بخشی از مقاله
پرورش گاو
مقدمه :
اگرچه در ايران پرورش و نگهداری گاو گوشتی به معنا و مفهومی که در کشورهای خارجی مرسوم و متداول است رايج نيست ولی از آنجا که ممکن است در آينده عده ای به اين کار علاقمند گردند و بخواهند در اين زمينه فعاليت نمايند لازم است که در اين باره مطالبي بيان گردد تا شايد راهنمايي برای اينگونه اشخاص باشد. انچه که در اين فصل عنوان می گردد مبتنی بر اصول جديد دامپروری در دنيای امروز بوده ممکن است با شرايط اطن مرز و بوم صد در صد وفق ندهد. ولی بعضی از قسمتهای آن عملی و بقيه موارد نيز با تغييراتی قابل اجراست.
پرورش گاو گوشتی در اغلب نقاط با استفاده از مراتع و چراگاههای خوب ممکن بوده و مقرون به صرفه می باشد. در ايران نيز بايد اين نکته مورد توجه قرار گيرد و بهتر است کسانی به
اين کار مبادرت ورزند که امکان دسترسی آنها به مراتع برايشان فراهم و ميسر باشد.
در ايران در شرايط موجود پروار کردن گوساله های نر نژاد هولشتين کم و بيش رواج يافته اين کار يا به وسيله خود دامپروران توليد کننده شير به عنوان يک کار جنبی عملی می شود يا اينکه عده ای گوساله های مذکور را بعد از, شير گرفتن خريداری و آنها را تا 10 الی 1
2 ماهگی پروار کرده و سپس عرضه می نمايند.
انتخاب گاوهای گوشتی
قبل از شروع به کار و ايجاد گله گاوهای گوشتی بايد در انتخاب اينگونه گاوها بصير بود و کليه خصوصياتی را که قبلاً درباره گاوهای پرواری ذکر گرديد به خاطر داشت زيرا اساس کار و موفقيت بعدی مربوط به همين مسئله می باشد. اين گاوها در درجه نخست بايد پيش رس باشند بدين معنی که در کوتاهترين مدت به حداکثر رشد و نمو خود رسيده زود فربه و
چاق شده و نهايت استفاده را از اغذيه بنمايند. در موقع خريد بايد به شکل و هيکل حيوان و اندام و جثه دام و بالاخره جنس و سن آن کاملاً توجه شود و کليه مزايا و محاسن مربوط به استعداد پرواری در نظر گرفته شود.
گاوهای گوشتی اصولاً دارای بدنی پر رشد و کپل و ران و سرين آنها کاملاً عضلانی بوده در صورتی که سر و گردن و اعضای بدنشان کوتاه و کوچک است. در دنيا همانطور که قبلاً نيز شرح داده شد نژادهای گوشتی مشخص بوده و تشخيص آنها نيز آسان است. به طوری که در انگلستان نژاد شورت هورن و دورهام و در فرانسه ليموزين و در آمريکا نژاد شورت هورن و هرفورد و دورهام و ابردين Aberdeen و انگوس Angus می باشد.
ولی در ايران چنين نژادهايي وجود نداشته دامدار خود بايد بصير در شناسايي اينگونه گاوها باشد.
آنچه که درباره ارزش گاوهای گوشتی حائز اهميت می باشد به قرار ذيل است
که به شرح آن پرداخته می شود:
1 – جنس: در دامهای بالغ گاو نر و ماده دارای ارزش يکسان از لحاظ گوشتی می باشند ولی در گاوهای جوان اين قسم نبوده مثلاً ارزش يک گاو ماده سی ماهه غير آبستن از يک گاو نر هم سن بيشتر بوده به طوری که لطافت گوشت و استعداد چاق شدنش فزونتر است.
2 - سن: گاوهای نر تا پانزده ماهگی کاملاً چاق شده ولی بعد از اين سن بايد اخته گردند.
3 – شکل و هيکل: اندام گاو بايد طوری باشد که کاملاً از احاظ قصابی مورد توجه واقع شده و همانطور که بيان شد قسمتهای خلفی اش پر رشد و عضلانی باشد.
4 – ظرافت: ظرافت پوست و نازکی اسکلت در بهره گوشت گاو تأثير دارد. گاوهايي که بسيار ظريف باشند نسبت دور قلم به دور سينه آنها نزديک يا برابر يک پانزدهم می باشد.
انتخاب گاوهای نر گوشتی
پس از ايجاد گله گاو گوشتی بايد از ميان آنها يا از خارج گاوهای نر اصيل و ممتاز و برجسته جهت تکثير انتخاب نمود. زيرا تا حدود بسياری اساس و پيشرفت کار مربوط به انتخاب گ
او نر خوب می باشد.ودر انتخاب گاو نر علاوه بر خصوصياتی که در بالا ذکر گرديد بايد به نتايج حاصله نيز توجه داشت و آن را ملاک قرار داد.
در خارج بهترين گوساله هايي را که از گاوهای نر اصيل و آزمايش شده بدست آمده اند جهت جفت گيری انتخاب می نمايند زيرا معتقدند که پدران آنها امتحان خود را داده اند. ولی
در ايران متأسفانه جز دانايي و بصيرت دامدار در موقع انتخاب گاو نر راه ديگری وجود ندارد. از اينرو بهتر است اين انتخاب از ميان گوساله های نر پيش رس گله به عمل آيد. مطابق تجربياتی که در آمريکا به عمل آمده است پيش رسی گوساله ها در دوره شيرخواری مربوط به دو عامل می باشد:
يکی مقدار شير مادر و ديگری خصوصيات فردی و نژادی حيوان. ولی بعد از دوره شير خواری تا 12 الی 15 ماهگی اگر گوساله ها مناسب و خوب نگهداری گردند پيش رسی و رشد بيشتر آنها تنها مربوط به خصوصيات ذاتی و نهانی حيوان می باشد.
بنابراين اگر گاو نر هر گله ممتاز باشد می تواند خصوصيات پيش رسی را به گوساله ها نيز منتقل نمايد. در انتخاب گاو نر هر اندازه دقت و مطالعه شود ارزش داشته باعث موفقيت قطعی و مسلم در کار خواهد بود.
اگر برای يک دامدار امکان داشته باشد بهتر است گاوهای نر خود را از لحاظ پيشرسی فردی و نتايج حاصله آزمايش کند و در صورت موفقيت و رضايت بخش بودن آنها را نگاهدارد وگرنه از پرورش آنها صرفنظر کند. اگر چنين آزمايشی به دقت عملی گردد و اصالت و ارزش پيشرسی گاو نر به ثبوت رسد می توان از گوساله های نر چنين گاوی برای جفت گيری در آينده استفاده کرد ولی بايد در نظر داشت که مادران اين گوساله ها نيز از لحاظ پيشرسی برجسته بوده و ميزان شير و سلامتی آنها نيز کاملاً مورد توجه باشد.
انتخاب ماده گاوهای گوشتی
انتخاب ماده گاوهای خوب و برجسته نيز چون گاوهای نر برای يک گله گوشتی لازم است. گاو ماده بايد پيشرس بوده و بتواند خصوصيات گوشتی و پرواری خود را به گوساله های خود منتقل نمايد. به دست آوردن چنين ماده گاوهايي در ابتدای کار بسيار دشوار و در ايران شايد غير عملی باشد ولی پس از تهيه گله بايد در صدد انتخاب برآمد و ماده گاوهای خوب و با ارزش را نگاهداری کرد و بقيه را به بازار عرضه نمود.
دامپرورانی که در اين راه فعاليت مي کنند در ابتدا ممکن است بسته به سرمايه ای که به کار می گذارند گاوهای مختلف را خريداری نمايند ولی بسيار لازم است که کم کم و طبق برنامه صحيح به اصلاح نژاد گاوهای خود بپردازند و گاوهای پيش رس و يک شکل و يکدستی از ميان گله خود انتخاب نموده و به پرورش آنها همت گمارند.
در خارج معمولاً گاوهايي را در گله نگهداری می نمايند که بتوانند گوساله هايي توليد کنند که در 6 ماهگی 200 الی 220 کيلو لااقل وزن داشته باشند. ولی اتخاذ اين روش در ايرا
ن به زودی عملی نيست بلکه به تدريج و طی سالها آزمايش و تجربه می توان به اين مرحله رسيد. مگر آنکه در ابتدا از نژادهای اصيل گوشتی خارجی استفاده شود.
ويژگيهای جايگاه گاوهای گوشتي
جايگاه گاوها و گوساله های گوشتی با اندک تفاوتهايي نظير گاوهای شيری می باشد به ويژه آنکه اين دسته از دامها سرما را بهتر تحمل می کنند و بازدهی بيشتری نيز دارند. مهمترين نياز گاوهای گوشتی در فصل سرما داشتن سرپناهی پشت به باد و بستری خشک می باشد.
از همين رو طويله های باز با مشخصاتی که در مورد جايگاه گاوهای شيری شرح داده شد ساده ترين و اقتصادی ترين بنا برای نگهداری دامهای پرواری محسوب می گردند. در اين ساختمانها که از سه طرف مسدود و يک طرف باز می باشند می توان به خوبی و آسانی گاوهای گوشتی را نگهداری و پرورش داد.
در ايران نيز که اغلب از گوساله های نر نژاد اصيل "هلشتاين" برای يک مدت 6 الی 8 ماهه جهت پرواربندی استفاده می شود طويله های باز پاسخگوی نياز زيستی و پرورشی گوساله های پرواری بوده می تواند بازدهی مناسب و قابل انتظاری را نيز به دنبال
داشته باشد.
مشخصات طويله های باز:فضای لازم برای هر دام در زير قسمت مسقف يا سر پناه به طور معمول 4 تا 5 متر مربع است ولی اگر چنانچه در نظر است گوساله های نر اصيل از 3 تا 4 ماه از شير گرفته شده را خريداری و در زير همين قسمت مسقف نگاهداری نمود بايد قسمت مسقف يا سايبان را به وسيله نرده يا ديوارهايي به دو يا سه قسمت تقسيم کرد
و مطابق با سن سطح مورد نياز را پيش بينی نمود. به طوری که در قسمتی که گوساله های از 3 – 5 ماهه نگهداری می شوند سطح مورد نياز برای هر رأس در حدود 2 مترمربع و برای گوساله ها 6 – 9 ماهه حدود 3 مترمربع و برای گوساله های بالاتر در حدود 10 الی 12 ماهه تا موقع کشتار در حدود 4 مترمربع در نظر گرفته می شود, عرض جايگاه مسقف نيز حدود 6 تا 8 متر پيش بينی می گردد.
ارتفاع قسمت جلو جايگاه را بايد طوری انتخاب کرد که تراکتور و يا ساير وسايل نقليه مربوط به خارج کردن کود به راحتی قادر به وارد شدن به زير جايگاه باشند. بهتر است اين ارتفاع در جلو حدود 4 متر و در عقب 80/3 متر باشد.
بهاربند يا گردشگاه:وجود بهاربند يا گردشگاه برای دامهای گوشتی ضروری است. مساحت لازم برای هر دام تقريباً دو برابر سطح مسقف می باشد. بنابراين با تقسيم بندی انجام شده در فوق که بايد در داخل بهاربند نيز مراعات گردد برای هر رأس از دامهای ذکر شده 4 , 6 , 8 مترمربع بهاربند در نظر گرفته شود.
آخورها:آخور دامها که بهتر است در خارج محل مسقف ساخته شده(تا جايگاه مسقف کمتر مرطوب شود) و بر روی آن نير سايبانی نصب گردد بايد دارای چنين ابعاد و ويژگيهايي باشد:
- ارتفاع آخور از سطح زمين در قسمت داخلی بايد حدود 30 سانتيمتر باشد تا از ريخت پاش علوفه جلوگيری شده و در ضمن دام قادر باشد از عمق 70 الی 110 سانتيمتر مواد غذايي که در داخل آخور ريخته شده استفاده نمايد. ولی اين ارتفاع در لبه خارج آخور 60 سانتيمتر انتخاب می گردد.
- عرض آخور, بين 60 الی 80 سانتيمتر پيش بينی می شود.
- طول آخور بسته به سن از سه ماهگی تا 24 ماهگی از 40 تا 70 سانتيمتر می باشد.
- در جلو آخورها نيز با مشخصات ذکر شده در مورد گاوهای شيری بايد نرده کشی شود.
پرورش گوساله های نوزاد گوشتی
گاهی اتفاق می افتد که بعضی از ماده گاوها به اندازه ای که لازم است شير توليد نمی کنند تا به مصرف تغذيه گوساله هايشان برسد. از اين رو ضروری به نظر می
رسد که کمبود شير حاصله را به وسيله شير گاوهای ديگر تأمين نمود. شير توليدی همانطور که می دانيم ارتباط به خصوصيات فردی و نژادی گاوها دارد و بايد دامدار گاوهای کم شير را بزودی شناخته و آنها را از گله خارج نمايد. زيرا برای پرورش و نگهداری گوساله های اينگونه گاوها دامدار مجبور است مخارج بيشتری را متقبل گردد و اين کار مقرون به صرفه نيست. گوساله هايي که همراه با شير از انواع دانه های علوفه ای نيز استفاده می کنند غالباً سنگينتر و درشتر از گوساله هايي هستند که فقط از شير مادر تغذيه می نمايند. اما اين موضوع بستگ
ی به نظر دامدار دارد. زيرا او بايد حساب قيمت گوشت اضافی و مواد متراکم خورانده شده را نموده و
تصميم خود را بگيرد.
معمولاً گوساله های گوشتی از 4 – 5 هفتگی می توانند از مواد متراکم استفاده نمايند. گوساله هايي که با مادر خود از چراگاه استفاده می کنند از آنجا که علف مراتعسرشار از مواد پروتئينی است به مواد متراکم گران قيمت احتياجی ندارند. از همين رو دامپرورانی که چنين امکانی برايشان فراهم است کافی است محلهای مخصوص سرپوشيده در مرتع نزديک آبشخور و آخور جايگاه مواد معدنی(نمک و دی فسفات کلسيم) ساخته و در آنها يک يا دو ماده بخصوص مانند آرد جو و ذرت ريخته و در اختيار گوساله ها قرار دهند.
مواد متراکمی که به گوساله ها داده می شود به هر حال بستگی به علوفه سبزی که در اختيارشان می باشد دارد و بايد حاوی 10-15 درصد مواد پروتئينی باشد. اگر گوساله ها در مراحل آخر شير خواری باشند می توان بر ميزان و مقدار مواد کتراکم افزود. ولی هميشه بايد حساب سود و زيان حاصله از مصرف اين مواد را در نظر داشت و مواد متراکمی مصرف نمود که ارزانتر بوده و به صرفه نزديکتر باشد. گوساله هايي که از مرتع استفاده نمی کنند بايد به اندازه کافی بسته به احتياجات جسمانی آنها يونجه خوب و مرغوب در اختيار داشته باشند و از سه هفتگی علاوه بر شير می توانند از اين مواد استفاده نمايند.
مواد متراکم بايد روزانه دوبار منظماً و به فاصله مساوی در اختيار گوساله ها قرار داده شود و به گوساله ها تا موقعی که به اندازه کافی نمی توانند از علوفه استفاده نمايند بايد اجازه داده شود که روزانه سه بار از پستان مادر شير بخورند.
وقتی که هوا مساعد باشد لازم است که روزانه 2 – 3 ساعت در بعدازظهر گوساله ها همراه با مادران خود در داخل بهاربند گردش نمايند. از شير گرفتن گوساله ها بستگی به رشد و نمو آنها و مقدار شير مادرانشان دارد. ولی معمولاً گوساله ها را از 6 تا 8 ماهگی از شير ميگيرند. گوساله های نر و ماده را غالباً از 6 – 7 ماهگی از يکديگر جدا می نمايند.
گوساله ها را قبل از آنکه از شير بگطذند ب
هتر است که بر ضد بيماريهای شايع واگير در هر ناحيه بخصوص شاربن و تب برفکی و بروسلوز واکسينه نمايند.
کيفيت سيلوی علوفه و رشد گاوهای گ
Silage and Growth of Beef Cattle)
الگوی تخمير (Pattern of Fermentation)
چگونگی محافظت سيلوی علوفه اثر مهمی بر ارزش آن در تغذيه گاوهای گوشتی دارد. ايجاد تخمير ثانويه(تخمير بوتيريک) در سيلو نه فقط منجر به افزايش افت مواد مغذی می شود, بلکه باعث کاهش مصرف سيلو توسط دام نيز می شود. اين نوع اثرات مخصوصاً در دامهای جوان ديده می شود, ولی ممکن است در گاوهای مسن تر نيز اتفاق افتد. کاهش 30 درصد در مصرف ماده خشک معمول است و افزايش وزن لاشه نيز می تواند به حدود نصف برسد.
محتوای ماده خشک(Dry Matter Content)
سيلوی حاصل از علوفه هايي با رطوبت بالا و مستقيماً درو و سيلو شده بيشتر از سيلوی تهيه شده از علوفه های پژمرده شده و نسبتاً خشک تر, در معرض ابتلا به تخمير ثانويه هستند. بنابراين, مقايسه های انجام شدهه نشان می دهند که عملکرد گاوهای گوشتی در حال رشد تغذيه شده با سيلوی حاصل از علوفه پژمر
ده بهتر از دامهايي است که با علوفه مستقيماً درو و سيلو شده تغذيه شده باشند. فايده پژمرده کردن, معمولاًً دسترسی به روزانه 100 تا 150 گرم افزايش وزن زيادتر است, اما ضرر درو و سيلو کردن مستقيم علوفه را می توان با مصرف خوراکيهای متراکم يا با استفاده از افزودنی های موثر که برای اطمينان از خوب محافظت شدن علوفه سيلويي مصرف می شوند, جبران کرد.
بنابراين در عمل, افزودنی هاب بيشتر برای تهيه سيلو از علوفه های مرطوب تر به کار می روند تا برای تهيه سيلو از علوفه های خشک تر. بيشترين فايده استفاده از سيلوی علوفه پژمرده شده در افزايش وزن گاوهای گوشتی را می توان مربوط به بهبود کيفيت محافظت سيلو دانست, نه تنها به افزايش درصد ماده خشک آن. لذا اکنون مدارک واضحی وجود دارند مبنی بر اينکه سيلوی حاصل از علوفه پژمرده شده نمی تواند نفع زيادتری مازاد بر آنچه که از طريق استفاده از سيلوی علوفه مستقيماً سيلو شده و به خوبی محافظت شده حاص
ل می شود, در جهت بهبود عملکرد دام يا بازده تبديل سيلو به افزايش وزن لاشه حيوان داشته باشد. اگرچه مصرف سيلوی علوفه پژمرده شده
20 درصد بيشتر از سيلوی علوفه مستقيماً سيلو شده است, قابليت هضم سيلوی علوفه پژمرده شده معمولاً کمی پايين تر است. افزايش وزن لاشه نيز لزوماً در دامهای تغذيه شده با سيلوی علوفه پژمرده شده بهبود نمی يابد و نتيجتاً باز
ده توليد می تواند پايين تر باشد.
براين اساس, پژمرده کردن علوفه, قبل از تهيه سيلو را می توان تنها در زمينه های تسريع در دروی محصول, کاهش مقدار پس آب سيلوی حاصل و هزينه کمتر در خصوص استفاده از افزودنی ها توجيه کرد. مدارک فراوانی نيز وجود دارد مبنی بر اين که تأمين اسيدهای آمينه از سيلوی علوفه پژمرده شده می توانند تشريح کننده عدم پاسخ مثبت به افزايش وزن لاشه در دامهای تغذيه شده با اين نوع سيلو باشد.
روشهای توليد گوشت گاو با استفاده از علوفه سيلو شده
(Systems of Beef Production from Silage)
اهداف مورد نظر برای عملکرد دام در رابطه با نژاد و سن حيوان و نيز وزن مناسبی که يک نژاد بخصوص به سطح مناسبی از چاقی لاشه برای ارائه به بازار گوشت می رسد, دسته بندی شده و آورده شده است. در اين بخش, اثر تنوع کيفی سيلوی علوفه بر احتياجات غذايي دام در برخی از روشهای مورد بررسی قرار می گيرد.
همان طور که در مورد استفاده از علوفه خشک برای توليد گوشت گاو گفته شد, برای به دست اوردن افزايش وزن مطلوب, کاهش در محتوای انرژی سيلو منجر به مصرف مقادير زيادتری از مواد متراکم می شود. اعداد برآورد شده برای خوراک د
ام که در جدول 5-6 نشان داده شده است, مربوط به سيلوی علوفه خوب محافظت شده و پرمصرف توسط دام است. در اين مورد, هدف اين بوده است که به منظور مصرف مقادير کمتری از مواد متراکم, مصرف سيلو به بيشترين مقدار ممنه غلات
(Crass/ Cereal Beef Production)
مسئله مهم در پرواربندی گاو يا گوساله با علوفه و مواد متراکم اين است که افزايش وزن روزانه دامها در طول دوره تغذيه مستقيم حيوان از چراگاه(6 تا12 ماهگی) در بالاترين حد ممکن باشد. نقطه اوج افزايش وزن روزانه حدود 8/0 کيلوگرم برای گوساله های اخته نژاد فريزين و حدود 9/0 کيلوگرم برای آميخته های فريزين * هرفورد است. دامهايي که در فصل چرا افزايش وزن خوبی نداشته باشند, مشکل است که بتوانند عملکرد خوبی در زمستان داشته باشند. بنابراين بايد طوری برنامه ريزی کرد که افزايش وزن دام در چراگاه قربانی جمع آوری و ذخيره علوفه از مقدار محدودی زمين نشود؛ به اين معنی که در عرض ذخيره کردن مقادير زيادتری از علوفه, به دام اجازه داده شود تا با استفاده مستقيم از چراگاه عملکرد بالا
يي داشته باشد. مقدار زمينی که بايد تا رسيدن دوباره سيلوی علوفه برای چرا در اختيار دام قرار داده شود, بستگی به ميزان حاصلخيزی زمين دارد. مقدار مطلوب حاصلخيزی زمين با پاشيدن حدود 150 کيلوگرم کود ازته در آن تأمين می شود. زمينهاگاو در زمان خروج از جايگاه بسته به مرتع را داشته باشد. در حالی که زمينهايي با حاصلخيزی متوسط يا بيش از متوسط بايد به ترتيب تأمين کننده نيازهای غذايي 1400 تا 1600 کيلوگرم وزن زنده دام باشد. اگر گوساله ها در هنگام ورود به مرتع 180کيلوگرم وزن داشته باشند, به هر هکتار از زمينهايي با حاصلخيزی متوسط بايست 5/5 رأس و بيش از متوسط بايست 9 رأس از چنان گويز, 1000 مترمربع؛ برای زمينهای متوسط, 1500 متر مربع و برای زمينهايي با حاصلخيزی کمتر از متوسط, 2000 متر مربع است.
مقدار زمينی که برای تأمين سيلوی علوفه مورد نياز دام لازم است نيز بستگی به حاصلخيزی زمينی دارد که علوفه سيلو شونده در ان کشت می شود. بر همين اساس, زمين لازم برای هر ردس دام به منظور تأمين علوفه چين اول برای تهيه سيلو, در مورد زمينهايي با حاصلخيزي کمتر از متوسط, متوسط و بيش از متوسط, به ترتيب 3000 مترمربع, 2500 مترمربع و 2000 مترمربع خواهد بود. بااستفاده از 100 کيلوگرم کود ازته در هر هکتار زمين, 2/1 تن ماده خشک سيلوی علوفه برای هر رأس دام تأمين خواهد شد.اگر نياز ب
ه 5/1 تن ماده خشک سيلو باشد, زمين لازم برای هر رأس بايد به ترتيب,3500, 3000 و 2500 متر مربع باشد.
زمينهايي که چين اول آنها به مصرف تهيه سيلو رسيده باشد, بايست تا رشد کافی علوفه در آنها مورد چرا قرار نگيرند تا علوفه در حا
ل رشد مجدد در آنها فرصت رشد داشته باشند, در غير اينصورت؛ يعنی, اگر بلافاصله پس از برداشت, دامها را برای چرا وارد آنها کنيم , به دليل عدم وجود علوفه کافی و قابل چرا, مورد لگدمال شدن و به تعويق افتادن رشد مجدد قرار می گيرند. اما پس از برداشت(چين) اول برای تهيه سيلو و رسيدن علوفه به حد کافی رشد, می توان اين زمينها را به چرای دامها اختصاص داد. همچنين می توان از بخشی از اين زمينها مجدداً در اواسط فصل برای تهيه سيلو استفاده کرد . بعد از برداشت چين اول برای تهيه سيلو, وسعتت چراگاه به تدريج با الحاق اين زمينها افزايش يافته و در پايان فصل به حد نهايي خود می رسد.
