بخشی از مقاله


نگاهی به زندگی عطار نیشابوری و آثار او:
محمد ملقب به مزیر الدین و مشهور به عطار نیشابوری و شاعر و نویسنده مشهور ایرانی قرن ششم و هفتم قمری است. تاریخ تولد وی به درستی معلوم نیست ولی بر اساس شواهد حدود آن را می توان به سال 540 قمری دانست. در ( کدکن) از توابع نیشابور زاده شده است.پدرش پیشه عطاری داشت و عطار هم شغل پدر را انتخاب نمود وبه عطاری شهره شد مادرش زنی با کمال بود که در شخصیت و رشد معنوی وی اثری بسزا داشت. او در وصف مادر خود گفته است:مرا گر بود انسی در زمانه به مادر بود و او رفت ز میانهنبود او زن که مرد معنوی بود سحرگاهان دعای او قوی بود

عطار تحصیلات خود را در نیشابور فرا گرفت و با پشتکار و با ذوق خدادادی علوم زمانش را فرا گرفت و آثار متنوع او مصداق این مطلب می باشد آثار متنوع او مصداق این مطلب می باشد که وی در علوم و فنون ادبی ، کلام، نجوم، تفسیر آیات و احادیث و سایر علوم فقه و نیز در علم گیاه شناسی و پزشکی استاد بود.عبدالرحمن جامی در مورد گرایش وی به تصوف آورده است.
که روزی در دکان عطاری مشغول معامله بود درویشی به آنجا رسید و چند بار از عطار تقاضای کمک نمود. وی بهدرویش توجه نکرد. درویش گفت که ای خواجه تو چگونه خواهی مرد؟ عطار گفت: چنان که تو خواهی مرد. درویش کاسه ای چوبین زیر سر نهاد و گفت: ا...! و جان بداد. عطار از این اتفاق متغیر شد و به طریق صوفی در آمد.

و وی در کتاب تذکره الاولیاء میلش را به تصوف چنین آورده است که« از کودکی یاد دوستی این طایفه( صوفیان) در دلم موج می زد و سخن آنان در همه وقت مفرح دل من بود». و عطار همه دولت خود را مدیون ابوسعید ابی الخیر دانسته و برخورداری اش را از چاشنی عرفان حاصل روحانیت آن پیر عارف دانسته است.
روزگار پیری عطار مصادف با حمله خانمان سوز مغول بود و به گفته وی مغولان آفت مهلکی بودند که « آمدند و کشتند و کندند و سوختند و بردند ورفتند» و به قول ملک الشعرای بهار« "آمدند و کشتند و کندند و سختند و بردند و نرفتند» زیرا که آنها بیش از یک قرن در این کشور ماندند و حکومت کردند و تبعات ناگوار آنها به قرن ها بر قرار بود.

و در نهایت عطار نیز دچار حادثه شوم حمله مغول شد و مثل دیگران شیخ را به شهادت رساندند و شهادت وی را میتوان به تاریخ 618 قمری فرض کرد. آرامگاه وی در نیشابور و در قرن نهم هجری به همت علیشیر نوایی ساختمان جدید بر آن ساخته شد.

آثار وی:
آثار وی شامل الهی نامه که مثنوی عرفانی است مشتمل بر 6511 بیت در 21 مقاله.
اسرار نامه، مثنوی عرفانی در 3305 بیت و مشتمل بر 12 مقاله
خسرو نامه منظومه ای در 7838 بیت
مصیبت نامه، منظومه ای عرفانی مشتمل بر 7539 بیت
منطق الطیر، منظومه ای عرفانی از زبان مرغان 4458 بیت
دیوان قصاید و غزلیات مشتمل بر 9943 بیت
مجموعه رباعیات شامل 5000 بیت در 50 باب موضوع مختلف
تذکره الاولیاء به نثر در شرح حال 72 تن از بزرگان صوفیه و کرامات آنان.

پندنامه:
اثری است منظوم در پند و اندرز که بر اساس نسخه چاپی سیل و ستر دو سالی مشتمل بر 79 فصل و 853 بیت است.
این کتاب درموضوعات مختلف اخلاقی سروده شده است. منصف در تمام فصول کتاب در خطاب به نسل جوان که از آنان به عنوان « ای پسر» نام برد پند و اندرز می دهد و راه بهتر زیستن را می نماید.
دغدغه خاطر شاعر در تربیت نسل جوان در تمام ابیات کتاب به خوبی آشکار است. پرهیز از محرمات و عمل به واجبات اصلی ترین موضوع سرایش اثر است.
ولی تقریباً در تمامی ابیات کتاب به آیات و احادیث نظر دارد و با استفاده از معارف اسلامی چه به صورت تلمیح یا اقتباس آنها را در شعر خود گنجانده است.
این کتاب را به زبان های مختلفی از جمله تازی و ترکی و هندی ترجمه کرده اند. افرادی مانند سعید نفیسی و نیز هلموت ریتر در دایره المعارف اسلام این اثر را از آثار مهم عطار بر شمره اند.

مختصری بر پند و پند نامه نویسی:
پند که از آن با عناوین اندرز، وصیت و نصیحت و موعطه یاد می شود و مجموعه ای است از اخلاقیات که انسان با کسب دانش و یا تجربه های مختف در زندگی خود را موظف می بیند که آگاهیها و دانسته هایش را به دیگران انتقال دهد تا بدین وسیله سعادت فرد و در نهایت اجتماع را تضمین کند.
آدمکی در کنار همه قوانین موضوعه ی خویش در علم و تکنیک از اخلاق در رعایت بسیاری از ملاحضات بی نیاز نیست و آن را از لوازمات اصلی حیات خود می داند و در هر جامعه ای شکلی و بروزی مخصوص به خود دارد که البته در یک مورد یعنی ایجاد پیوستگی میان مردمان مشترک است.

در باورهای دینی ظهور پیامبران از آدم تا محمد(ص) و یا به دید کلی تر آمدن تمامی مصلحان بشری، مانند بودا و کنفسیوس بدان دلیل بوده که مردم را به رعایت اخلاق پایبند سازند و آنان را به پند و اندرز از کارهای نادرست دور و به اعمال نیک هدایت کنند.پند و اندرز در ادبیات فارسی بازتابی گسترده دارد که می توان آنها را مشتمل بر توصیه های مذهبی وصیت نامه ها، آیین کشور داری، چگونگی اداره منزل خویشتن سناسی و از این دست دانست.در ادبیات نیز یکی از بیشترین مضامینی که ادیبان و شاعران بدان پرداخته اند بیان پند و اندرز و توجه دادن مردمان به اخلاقیات است.
در دوره های پیش از اسلام میراث مکتوبی از پند و اندرز به ما رسیدن است که مربوط به دوره ساسانی است که شامل کلمات قصار حکیمانه ای می باشد . پس از اسلام نیز تأثیر بسزایی گذاشته است و شاعران و نویسندگان از تذکر مردمان و آراستگی آنان به اخلاقیات غافل نماندند. مانند حمزله بادقیسی و ابوسلیک گرگانی و رودکی از شاعران مشهور دوره سامانی است که ا از او لقب «پدر شعر فارسی» یاد کرده اند و دیگری ابو شکور بلخی صاحب منظومه « آفرین نامه» است و پس از او فردوسی است و...

در ستایش خدا
حمد بی حد ، آن خدای چاک را
آنکه ایمان داد ، مشتی خاک را

ستایش بی اندازه مخصوص خداوند پاک است که به مشتی خاک ایمان بخشید خداوندی که روح خود را در آدم دمید و حضرت نوح را از خطر طوفان رهایی بخشید، پروردگاری که خشمش باد را فرمان داد تا قوم عادرا به سزای اعمل ننگینشان برساند. و از سوی دیگر مهربانی و لطافتش چنان کرد که آتش بر خلیل ا... به گلستانی بدل شد خداوندی که قوم گناهکار لوط را در سحرگاهی نابود ساخت و برای نافرمانی نمرود پشه ای را مأمور کرد تا به مغزش فرود آید و او را به هلاکت رساند.

سپاس مطلق شایسته بخشاینده ای است که دشمنان پیامبرش را در میان آبها غرق کرد و از میان سنگهای به هم فشرده و محکم کوه شتری را در اثبات حقانیت پیامبرش بیرون آورد. و به عنایت قدرتمندانه اش آهن سخت در دستان داوود نبی به مومی نرم تبدیل شد. خدایی که به حضرت سلیمان عظمت و برتری بخشید و دیو پری را در اختیار او آورد.
حضرت یونس را همانند لقمه ای در دهان و شکم ماهی قرار داد . تنها اوست که هر چه بخواهد انجامش می دهد و به اراده ای جهان را به یک لحظه ویران می سازد.
بی هیچ تردیدی فرمانروایی مطلق از آن اوست و کس را پروای برابری با او نیست و آنچه می کند محض درستی و راستی است چنان که به تدبیر خود برخی را گنج و پادشاهی دهد و جماعتی دیگر ار به مصلحت دچار رنج و عذاب گرداند.

درنعت سیدالمرسلین
هر دم ایما صد درود و صد سلام
بر رسول و آل و اصحابش تمام

سپاس بر برترین دو جهان و پایان بخش فرستادگان که ذدر مرتبه آمدن آخرین بود و رتبه فخر و عظمت ، اولین پیامبری که معراجش تا عرش الهی بود و قدرتش بر آوردنده نیاز پیامبران پیشین.
هر آن که پس از او به خلافت رسید به اعتبار او برتری یافت و درورد بر مولا علی (ع) که دوازده شهر علم و معرفت نام گرفت ستایش ما بر عموهایش حمزه و عباس که در مردانگی و پاکی شایسته ترین بودند.

در مناجات:
بحر الطاف تو بی پایان بود
نا امید از رحمتت شیطان بود

ای فرمانروای همه هستی از گناه ما در گذر ما گنهکاریم و تو بخشاینده تو نیکوکاری و ما به گناه آلوده و بر گناهان بسیار خود گوینده. سالیان سال ناپارسا و سرکش بوده ایم اما سرانجام از کرده خود پشیمان گشته ایم. روزها و شب ها را در گناه سپری کرده ایم و از پاداش عمل غافل بوده ایم . لحظات عمرمان را در جهل و گناه از دست داده ایم و چنان که خود ما را از نومیدی بر حذر داشته ای به بخشایشت دل بسته ایم. الهی دریای رحمتت بی پایان و تنها شیطان از خوان گسترده ات ناامید و روی گردان.پروردگارا وسوسه های درونی نفس و دمدمه های ویرانگر شیطان نحس بر من راه زنی کرده اند. اکنون از بخشایشت امید شفاعت بر گرفته ام و چشم دارم تا مرا از گناه پیش از آنکه حاکم کنی، پاکم گردانی بار الها در آن دم بازپسین که مرا از جهان خواهی برد جانم را به نور ایمان بر افروز.

در بیان فواید خاموشی:
عاقلان را پیشه خاموشی بود
پیشه جاهل فراموشی بود

ای برادر، اگر خواهان حق و راستی هستی، سخنتی که جز برای خدا باشد برزبان میاور و اگر از خداوند جاویدان آگاهی « مهر سکوت بر دهان بند» ای پسر، پند واندرز را گوش کن و آگاه باش که را نجات در خاموشی گزیدن و نپذیرفتن است.پرگویی ناشی از بیماری دل است. عاقلان سکوت اختیار می کنند و نادانان سخن ناسنجیده بسیار گویند و پند دیگران را فراموش می کنند. پرهیز از غیبت از واجبات دین است و اما چون می گویی به ستایش خدا و برای خدا بگو و گفته ی حق را به ناراستی آلوده مکن.آنکه غرق سخن سرایی می شود و خود را تنها در ظاهر زیبایی کلمات و جملات نمایان می سازد تا بدین وسیله کار و عمل خود را به رخ دیگران بکشد در واقع کار خیر خود را ضایع کرده سات. گفتار آدمی هر چند هم که گهربار باشد، وقتی از حد اعتدال بگذرد، صفالی دل را می برد.بنابراین زبانت را در بند کن و از مردمان کم خرد دوری گزین، هر کس به زشتیهایش آگاه گردد و بر رفع آنها بکوشد روحش نیرومند و پایدار خواهد شد.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید