ایران طراحی شد. نتایج نشان داد که اکثر حوزههای فناورینانو در ایران در طبقه راهبردی آغاز تحقیقات و توسعه، قرار دارند. بعلاوه با اتکا بر این یافتهها، ایجاد مکانیزم تعیین راهبردهای فناوری، منجر به استفاده شفاف از این فناوریها در سایر کاربردها میشود.
مختصري بر جشنواره صنعت نانوي ايران
بخش صنعت در جشنواره فناوري نانو، با حضور اساتيد، دانشجويان و دانشآموزان در کنار کارگزاران صنعت، با رونق بيشتري در حال برگزاري است. سازماندهي منظم از ويژگيهاي بارز اين بخش از جشنواره است.
بازديدکنندگان جشنواره از گروههاي سني مختلف هستند. به همين دليل، بازديد غرفهها بيشتر از روي علاقه صورت ميگيرد؛ به گونهاي که غرفههايي که محصولات ملموستر و رايجتري در زندگي روزمره دارند، تعداد يشتري از بازديدکنندگان را به سوي خود جلب کردند. به عنوان نمونه ميتوان از غرفههاي شيشه کاوه فلوت، ساپکو، سيناکاشي و پادجامه نام برد.
صنعت خودرو از صنايع حياتي کشور است. استفاده از فناوري نانو در اين صنعت با توجه به قابليتهايي که به خودرو اضافه ميکند توجه صنعتگران تمام دنيا را به خود جلب کرده است. در کشور ايران نيز شرکتهاي خودروسازي بزرگ درصدد استفاده از اين فناوري در خودروها هستند و هماينک در جشنواره فناوري نانو حضور يافتهاند.
با توجه به حضور گروههاي مختلف بازديدکنندگان با سطوح تحصيلات و معلومات متفاوت، سوالاتي از بازديدکنندگان بخش صنعت پرسيده شد که نتايج بررسي حاکي از رضايت نسبي بازديدکنندگان از بخش صنعت نانوي کشور است.
همچنين مخاطبين در گفتگو با بخش خبري سايت ستاد ويژه توسعه فناوري نانو راهکارهاي زير را براي پيشرفت هر چه بيشتر صنعت ايران در حوزه نانو مطرح کردند.
1. استفاده از دانش روز و نيروي کارآمد داخلي و خارجي
2. داشتن برنامهريزي دقيق و هدفمند در جهت نايل شدن به اهداف درازمدت
3. حمايت مالي و معنوي مسئولين کشور از پروژههاي تحقيقاتي و توليدي در صنعت نانو
4. سرمايهگذاري صنايع در بخش فناوري نانو براي استفاده روزافزون محصولات اين فناوري در صنايع
سمينار صنعت نانو از مهمترين رويدادهايي است که در حاشيه برگزاري جشنواره، در بخش صنعت برگزار ميشود.
استفاده از فناوري نانو براي ديرسوزكردن پليمرها در ايران
يكي از كاربردهاي مهم فناوري نانو بهبود خواص مواد پليمري از نظر آتشگيري و بالابردن مقاومت اين مواد در برابر آتش است. اين مواد عموماً در دماهاي بالا ايمن نيستند؛ اما با استفاده از فناوري نانو امكان ديرسوز نمودن آنها وجود دارد. در اين مطلب، نظرات مهندس صحرائيان، عضو هيأت علمي پژوهشگاه پليمر و پتروشيمي ايران، در زمينة استفاده از فناوري نانو در اين زمينه آورده شده است:
نانوكامپوزيتهاي ديرسوز
با توجه به اين كه امروزه حجم وسيعي از كالاهاي مصرفي هر جامعهاي را پليمرهايي تشكيل ميدهند كه بهراحتي ميسوزند يا گاهي در مقابل شعله فاجعه ميآفرينند، لزوم تحقيق در خصوص مواد ديرسوز احساس ميشود. بر همين اساس، در كشورهاي صنعتي، تلاش گستردهاي براي ساخت موادي با ايمني بيشتر در برابر شعله آغاز شده است و در اين زمينه نتايج مطلوبي هم به دست آمده است.
بر همين اساس و با توجه به تدوين استانداردهاي جديد ايمني، به نظر ميرسد استانداردهاي ساخت مربوط به پليمرهاي مورد استفاده در خودروسازي، صنايع الكترونيك، صنايع نظامي و تجهيزات حفاظتي و حتي لوازم خانگي، در حال تغيير به سوي مواد ديرسوز است.
از طرف ديگر مدتي است كه نانوكامپوزيتهاي پليمر – خاك¬رس به عنوان موادي با خواص مناسب مثل تأخير در شعله¬وري، توجه بسياري از محققان را به خود جلب كرده است. بنابراين به¬نظر ميرسد كه نانوكامپوزيتهاي پليمر – خاك¬رس ميتوانند جايگزين مناسبي براي مواد پليمري معمولي باشند؛
براي تهيه پليمرهاي ديرسوز، علاوه بر رفتار آتشگيري، عوامل زيادي بايد مورد توجه واقع شوند؛ از جمله اينكه:
از افزودنيهايي استفاده شود كه قيمت تمام¬شده محصول را خيلي افزايش ندهد. (مواد افزودني بايد ارزان قيمت باشند.) مواد افزودني به پليمرها بايد به آساني با پليمر فرآيند شود. مواد افزودهشده به پليمر نبايد در خواص كاربردي پليمر تغيير قابل ملاحظه ايجاد كند.زبالههاي اين مواد نبايد مشكلات زيست¬محيطي ايجاد كند.