بخشی از مقاله
چکیده :
امروزه گردشگري پایدار در بسیاري از کشورها ، به منزله نمادي از هویت فرهنگی و یکی از بخشهاي مهم اقتصادي محسوب می گردد . سیاستگذاران توسعه در کشورهاي جهان ، گردشگري را روشی مطمئن با چشم انداز روشن براي توسعه پایدار معرفی کرده اند . گردشگري روستایی به عنوان یکی از زیر بخشهاي گردشگري ، علاوه بر حفظ ارزشها و باورها ، با ایجاد فرصتهاي شغلی و کسب درآمد محلی و توسعه ساختارهاي زیر بنایی امکان توسعه پایدار و یکپارچه روستایی را فراهم می سازد که می تواند نقش مهمی در کاهش فشارهاي روحی و روانی شهرها و جلوگیري از مهاجرتهاي بی رویه روستائیان به شهرها ایفا کند . از اینرو برنامه ریزي در جهت گسترش گردشگري بر پایه توسعه پایدار اقتصادي ، در راستاي رشد و تعالی جامعه روستایی موثر می باشد . حال سوال این است که پتانسیل هاي توسعه گردشگري روستایی کدامند ؟ چه راهبردها و راهکارهایی جهت توسعه گردشگري که منجر به توسعه روستاي سیمین ابرو می شود ، وجود دارد ؟ به این منظور مقاله حاضر با استفاده از روش پیمایی ، مطالعات میدانی و تعیین نقاط قوت و ضعف ، به ارائه استراتژي و راهبرد در گردشگري در روستاي مورد نظر پرداخته است .
کلمات کلیدي :
توسعه روستایی ، گردشگري روستایی ، گردشگري پایدار ، توسعه اقتصادي .
1
اولین همایش ملی سلامت ،محیط زیست و توسعه پایدار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس
11 و 12 اسفند 1389
مقدمه :
روستا به عنوان یک مکان اقتصادي ، اجتماعی و سیاسی ، زیستگاه جماعتی از مردم در خارج از محدوده شهرهاست که داراي هویت تاریخی ، جغرافیایی و فرهنگی مخصوص به خود می باشد . (شهبازي (1384
برخورداري بافت و معماري روستایی از زیبایی اکولوژیکی ، استفاده از مصالح بومی ، هماهنگی با شرایط محیطی در استقرار بافت و ساخت و ساز مسکن ، قرار گرفتن روستاها در بستر طبیعی و برخورداري از مناظر و چشم اندازهاي طبیعی ، مهمترین امتیازهاي روستا محسوب می شود . (سرتیپی پور (1388 این خاصیتهاي محلی و جاذبه هاي سنتی ، زمینه مورد علاقه بسیاري از گردشگران داخلی و خارجی محسوب می گردد .
گردشگري :
توریسم واژه اي فرانسوي و از ریشه تور است . تور در زبان فرانسه معناي پیمودن و گردش کردن است که معناي فارسی آن گردشگري می باشد . (نوروزي- بقایی (1384 گردشگري ، پدیده اي است کهن که در جوامع انسانی وجود داشته و طی مراحل مختلف تاریخی ، به موضع اقتصادي ، اجتماعی و صنعتی کنونی رسیده است . (کارگر(1386
گردشگري در نیمه دوم قرن 18 میلادي با گسترش شهرنشینی ، ارتقاء وسایل حمل و نقل ، گسترش خطوط راه آهن ، توسعه خطوط هوایی از سال 1345 به بعد ، تغییرات اجتماعی ، افزایش طبقه میانی اجتماع و اوقات فراغت بیشتر ، توسعه یافت . سیر و سیاحت در ایران از دیرباز رونق داشته است . آمد و شد خاور شناسان ، وجود کاروانسراها ، چاپارخانه هاي قدیمی و راههاي گسترده در دوره هخامنشیان دلیلی بر این مدعاست . (جهانیان (1388
گردشگري ( توریسم ) روستایی :
کمیسیون جامعه اروپا در سال 1986 ، توریسم روستایی را اینطور تعریف می کند : توریسم روستایی تنها شامل گردشگري کشاورزي نیست ، بلکه همه فعالیتهاي گردشگري در مناطق روستایی را شامل می شود . توریسم روستایی یک اصطلاح جامعی است که در بر دارنده مفاهیم گوناگونی مانند گردشگري در طبیعت ( اکوتوریسم ) ، گردشگري کشاورزي ( اگرو توریسم ) ، گردشگري تاریخی ، فرهنگی ، هنري و ... می باشد . به دلیل اشکال متعدد و متنوع ، ارائه تعریفی جامع و کامل از آن دشوار است
. بخش عمده اي از صنعت توریسم را گردشگري روستایی تشکیل می دهد که سهم عمده اي در اقتصاد مناطق روستایی دارد و
2
اولین همایش ملی سلامت ،محیط زیست و توسعه پایدار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس
11 و 12 اسفند 1389
منبع مهمی براي اشتغال نیروي غیر ماهر و کسانی که کارهاي پاره وقت را ترجیح می دهند ، به ویژه زنان و مهاجران فقیر روستایی می باشد که می تواند به طور قابل توجهی به توانمند سازي زنان و کاهش فقر آنها کمک کند . این اشتغال می تواند در بخشهاي مرتبط با گردشگري مانند : صنایع دستی ، خدمات اقامتی و رفاهی و کشاورزي انجام شود . (منشی زاده (1382
جاذبه هاي توریسم روستایی :
مهمترین و اصلی ترین جاذبه گردشگري روستایی بطور سنتی ، خود روستا می باشد . (منشی زاده (1382
عواملی که باعث جذب گردشگران به روستاها می شوند ، عبارتند از : شرایط طبیعی و مورفولوژیکی ، شیوه زندگی ، آداب و رسوم فرهنگی ، صنایع دستی و محلی ، جاذبه هاي بکر پیرامونی ، حیوانات اهلی و بومی ، حیات وحش و حیوانات غیر اهلی ، گیاهان خاص و کمیاب (گیاهان دارویی) ، آثار تاریخی و باستانی ، غذاهاي محلی و سنتی ، فعالیتهاي ورزشی (آبی ، هوایی , زمینی) . (بقایی- نوروزي (1384
یکی از جاذبه هاي مهم روستا معماري بومی و منظر مرموز آن است . از مهمترین عواملی که در شکل گیري منظر و ایجاد جاذبه براي روستاها موثرند ، عبارتند از :
- ترکیب مناسب و هماهنگی منظر سخت ( بخشهاي مصنوع مانند خانه ها ، کوچه ها و ... ) با منظر نرم ( بستر طبیعی و پوشش گیاهی منطقه )
- هماهنگی و شباهت ساختمانهاي روستا که در عین تنوع و تفاوت ، تابلوي موزونی را تصویر می کنند .
- استفاده از مصالح بوم آورد و قدرت ابتکار سازندگان ابنیه در به کارگیري این مصالح .
- بافت ارگانیک روستاها و تنوع پرسپکتیو براي عابرین در معابر پیچ در پیچ و گاه شیب دار .
- استفاده از ابعاد و مقیاس انسانی که در معماري روستایی به بهترین وجه دیده می شود .
- عدم وجود عنصر بیهوده و لغو در معماري روستایی و استفاده بهینه از هر چیز که در دسترس باشد .
- وجود تقارن و نظم هندسی در نما و حجم که هم در صحن و هم در نماي ساختمانها حک شده است .
3
اولین همایش ملی سلامت ،محیط زیست و توسعه پایدار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس
11 و 12 اسفند 1389
تاریخچه گردشگري روستایی در جهان :
گردشگري پدیده اي است کهن که از دیر باز در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج طی مراحل مختلف تاریخی به موضوعی فنی ، اقتصادي ، اجتماعی و اکولوژیکی کنونی خود رسیده است . (رضوانی (1384 واژه گردشگري به قدمت تمدن می باشد . بررسی تاریخچه مزبور گویاي این است که گردشگري همیشه با تجربه خوشایند همراه نبوده است . مردم متعلق به تمدنهاي ماقبل تاریخ با این انگیزه مسافرت می کردند که بتوانند غذا به دست آورند ، از خطر دوري جویند یا به مناطقی که داراي آب و هواي مساعدتري است نقل مکان کنند . با افزایش مهارت و کسب فنون ، از دوره هاي بعد انسان با انگیزه تجارت و تبادل کالا مسافرت می کرد . (فرجی (1381
شروع بازدید از جوامع روستایی توسط شهروندان سایر مناطق جهان ، چندان مشخص نیست و می توان حدس زد که از زمان شکل گیري شهرها و گسترش تمدنهاي بشري ، انسان به دلیل روابط اقتصادي و اجتماعی به انگیزه هاي مختلف ، همیشه در طول تاریخ ، گردشگري را تجربه کرده است . (شریف زاده (1381
در ایران سابقه گذران اوقات فراغت و تفریحات به زمان قاجاریه باز می گردد که خاص شاهان و طبقه دربار بود . اما در زمان حکومت پهلوي رشد بیشتري یافت . با این وجود شناسایی منابع گردشگري با تاخیر زیادي روبرو شد . اولین اقدام نظام یافته در تهیه فهرست منابع گرشگري ایران ، به عنوان بخشی از طرح جامع گردشگري توسط شرکت توریست کانسالت انجام شد و در گزارش فنی تحت عنوان " فهرست منابع موجود جهانگردي ، خط مشی ، الویت ها و تسهیلات " در سال 1353 ارائه گردید .
گسترش شهرنشینی و مهاجرت روستاییان به نقاط شهري از یک طرف و افزایش درآمد سرانه از سوي دیگر ، زمینه هاي اجتماعی و اقتصادي گردشگري داخلی نیز فراهم گردید . بدین ترتیب گردشگري در مناطق روستایی شکل گرفت و احداث خانه هاي دوم (ییلاقی) در مناطق خوش آب و هواي روستایی اطراف شهرهاي بزرگ ، به خصوص پایتخت رونق گرفت . این روند با پیروزي انقلاب اسلامی و بعد از مدتی توقف ، رشد چشمگیري داشت و علاوه بر حومه پایتخت ، در حال حاضر دره هاي دامنه جنوبی البرز از سمنان تا طالقان و شمال استان قزوین را در برگرفته است . دره هاي شمالی رشته کوه هاي البرز ، مناطق ساحلی دریاي خزر در گلستان ، مازندران و گیلان ، دامنه هاي کوه هاي زاگرس در استان اصفهان ، اطراف سهند در آذربایجان شرقی ، اطراف قلعه شیر کوه در استان یزد و دره هاي ارتفاعات شمال خراسان ، در حوزه توسعه خانه هاي دوم قرار دارند .
4
اولین همایش ملی سلامت ،محیط زیست و توسعه پایدار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس
11 و 12 اسفند 1389
گردشگري روستایی در ایران و همدان :
کشور ایران از نظر منابع طبیعی جزء 10 کشور برتر دنیا می باشد که می تواند از ثمرات گردشگري درکاهش مشکلات بیکاري و درآمد اقتصادي استفاده کند . اما با توجه به آمارهاي موجود ایران ، از این فرصت بهره کافی را نبرده است . به طوریکه تنها در میان کشورهاي اسلامی رتبه دهم را داراست . (ابوالحسنی نژاد (1382 روستاهایی که در استان همدان واقع هستند و داراي جاذبه هاي گردشگري می باشند شامل روستاي سیمین ابرو ، ورکانه ، خاکو ، حبشی و علیصدر می باشد .
جایگاه تاریخی همدان : همدان ، اولین پایتخت نخستین تشکیلات حکومتی در ایران بوده که آنرا هگمتانه می نامیدند . آثار مکشوفه از تپه باستانی هگمتانه ، کتیبه هاي گنج نامه و غار علیصدر و سرابها ، طبیعت بکر و ... آثاري از آن زمان می باشند . این آثار موجب شد تا در جلسه مورخ 1370/2/2 شوراي عالی شهرسازي و معماري کشور ، همدان به عنوان یکی از شش شهر تاریخی- فرهنگی کشور شناخته شود . کاوشهاي باستان شناسی انجام شده در تپه گیان نهاوند ، وجود تپه باستانی باباکمال و مهاجرت حیقوق پیامبر به تویسرکان ( حدود 700 سال قبل از میلاد مسیح ) نیز حاکی از قدمت این شهر است .
