بخشی از مقاله
ویروسها
ویروسها یکی از کوچکترین عوامل بیماریزا در جانداران هستند که اندازه آنها بین 300 - 200 نانومتر است. ویروسها انگل داخل سلولی هستند که این خصوصیت مهمترین تفاوت ویروسها با بقیه میکروارگانیسمهاست. به نظر می‌رسد که ویروسها قبل از یوکاریوتها بوجود آمده‌اند. به ویروسها فاژ نیز گفته می‌شود.
اطلاعات اولیه
قبل از هر چیز باید بدانیم که آیا ویروسها موجودات زنده محسوب می‌شوند یا نه. یک تعریف میگوید: حیات عبارت است از یکسری فرایندهای پیچیده حاصل از دستورالعملهای خاصی که بوسیله اسید نوکلئیک سلولهای زنده همواره در فعالیت می‌باشد. چون ویروسها در خارج از بدن میزبان به حالت خنثی بسر می‌برند به این مفهوم نمی‌توان آنها را موجود زنده در نظر گرفت. معهذا هنگامی که ویروسها وارد سلول میزبان می‌شوند اسیدهای نوکلئیک آنها فعال گشته و منجر به تکثیر ویروس می‌گردد. از نظر بالینی ویروسها را می‌توان موجودات زنده در نظر گرفت زیرا آنها مانند باکتریها ، قارچهای بیماریزا آلودگی و بیماری ایجاد می‌کنند. به ویروس کامل ویریون گفته می‌شود.
ساختمان شیمیایی ویروس
اسید نوکلئیک
یک ذره ویروسی دارای یک هسته مرکزی اسید نوکلئیکی DNA یا RNA به عنوان ماده ژنتیکی می‌باشد. نسبت اسید نوکلئیک به پروتئین غلاف ویروس از یک درصد در ویروس آنفلوانزا تا 50 درصد در برخی از باکتریوفاژها متغیر است. برخلاف سلولهای پروکاریوتیک و یوکاریوتیک که همواره دارای DNA به عنوان ماده ژنتیکی اصلی خود هستند ویروسها دارای یکی از دو نوع اسید نوکلئیک بوده و هرگز هر دو را باهم ندارد. اسید نوکلئیک در بعضی ویروسها به شکل خطی و در بعضی به شکل حلقوی می‌باشد.کپسید
اسید نوکلئیک ویروس بوسیله غلاف پروتئینی به نام کپسید احاطه شده است. کپسید ویروس که معماری آن بوسیله اسید نوکلئیک ویروسی تعیین می‌شود بخش عمده ویروس را بویژه در ویروسهای کوچک شامل می‌شود. هر کپسید از واحدهای کوچک پروتئینی به نام کپسومر ساخته شده است. نظم و ترتیب قرار گرفتن کپسومرها ، شکل کلی و پیکر ویروس را تعیین می‌کند که برای هر ویروس خاص ثابت است.
پوشش غیر پروتئینی
در عده‌ای از ویروسها کپسید بوسیله پوششی که معمولا ترکیبی از لیپیدها ، پروتئینها و کربوهیدراتها است پوشیده شده است.
ویروسهای ناقص Defctive Virus
ویروسهای ناقص یا نارس از نظر عملکرد ویروسهایی هستند که از اسید نوکلئیک و پروتئین تشکیل شده‌اند، ولی بدون ویروس کمکی توان تکثیر ندارند. که به این ویروس کمکی Helper ویروس گفته می‌شود. ویروسهای ناقص در ساختمان ژنتیکی خود نقصی دارند و در خلال تکثیر در داخل سلول بوجود می‌آیند و چون این ویروسها می‌توانند تکثیر ویروسهای معمولی را مختل کنند تصور می‌شود که این ویروسها با تکثیر زیاد خود از تکثیر ویروسهای معمولی جلوگیری می‌کنند پس در بهبود بیماری نقش دارند.
ویریون
به یک ذره ویروسی که توان آلوده کردن سلول را دارد گفته می‌شود. به ورود ویروس به داخل سلول عفونت یا آلودگی سلول گفته می‌شود که می‌تواند علایم بالینی داشته باشد یا نه.
سودو ویریون
پارتیکولها یا ذرات ویروسی‌اند که به جای ژنوم ویروس تکه‌ای از ژنوم سلول میزبان به آن وارد شده است.
ویروتید
از یک مولکول منفرد و حلقوی RNA تشکیل شده که معمولا پاتوژن گیاهان‌اند و فاقد کپسید و پوشش‌اند.
ویروسوئید
با وجود یک ویروس کمکی می‌توانند کپسید پروتئینی داشته باشند و در گیاهان از گیاهی به گیاه دیگر منتقل شوند.
ویروسهای گیاهی
ویروسها در جلبکها ، قارچها ، گلسنگها ، خزه‌ها ، سرخسها و گیاهان عالی دیده شده‌اند. ولی در گیاهان عالی بیش از گیاهان پست مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. ویروسها به گیاهان زراعی خسارت عمده‌ای وارد می‌سازند. چون پاره‌ای از ویروسهای گیاهی چندان شباهتی با ویروسهای دیگر ندارند بنابراین گروه مستقلی را تشکیل می‌دهند. ولی بعضی از آنها دارای خصوصیات مشترک بوده و می‌توان آنها را در یک گروه قرار داد. این گروهها به شرح زیر هستند.
• ویروسهای میله‌ای یا رشته‌ای
• ویروسهای ایزو دیامتریک
• ویروسهای باسیلی شکل
• ویروئیدها: بیماریزاهایی شبیه ویروسها هستند که در میزبان خود نوکلئو پروتئین تولید نمی‌کنند.
ویروسهای جانوری
ویروس از انواع مختلف جانوران از تک یاختگان تا انسان جدا شده است. میزبان مهم ویروسها در بی‌مهره‌گان ، بندپایان هستند خصوصا کنه‌ها و حشرات. پاره‌ای از ویروسها در عین حال که در حشرات تکثیر می‌یابند می‌توانند در گیاه یا در جانور مولد بیماری باشند، ولی برای خود حشرات بیماریزا محسوب نمی‌شوند. ویروسها در اکثر مهره‌داران فعالیت دارند و در ماهیها ، دوزیستان ، پرندگان و پستانداران بیماریهایی تولید می‌کنند که گاهی علایم آنها به صورت تومور نمایان می‌شود. ویروسها در انسان نیز بیماریهای گوناگونی مانند اوریون ، سرخک ، تب زرد ، آبله ، آنفلوانزا و ... ایجاد می‌کنند.
تکثیر ویروسها
اسید نوکلئیک هر ویریون فقط تعداد معدودی از ژنهای لازم برای سنتز ویروسهای جدید را دارا می‌باشد. اکثر آنزیمهای ویروسها توسط سلول میزبان ساخته می‌شوند. نقش آنزیمهای ویروس تقریبا بطور کامل با همانند سازی و آماده کردن اسید نوکلئیک ویروسی ارتباط دارد و هرگز با دستگاه سنتز پروتئینی را تولید انرژی رابطه‌ای ندارد. مراحل 5 گانه تکثیر ویروس در سلول میزبان به صورت زیر است.
• مرحله رونشینی ویروسها بر روی سلول
• مرحله ورود و نفوذ در سلول
• مرحله بیوسنتز اجزای ویروسی
• مرحله رسیدن و کامل شدن ویروس
• مرحله آزاد شدن ویروس از سلول میزبان و نفوذ آن در سلولهای سالم
رده بندی ویروسها از روی محل تاثیر آن بر روی میکرو ارگانیسمها
اندام تحت تاثیر ویروس نوع بیماری
بیماریهای عمومی(بیماریهایی که در آن ویروسها از طریق خون و لنف به همه جای بدن منتقل می‌شوند.) آبله انسانی ، آبله گاوی ، سرخک ، سرخجه ، آبله مرغان و تب زرد
سیستم عصبی آنسفالیت ، هاری و مننژیت
سیستم تنفسی آنفلوانزا ، ذات‌الریه و برونشیت
پوست و غشاهای مخاطی تبخال ، زگیل و زونا
چشم انواع گوناگون ورم ملتحمه چشم
کبد
هپاتیت و تب زرد
دستگاه گوارش ویروس A گاسترو آنتریت و ویروس B گاسترو آنتریت
شیمی درمانی علیه ویروسها
داروهایی که در مراحل مختلف تکثیر ویروسها در بدن میزبان اثر می‌کنند در تجربیات آزمایشگاهی موثر شناخته شده‌اند. ولی از نظر بالینی آمانتادین ، آسیکلوویر ، ویدارابین و تیو سمی کاربازون مفید شناخته شده‌اند. در اغلب بیماریهای ویروسی تکثیر ویروس تقریبا قبل از ظاهر شدن علایم بیماری پایان پذیرفته است. مساله دیگر پیدایش ویروسهای جهش یافته مقاوم نسبت به این داروها می‌باشد و کثرت وقوع آنها به اندازه باکتریها می‌باشد. شیمیشیوع بيماري ويروسي جديد
در بيماران مبتلا به اين بيماري ويروسي ميزان کلسيم، پتاسيم و الکتروليت‌هاي بدن کاهش يافته و حتما لازم است که جهت جبران يون‌ها و الکتروليت‌هاي از دست رفته، به ميزان زياد مايعات خورده شده و براي بيمار سرم تراپي و تزريقات صورت گيرد.
ويروس‌هايي که اخيرا در کشورمان شايع است وارد دستگاه تنفسي افراد مي‌شود و قسمت فوقاني سيستم تنفسي بيماران را درگير مي کند.
ايرج خسرونيا رييس هيات مديره جامعه پزشکان داخلي در گفت‌وگو با برنا، از شيوع بيماري ويروسي که دستگاه تنفسي را درگير مي‌کند خبر داد و افزود: ويروس‌هايي که اخيرا در کشورمان شايع است وارد دستگاه تنفسي افراد مي‌شود و درحقيقت قسمت فوقاني سيستم تنفسي بيماران را درگير مي کند.
رييس هيات مديره جامعه پزشکان داخلي سردرد، گرفتگي‌بيني، سرفه را از جمله علائم اين بيماري نام برد و گفت: بيماراني که به اين بيماري ويروسي مبتلا مي‌شوند از علائمي همچون سردرد، گرفتگي بيني، سرفه، اشک ريزش، ضعف عمومي، تب و بي‌حالي شکايت مي‌کنند. اين نوع بيماري همچنين باعث تحريک دستگاه گوارش فرد بيمار شده و اين تحريک بصورت استفراغ در بيماران ظاهر مي‌شود.
خسرونيا در ادامه خاطر نشان ساخت: همچنين در اين دسته از بيماران گهگاهي ممکن است اسهال نيز بروز کند. اين ضايعه ويروسي به حدي شديد است که چند روز نياز به استراحت مطلق دارد.
وي تصريح کرد: در بيماران مبتلا به اين بيماري ويروسي ميزان کلسيم، پتاسيم و الکتروليت‌هاي بدن کاهش يافته و حتما لازم است که جهت جبران يون‌ها و الکتروليت‌هاي از دست رفته، به ميزان زياد مايعات خورده شده و براي بيمار سرم تراپي و تزريقات صورت گيرد.
اين عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي در ادامه اين بيماري درا واگيردار اعلام کرد و بيان داشت: متاسفانه اين بيماري واگيردار بوده و از طريق هوا از شخصي به شخص ديگر منتقل مي شود.
اين متخصص بيماري‌هاي داخلي و گوارش در خاتمه مدارس، مهدکودک ها را از جمله مکان هاي درمعرض خطر ذکر کرد و اظهار داشت: در برخي از مکان هاي عمومي همانند مدارس، مهدکودک ها، خانه سالمندان، پادگان ها و... ميزان ابتلاي به اين بيماري بيشتر است.
خسرونيا در خاتمه کودکان و افراد مسن را جزو افراد پرخطر جهت ابتلا به اين بيماري دانست و افزود: همچنين در افرادي که دچار ضعف عومي هستند مانند کودکان، افراد مسن، بيماران مبتلا به بيماري مزمن، سرطان و بيماري قديمي تنفسي اين بيماري بسيار شديدتر و با عوارض بيشتري همراه است.
درمانی علیه ویروسها در مراحل اولیه است و می‌توان در آینده داروهایی علیه ویروسها کشف کرد. اطلاعات اولیه
ویروسها از جلبکها ، قارچها و گلسنگها ، خزه‌ها ، سرخسها و گیاهان عالی جدا شده‌اند، ولی در گیاهان عالی بیش از گیاهان پست مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. ویروسها به گیاهان زراعی خسارت عمده‌ای وارد می‌سازند. در گیاهان بر خلاف گروههای دیگر ، ویروسهای رشته‌ای دراز زیاد دیده می‌شود. ماده ژنتیکی اکثر ویروسهای گیاهی RNA است، ولی در گروه ویروس موزائیک گل کلم از DNA تشکیل شده است. ژنوم در چند ویروس گیاهی به صورت قطعاتی در پیکرهای مجزا وجود دارد، به این گروه اصطلاحا ویروسهای چند جزئی نام نهاده‌اند.
تاریخچه
ویروسهای گیاهی از بسیاری جهات به ویروسهای جانوری و باکتریایی شباهت دارند. مطالعه درباره این نوع وجه اشتراک خصوصا بعد از سال 1925 که بلاک و براکه ثابت کردند که ویروس غده زخمی شبدر نه تنها در گیاه ، بلکه در زنجره ناقل خود نیز تکثیر می‌یابد، با سرعت بیشتری دنبال شد. بنابراین میزبانهای بعضی ویروسها را می‌توان هم در جهان جانوران و هم در جهان گیاهان یافت.
شناسایی علایم ناشی از ویروسهای گیاهی در میزبان
آلوده شدن گیاهان به بیماریهای ویروسی معمولا بوسیله ساییدن مستقیم مایع آلوده بر سطح برگ انجام می‌شود. در این حالت باید دیواره یاخته‌ای یاخته‌های گیاهی به طریقی پاره شود تا ورود ویروس آسان گردد. پس از ورود ویروسها در اکثر موارد ، در محل ورود به برگ تغییر شکل حاصل می‌شود. علایم ظاهر شده بر روی برگ بیشتر به صورت لکه‌های سبز کم رنگ و پر رنگ به شکل موزائیک یا زخمهای موضعی است. گل گیاهان نیز ممکن است آلودگی ویروسی را به صورت تغییر رنگ ظاهر کند. مثلا در لاله یا شب بوی آلوده بخشی از گلبرگها سفید می‌شود.
ظهور علایم بیماریهای ویروسی نه تنها به ویروس و میزبان ، بلکه به عوامل محیطی و غذای گیاه نیز بستگی دارد. بعضی از بیماریهای ویروسی بطور مکانیکی از طریق مالش بر روی برگ منتقل نمی‌شوند و برای این منظور به موجودات زنده متکی هستند. چون اکثر ویروسهای گیاهی علائمی تقریبا همانند در گیاه ظاهر می‌سازند، بنابراین تشخیص آنها از روی علائم کار دشواری است. در این گونه موارد به خواص ذاتی آنها مانند خواص ریخت شناسی ، نوع اسید نوکلئیک و ... توجه می‌شود.
