بخشی از مقاله
چکیده:
کاربرد GIS در آبیاری و زهکشی، داده ها و پارامترهای موجود در شبکه های آبیـاری و زهکشـی اسـت. GIS
قادر است کلیه داده ها و اطلاعات مکانی و توصیفی شبکه های آبیـاری را در یـک محـیط کـامپیوتری یکپارچـه نموده و به صورت آسان در اختیار کاربران قرار دهد هدف این مقاله مکان یابی یا تعیـین محـل مناسـب بـرای ایجاد سد زیرزمینی در منطقهای در استان سمنان میباشد. از آنجا که احداث سد زیرزمینی بر خشکه رودهـای این منطقه راهکاری مناسب برای جبران کم آبی در ماههای خشک سـال اسـت، از فنـاوری سیسـتم اطلاعـات جغرافیایی برای این منظور استفاده شده است لذا این پژوهش طی سه مرحله انجام گرفته است. در مرحله اول، کلیه دادههای حاصل از مشاهدات محیطی مربوط به محـدوده مـوردنظر وارد نـرم افـزاری Arc GIS گردیـد. سپس لایه های رقومی بر اساس استانداردهای موجود وزن دهی و طبقهبندی شد. در نهایت، با کاربرد آنالیز چند معیاری محدوده های مناسب برای احداث سد زیرزمینی مشخص شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد کـه محدوده مناسب در قسمت جنوب غربی منطقه میباشد.
واژههای کلیدی: مکان یابی، سد زیرزمین، GIS، آنالیز چند معیاری، امتیاز و وزندهی
مقدمه
1
اصولاً سدهای زیرزمینی به منظور تأمین اهدافی از قبیل تهیه آب مصرفی، مدیریت منـابع آبـی ماننـد مسـدود کردن چند چشمه یا قنات و هدایت آب آنها به چشمه اصلی یا مادر چاه در قنـوات، جلـوگیری از پیشـروی آب شود به آب زیرزمینی مانند سواحل و دشتهای نمک و ممانعت از پخش آلودگیها و تأثیر سـوء آنهـا بـر آبهـای زیرزمینی طراحی می شوند. این سدها نسبت به سدهای سطحی دارای مزایایی می باشند از جمله هزینه ساخت بسیار پایین، نزدیکتر بودن آنها به محل مصرف، عدم کاهش آب در اثر تبخیر سطحی.
منطقه موردمطالعه درمقاله حاضردراستان سـمنان واقـع اسـت بـادر نظرگـرفتن معیارهـایی ازقبیـل فاصـله از رودخانه،فاصله ازگسل،فاصله ازروستاهاوسایرپارامترهاتجزیه وتحلیل مکان هـای متفـاوت صـورت گرفتـه اسـت مکان های مختلف امتیازات متفاوتی راازهرمعیارکسب می کنند.
بهترین مکان برای احداث سدهای زیرزمینی مناطقی با اقلیم خشک یـا نیمـه خشـک و دارای بارنـدگی کـم و نامنظم میباشد. این زمینها باید دارای خصوصیات ذیل باشند: بستر نفوذ پذیر به فاصله کمی از سطح، لایه های زمین با خلل و فرج زیاد، ضخامت کافی برای ذخیره مناسب و هر چه بیشتر آب و عدم آلودگی آب ذخیره شده در اثر فعالیتهای انسانی.
مناطق دارای سازند کارستی و همچنین مناطقی با پهنه های آبرفتی که قادر به حفظ و نگهداری آب در داخـل زمین میباشند وبا ایجاد سفرههای آب های بزرگ برای احداث سدهای زیرزمینی مناسبترند. هنگـام بارنـدگی در سازندهای کارستی، آب باران با دی اکسید کربن ترکیب شده و اسید کربنیک تولید میکند.با نفوذ این آب به درون سازندهای کارسستی و تجزیه آن حفرات بزرگی ایجاد می شود که آن محـل را مناسـب تجمـع آبهـای زیرزمینی میکند. به این تریتب، این سازندها از منابع مهم ذخیره آب زیرزمینی به شمار میروند.
ایران با اقلیمی خشک و نیمه خشک، از نظر بارندگی سالیانه وضعیت مطلوبی ندارد. از این رو توجـه خـاص بـه منابع آبی محدود آن و یافتن و کاربرد روشهای نوین حفظ، حراست و بهره برداری از این ذخایر آبی ضروری به نظر میرسد. یکی از راهکارهای مناسب برای کم آبی مناطق خشک و نیمه خشک احداث سدهای زیرزمینی بر روی خشکه رودها است. سد کهوج کرمان (با ارتفاع 12 متر در شیب 4 درصد و عرض 40 متر با هسته رسی و حجم 1000 مترمکعب) مانند کوهرزد دامغان نمونههایی از اید سدها در ایران میباشند.
2
در همین رابطه تحقیقات مختلفی صورت گرفته است. از جمله هاشمی((1381 طی بررسیای بـه مکـان یـابی جهت احداث سد زیرزمینی در حوضه آبریز حاج علیقلی واقع در استان سمنان پرداخت .(2) طباطبـایی یـزدی (1381) نیز اقدام به مکان یابی سد زیرزمینی در بخشهایی از استان تهران و سمنان کـرد .(3) همچنـین پـری اردکانی و دانائیان (1381) با روش ArcGIS مکانهای مناسب احداث سد زیرزمینی را در منطقـه خرانـق یـزد مشخص نمودند (40) خیرخواه زرکش (1387) نیز در مطالعه ای موردی بـه اولویـت بنـدی مکانهـای مناسـب احداث سدزیرزمینی در دامنه شمالی کوههای کرکس در غرب شهر نطنز که عمدتاً دارای سنگهای آندریتی بود پرداخت .(5) او با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی ابتدا معیارهای اصلی ارزیابی شامل معیارهـای زیسـت محیطی، اقتصادی اجتماعی وقتی را تعیین نمود سپس برای هر یک از این معیارها معیارهای فرعی را مشخص و با وزن دهی به معیارهای مذکور مناسبترین محورها را برای احداث سدزیرزمینی تعیین کرد.
هدف از مقاله حاضر مکان یابی بهترین محل برای احداث سد زیرزمینی درقسمت غربی استان سمنان است.
